Қазақ танымындағы жел, қар, боран атаулары 13 Қаңтар 2017. Реферат боран

Реферат Боран

Реферат на тему:

План:

Введение
• 1 Получение бороводородов
• 2 Свойства бороводородов
• 3 Бороорганические соединения в качестве ракетного топлива
• 4 Токсичность и огнеопасность
• 5 См также
ПримечанияЛитература

Введение

Бороводороды (также Бораны) — химические соединения бора с водородом. Отличаются высокой химической активностью и чрезвычайно большой теплотой сгорания. Представляют интерес как ракетное топливо. В органическом синтезе находит применение реакция присоединения борана и некоторых алкилборанов к двойной связи алкенов с вовлечением полученных соединений в дальнейшие превращения.

1. Получение бороводородов

Бороводороды являются недостаточно устойчивыми термодинамически соединениями бора и водорода, и в этой связи, главными методами их производства являются косвенные методы.

На сегодняшний день одним из основных способов получения бороводородов является т.наз «магниевый метод» или «Способ Стока», то есть получение борида магния и последующее разложение последнего соляной кислотой. Полученные бораны(бороводороды) подвергают вакуумной разгонке, очистке и накапливают разделенные отдельные бороводороды в соответствующих условиях для сохранения и дальнейшего использования.

Другим важным промышленным способом получения бороводородов является способ предложенный впервые Шлезингером и Бургом. Способ заключается в реакции треххлористого бора с с водородом в Вольтовой дуге высокого напряжения. Полученный в нем гидрохлороборан подвергают диспропорционированию при охлаждении до комнатной температуры, и разделению диборана и треххлористого бора. Выход диборана приближается к 55 % вес. В дальнейшем Шлезингер и Браун предложили новый способ эффективного получения бороводородов путем реакции обмена между боргидридом натрия и трехфтористым бором.

Все высшие «бораны» получают исключительно путем термического крекинга диборана.

2. Свойства бороводородов

• Диборан

• Пентаборан

• Декаборан

• Додекаборан

Физические характеристики важнейших бороводородов

3. Бороорганические соединения в качестве ракетного топлива

Наиболее удобен для синтеза и применения Пентаборан—9. Остальные бороводороды интенсивно изучаются и их применение в настоящее время ограничено. Видами топлива, производными от бора, являются пропилпентаборан (US: BEF-2) и этилпентаборан (US: BEF-3).[1] Диборан, декаборан и их производные также исследовались на предмет перспективности использования.

4. Токсичность и огнеопасность

Бороводороды — ядовитые вещества, имеющими помимо общетоксической составляющей, так же особое, но довольно сильно выраженное нервнопаралитическое воздействие на человека и животных. Как огнеопасные вещества, бороводороды представляют собой в основном вещества с наивысшей категорией огнеопасности и способны к самовоспламенению не только на воздухе но и и при контактах с водой и рядом галогенопроизводных углеводородов. При горении их на воздухе развиваются высокие температуры.

5. См также

• Бор
• Боргидриды

Примечания

1. МакДональд Г. Теплоустойчивость промышленного пропилпентаборана (BEF-2) в диапазоне температур 147-190 °C (en) - ntrs.nasa.gov/archive/nasa/casi.ntrs.nasa.gov/19650017030_1965017030.pdf. Национальный совещательный комитет по аэронавтике (США). (13 Ноября 1957 года).

Литература

wreferat.baza-referat.ru

Реферат Муай Боран

Реферат на тему:

План:

Введение
• 1 История развития
• 2 Ответвления и подстили
• 3 Муай Боран в наши дни
• 4 Техника Муай Боран
• 5 Используемая литература

Введение

Муай Боран — традиционный стиль боевого искусства Таиланда, прародитель современного таиландского бокса муай-тай. В переводе с тайского Муай Боран (มวยโบราณ) означает «древний бокс». Если классический современный тайский бокс называют «наукой о восьми конечностях», то Муай Боран в народе имел название «науа ауют», что в переводе означает «девять орудий». «Наука о восьми конечностях» предполагает использование восьми сочленений человеческого тела: два кулака, два локтя, два колена и две стопы. «Девять орудий» включают в себя, кроме вышеупомянутых конечностей, также технику нанесения ударов и других воздействий с помощью головы.

Такие отличия обусловлены, прежде всего, историческим контекстом возникновения и развития этих стилей. Муай Боран изначально был разработан как прикладная система рукопашного боя, которая активно использовалась в борьбе против бирманских оккупантов. Таким образом, Муай Боран — это армейская система рукопашного боя, в отличие от современного муай-тай, который является следствием урезанных правил проведения поединков по традиционному тайскому боксу.

1. История развития

Муай Тай изначально создавался для соревнований. Таким образом, из многогранного боевого искусства Муай Боран трансформировался в вид спортивного единоборства с множеством технических ограничений. Регламент правил муай-тай разрабатывался с учётом беспокойства о здоровье бойцов, поэтому все опасные для жизни техники были исключены. Военные приёмы уступили место гражданским.

Муай Боран был популярен и востребован среди солдат сиамской армии. Применялся и изучался параллельно с Краби Крабонг — искусством боя с оружием.

В старые времена бойцы Муай Боран устраивали в деревнях поединки во время праздников, в результате чего популярность этого стиля в народе заметно возросла. Поединки такого типа называли муай кат чек (คาดเชือก). Позже аналогичные бои были представлены при королевском дворе, что послужило опорой для дальнейшего развития Муай Боран совсем на ином уровне. Муай Боран стал преподаваться для дворцовой знати и придворной охраны, а также солдатам в армии. Таким образом, многим народным специалистам по Муай Боран было предложено переехать жить в дворцовые пределы.

Спустя какое-то время Муай Боран стали изучать князья и королевская гвардия. В результате такой популярности в королевских кругах появилось целое ответвление «королевского бокса» — муай луанг (มวยหลวง). Ещё позже, в период Аюттайя, Муай Борану был специально обучен целый взвод королевских охранников, в результате прославившихся как «гром нак муай», что в переводе означает «полк бойцов Муай».

Муай Боран находился под королевским патронатом в течение всего периода правления Кхуна Луана Сорасака, более известного как «Пра Чау Суа», что в переводе означает «король-тигр». Некоторые исторические записи свидетельствуют, что Кхун Луан был большим поклонником Муай Боран и занимался им с большой самоотдачей. А иногда, он переодевался и тайком покидал дворцовые покои, чтоб инкогнито посостязаться в поединках на храмовых ярмарках.

Так называемый «Золотой век Муай Тай» приходится на годы правления короля Рамы V, взошедшего на престол в 1868 году. Это был период расцвета и экономического подъёма Таиланда. Король сам был известным знатоком и ценителем национального боевого искусства, поэтому всячески способствовал его развитию. Времена правления Рамы V были относительно мирным периодом в истории королевства. Люди занимались Муай Боран для самообороны и укрепления здоровья, для души и личностного совершенствования.

