А. Фрейман
Авеста — дошедшие до нас остатки некогда более обширной литературы на одном из древнеиранских яз., которые составляют поныне литургическую и обиходно-церковную книгу парсов-зороастрийцев.
Термин «А.» (awastāg <apastāk <upastākəm) в переводе на русский яз. значит «основание», «основа» («основная книга»). Ему противополагается «зенд» (zand) — «изложение», «толкование», «комментарий», «перевод» некоторых частей А., написанный на более молодом иранском яз., среднеперсидском (так наз. пехлевийском). Совокупность своей священной литературы персы называют «А. и зенд». Это сосуществование рядом двух терминов дало повод к ошибочному возникновению названия «зендавеста» в применении к тексту А. и к появлению неверного термина «зендский яз.» вместо «авестийский яз.».
Дошедший до нас текст А. состоит из пяти неравномерных по объему, содержанию и значению основных частей: Ясна, Виспрат (Висперед), Видэвдат (Вендидад), Яшты и Хорд-Авеста («малая А.»). Ясна — книга, разделенная на 72 отдела, называемые «ха» («ha»), и Виспрат (что значит «все начальники»), состоящий из 24 глав («кардэ») — это литургические книги, посвященные всем зороастрийским божествам, читавшиеся во время богослужения: центром последнего являлось приготовление опьяняющего напитка из растения хаома (haoma ham — ср. древнеиндийск. «soma» с тем же значением в ведийском ритуале). Отделы 28–34 и 43–53 книги Ясна представляют так наз. гаты.
Древнейшая часть А. отличается большею архаичностью яз. Гатами назывались у древних иранцев и индусов («gatha» — песнь) стихотворения, чередовавшиеся с прозой. Назначением их было резюмировать, обосновать передаваемый прозой рассказ, притчу, проповедь. Сопровождавший гаты прозаический текст утерян; вероятнее всего он и не был никогда фиксирован. Постоянная недосказанность, малая смысловая связанность строф между собой объясняется указанной выше особой ролью гат в строении текста.
Книга Видэвдат (Вендидад), разделенная на 22 главы («fargard» — «разрезы», «разделы»), представляет собою церковный канон — правила и условия очищении, искупления грехов и тому под.
Наиболее ценными в художественном отношении являются Яшты — сборник 21 гимна в честь различных божеств. Некоторые из Яштов обладают высокой художественной ценностью. Отдельные сюжеты их продолжают бытовать в персидском эпосе. Сборник Яштов вместе с повседневными молитвами, предназначенными для всех верующих, носит название Хорд-Авеста — «малая А.».
Кроме этих книг, составляющих современную Авесту, сохранились еще небольшие отрывки — цитаты в пехлевийских религиозных текстах. Дошедшие до нас книги А. представляют собою только часть авестийского кодекса последней его редакции (в VI в. христ. эры), в сохранении к-рой для культовых надобностей было заинтересовано зороастрийское духовенство. Остальная часть после арабского завоевания страны погибла.
Пехлевийская лит-ая традиция сохранила нам содержание А. в том объеме, в каком она была известна после последней редакции при Сасанидах. Она состояла из 21 книги, называвшихся «naska» («связка»), и заключала в себе, кроме чисто литургической и церковной по содержанию части, сведения из практической юриспруденции, космогонию, иранские легенды и т. п.
Некоторые гимны А. являются наследием глубокой арийской старины. Гаты — произведение по всей вероятности самого иранского пророка Заратуштры и относятся к первой половине первого тысячелетия до христ. эры; другие части — более позднего происхождения. Первое редактирование А. имело место при парфянской династии, при одном из Вологезов (в I или II в. христ. эры). Язык А. весьма близок к языку древнеперсидских клинообразных надписей.
В настоящее время, на основании более точных лингвистических исследований, ставших возможными после появления новых материалов по иранскому языкознанию, наука склоняется к мнению, что яз. А. был яз. северо-западного Ирана. Европейская наука ознакомилась впервые с подлинным текстом А. во второй половине XVIII в. благодаря самоотверженному труду француза Анкетиль дю Перрона, к-рый предпринял в тяжелых условиях путешествие к зороастрийским эмигрантам в Индию, изучил там при их содействии их священную литературу и напечатал текст А. с комментарием в 1771.
Издания А.: Westergaard N. L., The Zand texts, Kopenhagen, 1852–1854
Geldner K. F., A. — die heiligen Bücher der Parsen, Stuttgart, erster Teil, Yasha, 1886; zweiter Teil, Vispered und Khorde, A., 1889; dritter Teil, Vendidad, 1895
Переводы A.: Darmesteter James, Le Zend — A., traduction nouvelle, 3 vv., P., 1892–1893
Bartholomae Chr., Die Gatha’s des A, Zarathusthra’s Verspredigten, Strassburg, 1905
Wolf Fritz, A. — die heiligen Bücher der Parsen, übersetzt auf der Grundlage von Chr. Bartholomae’s altiranischen Wörterbuch, Strassburg, 1910
Грамматики: Jackson W., A.-Grammar, Stuttgart, 1892
Bartholomae Chr., Vorgeshichte der iranischen Sprachen, II. A. Sprache und Altpersisch (Grundriss der iranischen Philologie), Band I, Abteilung I, Strassburg, 1895
Reichelt Hans, D-r., Avestisches Elementarbuch, Heidelberg, 1909; Словарь: Bartholomae Chr., Altiranisches Wörterbuch, Strassburg, 1904.
www.neuch.ru
Жамоа,кадрият,педагогик махорат,ахлок,тарбиявий соат,эрталик,синф рахбари.
2.Реферат мавзуси.
Хукукий тарбиянинг мохияти ва тузилиши
3.Саволларга жавоб Беринг.
1. Тарбия тамойиллари 2.Укувчиларни фаолият жараенида тарбиялаш.
4.Мавзу буйича матн тайерланг
1. Тарбия жараёни мохияти ва узига хос хусусиятлари.
2. Куръоннинг мукаддас фалсафий-ахлокий асар сифатида урганилиши
Вариант-1I
1.Тушунчаларга изох Беринг..
Ахлок,одоб,хамкорлик, тарбиявий соат,эрталик,синф рахбари.
2.Реферат мавзуси.
Узбекистон Республикаси Янги ижтимоий-сиесий,иктисодий ва маданий шароитларида тарбиявий ишлар такомиллаштиришни ахамияти ва йуллари.
.3.Саволларга жавоб Беринг.
1. Тарбия жараёни тушунчаси ва тузилиши.
2. Абдулла Авлонийнинг «Туркий Гулистон ёхуд ахлок» асарида таълим-тарбия тизими.
4.Мавзу буйича матн тайерланг
1. укувчи хулк-атворини ракбатлантириш методлари.
2. 1917-1990 йилларда узбекистонда мактаб ва педагогика фани
Вариант-III
IТушунчаларга изох Беринг..
Маьнавия , тарбия, коррекция, шахс, жамоа,одоб,усул.
II.Реферат мавзуси.
Кадимги Юнонистон ва Рим давлатларида таълим-тарбия.
III.Саволларга жавоб Беринг.
1.Укувчиларини жамоа оркали тарбиялаш.
2.Ота-оналар кумитасини иш фаолияти
IV.Мавзу буйича матн тайерланг
.1.Дарс жараенида укувчиларни тарбиялаш ишининг мазмуни.
2. Жахон Отин Увайсий ва унинг кизлар мактаби
Вариант-1V
1.Тушунчаларга изох Беринг..
Баркамол шахс,,кадрият,педагогик махорат,усул,тарбиявий соат,эрталик,синф рахбари.
Зардуштийлик дин ва унинг мукаддас китоби «Авесто» нинг юзага келиши у шаклланган даврда улкамизда яшаган халкларнинг ижтимоий хаёти ва куп-худолиликка эътикод килишлари билан богликдир. Зардуштийлик вужудга келган даврда Урта Осиёда яшаган ккабилалар узаро низо ва урушлар натижасида парокандаликка учраётган эдилар. Боскинчилик, зуравонлик, бехуда кон тукишлар тез-тез содир булиб турар эди. Йуксилларга нисбатан адолатсизлик, алдамчилик, кишиларнинг мол-мулкини, чорваларини угирлаш авж олган эди. Энг ачинарлиси, бу даврларда болалар, кизлар ва ёш йигитларни, гала-гала куй, корамол, йилкиларни куёш худоси Молохнинг рахмини келтириш учун унинг шарафига ккурбонлик килиш, суйиб юбориш каби ёвуз урф-одатлар хукм сурарди. Бундай ёвуз урф-одатлар уша даврларда одамларни турли маъбуд (худо) ва маъбудаларга, нарсаларга, бут-санамларга, хуллас куп худоликка сигиниши окибатида юз берарди.
2.Реферат мавзуси.
Мактабдаги тарбиявий ишлар тизимида синф рахбарининг фаолияти.
.3.Саволларга жавоб Беринг.
1.Жамоатчиликни бола тарбиясига жалб этиш.
2. Хусайн Воиз Кошифийнинг ахлокий карашлари. “Футувватномаи Султоний” асари ва унинг ахлокий тарбияда тутган урни.
4.Мавзу буйича матн тайерланг
1. Экологик онг ва маданиятни шакллантириш.
Йиллар кетидан йиллар ўтар экан, “бунаќа мутахассис”ларнинг шаклланиши мураккаблашиб бораверади. Агар маънавий-маданий зарурат, хоћиш-ирода ва албатта маблаѓ бўлса, “бунаќа” марказ (гурућ) яратмоќ даркор, деб ўйлайман.
kanishka
20.02.2011, 18:24
Йиллар кетидан йиллар ўтар экан, “бунаќа мутахассис”ларнинг шаклланиши мураккаблашиб бораверади. Агар маънавий-маданий зарурат, хоћиш-ирода ва албатта маблаѓ бўлса, “бунаќа” марказ (гурућ) яратмоќ даркор, деб ўйлайман.
2. Аномал болалар тавсифи. Уларни ривожланмаслик сабаблари
Вариант-V
1.Тушунчаларга изох Беринг..
Миллий кадрият,ахлок,тарбиявий соат,эрталик,синф рахбари.истикбол, комил инсон.
2.Реферат мавзуси.
Укувчилар жамоаси -синф рахбари таянчи.
.3.Саволларга жавоб Беринг.
1.Дарсдан ташкари фаолиятда укувчиларни тарбиялаш.
2 Нафосат тарбиясининг максад ва вазифалари
4.Мавзу буйича матн тайерланг
.1. Энг кадимги ёдгорликларда инсон тарбиясига оид фикрлар.
Нафакат улкамизнинг, балки бутун башариятнинг хам бекиёс мулкига айланиб колган бу асарни хар бир инсон укиб урганса, халкимизнинг энг кадимги бой тарихи, давлатчилик асослари, урф-одатлари, кадриятлари билан танишади, бу маданиятнинг жахон цивилизациясига кушган залварли хиссасини англаб етади, узига бекиёс рухий кувват ва маънавий озик олади.
2Укувчиларни тарбиялашда мактабнинг махалла Билан хамкорлиги.
Вариант-V1
1.Тушунчаларга изох Беринг..
Муомала, махорат,ахлок,тарбиявий соат,эрталик,синф рахбари.
2.Реферат мавзуси.
И.А.Каримов таълим-тарбия жараёнида аждодлар меросидан самарали фойдаланишнинг тарбиявий ахамияти хакида.
Шундай килиб эзгулик ва ёвузлик, нур ва зулмат, хаёт ва улим гоялари уртасидаги кураш гоялари хамда «Эзгу фикр, эзгу суз, эзгу амал» тамойилига асосланган бу динда тинчлик, бунёдкорлик, инсонпарварлик, покизалик, ростгуйлик, мехнатсеварлик, инсоф, адолат, халоллик, кискаси яхшилик - эзгуликнинг асосий уринга куйиб тараннум этилиши, аждодларимизнинг буюк маънавий мероси ва кадриятлари инсоният тарихида беназир, оламшумул ахамиятга эга булганлигидан далолат беради.
3.Саволларга жавоб Беринг.
1. Тарбия жараёни мохияти ва хзига хос хусусиятлари.
2. Энг кадимги ёзма манбаларда таълим-тарбия масалалари
4.Мавзу буйича матн тайерланг
1. Узбек халк педагогикасида тарбия методлари.
2. Экологик онг ва маданиятни шакллантириш.
Вариант-VI1
1.Тушунчаларга изох Беринг..
Жамоа,кадрият,педагогик махорат,ахлок,тарбиявий соат,эрталик,синф рахбари.
2.Реферат мавзуси.
Укувчиларни маънавий-ахлокий тарбиялаш
.3.Саволларга жавоб Беринг.
1. Тарбия жараёни мохияти ва мазмуни 2. Ахмад Югнакий ва унинг «хиббат ул-хакойик» асари
4.Мавзу буйича матн тайерланг
1. Шарк мутафаккирлари баркамол шахсга хос фазилатлар хакида.
Зардуштийлик хакида учинчи бахс-мунозара, муаммо Зардуштнинг качон яшагани ва унинг тарихий шахсми ёки афсонавий шахсми деган савол теварагида давом этган.
2.Оила ва мактаб хамкорлигини ташкил этиш методикаси
Вариант-VII1
1.Тушунчаларга изох Беринг..
Муомала,,кадрият,педагогик махорат,тарбиявий соат,эрталик,синф рахбари.
2.Реферат мавзуси.
Коррекцион педагогика педагогика фанининг бир сохаси сифатида.
3.Саволларга жавоб Беринг.
1.Ота-оналар Билан якка тартибда иш олиб бориш.усуллари.
2 . Шарк Уйкониш даври ва унда таълим-тарбиянинг тараккий этиши.
4.Мавзу буйича матн тайерланг
.1. Нафосат тарбиясининг максад ва вазифалари 2. Улукбекнинг илм-маърифат сохасидаги хизматлари.
Вариант-1X
1.Тушунчаларга изох Беринг..
Жамоа,кадрият,педагогик одоб,тарбиявий иш режа,,эрталик,синф рахбари.
2.Реферат мавзуси.
Оилада тарбия асослари
3.Саволларга жавоб Беринг.
1. Шахснинг хар томонлама камол топишида жисмоний тарбиянинг урни.
2. Туркистонда жадидчилик харакати.
4.Мавзу буйича матн тайерланг
1. Шарк Уйкониш даври ва унда таълим-тарбиянинг тараккий этиши.
2.Оила ва мактаб хамкорлигини ташкил этиш методикаси
Вариант-X
1.Тушунчаларга изох Беринг..
Кузатиш,педагогик махорат,тарбиявий соат,синф рахбари,ахлок,эрталик.
2.Реферат мавзуси.
Нафосат тарбиясининг максад ва вазифаси.
3.Саволларга жавоб Беринг.
1.Тарбия тамойиллари.
2 Шарк Уйкониш даври ва унда таълим-тарбиянинг тараккий этиши
4.Мавзу буйича матн тайерланг
1.Тарбиявий жараенида диагностик ва коррекцион ишларнинг олиб борилиши.
2Тарбия методлари.
Вариант-XI
IТушунчаларга изох Беринг..
Урф-одат, тарбия, коррекция, шахс, жамоа,одоб,усул. Тарбиявий соат.
II.Реферат мавзуси.
Узбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримовнинг «Баркамол авлод Узбекистон тараккиётининг пойдевори» асарида таълим тарбия масалалари
.III.Саволларга жавоб Беринг.
1. Кадимги Юнонистон ва Рим давлатларида таълим-тарбия.
2.Ота-оналар кумитасини иш фаолияти
IV.Мавзу буйича матн тайерланг
1. XVII асрдан XIX асрнинг ярмигача тарбия, мактаб ва педагогик фикрлар 2. Хукукий тарбиянинг мазмуни, методлари ва ташкилий шакллари
Вариант-XII
IТушунчаларга изох Беринг..
Уз-узини тарбиялаш,маьнавия , тарбия, коррекция, шахс, жамоа,одоб,усул.
II.Реферат мавзуси.
Шахсни шакллантириш, камол топтириш жараёнида фукаролик тарбиясининг вазифалари ва мазмуни.
III.Саволларга жавоб Беринг.
1. Аклий тарбиянинг вазифалари ва мазмуни.
2. Шайх Саъдийнинг «Гулистон» асарида шахс камолоти.
V.Мавзу буйича матн тайерланг
1. Тарбия тамойиллари.
2.“Авесто” — энг кадимги маърифий ёдгорлик намунаси
3.Вариант-XIII
IТушунчаларга изох Беринг..
Диагностика , тарбия,оила, коррекция, шахс, жамоа,одоб,усул.
II.Реферат мавзуси.
XIX асрнинг иккинчи ярми ва XX аср бошларида тарбия ва педагогик фикрлар
III.Саволларга жавоб Беринг.
1Тарбияметодлари.
2.Синф рахбарининг ота-оналар Билан олиб борадиган ишини мазмуни.
IV.Мавзу буйича матн тайерланг
1. Рус педагог олимларининг педагогик гоялари.
Домла айтган китоб аввалида Юртбошимизнинг "Авесто" хакидаги ибратли фикрлари, сунгра таникли олимлар Нарзулла Жураев ва Тилаб Махмудовларнинг асар тахлилига багишланган кенг камровли маколалари берилганки, уларни эътибор билан укиган киши бир олам таассурот олади.