2. Ответвления и подстили

К этому времени уже существовало несколько самостоятельных ответвлений тайского бокса. Муай Тасао — на севере, Муай Корат — на востоке и северо-востоке, Муай Лопбури в центральной части королевства и Муай Чайя на юге. Существовала даже поговорка, отображающая индивидуальные особенности и многогранность всех этих стилей: «Руки Корат, остроумие Лопбури, осанка Чайя и скорость Тасао» (หมัดหนักโคราชฉลาดลพบุรีท่าดีไชยาเร็วกว่าท่าเสา).

3. Муай Боран в наши дни

В конце XIX и в начале XX века окончательно сформировались правила и принципы упрощённого «гражданского» Муай Тай, которые предусматривали отсутствие большинства травмирующих техник, бой в боксёрских перчатках, а также наличие защитных накладок на стопы и лодыжки.

Сегодня в лагерях и школах Муай Тай традиционный Боран преподаётся ученикам продвинутого уровня, как факультатив. Но зачастую профессиональным бойцам совершенно неинтересно и невыгодно тратить своё время на изучение и наработку техник, не использующихся на соревнованиях по спортивному Муай Тай. Это отвлекает и требует слишком больших затрат времени. Занятия современным спортивным Муай Тай значительно проще и быстрее могут принести доход, что является одним из основных ориентиров для молодых тайских спортсменов.

В наши дни, школы, где преподают традиционные стили, встречаются довольно редко даже в самом Таиланде. А в некоторых школах современный Муай Тай выдают за Муай Боран, преподавая его за немалые деньги. В последнее время интерес к Муай Боран значительно возрос. Это связано с выходом фильма «Онг Бак» с Тони Джаа в главной роли, который как раз представлял в картине традиционный Боран.

4. Техника Муай Боран

Технический арсенал стиля разнообразен и достаточно высокоорганизован. В Муай Боран есть несколько разделов техники: ударная, бросковая, техника болевых приёмов и удержаний. Большое внимание уделяется тщательной проработке всех традиционных методов подготовки. Парная работа осуществляется в лёгкой игровой манере, как и другая прикладная работа, в том числе и спарринги. Базовая боевая стойка в Муай Боран значительно ниже и шире, чем в Муай Тай. Связки простые и эффективные. Очень хорошо развиты методы работы на ближней дистанции. Активно используются удары коленями, локтями, заломы и приёмы выведения из равновесия. Большое внимание уделяется тренировке специальной гибкости.

5. Используемая литература

• Kraitus, Panya (1992), written at Phuket, Muay Thai The Most Distinguished Art of Fighting, Transit Press, ISBN 974-86841-9-9

• Boykin, Chad (2002), written at Boulder, CO, Muay Thai Kickboxing - The Ultimate Guide to Conditioning, Training and Fighting, Paladin Press, ISBN 1-58160-320-7

• Belmar, Peter (2006), written at New York, NY, Thai Kickboxing For Beginners, Lulu Press, ISBN 978-1-4116-9983-0

• Prayukvong, Kat (2006), written at Bangkok, Thailand, Muay Thai: A Living Legacy, Spry Publishing Co., Ltd, ISBN 974-92937-0-3

wreferat.baza-referat.ru

Реферат Бораны (народ)

Реферат на тему:

Бораны (также ворады) — варварский народ, проживающий в III веке в Приазовьи и на северных берегах Чёрного моря. Получили известность в связи с морскими набегами на римские владения в годы Скифской войны. Этническая принадлежность боранов не установлена.

Источники по боранам

Бораны известны по упоминанию только в 2 источниках: 4 раза в «Новой истории» Зосимы (кн. 1) и два раза как ворады в «Каноническом послании» Григория Чудотворца. В обоих источниках речь идёт о морских набегах боранов совместно с готами в 250—260-х годах на римские владения в Малой Азии (см. статью Скифская война III века).

Григорий Чудотворец, современник и очевидец разрушительных набегов варваров на провинцию Понт, везде именует их варвары, но в одном предложении идентифицировал их: «Таким образом, поелику ворады и готфы поступали с ними вражески, то они для других соделались ворадами и готфами.»

Зосима упомянул в 1-й раз боранов в списке племён (готы, бораны, уругунды и карпы), которые грабили придунайскую провинцию Европа (примыкает к Чёрному морю) при императоре Галле (251—253 гг.).[1] Второй раз Зосима назвал боранов, сообщая о проживании вышеупомянутых племён на Истре (Дунае). Затем Зосима описал морской набег при императоре Валериане около 256 года, в котором участвовали одни только бораны. Они заставили жителей Боспора перевезти их на кораблях вдоль восточного побережья Чёрного моря к Питиунту (совр. Пицунда), где были разбиты и едва вырвались на захваченных у местных жителей судах. В более удачном повторном набеге «скифы» (как обычно называет боранов Зосима) разграбили Питиунт и Трапезунт (Трабзон в совр. Турции). Далее Зосима не употребляет этнонима бораны.

Этническая принадлежность

Этническая принадлежность боранов вызывает споры. Исследователи относили их к приазовским сармато-аланским племенам[2], восточным германцам[3] и даже праславянам [2].

Последнее предположение о праславянской принадлежности боранов А. М. Ременникова основывается на фонетическом сходстве (по его мнению) имён готских вождей Респы [Respa], Ведука [Veduco] и Тарвара [Tharuaroque] с древнеславянскими именами.[4] Предположение Ременникова было подвергнуто критике историками Е. Ч. Скржинской[5] и Ю. К. Колосовской[6] как произвольное и не имеющее убедительных аргументов.

Восточногерманская версия поддерживается главным образом упоминанием боранов совместно с готами. Требеллий Поллион приводит отдельные имена готских племён: грутунги (гревтунги), австроготы (вероятно будущие остготы), тервинги, визы (вероятно будущие везеготы).[7] Бораны могли быть одним из германских племён, которые наряду с готами, герулами и гепидами появились в Причерноморском регионе в начале III века, однако из-за отсутствия данных утверждение остаётся этнографической гипотезой.

Сармато-аланская версия имеет чисто географический характер, так как если предположить, что бораны не пришли с готами в Причерноморье из Германии, то местные варварские племена в регионе в эту эпоху представляли собой преимущественно сарматов. Слабость версии заключается в том факте, что за все предшествующие века до прихода германцев (и после их ухода до появления русов) варварские народы в тех местах обитания вели преимущественно кочевой образ жизни и не совершали морских набегов в бассейне Чёрного моря.

Примечания

1. Зосима, 1.31
2. ↑ 12 Ременников А.М. «Борьба племен Северного Причерноморья с Римом в III веке» в сбор. «Причерноморье в античную эпоху» (под редакцией проф. В. Н. Дьякова), VI, М., Изд-во АН СССР, 1954
3. В. В. Лавров, «Готские войны III в. н. э.», в сборнике «Проблемы античной истории», 2003 г.
4. См. полную цитату о набеге Респы, Ведука и Тарвара.
5. Е. Ч. Скржинская, комм. к «Гетике», изд. 1960 г.
6. Колосовская Ю.К. Вестник древней истории. № 4. 1954 г. С. 72-78.
7. Требеллий Поллион, «Клавдий», 6.2

wreferat.baza-referat.ru

Қарлы боран.боранан кейінгі негізгі жұмыс түрлері

БӨЖТақырыбы:Қарлы боран.Боранан кейінгі негізгі жұмыс түрлері

Орындаған: Хусаинова С.ОТоп: БЖ-315Тексерген: Бакирова Л.С.