Nigora Umarova
20.02.2010, 15:28
"Авесто" мохиятини чукуррок ургансак, унда диний мавзудан кура купрок миллий фалсафамиз илдизларини курамиз. Бу ноёб асарнинг асосий гояси - эзгу фикр, эзгу сўз, эзгу амалга каратилган. Купгина таълим муассасаларида хам бу нодир асар чукур ургатилмокда.
2. Аклий тарбиянинг вазифалари ва мазмуни
Вариант-XIV
IТушунчаларга изох Беринг..
Синф жамоаси,маьнавият ,комил инсон, коррекция, шахс, жамоа,одоб,усул.
II.Реферат мавзуси.
Шарк Уйкониш даври ва унда таълим-тарбиянинг тараккий этиши.
III.Саволларга жавоб Беринг.
1. Ватанпарварлик ва байналминаллик — фукаролик тарбиясининг асослари.
2. Аномал болалар тавсифи
IV.Мавзу буйича матн тайерланг
1. Экологик тарбиянинг максад ва вазифалари.
2.Укувчиларни тарбиялашда оила, мактаб ,махала хамкорлиги.
Вариант-XV
IТушунчаларга изох Беринг..
Педагогик одоб, тарбия,аньана,одоб,усул.синф жамоаси.
II.Реферат мавзуси.
Укувчиларнинг иктисодий тарбия.
III.Саволларга жавоб Беринг.
1. Укувчи хулк-атворини ракбатлантириш методлари.
2.Алишер Навоийнинг “Махбуб ул-кулуб” асарларининг шахс камолотидаги ахамияти.
.IV.Мавзу буйича матн тайерланг
1. Укувчиларнинг мехнат тарбияси.
2. Хозирги даврда жахон ривожланган мамлакатларида халк таълими ва педагогика
Вариант-XVI
IТушунчаларга изох Беринг..
Тарбия,тадбир, коррекция, шахс,синф жамоаси,одоб,усул,синф рахбари.
Шу уринда яна шуни таъкидлаш жоизки, айрим тадкикотчилар Зардуштийликни миллий динлар каторига киритиб келмокдалар. Аммо, купчилик Авестошунос олимлар Зардуштийлик дастлаб Хоразмда вужудга келиб, сунгра Парфия, Бактрия, Сугдиёна, Паркана (Фаргона), Озарбайжон, Эрон, Хуросон, Ирок, Сурия, Хабашистон, Хитой, Мугулистон, Шимолий Хиндистон каби мамлакатлар худудларида кенг таркалиб етган жахон дини деган фикрни эътироф этиб келмокдалар.
II.Реферат мавзуси.
Тарбиявий ишларни ташкил этишда халк педагогикасидан фойдаланиш.
III.Саволларга жавоб Беринг.
1. XVII- XVIII аср ва XIX асрнинг биринчи ярмида Бухоро, Кукон ва Хива хонликларида илм-фан тараккиёти..
2.Мактабда тарбиявий ишларга рахбарлик
IV.Мавзу буйича матн тайерланг
1. Оилада мехнат тарбияси. укувчилар мехнат тарбияси мезонлари.
2.Тарбиявий соатлар оркали укувчиларда экологик маданиятини шакиллантириш.
Вариант-XVII
IТушунчаларга изох Беринг..
Тарбия, коррекция, шахс,малака , жамоа,педагогик одоб,усул.
II.Реферат мавзуси.
Шахсни камол топтириш жараёнида мехнат тарбиясининг максади ва вазифалари.
Зардуштийлик дини инсонларга асрлар буйи маънавий мадад, рухий озик булиб хизмат килди. «Авесто» даги алков кушиклар, санолар башарият томонидан узок-узок йиллар мобайнида кироат билан куйлаб келинди. У инсонларда келажакка умид, яхшилик, эзгулик, мардлик, мехнатсеварлик, покизалик, ростгуйлик, халоллик туйгуларини тарбиялади. Ёвузликка нисбатан эса нафрат хиссини уйготишга хизмат килди. Бу дин кишиларни ёвуз кучлар билан муроса килишни эмас, балки ёвузликка карши бор кучини ишга солиб кескин курашмокни буюради.
.III.Саволларга жавоб Беринг.
АКШ, Япония, Англия, Туркия, Жанубий Кореяда таълим ва тарбия тизими, мазмуни ва тараккиёти.
2 Аклий ривожланмаган болаларни укитиш ва тарбиялаш.
IV.Мавзу буйича матн тайёрланг
1. Ибтидоий одамлар хаётида тарбиянинг хзига хос хусусиятлари.
2.Оила ва мактаб хамкорлигини ташкил этиш методикаси
Вариант-XVIII
IТушунчаларга изох Беринг..
Синф рахбари, педагогик одоб, педагогик махорат , баркамол шахс.
II.Реферат мавзуси.
Укувчиларнинг жинсий тарбияси
unit.photogdz.ru
Авесто - Авасто, Абасто, китоби муқаддаси Зардуштия, бо забони авестоӣ навишта шудааст, қадимтарин асари адабиёти форс-тоҷик - ойини халқҳои эронинажоди қадим.
Авесто - яке аз қадимтарин ёдгориҳои адабиёти бостонии халқи тоҷик китоби мукаддаси Авесто мебошад. Аввал он ба тарзи шифоҳӣ аз ҷониби мубадони зардуштӣ аз даҳон ба даҳон мегузашт. Забони авестоӣ аз қадимтарин ва муҳимтарин забонҳои қадими эронӣ ба шумор меравад. Аз сабаби ба ин забон эҷод гардидани Авесто онро забони авестоӣ меноманд. Нахустин бор Авесто дар замони Дорои I (522-486 пеш аз милод) таҳрир гардида, ба қайди китобат дароварда шуда буд. Аммо аз он таҳрир то замони мо осоре намондааст. Бинобар маълумоти китоби пахлавии Шаҳристонҳои Эрон бо фармони шоҳ Виштосп Зардушт Авесторо дар 12000 пусти гов бо хати тилло навишта, онро дар хазинаи оташкадаи шоҳаншоҳи ҷой дода буд. Он вақт Авесто ба 1200 фрагард, яъне 1200 боб ҷудо мешуд. Искандари Мақдунӣ соли 331-и қабл аз мелод ҳангоми истилои Форс он нусхаро сузонда, хокистарашро ба об партофт нусхаи дигари Авесто дар тахтачаҳои тилло навишта шуда буд. Онро Искандари Мақдунӣ ба ватани худ бурда, матнашро ба юнонӣ тарҷума намуд.