Семей 2015Жоспар1. Кіріспе2. Қарлы боран.Боранан кейінгі негізгі жұмыс түрлері3. Қар көшкіні басып қалған адамдарды іздестіру, құтқару және кейінгінегізгі жұмыс түрлері. Залалдан сақтандыру және оны азайту жөніндегішаралар4. Қорытынды5. Пайдаланылған әдебиеттер

КіріспеБоран - бұл желдің жылдамдығы жағынан дауылдан жылдамдығы кіші болғанжағдай. Борандағы желдің жылдамдығы 15-20 м\с дейін болуы мүмкін. Алматериалдық және адам шығыны жағынан дауылдан әлде қайда төмен. Боранқұйынды және бір бағытты болып келеді. Құйынды боран үлкен аумақтарға дейінжайылуы ықтимал. Құйынды боран шаңды және қарлы болып бөлінеді.Қар көшкіні – бұл қар массасының тау беткейі бойынша төмен қарайжылдам лықсуы.Қазақстанда 95 мың шаршы км тау аумағы қар көшкіні қауіпіне ұшырайды.Қазақстанда қар көшкіні қалың қар көп жауатын және қолайлы геоморфологиялықжәне топырақтық — ботаникалық жағдайлары бар Батыс Тянь-шань, Алтай, ІлеАлатауы мен Жоңғар Алатауының жоталарында болып жатады. Көшкіндер құламатау беткейінен көбінесе 20-60 градуспен, көшкін қар жаңа жауған және күнкүрт жылыған кезде болады. Көшкін тауда жауын –шашынның жиі болуынан,циклондық құбылыс күшейетін наурыз-сәуір айында көбірек болады. Сирекқайталанатын көшкіннің көлемі 1 млн. текше метрге, қозғалысының ең үлкенжылдамдығы 100 метр секундке дейін жетеді. Барлық көшкіндердің 50% жуығыжазыққа дейін жетіп, халық пен шаруашылық объектілеріне тікелей қауіптөндіреді. Көшкіннің кедергіге көрсететін қысымы 1 шаршы метр үшін бірнешежүз тоннаға жетуі мүмкін.

Қарлы боран.Боранан кейінгі негізгі жұмыс түрлеріҚарлы боран сияқты табиғи құбылыстарда адамдар үшін қауіптісі жолдармен көпір беттерінің, имараттардың, электржеткізгіштер мен байланысжелілерінің, жер үстіндегі құбырлардың бұзылуы, сонымен қатар адамдардыңқатты жылдамдықпен ұшып жатқан қираған имараттар, шыны сынықтарынанжарақаттануы болып табылады. Сонымен бірге ғимараттар толық қирағанжағдайда адамдардың мерт болуы және жарақат алуы мүмкін. Қарлы және шаңдыборан кезінде далалар, жолдар мен елді мекендерді қар басып қалуы, шаңныңжиналуы (қара дауыл) және судың лайлануы қауіпті. Дауыл, боран менқұйындардың негізгі сипаты жел жылдамдығының күшеюі, ауа қысымының күрттөмендеуі, нөсер жауын мен дауылдың суды айдауы, қардың қарқынды жаууы меншаңның қатты соғуы. Секундына 15 метр жылдамдықпен ілескен қар жаууы 12сағаттан астам ұзақ байқалғанда күртік қарлар және борандар, қауіптіапаттар, олардың пайда болуы қауіпі туралы сөз айтылады. Күртік қарлардыңбиіктігі 1 метрден астам болуы мүмкін, ал сайлы жерлерде – 2-3 метр.Осындай құбылыс кезінде ғимараттардың жарым-жартылай бүлінуі, байланыс жәнеэлектр беретін құрылғылардың үзілуі жиілейді.Егер қатты боран туралы ескертпе алған жағдайда, терезелерді,есіктерді, шатыр люктері мен желдеткіш тесіктерді нықтап жабу керек. Екітәуліктік су және тамақ қорын, дәрі-дәрмектер қорларын, дербест жарыққұралдарын (шам, керосин лампалар, фонарлар), батерейкалы радиоқабылдағыш,жорық плитасын дайындаған дұрыс. Ауа легіне ілінуі мүмкін заттардыбалконнан және терезе алды тақтайынан алып тастау керек. Радиоқабылдағышжәне теледидарды қосқан жөн, олармен маңызды жаңа мәлімет түсуі мүмкін.Егер сіз боранда қалсаңыз:Қар үстінен паналайтын орын дайында;ағаштардың арасынан қуыс жер табыңыз;паналайтын орныңызды үлкейтіңіз;ұйықтамауға тырысыңыз, егер бар болса балауыз жағыңыз.Автокөлікте келе жатып боранда қалсаңыз:машинаның жалюзиін жауып, қозғалтқышын радиатор жағынан жабыңыз;автокөлігіңізді қар ұрған жағына қойыңыз;қар астында қалмау үшін көлік айналасын қайта- қайта қардан тазалаңыз;Бораннан кейінгі негізгі жұмыс түрлері:зардап шеккендерді іздеу және жаралыларды ғимарат үйінділерін шығару;жанып жатқан және жартылай жанған ғимараттардағы адамдарды құтқару;зардап шеккендерге алғашқы медициналық көмек көрсету және оларды емдеумекемесіне жеткізу;шыққан өртті сөндіру;өндіріс объектілеріндегі, коммуналдық-энергетикалық желілердегі авариялардыжою.

Қар көшкіні басып қалған адамдарды іздестіру, құтқару және кейінгі негізгіжұмыс түрлері. Залалдан сақтандыру және оны азайту жөніндегі шараларҚар көшкіні – тау бөліктерінен қалың қардың опырылып құлауы. Қазақстандақар көшкіні – Шығыс Тянь-Шань, Алтай, Іле және Жоңғар Алатауы үстіндеқардың көп жаууына және геоморфологиялық топырақ-ботаникалық жағдайыменбайланысты. Қар көшкіні наурыз, сәуір айларында жиілейді және тауда қар көпжауғаннан пайда болады. 50% -дан жоғары қар көшкіні халыққа және шаруашылықобъектілеріне қауіп-қатерін тигізеді. Қар көшкінінің қимылы 1 шаршы метржерден бірнеше жүз тоннаға дейін жетеді.Тауда болған кез келген адам қысқы кезеңдегі таудағы қауіптерді,барша жұрт сақтауға тиіс сақтандыру шараларын білуге міндетті. Қазақстандаадамдар көшкіндерге тек, егер олар қыстың суық мезгілінде тауда болса ғанатап болуы мүмкін. Ал шыңдар мен асуларға шығатын альпинистер мен туристербұған жыл бойы әзір болуға тиіс. Тау әуесқойларымен болатын барлық бақытсызоқиғалардың 25%-іне жуығы көшкіннің еншісінде. Ол әдетте бағыт пен қозғалысуақытын дұрыс таңдай алмаудан, көшкін қаупі бар беткейлерден ебедейсізөтуден, көшкіннің пайда болу табиғаты туралы білмеуден, тәртіп бұзуданболады.Тауда болған кезде қоршаған ортаға мұқият қарап, кездескен жабайыхайуанаттардың мінезін зерделеген жөн (тау ешкілері қар көшкіннің ықтималлықсуын алдын-ала сезіп қауіпті аймақтан кетеді), сондай-ақ беткейдегіқардың төзімділігін қолда бар қауіпсіз әдістермен тексеру қажет. 15градустан тігірек беткейлер қауіпті болып табылады, солай болса дакөшкіннің одан да жазығырақ беткейлерде лықсу оқиғалары белгілі. Беткей тікболған сайын көшкіннің лықсу ықтималдығы арта түседі, алайда 50 градустантігірек беткейлер қауіпті емес, өйткені қар жамылғысы жинақталмайды, әрбірқар жауған сайын шағын бөліктермен сырғып түсіп отырады.Іле Алатауына қыста барушыларға мынадай ақыл-кеңесті ұсынуға болады:— қысқы жорық пен өрмелеу үшін желтоқсан-ақпан айлары аса ... жалғасы