Ниҳоят, дар охирҳои аҳди Хусрави Парвиз (590-628) таҳрири тозаи Авесто ба майдон омад, ки он Занд, яъне шарҳу тафсир номида шуд. Пеш аз ин дар асри IV барои сабти Авесто дар асоси хати оромӣ хати махсус ихтироъ гардида буд, ки хати авестоӣ номида мешуд. Он 44 ҳарф ва 3 шакли ду харфи чуфтовоз ва монанди хати арабӣ аз рост ба чап навишта мешуд. Ба ҳамин тариқ, Авесто дар тули қариб як ҳазору дусад сол чандин бор таҳрир хурда, суфта гардида, тағйирпазируфта, шакли мавҷудаи ҳозираро гирифтааст.[1]
Тарзи навишту талаффузи Авесто дар асли паҳлавии он Апастак буда, маънояш асос ва матн мебошад. Ин китоби муқаддас маҷмуаи асотир, матнҳои дини мазҳабӣ ва масъалаҳои илму ахлоқ ва фалсафа буда, ба арзиши бузурги динӣ, адабӣ ва фалсафӣ молик аст. Авесто бар замми усули дин ва аҳкоми ойини зардуштӣ, русуму воҷиботи он дуову ниёишҳо, руйдодҳои таърихиро низ фаро мегирад. Аз ин ҷиҳат он ба қурби беҳамтои таърихӣ низ соҳиб аст. Тамоми Авесто бо шеъри ҳиҷоӣ эҷод гардида, ҳар мисраъ аз панҷ то понздаҳ ҳиҷо буда, ағлаби фикрахо аз бандҳои 3-5 сатрӣ таркиб ёфтаанд, ки аксари ин сатрҳо аз 10-11 ҳиҷо иборатанд. Унсурҳои қофия низ дар он шеърхо ба назар мерасанд. Аммо санъатҳои шоирони бадеӣ, хусусан, тазод он ҷо зиёд аст.[2][3][4]
Таҳрири якум дар замони Сосониён муназзам гардида, ба 348-боб тақсим шуда, дар 21-китоб гирд оварда шуда будааст. Ин 21 китобро наск мегуфтанд, ки аз 350 000 калима иборат будаанд. Ин тахрир то ба замони мо омада нарасидааст. Нусхаи кадимтарини таҳрири дуввуми Авесто, ки соли 1278 рунавис шуда, то замони мо боқи мондааст, чоряки таҳрири сосонии онро фаро гирифта, тамоми илми авестошиносӣ ва дониши инсоният дар хусуси ин ойин дар пояи хамин таҳрири Авесто қарор гирифтааст. Ин таҳрир ба панҷ бахши мустақил ҷудо шуда, тақрибан ховии 83 ҳазор калима аст. [5]Ин бахшхо чунин ном доранд:
Ясно (Йасна), ки маънояш гироми доштан, ситоиш ва парастиш буда, вожаи ҷашни имрузаи тоҷики низ аз он реша ба вуҷуд омадааст. Қисми муҳими Ясно аз Готҳо, яъне сурудҳо ва гимнҳое иборат аст, ки дар Авестои мавҷуда қисмати аз ҳама қадимтарин мебошад. Зардушт эҷодгари Готҳо дониста мешавад. Готро аввал госа мегуфтанд. Госа маънои сурудро дорад. Гот-гос-гох-суруду оҳанг буда, он дар таркибҳои Дугох, Сегох ва ғайра имруз ҳам зинда аст. Дар Готҳо доир ба пайдоиши некӣ ва бадӣ, ҳамчунин муборизаи доимии онҳо бо якдигар, дар боисти асосии дини зардуштӣ дар бораи "пиндори нек, гуфтори нек ва кирдори нек", Равони Гов ва Офаридагони Гов. зиндагии он Дунё, офариниши инсони нахустин, ситоиши об, кӯхҳо, дархости маглубияти девҳо ва дигар масъалаҳои оёину ахлоқ Сухан меравад. Готҳо баробари дуоҳо вазъи иҷтимоии чомеаи онрузаро низ хабар медихад. Таркиби иҷтимоии зардуштионро ба се гурӯҳи зайл ҷудо мекунад; 1) Рӯҳониён ба сардори пешвоиёнашон - мубадон. 2) Авлод, ки дар ҷомеа ва дар ноҳияе қабиларо ташкил мекунад. 3) Иттиҳоди қабилаҳо, ки чун қавм бо сардори пешвоёнашон ва сипаҳсолонро дар сарзамини ё кишваре сукунат доранд. Беҳтарин тартиботе, ки ба васлия Ясно тарғиб мегардад, Арта вахишта ном дошта барои неруманд гардидани ҷомеаи барзгарону чорводорони муқимӣ, ободии кишвар, ривоҷи кишт, тариққи додани чорводорӣ баргардонанд. Ҳуҷумҳои бодиянишони роҳзан ва зидди дурӯғ нигаронда шудааст. Шоҳи одил аз ибтидои ҷамъияти синфи орзуи халқ буд. Ҳамаи нерӯҳои ки барои он офарида шудаанд, ки бо ҳидояти мубадони покниҳод ва сипахсолорони қавмҳо ба парастиши Ахурамаздо, мадад ҷустан аз фариштагони некукор ва манфиати барзгарону чорводорон машғул бошанд, бо Аҳриман, Ажидаҳок (Заҳҳок), мубадони дурӯғгу, ки Карападҳо ном доштанд, ба муқобили зулм мубориза баранд, барои инсони пок роҳи расидан бо орзуро наздик намоянд.[6]
Яштҳо (Йаштҳо) аз ҷиҳати мазмун ва сабк ба Ясно рақобат доранд. Аммо Фарқи асоси он аст, ки ҳар як Яшт ба як Йазат (Яздон, Эзит) мансуб буда, ба Аҳура Маздо, Ардвисура Анаҳито, Меҳр, Митро (Хуршед), Баҳром ва амсоли инҳо хос аст. Яшт калимаи хоси авестойи буда, маънои ситоиш ва ниёишро дошта, ҳамагӣ 21 яшт то ба замони мо омада расидаанд. Дар ин қисми Авесто низ аз осотиру ривоятҳои кавмҳои эронӣ зиёд карда мешавад. Дар он зикр мегардад; «Худои бузург Урмузд (яъне Ҳурмуз) ин ҷаҳонро офаридааст».[2][3][7]
Вандидод аз калимаи форси миёнаи Видевдат, ки аслан шакли вайроншудаи «ви даево датем» мебошад, ба вуҷуд омада, маънои қонуни зидди девонро дорад. Он аз 22 боб иборат буда, ин бобҳо Фаргард номида шуда, ба тариқи муколама иншо гардидаанд. Ин қисмати Авесто пурсишҳои Зардушт ва посухҳои Аҳура Маздоро фаро мегирад. Дар Вандидод роҷеъ ба Аҳриман, бод, борон, сармо, гармо, кишварҳои офаридаи Аҳура Маздо, асотир дар бораи Ҷамшед, Каюмарс ва ғайраҳо нақл карда мешавад.[8]
Ба фармудаи Аҳура Маздо «Кассе, ки гандум мекорад, тухми неки мекорад, вақте ки гандумро барои кӯфтан омода месозад, девонро арак пахш мекунад, вақте ки онро ба осиёб мебарад, девон безобита мешавад, вақте ки хамирро барои пухтан тайёр мекунад, девон аз тарс ба доду фигон меояд».[9]
Виспарад аз калимаи авестои висператаво гирифта шудааст, ки маънояшро бо тоҷики имруза « ҳамаи доварон» гуфтан мумкин аст. Аз ҷиҳати мазмун ин қисман ба Ясно каробат дорад. Он дуоҳоеро фаро мегард, ки дар ситоиши Яздон ва ниёиш ба даргоҳи он хос буда, ҳангоми тоату ибодати зардуштиён тиловат мегардид. Виспарад аз 24 боб таркиб ёфта, он бобҳо карда номида мешавад. Ин қисмати Авесто нисбат ба Ясно ва Яштҳо хеле баътар танзим гардидааст. Дар Виспарад Готҳо чун сурудҳои муқаддас ситоиш ёфта, ҳар ҷо мисраъҳо ва бандҳои алоҳидаи Готҳо иқтибос оварда мешавад.[10]
Хурдак–Авесто аз ду калимаи Авестои Хвартак (хурдак) ва Апастак (Авесто) таркиб ёфта, баргузидаи тамоми Авесто мебошад. Онро дар замони Шопури II Сосони (309-379) муъбади мубадон Озарбади Маҳраспандонт дар 21 наск тартиб дода буд. Он ба ҳашт бахш ҷудо мешавад. Хурдак–Авесто дуоҳоеро фаро мегирад, ки ҳар як пайрави дини зардушти онҳоро бояд бидонад ва ҳангоми ибодат ба забон ронад. ҳамчунин, доир ба таквим, ҷашнҳо, одоби пушидани сару либос хабар медихад. Хурдак_ Авесто фушурдаи донишҳои ачдоди Моро аз таърих, ҷугрофия, ҳуқуқ, тиб ва монанди инҳо фаро мегирад. Метавон Хурдак-Авесторо қонуни ойини зардуштӣ номид.[11]
Авасто боқимондаи сурудҳо, достонҳо, ривоятҳо ва гуфтаҳои бузургони гузаштаи мо мебошад, ки таърихи бисёрҳазорсолаи ориёиҳоро таҷассум менамояд. Авасто маҷмуаи маълумотҳои дини, фолклори, ҷугрофи, астраноми, биологи, ботаники, табиатшиноси, тибби, фалсафи, адаби, шеъри ва таърихист. Маънои калимаи Авасто чандон равшан нест. Дар адабиёти таърихи номи китоб Авасто, Асто, Усто, Апастак, Вистак ва ғайра навишта шуда ва авастошиносон онро китоб, илм, дониш маъни карданд. Авасто барои мо, тоҷикону эрониён, мукаддас аст, на барои он ки китоби динист, балки барои он ки осори қадимтарини хаттии гузаштагони мо ба ҳисоб меравад.Агар муаллифи наски (китоби) аввали он Зардушт бошад, пас муаллифони китобҳои боқимонда дигар бузургони мо буданд.