stud.kz

Қазақ танымындағы жел, қар, боран атаулары |

Оқылды: 11  917

Қара дауыл, қара жел

Қазақтың танымында жел – қыс пен жаздың қандай болатынын болжайтын синоптиктік хабаршы. Себебі күзде және көктемде жиі соғатын желдің күш-қуаты мен бағытына қарап, халық алдағы жыл мезгілінің жайлы, жайсыз болатынын аңғарып, соған орай қыс немесе жаз қамын алдын ала ойластыратын болған. Осы бір табиғаттың тылсым күші қыс мезгілінде ашуына енсе, дауылға, одан әрі боранға ұласатыны белгілі. Сондықтан біз күн салқындай бастағанда байқалатын жел атауларын жинақтап ұсындық. Жалпы алғанда тілімізде кездесетін желдің түрлерін топтастыратын болсақ, төрт мезгілге ажыратып көрсетуге болады. Бұдан қазақ тілінде желге берілген атаулардың түрі өте көп екенін аңғарамыз. Демек, жеріміздің табиғи жаратылысы сан түрлі жел бар, ашулы дауылы бар, адам адастырар бораны бар құдіретті күшке ие.

Қара дауыл – екпінді, шаң-топырақты көтерген сойқанды, суық ызғарлы жел.Қара жел – Жауын-шашынсыз азынап соққан өкпек жел.Жаяу бұрқасын – ызғары шамалы ғана қарлы жел.Жібек жел – салқын самал.Мырза жел – ақырын соққан баяу жел.Азынау жел – гуілдеп соққан аңқыма жел.Алтын күрек – оңтүстіктен үзбей соғып, қыстың соңғы қарын күрт ерітетін жылы жел.Боранды жел – қарды бұрқыратып ұйытқып соғатын ысқырық жел.Борасын – қиыршықтап борайтын сырғыма жел.Бұрқасын – жерге түскен қарды суырып соғар бәсең жел.Дауыл – шаңдатқан, борандатқан, алай-дүлей осқырған жел.Жатаған жел – төмен, жер бауырлап ескен жел.Желең жел – сәл-пәл соғатын жел.Желемік – әлсіз жел. Мұны өлкек, ексім деп те айтадыЖоғары жел – биіктен үйірген жел.Ексім жел – екпінді, қарқынды жел; өкпек жел.Ебі  жел – шығыстан соғатын жел.Ебі – қара ебі және ақ ебі болып бөлінеді. Қара ебі жазда, жер қарада, ақ ебі қыста қар ұшырып соғады.Ескек жел – есе соққан жел.Еспе жел– желпінді еспек жел.Зулама жел – іркілмей соғатын екпінді жел.Көк дауыл – аязды қарлы боран.Көлденең жел – кесе көлбеу жел.Қайтыс жел – қарқыны басылған жел.Қарыма жал – бет қаритын өткір жел.Қара құйын – топырақ, құм боратқан жел.Қарсы жел – жүріс бағытқа қарсы соғатын жел.Қума жел – қуалай соғатын жел.Өксік жел – ышқынған қатты жел.Тентек жел – ала құйын есер жел.Үрме жел – екпіні бір басылып, бір көтеріліп соғар жел.Үскірік жел – күзгі, қысқа құрғақ, суық жел.Ызғырық жел – өңменіңнен өтер суық жел.Ықтырма жел – адамды, малды ықтырып, бет қаратпайтын суық жел.

Ақ жорға

Қыстың қаталдығын көрсететін табиғи дүлей күштің бірі – боран. Қарды бұрқыратып, ұйытқып соғатын күшті жел ретінде танылатын боранды қазақ халқы оның дүлей күшіне қарай, ашуы­на қарай, бағытына қарай, уақытына қарай, ұзақтығына қарай түрліше атайды. Тіліміздегі боранның түрлерін жинақтай келгенде, боранның түрлі мінезді болатынын аңғардық.Ақ боран – көз ашқысыз, желдете жауған қарлы боран.

Ақ түтек боран – алай-түлей түтеген боран.

Ақ шұнақ боран – бір мезгіл соғатын шыңылтыр аяздағы қарлы боран.

Аққұйрық боран – құрғақ аязды күні қарды ирелеңдете, бұралаңдата соғатын боран.

Ақ жорға – қысқы аязда жоннан ойға қарай соғатын, қарлы бұрқасын, боран.

Алай-түлей түтеген боран – ұйытқыған немесе бората соққан қатты жел.

Алақаншық боран – бір бәсеңдеп, бір ұйытқып соққан боран.

Дауыл боран – осқырған жел.

Долы боран – екіленіп соғатын боран.

Жаяу боран – жаңа түскен үлпек қарды жер бетінен не қатқан қар үстінен үрген еспе боран.

Жөпшеңді боран – кәдімгі боран.

Қара боран – түтеген шаңды аспанға көтеретін боран.

Құм боран – құмды, топырақты суырып, ұйытқи соғатын боран.

Майлы боран – қойны-қонышқа кеулеп соғатын қарлы боран.

Сұрапыл боран – қаруы қатты боран.

Сырғыма боран – қарды үрлеп жер бауырлай соғатын боран.

Тас боран – суырып соққан күші қатты боран.

Тентек боран – бір күшейіп, бір басылып соғатын боран.

Түтек боран – алай-түлей боран.

Ұйтқыма боран – ұйытқи соққан қарлы боран.

Үскірік боран – құрғақ, суық боран.

Ызғырық боран – өңменнен өтер ызғарлы боран.

Ала қанат қар

Аяз бетті қаритын болса, қар ызғары табаннан өтіп, бойды шымырлатады. Дегенмен, қысқы табиғи құбылыстардың ішінде қарға берілген бейнелі этипеттерді жинақтай келгенде, нәзіктік, мамық, сүйкімділік сияқты эстетикалық танымның жоғары болғанын байқадық. Расында да, қар – табиғаттың әсем жаратылысы. Халық түсінігінде де қар жауса ауа тазарып, ауру-сырқау жойылып, жердің құнарлануына ықпал болатынын дәйектейтін деректер көп-ақ. Сондықтан қар халық танымында тазалық, пәктік, нәзіктік нысаны ретінде бейнеленген.

Ақ қар – жаңа жауған тап-таза қар.

Ақша қар – жаңа жауған ұлпа қар.

Ала қанат қар – бір жерде бар, бір жерде жоқ, бір жерде жұқа, бір жерде қалың қар.

Жапалақ қар – түйіршіктері ірі-ірі қар.

Көбік қар – жаңа жауған құрғақ, үлпілдек жұмсақ қар.

Күпсек қар – қалың жауған ұлпа қар.

Үлпілдек қар – өте жұмсақ, үлбіреген жаңа жауған қар.

Күртік қар – нығыздалған, соқталанған қар; қар үйіндісі.

Омбы қар – белуарға дейін қалың түскен күртік қар.

Қасат қар – ұзақ жатқан, қатып қалған қалың қар.

Қиыршық қар – жентектелген түйіршік қар.

Қырбақ қар – жұқа жауған қар.

Қырбық қар – ұшқындап жауған, жұқа қар.

Сонар қар – алғаш жауған қар.

Ұлпа қар – жаңа жауған жұмсақ қар.

Үрме қар – жел үрлеп тығыздап тастаған қар.

Үлпек қар – жеңіл,ұлпа қар.

Кебіс басы қар – жұлықтан аса жауған, тобыққа таяу, кебіс батарлық қар қалыңдығын нақтылайтын халықтық өлшем.

Еспе қар – ақпа, сусымалы, бос, борпылдақ қар.

Сіреу қар – тізеден келер тұтас қар.

Мамық қар – жұмсақ, үлбіреген қар.

Мұздақ қар – үстін мұз торлаған, көкшіл түсті, беті жылтыр сырғанақ қар.

Сүрі қар – ерте түсіп ерімей, қыс бойы қалыңдаған, тозаң топырақ сіңіп беті күлгін тартқан нығыз қар.

Жылбысқа қар – ери жауған қар.

Қыстағы суық – жаздағы ыстық.***Үркерлі айдың бәрі қыс.***Қыстағы қар жер ырысы.***Үркер үйден көрінсе,Үш ай тоқсан қысың бар.Үркер іңірде жамбасқа келсе,Жаз шықпағанда несі бар.***Сақырлаған аязда сары қамысты панала.***Қаңтар ауса қар тұрмас.***Қарға келсе, қатқақ келер.***Жаз сайға қонба,Қыс қырға қонба.***Боз қырауда бойыңды көрсет,Көктем шыға қойыңды көрсет.***Қыс қойыңды қопалы жерге қыстат,Жаз қойыңа жазық жерді жайлат.

Айгүл ӘМІРБЕКОВА

qasym.kz

Реферат - Азақстан территориясы бойынша шаңды дауылдың таралуы, шаңды дауылдың қалыптасуына қолайлы синоптикалық жағдайлар.

Шаңды немесе құмды дауылдар дегеніміз атмосфераны бұлынғырландыратын және көріну қашықтығын тез төмендеттіретін үлкен көлемді шаң мен құмның күшті желмен тасымалдануы болатын құбылыс. СССР аумағында шаңды дауылдар негізінен оңтүстік аймақтар мен шөлдерде байқалынады. Негізінен Қазақстанда, Орта Азияда, Украинада, Солтүстік Кавказда, және Алыс шығыстың кейбір аудандарында байқалынады. Шаңды дауылдар негізінен жазда байқалынатын құбылыс. Бірақ оңтүстік аймақтарда олар қыстада дамуы мүмкін, өйткені мұнда қарлы беткей өте тұрақсыз және жауын-шашын болмаған жағдайда топырақ беті тез кеуіп кетеді. Шаңды дауылдардың құрылуының негізгі себебі шаң мен құмның жер бетінен көтерілуіне көмектесетін желдің турбуленттік структурасы.

Атмосфераның вертикалды шаңдануы 1-2 м–ден 6-7 км–ге дейін өзгеруі мүмкін.

Шаңды дауылдардың тәуліктік жүрісінде максимумы түсте және түстен кейінгі сағаттарда, минимумы түннің екінші жартысында және таңертең, яғни бұл жүріс жел жылдамдығының жазғы тәуліктік жүрісіне ұқсас.

Қазақстанда сәуірден қазанға дейін шаңды дауылдар бақыланады.Ол топырақ эрозиясына және авиацияның дұрыс жұмыс жасауына кедергі келтіреді. Қарашадан наурызға дейін шаңды дауылдар аз болады.Тек Қызылорда және Жусалы пункттерінде бұл айларда шаңды дауылдар болуы мүмкін. Көп жылдық бақылаулардың қатарында шаңды дауылды күндердің таралу саны аз. Мысалы: Қарағанды облысында жек станцияларда шаңды дауылдар жылына 8-ден 26 жағдайға дейін байқалады.

Шаңды дауылдар максимумы 13-17сағ және минимумы ерте және кешкі түнгі сроктармен сипатталатын тез өзгеретін тәуліктік жүріспен ерекшеленеді. Орал, Ақтөбе, Астана, Семей, Атбасар, Қарағанды, Қостанай станцияларында шаңды дауылдар таңғы 10-дарда басталып және 20 сағаттарда аяқталады. Ал Жусалыда шаңды дауылдар жиі күннің екінші жартысында бақыланады. Шаңды дауылдардың ұзақтығы олардың қайталану жиілігіне тәуелді; Егер шаңды дауылдар бір станцияда жиі байқалатын болса, онда оның жалғасу ұзақтығы көп болады. Негізінен шаңды дауылдар қысқа мерзімді болып келеді, яғни 15-45 минут аралығында. Қазақстанның барлық станцияларында шаңды дауылдардың ұзақтығы 6-7 сағат. Тек Алматыда ғана олар қысқа мерзімді болып келеді. Ал Орал, Ақтөбе, Астана, Қостанай, Семей, Атбасар станцияларында ұзақтығы 10-12 сағаттық шаңды дауылдар бақыланған. Қазақстан, Жамбейты, Жусалы станцияларында ұзақтығы 15 сағаттық және одан жоғары шаңды дауылдар байқалған.

Осы құбылыстың болжауы күшті желдердің болжауына ұқсас. Шаңды дауылдар жиі жоғары барикалық құрылымдардың перифириясында дамиды. Сонымен қатар шаңды дауылдар солтүстік бағытқа қарай орналасқан биік циклонның құрамына кіретін аз жылжымалы фронттың өтуімен байланысты бақыланады. Мұндай фронттарда орографияның әсерінен жергілікті шаңды дауылдар мен кішігірім толқындар пайда болуы мүмкін. Шаңды дауылдар бұл жағдайда тек қана циклонның суық фронтында ғана емес, сонымен қатар суық фронттан 400-600 км арақашықтықта орналасқан жылы секторде де байқалуы мүмкін. Жергілікті шаңды дауылдардың пайда болуының физикалық жағдайы болып термикалық турбуленттілік табылады.