Ҳеҷ миллате дар ҷаҳон чунин асари гаронбаҳои таърихӣ надорад. Матни пурраи Авасторо дар замони забткориҳои Искандари Мақдунӣ сухтанд. Мувофики ахбори таърихи Авасто дар ду нусха дар 12 ҳазор пусти гов бо оби тилло навишта шуда буд ва яке дар хазинаи шоҳи дар Персеполис ва дигаре дар маъбад нигоҳ дошта мешуд. Мақдуниҳо қасри шоҳро ғорат карда, баъд оташ заданд ва Авасто ҳамроҳи дигар китобҳои хазина сухт. Нусхаи дуюмро ба Юнон бурданд ва онҷо нобуд гашт. Мувофиқи гуфтаи муаррихи юнони Плини, Авастои Зардушт китоби бузургтарин дар ҷаҳон ва аз 2 миллион байт иборат буд. Тахмин меравад, ки Плини ин маълумотро аз ҳамон нусхаи ба Юнон бурда гирифтааст. Баъди юнониҳоро аз Ориёшаҳр рондан Портҳо ба гирд овардани Авасто пардохтанд ва ин кор ба анҷом расида буд ё не, мо намедонем. Ба ҳар ҳол Авасто дар замони Сосониён аз нав мураттаб мешавад. Аммо ба Сосониён аз 1200 боб 347 бобро барқарор кардан муяссар гардид. Азбаски Авасто бо лаҳҷаи мардуми Бохтар навишта шуда буд, барои фаҳмидани вай лугати тафсирие тартиб дода шуд, ки он «Занд» ном дошт. Дар замони Сосониён муъбадон Авасторо мувофиқи шарҳи "Занди Авесто" мефаҳмиданд. Тафсири паҳлавии Занд аз 2094200 вожа иборат буд.[3][12]
Авасторо дубора арабҳо сузониданд. Дар асрҳои VII-IX арабҳо тоҷиконро ба бефарҳангӣ таъна мезаданд ва ба иззати нафси онӽо мерасиданд. Дар муқобил ғурури миллии онҳо бедор шуд ва номи миллати худро тоҷик-тоҷдор аз нажоди пок муаррифӣ сохтанд ва ба тарҷимаи осори хаттии худ ба арабӣ шуруъ намуданд. Дар замони халифа Маъмун, ки модараш аз тоҷикони Балх буд мубоҳисае байни диндорони мусулмон, насрониён ва иброниён ташкил карда шуд, ки дар он мубади зардуштӣ бо Номи Озарфаранбағ (Отурфарнбағ) ширкат дошт. Дар ин мубоҳиса Озарфаранбағ нисбат ба ҳамаи намояндагони динҳои дигар дастболо шуд ва халифа ба у иҷозат дод, ки дар бораи Авасто ва ойини Зардушт китобе мураттаб кунад. Озарфаранбағ ба навиштани китобе ба номи «Динкард» сар мекунад, лекин онро тамом карда наметавонад, зеро уро диндорони исломи куштанд. Навиштани «Динкард»-ро мубад Озарбод (Отурпати) давом дода, ба охир мерасонад «Динкард» мухтасаран дар бораи бахшҳои Авасто, аз ҷумлаи 21 китоби замони Сосониён маълумот медиҳад.[13]
Дар ҳамин давра якчанд китобҳои дигар монанди «Ардовирафнома», «Минуи хирад», «Бундахишн» ва дигар адабиёти зардуштӣ навишта шуданд, ки мо аз онҳо дар бораи ойини Маздаясно маълумот мегирем.[14]
Алифбои авестои зоҳиран дар асри VI – аниқтараш дар замони Хусрави I (531-579) ба вуҷуд оварда шудааст. Матнҳои бозмондаи “Авесто”, ки қадимтарини онҳо ба асрҳои III ва IV таалуқ доранд, ба ҳамин китобати давраи охири сосонӣ мансуб мебошанд.
Китобати “Авесто” ба алифбои то замони мо расидааш аслан дар асоси нақш лафзи он сурат ёфтааст. Худи номи “Авесто” аз калимаи форсии миёнаи – apastak -, баъдан – abastav - ба маънии “асос” (ва ё мувофиқи тафсироти дигар “гузариш”, “дастур”, “қиёси”) ва ғайра аст, ки бевосита ба матни маҳфуз мондаи “Авесто” дар зарфи мавҷудияти чандин асраи худ борҳо кодификатсия шудааст.
Дар асри ХIХ ба сабаби инкишофи забоншиносии муқоисавии наздики забони “Авесто” бо забони қадими хуб омeхта шуда ва аз рӯи бисёр ёдгориҳои маълуми ҳиндӣ – ведоӣ (бо ин забон) “Ригведа” ва санскрит исбот гардид. Ҳамчунин пайдо шудани мифтоҷи дуввумии забони машҳури эронии қадим, форсии қадим, мутолиа ва барасии минбаъдаи адабиёти зардуштии пас аз авестоӣ ва истифодаи васеъи маълумотҳои забоншиносии муқоисавии ҳиндуаврупоиро қайд кардан зарур аст.
Омeзиши забонҳои Эронии миёна, аз он ҷумла забонҳои мурда (хоразмӣ, суғдӣ, хутану сакоӣ) ва забонҳои зиндаи Эронии Шарқӣ низ аҳамияти бисёр калон дошт. Ҳамаи ин кори тарҷумаи илмии “Авесто”-ро ҳанӯз мушкилоти зиёде дорад ва муътабартарин мутахасисон ҳам баъзе ҷойҳои муҳими “Авесто”-ро ба таври мухталиф тарҷума мекунанд.
“Авесто”, ки аз маxмeи матнҳои пайравони оини зардуштӣ иборат аст, муҳимтарин маъхази оид ба таърихи қадимтарини Осиёи Миёна мебошад. Ҳоло ғайр аз теъдоди андаке дар Эрон, зиёда аз 100 ҳазор Зардуштиён зиндагӣ менамоянд, ки ононро одатан порсиён меноманд. Порсиён на танҳо дини қадима, балки матнҳои қадимии диниро маҳфуз медоранд.
Дар миёнаҳои асри ХVIII – Анкетил Дюперрони Франсавӣ, ки нисбат ба омeзиши дину мазҳабҳои қадим шавқу рағбати махсусе дошт, ба Ҳиндустон сафар намуд. Ӯ назди муъбадони порсӣ маросими дини ва хондани матнҳои қадимиро (ба дараҷаи муъбадони баланд буданд) омeхт ва якчанд дастхатро харида гирифт. Ба ватан баргашта, баъдан ӯ тарҷумаи франсавии “Авесто”-ро бо мулҳақоти чанде аз матнҳои марбут ба он интишор дод. Ба воситаи ин корнамоии илмии ӯ маълумот дар бораи “Авесто” дастраси аҳли илми Аврупо гардид.
Муддатҳои зиёде “Авесто” мисли дигар ёдгориҳои динӣ ва ҳамосии ҳиндӣ ва эронӣ, ба таври шифоҳӣ, ки ягона нақш дақиқан маҳфуз мондан буд, нақл карда мешуд.
То ба вуҷуд овардани алифбои авестоии ҳозиразамон матнҳои авестоие вуҷуд доштанд, ки бо алифбои дар асрҳои VI – V пеш аз милод дар Эрону Осиёи Миёна мустаъмоли оромӣ таълиф ёфта буданд.
Олимони имрӯза чунин маълумотро, яъне аслан вуҷуд доштани “Авесто”-и замони Ҳахоманишиёнро беасос мешуморанд ва баъзеҳо, ҳатто ба мавҷудияти матни ашконии “Авесто” ҳам шубҳа доранд. Вале, зоҳиран “Авесто”-и хаттӣ дар нимаи дуввуми давраи Порт (Парфия) ва яқинан оғози давраи Сосониён вуҷуд дошт.
Баъдтар “Авесто” бо алифбо, ки махсус барои навишти он ихтироъ шуда буд, китобат гардид. Ин алифбо дар заминаи хаттӣ паҳлавӣ (яъне, ҳуруфи китобҳои зардушти форси миёна), ки инкишофи яке аз намудҳои хатти оромиасос ба ҳисоб меравад, ба вуҷуд омадааст. Вале алифбои авестоӣ хеле зиёдтар (бештар аз ду баробар) ҳуруф, аз ҷумла 14 ҳарфи садонок дорад. Ин алифбо бо тамоми ҷузъиёташ коркардашуда имкон медод, ки матнҳои “Авесто” ба нигоҳ доштани тарзи талаффузи анъанавии ҷӯяндагони он аз давраи пайдоиши ин ёдгори хеле дақиқ ва саҳеҳ сабт гардад.