Шаңды дауылдар жиі биік антициклондардың перифириясында бақыланады. Шаңды дауылдардың пайда болу аймағын биік антициклондардың орналасқан орны анықтайды. Мысалы: егер антициклон Обь өзенінің орта ағысында орналасса, онда Целиноград, Семей, Аягөз, Павлодар, Қостанайда шаңды дауылдар байқалады. Антициклонның тұрақталу уақытынан бұзылуы басталатын уақыт аралығы 1-3 күн аралығында өтеді. Осы уақыт аралығында сол пунктте, кейде көрші пункттерде күндізгі уақыттарда антициклонның жоғары перифириясында жиі шаңды дауылдар бақалынады. Мұндай шаңды дауылдардың пайда болуының жағдайларын қарастырсақ.

Биік антициклонның перифириясында жел өзінің бағытын жоғары биіктерге дейін өзгертпейтін немесе өте кіші бұрыштарға бұрылатын жерлерде жердегі барикалық градиенттер үлкен болмауы мүмкін. Бірақ күндізгі жылыну мен термикалық турбуленттіктің дамуынан желдің жылдамдығы градиенттікті басып озады. Және бұған антициклонның перифириясында бақыланатын атмосфераның вертикалды тұрақсыздығы әсер етеді. Негізінде температураның вертикалды градиенттері 0,5-1,0 км биіктіктерде аз немесе теріс таңбалы болып келеді. Ал биіктеген сайын ол өседі және ылғал адиабатаны басып озады. Егер антициклон биік бола бастаса, онда оның оңтүстік және шығыс перифириясында жел күшейеді деп тұжырым жасауға болады. Биік циклонның оңтүстік және оңтүстік-шығыс перифириясында пайда болатын шаңды дауылдар қысқа мерзімді болып келеді.

63. Қазақстан территориясы бойынша қарлы боранның таралуы, қарлы боранның қалыптасуына қолайлы синоптикалық жағдайлар.

Қарлы боран деп-жер бетінен күшті жел әсерінен қардың тасымалдануы. Қарлы боранның үш түрін бөліп қарастыруға болады.

Қарлы боран қауіпті құбылыс болып табылып, теміржол және автокөлік транспортында( жолдың жабылуы), авиацияда (көріну қашықтығының төмендеуі), ауылшаруашылығында (далардан қардың үрленіп кетуі) үлкен зияндарымен сипатталады. Қар жамылғысының күшті жел әсерінен тасымалдануының қолайлы жағдайлары болып, қар түсуі алдында беткей үстінде мұз жамылғысының қалыптасуы жатады.

Тәжрибеде қауіпті қарлы борандарды болжауда оның қайталанушылығы мен жел жылдамдығына тәуелділігіне негізделген. Егер қайталанушылығы 3сағат және жел жылдамдығы 10м/с жоғары болса, онда мұндай қарлы борандар қауіпті болып саналады. Ал қайталанушылығы 12 сағат жел жылдамдығы 15м/с жоғары, сонымен қатар метеорологиялық көріну қашықтығы 50м төмен болса, онда өте қауіпті қарлы боран деп есептеледі.

Қарлы борандардың дамуының негізгі себептері барикалық градиенттердің өсуі болып табылып, бұл өз кезегінде атмосфералық фронттар мен циклондармен тығыз байланысты. Айтарлықтай күштірек қарлы борандар терең жыралармен негізделеді, өйткені ол желдің күшейюіне әкеледі. Әсіресе қарлы борандық алқаптың әрекетінің үлкеюіне циклонның күшейіп келе жатқан антициклонға жақындауы үлкен әсерін тигізеді. Қарлы борандық әрекеттің қайталанушылығына жергілікті жағдай сипаты да әсерін тигізіеді. Бұл әсіресе орманды аймақтарда анық байқалады. Желден сақтандырылған далалар мен орманда алқаптарда қарла боран аз байқалады, ал ашық жерде, шатқалда тіпті кішігірім жоталарда қарлы боран үлкен қайталанушылығымен сипатталады. Таулы аймақтарда қарлы боран қайталанушылығы оның одан сақталуы мен рельеф формасына, шатқалына, теңіз деңгейінен биіктігіне байланысты. Сәйкесінше шатқалдың желді беткейінде қарлы боран қайталанушылыға өсіп, ал желсіз беткейінде төмендейді.

Қазақтанның солтүстік және салтүстік-батысында қайталанушы, қатты, қарлы, сонымен қатар желдің айтарлықтай жылдамдығының болуы қарлы боранның дамуына әкеледі. Мұнда орташа алғанда 20-30 күн қауіпті қарла борандар болады. Мұғалжар таулы аймағы мен қазақтың ұсақ шоқысының солтүстігінде, Алтай тауалдында қыста қауіпті қарла боран 40 күнге дейін жетеді. Республиканаң оңт бөлігінде қауіпті қарлы боран қайталанушылығы орташа алғанда 1-10 күді құрайды, Тянь-Шань тауы солтүстік бөлігінде 10 күннен асады. Оңт Қазақстан станциялары қатарында қауіпті қарлы боран байқалмаған. Жылдық жүрісінде қауіпті қарлы борандардың көп қайталанушылығы қаңтар айына сәйкес келіп, республиканың солт 1-8 күн, оңт 1-4 күнді құраған. Жекелеген пункттерде қауіпті қарлы боран қайталанушылығы максимумы 9-10 күнді құраған( Ерементау, Муғалжар, Новосибирское, Берчогур). Желтоқсан мен ақпан айында қауіпті қарлы боранды күндер саны қаңтарға қарағанда аз, дегенмен кейбір аудандарда максимум желтоқсанға немесе ақпанға ысырылған. Мысалы солт аудандарда желтоқсан мен қаңтар, ал оңт аудандарда қаңтар мен ақпан. Наурыз айында қаңтар мен ақпанға қарағанда құбылыс аз байқалып, солт 2-4 күн, оңт 1-2 күн аралығын құрайды. Қараша айында жалпы қауіпті қарлы боран 1-3 күнді құраса, оңт 1 күн оданда кем болуы мүмкін. Қазан мен сәуірде жыл бойынша қарастырылып, солт 3-9 күн 10 жылда, 1-2 күн 10жыл аралығын қамтиды.

Азақстан территориясында штормдық аймақтардың қалыптастасу жағдайлары. Осы процесс кезінде болатын қауіпті және өте қауіпті құбылыстар.

Қазақстанның территориясы рельефтің үлкен біркелкі еместігімен ерекшеленеді, сондықтан жалпы циркуляцияға, рельефтің әртүрлілігімен (таулар, жазық далалар, ірі көлдер және т.б.) қалыптасқан жергілікті циркуляция қосылады. Жазық далада әлсіз немесе орташа жел байқалатын болса, тау алды мен тау шатқалдарында жел қатты күшеюі мүмкін. Егер жазық далада күшті желдің пайда болуына қолайлы қысым алқабы қалыптасса және рельефтің физико-географиялық ерекшеліктері оның күшеюіне ықпалын тигізсе, онда күшті желдер үлкен территорияда байқалады. Мұндай жағдайда жергілікті орографиялық желдер дауылды күшіне дейін жетеді. Әсіресе үлкен жылдамдыққа Жоңғар қақпасындағы оңтүстік-шығыс (евгей) және солтүстік-батыс (сақан) желдері жетеді.

Сайқан желі пайда болуы үшін Шығыс Қазақстан мен солтүстік-батыс Қытайдың арасында жер бетінде қысымның белгілі бір градиентінің болуы қажет жағдай болып табылады. Осы сияқты қысымның ауытқуы Шығыс Қазақстанға солтүстік, солтүстік-батыс немесе батыс суық енулер болғанда қалыптасады. Евгей желінің пайда болуы Жоңғар қақпасының үстінде оңтүстік-шығыстан солтүстік-батыс бағытында қысымның төмендеуімен байланысты. Мұндай жағдай Жоңғар қақпасының үстінде азиаттық антициклонның оңтүстік-батыс немесе батыс перифериясы, ал Қазақстан мен Орта Азияның үстінде төмен қысымның аймағы орналасқанда қалыптасады. Осы кезде Жоңғар қақпасының оңтүстік шетінде ауаның жиналуы болады және ол жіңішке тау асуынан өте бастайды. Жамбыл облысының оңтүстік-шығысында және Алматы облысының оңтүстігінде орографиялық желдер көп жағдайда жылдың суық жартысында пайда болады, және жиі өте төмен ауа температурасы кезінде қарлы борандармен бірге болады. Осы аудандарда желдің күшеюі әдетте келесі синоптикалық процесстермен байланысады:

1.Сібір антициклоны Монғолия, Алтай өңірінің үстінде орналасады, оның сілемі Қазақстанның оңтүстік-шығыс және орталық аудандарына бағытталады. 5 км биіктікте оған, осі оңтүстіктен солтүстікке қарай бағдарланған, жота сәйкес келеді. Кавказ бен Каспий теңізінің үстінде циклондар дамиды, олар әдетте төмен қысым жүйесі болып табылады. Сібір антициклонның батыс перифериясы бұл жағдайда бұзылады, ал оның орталығы шығысқа қарай жылжиды. Осындай синоптикалық жағдайда күшті жел көбіне Шелекте пайда болып, 2 тәуліктен 4 тәулікке дейін созылады. Қысым орталықтары сәл шығысқа жылжыған кезде желдің күшеюі Шелекте, Шоқпарда, Анархайда, сирек Айдарлыда, Іледе, Куртыда және Новотроицкіде байқалады.

2.Суық ауа массалар суық фронттын артынан Қазақстанның оңтүстік-шығыс аудандарына

солтүстік-батыстан енеді. Биік циклонның орталығы батыс Қазақстанда немесе Оралдың оңтүстігінде орналасады. Жырада 700 гПа деңгейінде анық көрсетілген меридионалды сипаттамасы болады. Жыраның осі Орта Азияның шығыс аудандарына (70-75 °ш. б.) жеткен кезде, осы уақытта әдетте Қордайда, Шоқпарда, Шелекте, Анархайда, сирек Новотроицк пен Айдарлыда желдің күшеюі болады. Егер антициклонның шығысқа қарай жылжуы 40 ° с.е. солтүстікте болса, онда күшті жел аталған аудандардың барлығында болады. Егерде антициклон оңтүстік траекториясымен жылжыса, онда желдің күшеюі Қордай мен Шоқпарда байқалмайды. Алматыда, Жаркентте Талдықорғанда жел 1,5-2,0 км-ге дейін солтүстік-шығыс бағытта соғады, одан жоғары ол бағытын оңтүстік-батысқа өзгертіп, жылдамдығы күрт күшейеді.

3.Суық ауа массаларының солтүстік енуі, орталығы 099..детте Батыс Сібірдің шығыс аудандарында орналасатын толып келе жатқан циклонның артында болады. Бұл циклонның жырасы Қазақстанның шығыс аудандарына бағытталған және биік карталарда АТ700 бен АТ500 анық көрінеді. Вертикалды алымдылығы 1500 м жеткенде ол Жеті-Жол мен Шу-Іле тау жоталарының төмендеген жерлерімен аса бастайды жіне дауылды желдерді қалыптастырады; сирек және желдің әлсіз күшеюі Шелек пен Анархайда байқалады. Аталған синоптикалық процесстерде жоғарыда айтылып өтілген барлық станцияларда негізінен шығыс бағыттағы желдердің күшеюі болады. Тараз ауданында күшті (V ³ 15 м/с) және дауылды желдер белгілі бір синоптикалық жағдайларда (батыс, солтүстік-батыс және солтүстік енулерде) болады, яғни суық ауа Қаратау жотасынан асқанда және жылырек жеңіл ауаны ығыстырғанда пайда болады. Асу жотасында ток сызықтарының шоғырлануының арқасында және де ауырлық күшінің әсерінен таудын ық жағында (Тараз ауданы) суық ауаның жылжу жылдамдығы өседі, және неғұрлым фронт температура алқабында анық болса, соғұрлым жиі жылдамдықтың күшеюі қатты болады. Сондықтан, күшті желді (V ³ 15 м/с) және дауылды желді болжау үшін батыс, солтүстік-батыс және солтүстік енулермен байланысқан суық фронт Тараз ауданынан жылжыған кезде суық және жылы ауа массаларының арасындағы ауа температурасының күтілетін айырмашылығы (контраст) қолданылады.

Батыс ену болғанда Арал теңізінің маңында циклогенез жағдайлары және оның штормдық аймақтың қарқындылығына әсері.

www.ronl.ru

Батыр Боран - Казахские сказки

Каскарау обратился к своим людям, и они ему сказали так:

- О чём ты говоришь, Каскарау? В старину говорили: 'Хоть тысячу раз каркнет ворона, не придёт год, а гусь крикнет один раз - и год явится'. Что из того, что мы собрались? Помочь тебе мы ничем не можем. Зачем ты ссоришься с Бораном? Кто тебя защитит, если нападут враги? Сам ты не сможешь выстоять против них. Прекрати ссору с батыром. Таков наш тебе совет! Мы заставим тебя преклонить перед ним колено!.

И они принесли в дар Борану дорогой ковёр и чёрного нара. Привели к нему и Каскарау.

- Мы привели к тебе твоего друга,- сказали люди, обращаясь к Борану.- Мы заставили его преклониться перед тобой, сказав ему: 'Не считай годы, а почитай людей'. В народе говорят: 'Честь рода - честь батыра'. Разве не видишь, что запятнана честь нашего рода. Ногаи увезли нашу невесту. Вот мы и пришли сообщить тебе об этом.

- Я так и думал, что вы собрались сюда не зря,- сказал Боран.- Но я в большом затруднении. Не ногайцев я боюсь! Не к лицу батыру об этом говорить. Путь туда далёк и труден. Нельзя ехать в объезд. Надо идти от одного берега к другому. Но дорога идёт через камыши. А в камышах бродят хищные звери.

Люди вздрогнули от страха, а потом сказали:

- Боран! Если тебя не страшит расстояние, то мы поедем с тобой. Мы будем сопровождать тебя.