“Авесто”-и имрӯза аз китобҳои “Ясно” – “Назр” – “Ниёз”, маҷмуи матнҳои маросимӣ; “Яштҳо” (“Яшт” – “Ниёиш” – “Ситоиш”), сурудҳо дар васфи худоёни дини Зардуштӣ; “Видевдат” – “Қонун” ба муқобили “Девон” (шакли баъдинаи нодуруст ҳоло “Вандидод”). Ғайр аз ин ба “Авесто” якчанд қисматҳои ҳаҷман хурд ва камаҳамият дохил мешаванд. Ҳамин тавр “Авесто” на танҳо доир ба дини зардуштӣ, балки доир ба баъзе оину мазҳабҳои эронии қадим ва русумоти қабилавие, ки ба замони умумияти ҳиндуаврупоӣ дахл доранд, маълумот медиҳад.[15]
Ба ҳамаи ин маҳдудиятҳо нигоҳ накарда, “Авесто” муҳимтарин ва ягона маъхазест барои равшан намудани таърихи қадимтарини эрониёни шарқӣ, яъне мардуми Осиёи Миёна, Афғонистон ва он қисмати Эрон, ки дар шафати Осиёи Миёна воқеъ гардида аст.
Мачмуи нисбатан комилтари маълумоти «Авесто» дар масъалаи тавсифи чамъият асари В. Гейгер «Маданияти Эрони Шарқи дар аҳди бостон» мебошад 25. дар муддати пас аз соли 1882 и асар аз бисёр ҷиҳат кӯҳна шудааст, вале, мутаасифона, асаре хаммонанди он аз ҷиҳати дарбаргирии материал холо ба миён наомадааст. Ба ғайр аз диди нави филологи – лингвисти дар чунин асар маълумоти «Авесто»-ро мумкин аст аз назари комёбиҳои нави археологи тадқиқ кард. Умед аст, ки эроншиносон ва бостоншиносони мо дар солҳои наздик чунин асари заруриро ба вуҷуд меоранд.
Мухаккикон хусусияти чамъияти авестоиро тадқиқ намуда, чахорзина будани онро кайд намудаанд. Дар «Яшт»-и X, 115 оварда шудааст: «Сарвари динии хонадон «нманйа»: сарвари динии авлод – «висйа»; сарвари динии қабила – «зантума»; сарвари динии мамлакат – «дахйума»: сарвари олии дии – «заратуштротэма» номида мешавад.[16]
Ба хамин тарик, оила «нмана» ном дошт. Сарвари чунин оилаи патриархали кадхудо – «нманопати», яъне «худованди хона» буд, заи калони дар оила «нманопати» – «кадбону» омида мешавад. Мавкеи зиёдро ишгол кардани зани калони дар оилаи тоҷикон, махсусан сокинони махалҳои назди Помир, бо хукмронии ҳазорсолаи ислом нигох акарда то замони мо боки мондааст. Материалҳои этнографие, ки дар мавзеъҳои гуногуни Помир чамъовари шудаанд ба ин шаходат медихад.
Як далели дигар, вале гайримустакиме оид ба роли баланди занон дар Осиёи Миёнаи кадим мавчуд аст чунон ки маълумот аст, дар замонҳои кадим хукмронии нохияҳои Осиёи Миёна – Уструшон ва Сугд лакаби «афшин» доштаанд27. Таҷзия ва таҳлили таърихию этимологии ин истилоҳро В. И. Абаев анҷом додаст. У тафсирҳои кӯҳна ва дар ҳақиқат беасосро рад намуда, ин истилоҳро бо калимаи дар забони осетини бокимондаи afsin – «кадбону» макоиса намуд28.Ба акидаи В. И. Абаев занон – сарварони қабилаҳои сакои – массагети бояд хамин унвонро медоштанд. Аз онҳо ин истилоҳ баъдтар ба нохияҳои ҳамсояи Осиёи Миёна гузашта, нисбат ба мардони сарвар истифода шудааст29. Ба хамин тариқ, истилоҳе, ки дар байни осетинҳо маънии кадбонуро дошт, дар Осиёи Миёнаи қадим тадриҷа нисбат ба мардони ҳукмрон истифода гардид.
Дар матнҳои авестои калимаи «майа» аъзои оиларо ифода менамояд, дар баробари ин чунон ки И. Гершевия исбот кардааст, истилохи мазкур эзиди нигахбони хонадорониз ифода мекунад, ки мувофики тасаввуроти кадимии мардуми рус оми «парии хонаги»- ро гирифтааст. ҳамчунин эзидони кабилави мавчуд буданд, ки онхоро «висйа» меномиданд30. амали ин эзидо кисман бо амалиёти фравашихо – фариштаҳои нигахбон вар ухи тамоми мавчудот мутобик мебошад31.
Ба хайати оила узвҳои окисулхуқуқ – вира, вайса ва парийатар низ дохил мешуданд. Вира маънии «мард», «сарбоз» - ро дорад, вале маънии «гулом» - ро из метавонад ифода кунад. Масалан, дар «Яшт» - и X, 28 оид ба Митра Сухан меравад, ки вай ба он хонадоне, ки хайрхох аст «галаву рама ва вираҳои зиёд» яъе гуломонро такдим медорад. Умуман, хангоме, ки дар «Авесто» номбурда ва мукобилгузории чорпоён ва вира оварда мешавад, вира одатан гуломро ифода мекунад. Вайса ва парийатар тибки баъзе матнро ба хайати оила ҳамчун узвҳои хурд дохил мешудаанд32. Иттиҳодияҳои нисбат ба оила калонтар аз риштаи падари «нафа» ном доштанд. Онхо соҳиби замини кишт, чарогох ва дигар дороии дигари умуми буда, моликияти аъзои иттиҳодияро риштаҳои хамраъи ва кафолат ба хам мепайваст. И гуруххо хеле бузург буданд ва наздики 100 марди комилхуқуқ ба он дохил мешуд. Оид ба мавкеи чунин гуруххо, аз чумла, гилаи Зардушт шаходат медихад: «Бизоатмандон ва муттафикон аз ман ру тофтанд, чамоа нисбат ба ман номехрубон аст, ҳамчунон ки шахриёрони дуругпарасти кишвархо номехрубонанд» («Ясно»-и 46,1)33.
Кабила («вис») аз якчанд гурухҳои бизоатманд иборат буд, сардори кабила «виспати» ном дошт. «Вис» на танхо кабила, балки маскани ахли кабила – дехро низ ифода мекард дар аввал, зохиран, ин макони зист аз якчанд хонадон иборат буд. Баъдтар вай батадрич хусусиятҳои чамоаи кашоварзиро соҳиб шудааст34.
Чавонон ҳангоми ба камол расида (овони 15 – солаги) маросими иртикаро ба дин ва чамоа мегушатанд. Дар мачлиси гурухи бизоатмандон ба онхо камарбанд ва пирохани мукаддас бахшида мешуд. Ба ин амал ҳамчун таваллуди дувуми» инсон назар мекарданд. Танхо пас аз ин чаввон узви комилхуқуқи чамоа мегардид, дар маросимҳои дии иштирок менамуд, ухдадориро гирифта ва акди никох баста метавонист.
Аксари масъалаҳои хонаводаро шурои кабила, ки сарварони гурухҳои бизоатманд ба он дохил мешуданд, хал мекард. Шуро масъалаҳои хаёти дохили, истехсоли ва чамъиятии марбут ва анчоми вазоифи дини ва хуқуқи, гайр аз ин масъалаҳои муносибат бо кабилаҳои дигарро хал менамуд.
Мувофики матнҳои “Авесто” дар чамъияти онзамона тафрикаи ичтимоию молумулки хеле васеъ инкишоф ёфта буд.Дар боло мо ба ғуломон ишорат кардем. Дар қисматҳои муҳталифи “ Авесто” ба катхдоёон ва шахсоне ишора мешавад,ки галаву рамаи фаровониро соҳибанд.Чорво боигарии асоси ба хисоб мерафт, вале маълум аст, ки боигарии дороён натанхо чорво, балки замину сарватҳои дигар низ буд.
Дар “Авесто” гурухҳои “ ичтимои-касби “ ба монанди рухони ,сарбозу дучархасавор, ва (як бор) хунарманд номбар мешаванд. Баъзе олимон акида доранд, Ки таксимоти ичтимои ба давраи умумияти хиндуэрони дахл дорад ва аз ин сабаб кобили таваччух нест ; дигарон бошанд ,ба даври асоснок муътакиданд ,Ки он инъикоскунандаи хакакати (дар замони пайдоиши «Авесто» ва баъдтар ) вучуддоштаи таърихи мебошад,аз ин ру ,ҳангоми тачдиди чамъияти «Авесто» бояд ба мадди назар дошта шавад.
Дар баробари мардуми одди чамъият дорои «родмардон» ва «ашрофон»буд.Яке аз истилохот ба маънии «родмард», «ашрофон» - «азата» («асилзода») аст.Аксари вай сарвари виса (кабила ) ва оилаи худ мебошад. таҳлили тачзияи комили этимология ва эволюцияи калимаи «азата»-ро Г.Бейли анчом додаст.Дар забони форси миёна –пахлави он маънои «озодаи хонадони шох» , «родмард» , «озодасл»-ро дошт.
Аз хамин чо калимаҳои тоҷикии «озод» ва «озода» сар задааст ,Ки яке аз маъниҳои он «род» , «начиб» аст. Истилохи дигари «Авесто» барои ифодаи «ашроф» «асна» мебошад.
Кабила – занту ,зохиран,мавкеи нисбатан хурдтарро ишгол менамуд .Дар баробари ин баъзе порчахоро аз шурои «бехтарин мардумон» иттилоъ медиханд .Истилохи ифодакунандаи ин гунна шурохо «ханчамана» буд ,Ки дар забони тоҷики ба шакли «анчуман» боки мондааст.
«Вилоят» ва «мамлакат» , ки аз якчанд нохия иборат буд ,дар «Авесто» «дахйу» ном дорад. И.М.Дяконов дуруст кайд мекнад, ки «равшан кардани маънии ин истилох мушкил аст» . Аксаран дар кисматҳои кадимтарини «Авесто» «дахйу» ба маънии хамон гуна «давлатчахое» буд ,ки тибки манбаъҳои ошури , дар мидия вучуд доштанд ,яъне иттиҳодияҳои минтакавие буданд, ки на ҳамчун давлат ,балки ҳамчун ташкилотҳои бузурги кабилави амал мекарданд В. А. Лившиц хаккони хотиррасон мекунад , ки дахйу «пеш аз хама ,мафхуми худуди ва географист,Ки дар он умумияти этники хеле зиёд аст, вале он холо дар таркиби давлати ташакулёфта вохиди маъмури нест» .
Дар сари «дахйу» «дахйупати» меистод. Аз шахсони дигаре, ки ҳокимият дар дасташон буд, «састар»(«хукумрон», «ҳоким»)-ро ном бурдан мумкин аст, Ки хукмаш ба ин ё он махал равон буд.
Дар «Авесто» барои ифодаи маънии иттиҳодияи нохияхо истилохи «дахайусасти»- «ҳокимият бар нохияхо» мавчуд аст.
Сардори чунин иттиҳодия «дахйупатии тамоми дахйухо» -« ҳокими тамоми нохияхо» буд ; вай хуқуқи яккаҳокимияти надошт , чунки ба гайр аз у «дахйунам фратэмадато» - «шурои бузургон»-и иттиҳодияи нохияхо низ фаъолият мекард. Зохиран , ҳокимияти «дахйупати» -хо ва ,хатто «Ҳокими тамоми нохияхо» махдуд буд ва шуро бар ҳокимияти онхо назорат мекард.
Таҳлили «Готхо» аз ҷихати ичтимои –сиёси (дар ин бобат корҳои В.И. Абаев ва И.М. Дяконов мухиманд ) нишон медихадб ки онхо инъикоскунандаи холату авзои ҷамъияте мебошанд, ки дар остона ва ё дар огози офариниши давлат аст.
Чамоаи дар «Готхо» тасвир шуда аз торочгари, тохтутози вахшиёнаи хамсоягон, горат шудани чорпоён ба дод омадааст. «Готхо» ба зиндагии орому осоишта ва мавчудияти маконҳои гул –гулшукуфон бо сарварии шохони «хуб» , даъват мекунанд .Хамаи ин тагироти бузурги ичтимоиро талаб мекард ,ки чараёни онхо дар он замон хеле тезутунд буд .Ин холатро низ ба назар гирифтан зарур аст.ки «дар давраи авали чамъияти синфи мавкеи халқунандаро дар байни синфи хукумрон хамеша аъёну ашрофи кабила – пешвоён ва рухониёне ,ки дар заминаи сохти чамоати ибтидои ба миён омада будаанд, ишгол мекард. Аммо давлати муттахида танхо анъанаҳои кабилави ва хукумронии олигархиро ,ки бо решаҳои махлли ва чамоавии худ пурқувват буда ва аз ин вачхо доимо чудоиталаб аст ; аз миён бардошта , ба вучуд омада метавонад».[17]
Ба хамин тарик , муносибатҳои ичтимои – сиёсии давраи мазкурро дар Осиёи Миёна ҳамчун муносибатҳои гузариш аз сохти ибтидоии чамоати ба сохти чамъиятии синфи маънидод кардан мумкин аст. Чамъоати кабилави аз байн рафта , чамъоати дехот ба миён меомад . «Оилаи чудогона вохиди хоҷагии чамъият шуда мемонад»- гуфтааст Ф.Энгелс. Асоси чамъоати дехотро бар хилофи чамоати кабилави ,на муносибатҳои кабилави ,балки алокаҳои хоҷаги ва территорияви иашкил мекарданд .Дар таърихи мардуми Осиёи Миёна чамъоати дехот роли калоне бозида ,асарҳои аср пояндаву баркарор будааст. « Истибдоди шарқ ива хукумронии истилогарони бодиянишине ,ки чои якдигарро мегирифтанд,дар давоми ҳазорхо сол бо ин чамоаҳои кадими ягон коре карда натавонистаанд» ,- кайд мекунад Энгелс «Анти –Дюринг» .
Дар дохили обшина тадричан нобаробарии молумулки меафзуд.Гуломдории патриархали инкишоф меёфт . Дороён ва камбагалон пайдо мешуданд. Мавкеи сипахсолорон ҳамчун шахсони доиманд соҳибмансаб баланд мегардид. Вале ҳокимияти онхоро шурои кухансолон ва мачлиси кабилави махдуд мекард. Зарурати иттиҳодияи кабилахо ба миён меомад .
Чунон ки Ф.Энгелс кайд мекунад ,лашкаркашиҳои горатгарона мавкеи сипахсолорон ва пешвоенро боз хам баланд менамуд. Чанг бо максади горатгари касбу кори доими мегардад. Сипахсолори Оли ва дастёрони вай аъёну ашрофи мероси шуда мемонанд, «демократияи табиии сохти ибтидои ба аристократияи нафратовар» мубаддал мегардид.
Мутобики шароити мухталифи истехсолот дар минтакаҳои сахрои ва водихо дар огози ҳазораи I пеш аз милод ду намуди хоҷаги –кучманчиги, чорводори дар сахро ва мукимнишинии, заминдори дар вохаву водиҳои сероб ташкил гардиданд. Ба хамин тарик,аз давраҳои кадимтарин дар Осиёи Миёна холате баркарор гардида буд ,ки дар бораи он К .Маркс навиштааст: «Дархамаи кабилаҳои Шарқ аз сарогози таърих дар байни мукими будани як кисми онхо (кабилахо .-Б.Г.) ва кучманчигии давом кардаистодаи кисми дигар таносуби умумиеро дидан мумкин аст).[2][3]
tg.wikipedia.org
На протяжении своей долгой истории зороастризм претерпел значительные изменения. Видимо, уже вскоре после Заратуштры его последователи вместе с сохранением и развитием ряда основных догматических и этических положений пророка приняли многие старые верования и обряды, не признававшиеся Заратуштрой. Уже "Ясна семи глав", близкая по диалекту и, вероятно, по времени к Гатам, содержит многие уступки древнеиранским "дозаратуштровским" верованиям. Позднее вновь стали широко почитаться многие древние божества, вовсе не упоминаемые в Гатах (хотя, возможно, и не отвергавшиеся прямо пророком), - Митра, Анахита и др. Абстрактные "сущности" Ахурамазды, Амарта Спанты, со временем персонифицировались, и в Авесте появились и составленные в их честь гимны. Так образовался в сущности новый пантеон во главе с Ахура-Маздой, а древний политеизм и старая обрядность частично восстановили свои позиции. Гимны дозороастрийским божествам и изложение или отрывки древних мифов и сказаний о героях вошли в Авесту отредактированными в зороастрийском духе или лишь снабженными фиктивными ссылками на авторитет пророка. Часть таких отрывков в Видевдате, Ясне и особенно в Яштах по содержанию, а иноща и текстуально древнее Гат.
На одном из этапов этого развитие зороастризм был воспринят в Западном Иране, где уже ранее бытовали сходные верования, почитание тех же богов (Митры и др.), дуализм, культ огня и т.п. Часто считают, что зороастризм был введен на западе кем-то из первых царей Ахеменидской державы (между серединой VI - первой половиной V в., по различным мнениям). Но иногда полагают, что он еще до середины VI в. стал известен в Рагах на востоке Мидии или уже и в ее центрах, а затем от мидян был заимствован Ахеменидами. Эти теории основаны прежде всего на предположении, что сходные черты религии первых Ахеменидов, по данным их надписей, и зороастризма являются результатом его влияния в Западном Иране. Но такие сходства, включая культ Ахура-Мазды, дуалистические представления и проч., вполне могли определяться общим наследием от более ранних форм маздеизма, который существовал уже до Заратуштры, а в Западном Иране засвидетельствован ономастическими данными ассирийских текстов уже в до мидийскую эпоху, в VIII в. до х.э. (когда ни мидяне, ни персы, очевидно, еще не могли быть зороастрийцами).