- Нет! - сказал Боран.- Я не хочу, чтоб говорили: 'Боран испугался трудного перехода и поехал в объезд моря'. Лучше мне умереть, чем слышать это. Я поеду трудной дорогой, и много людей мне не надо. Дайте мне десять жигитов, которые смогут готовить обед. Дайте им двадцать лучших коней из табуна. А у меня есть свой конь, своё оружие. Чтоб не откладывать, мы отправимся послезавтра. Вы должны в день нашего отъезда собрать весь народ и устроить той.

Как сказал Боран, так и было сделано.

Боран отправился в путь. Жигиты поочереди готовили ему горячую пищу. Так они двигались. Но вот въехали в заросли камыша. Здесь было не до сна. Они ели горячую пищу и медленно продвигались. Страшные звери то показывались, то удалялись и вновь появлялись. И вдруг из зарослей вышел страшный медведь и заревел во всю свою пасть. Жигиты Борана, не видевшие подобного зверя, попадали с лошадей. Но Боран не испугался и громко крикнул. Медведь исчез. Тогда Боран поднял своих жигитов и сказал:

- Что с вами? Зверь страшен? Но если он опять выскочит и заревёт, снова будете падать с коней? Так, что ли?

Тут опять выскочил медведь и зарычал пуще прежнего. Боран рванулся к нему навстречу и громко крикнул.

Медведь снова исчез в зарослях. На этот раз жигиты не попадали с коней. Они крепко держались за гривы.

- Видите, какой он страшный,- сказал Боран.- Несколько дней мы ехали без опаски, а тут на тебе! Наверно, он бросится в третий раз. Тогда я пойду на него. Сама смерть привела его ко мне. Прошу вас, не пугайтесь его рева. Если упадёте с лошадей, то не унести вам костей. И не мешайте мне..

Боран не договорил. Из зарослей вышел медведь и зарычал. Боран не растерялся. Но на этот раз медведь не испугался батыра и кинулся на него. Боран соскочил с коня и пошёл на медведя. Они сцепились в страшной схватке. И когда медведь собирался положить свои лапы на плечи Борана, батыр схватил медведя одной рукой за горло, а другой ударил его по голове. Удар был так силен, что голова сразу же разлетелась на куски.

Так они избавились от первой опасности, встреченной на своём пути. Прошло четырнадцать дней. На пятнадцатый день стали уже выходить на другой берег, как вдруг на пути встретились заросли. Боран сказал жигитам:

- Я слышал, что здесь собирается нечистая сила. Нам надо остановиться, накормить коней, не снимая с них сёдел, а пораньше утром выехать в путь. Пока не наступила ночь, приведите в порядок свои доспехи и будьте готовы ко всему.

Сказал так Боран и прилёг. Девять жигитов тоже прилегли, а десятый стал готовить обед. Он развёл костёр - дым пошёл на него. Он удивился: 'Почему дым идёт в мою сторону?' Поднял жигит голову и видит: прямо перед ним сидит страшное волосатое чудовище. Жигит крикнул и разбудил товарищей. Все они прижались к Борану. То же самое, точь-в-точь, проделало волосатое чудовище. Оно было не одно, сзади него сидели такие же чудовища. Это были жезтырнаки. Вся их сила была в руках. Пальцы на них, как когти орла. Тело всё покрыто густой шерстью.

Боран попросил своих жигитов сесть - и чудовище усадило своих. Боран не знал, что делать дальше. Он не на шутку перепугался чудовища, которое его передразнивало. Боран решил прибегнуть к хитрости. Он подошёл к костру и подбавил огня. Чудовище проделало то же самое. Боран подошёл к мешку с продовольствием, вытащил кусок бараньего сала и насадил его на палку. Нож спрятал в мешок, подошёл к костру и стал растапливать сало. И когда оно растопилось, Боран стал размазывать его по голому телу. Затем бросил жезтырнакам палку, обнял огонь и сказал: 'Иди, батыр, померимся силами'. Чудовище проделало то же самое. Но как только оно подошло к огню, сало загорелось и пламя охватило всё волосатое тело чудовища. Жезтырнак бросился к своим. Пламя перекинулось на них. Все страшилища побежали в камыш - загорелся камыш. Жезтырнаки стали гасить огонь водою. Дым застилал их. Одно из чудовищ, убегая, крикнуло: 'Подожди, Боран, мы ещё встретимся!'

Боран воспользовался суматохой, вскочил на коня и вместе со своими жигитами тронулся дальше в путь, а огонь разгорался всё сильнее. Ехали они спокойно целый день. К вечеру огонь утих, дым рассеялся. Жигиты радостно проговорили:

- Кажется, счастливо мы отделались!

- Подождите радоваться,- сказал Боран.- Ведь вы слышали, что сказал один из них. Значит, они не оставили нас. Вот управятся с огнём и догонят. И чем эта встреча кончится для нас, неизвестно.

Но вот дым совсем рассеялся, и они увидели пыль. Это двигались чудовища.

- Ну, друзья,- сказал Боран,- теперь они нас догонят. Если они придут сюда, вы не мешайте мне с ними сражаться, уходите. Я не обижусь.

Жигиты стали возражать Борану и говорить, что первый раз они испугались спросонок, не разобравшись, в чём дело. Их десять, и они могут противостоять десяти.

Так они ехали и спорили. И вдруг заметили приближение чудовищ. Жигиты забыли о своей храбрости и решили последовать совету Борана. Они поехали вперёд, оставив батыра одного. Боран повернул коня на восток и стал ждать. Жигиты к вечеру добрались до высокого холма и стали наблюдать с высоты. Они плакали: 'Если Боран погибнет, не видать и нам родины!'. Потом они заметили на дороге что-то чёрное. Одни говорили, что это Боран, другие - чудовища! Недаром в народе говорят, что 'трусливому всё двоится'.

Но вот один из них крикнул:

- Да это ж наш Боран!

Подъехал Боран. Все были очень рады его видеть. Батыр изменился в лице, побледнел, осунулся, глаза впали. Он и его конь были в крови. Когда жигиты обступили Борана, он сказал:

- От врагов мы счастливо отделались. Есть ли здесь вода? Надо переночевать, напоить коней, отдохнуть и завтра - в путь.

Боран слез с коня, подложил седло под голову и заснул богатырским сном. Жигиты от волнения не могли заснуть и всю ночь просидели возле костра, готовя обед Борану.

Утром они прибыли к ногайцам. Сваты не могли устоять перед батыром. Они делали то, что он им приказывал. И снарядив невесту Каскарау, они с почестями проводили гостей.

На обратном пути жигиты увидели трупы жезтырнаков, которых перебил Боран. Их было больше шестидесяти...

kazahskie-skazki.larec-skazok.ru

Смотрите также

• 
  Педология реферат
• 
  Экожүйе реферат
• 
  Реферат авесто
• 
  Реферат мнемотехника
• 
  Реферат ферромагнетики
• 
  Реферат центрифугирование
• 
  Центрифугирование реферат
• 
  Реферат пцр
• 
  Реферат фрейдизм
• 
  Реферат фтор
• 
  Миксер реферат