Вместе с тем между религией мидийских и персидских жрецов - магов и персов при первых Ахеменидах, как она известна по надписям того времени, а также по сообщениям античных авторов, с одной стороны, и положениями Авесты (как Гат, так и более поздних разделов) - с другой, существуют многие принципиальные различия. На этом основано мнение, что религия первых Ахеменидов и верования западных иранцев в предшествующие эпохи независимы от зороастризма. Этому выводу соответствует и то обстоятельство, что греческие авторы V - начала IV в. при описании религиозных верований и обычаев царей - Ахеменидов, персов, мидийцев и магов не упоминают Зороастра. Зато позже, в IV в., он у греков уже часто считался основателем учения магов.
К первым десятилетиям IV в. учение Заратуштры уже в сильно реформированном младоавестийском виде широко распространилось в Западном Иране (сначала, возможно, среди части магов) и получило там официальное признание (быть может, в рамках религиозных реформ Артаксеркса II или после них). Это должно было иметь свои причины, связанные с более законченным характером религиозно-философского и морально-этического учения Заратуштры. К его отличиям от иных течений маздеизма можно отнести своеобразные формы культа Ахура-Мазды с его "сущностями" Амарта Спантами (видимо, неизвестными ранее в Западном Иране), последовательное проведение дуалистических представлений о борьбе добра и зла, тесно увязанных с концепцией мирового процесса и роли человека в его развитии, идею свободного выбора - возможности каждого встать на любую сторону в этой борьбе, что делало человека хозяином своей судьбы и арбитром в извечном конфликте добра и зла.
Вместе с зороастрийским учением на западе были восприняты излагавшие его авестийские "тексты" (очевидно, все еще в устной форме), которые после этого продолжали редактироваться либо частично дополнялись на ставшем священным авестийском языке. В нем, однако, появились или усилились западноиранские диалектные черты, что касается именно языка Младшей Авесты. Возможно также, что некоторые гимны главным божествам дополнены или оформлены уже в позднеахеменидское время. Так, в Яште, посвященном богине Анахите, несколько строф, как полагают, отражают существование статуй этой богини. В ахеменидских надписях имя Авахиты появляется (как и имя Митры) при Артаксерксе II (404-358), и к его же правлению источники относят начало почитания антропоморфных изображений иранских божеств, а именно установление статуй Анахиты в драмах больших городов (в том числе на Востоке, в Бактрии).
Таким образом, Авеста стала священным сводом персидско-мидийских затем парфянских жрецов, сохранялась ими, редактировалась и коди-фицировалась в последующие столетия (когда могли быть составлены и некоторые наиболее поздние разделы Авесты). Этот процесс продолжался до сасанидской эпохи, когда, как говорилось, она была записана "современным" авестийским алфавитом.
К тому времени официальный зороастризм во многом превратился в догматическую религию, являвшуюся оплотом консервативных сил общества. Ранний маздеизм развивался в эпоху сложения первых государственных образований и противостоял культу дайвов, обычно тесно связанному со старым жречеством и местной родовой знатью. В Гатах содержится призыв к мирной жизни и процветанию под властью сильного "благого" правителя, к борьбе с усобицами и набегами, разоряющими праведные селения и несущими гибель скоту, против жертвоприношений скота, совершавших их жрецов и враждебных царьков, последователей "Лжи". Также в Западном Иране верования с развитыми дуалистическими представлениями явились идеологией, способствовавшей становлению государства и затем упрочению государственной и царской власти в выросших иранских державах; при этом царь и его централизаторская деятельность отождествлялись с "Правдой" - Артой, а его противники и мятежники - с "Ложью", рассматривавшейся в древнеиранском дуализме как воплощение несправедливости, противодействия космическому правопорядку, а также всего дурного, морально нечистого, .противоречащего истинной вере.
student.zoomru.ru
Нақша:
Пайдоиши «Авесто» ва таърихи омӯзиши он
Доир ба масъалаи пайдоиши «Авесто» дар адабиёти илмиақидахои гуногун ҷой дорад. Як гурӯхи олимон (Дюперон, Дармстетер, Мейе, Юар ва ғайра) пайдоиши онро ба мамлакати Мидия нисбат медиханд. Дигар гурӯх ба Бохтар пайваст менамоянд, (масалан Бартолоне Ньюберг). Гурӯхи сеюми олимон пайдоиши «Авесто»-ро ба Моварои Кафкоз мансуб медонанд ва ғайра.
Барои дуруст хал намудани масъалаи макони пайдоиши «Авесто», бояд ду чизро ба назар гирифт. Якум-«Авесто» дар тӯли бисёр асрхо тартиб дода шудааст. Дуюм-хусусиятхои ҷудогонаи Авесто ва қисмхои алохидаи он на танхо аз ҷихати хронологӣ, балки аз ҷихати географиниз дигаргун мебошанд.
Дар ин ҷо сухан дар бораи пайдоиши қисмхои ҷудогонаи он, ки дар даврахои гуногуни таърихипайдо шудаанд, меравад. ханӯз ГерОдот, Страбон, Плутарх ва дигар муаррихони Юнону Рим ба дину оини Эрониёни Қадим назар карда, ба он бахои баланд дода буданд. Омӯзиши илмии Авесто дар асрхои ХVII-ХVIII шурӯъ мешавад. Масалан, соли 1771 олими фаронсавиА.Дюперон аввалин шуда, онро ба забони фаронсавитарҷума мекунад. Намояндаи бузурги идеализми немис Гегел низ диққати худро ба ин сарчашма равон намуда, дини зардуштиро дини рӯшноива некиномидааст. Дар Русия омӯзиши он, аз асри ХIХ то имрӯз якчанд олимони рус (Кассович, Зелеман, Тураев, Атаев, Бертельс, Стеблин- Каменский ва дигарон) матнхои ҷудогонаи Авесторо тарҷумаву тахлил намудаанд.
Аз байни олимони хориҷиасархои Мэри Бойс (Англия) ва Ф.Нитсше ҷолиби қайд аст. Онхо дар тахти унвони «Зардуштиён» асархои бисёрҷилда навишта, диққати мардумони дунёро ба «Авесто» ҷалб намудаанд.
Бояд қайд кард, ки дар давраи шӯравиолимони тоҷик бахри омӯзиши «Авесто» хизматхои шоёне намуданд. Махсусан Б.Fафуров дар «Тоҷикон» ва дигар асархояш ба ин сарчашмаи маънавии ниёгонамон бахои баланд додааст.
Ӯ дар Суғду Бохтар пайдо шудани «Авесто» ва дини зардуштиро дар асоси бозёфтхои бостоншиносон тасдиқ карда, дар омӯзиши мазмун ва сохтори он кӯшишхои зиёде намудааст. Дигар олимони тоҷик (С.Айнӣ, Бобоназари Бобохон, Ёқубов Ю. ва дигарон) дар тадқиқу тахлили қисматхои ҷудогонаи «Авесто» ва масоили зардуштия кӯшишхои зиёде намудаанд.
Хусусан, дар арафаи ҷашни 2700-солагии «Авесто» мақолахо ва асархои бисёре чоп гардидааст. Алалхусус, сарвари кишварамон Э.Ш.Рахмонов ба хотири баланд бардоштани худшиносии миллии мардуми тоҷик ба ин сарчашмаи қадим рӯ оварда, дар китоби худ «Тоҷикон дар оинаи таърих» менависанд: «хар гахе, ки порахои ҷудогонаи китоби муқаддаси «Авесто»-ро дар тарҷумаву тафсирхои минбаъдааш варақгардон намоем, мебинем, ки шукӯху шахомати «Иллиада» ва «Одиссея»-и Гомер, ки ақли башариятро хазорсолахо боз тасхир кардааст, дар назди ин шохасари оламшумули ниёгони мо мекохад». Авесто, ки садсолахо қабл аз асархои Гомер эҷод шудааст, аз рӯи тадқиқи олими англис Е.В.Вест, тақрибан аз 345х. калима, «Занд Авесто» (тафсиру тарҷумаи Авесто бо забони пахлавӣ) бошад, аз 2млн калима иборат аст. Барои қиёс метавон гуфт, ки як худи Авесто хаҷман аз «Шохнома»-и Фирдавсичандин баробар бузург аст. Аз ин рӯ хамаи пахлӯхои ин шохасар ва дини зардуштито холо пурра тадқиқ нашудааст.
«Авесто» хамчун нахустфарханги мардумони ориёнасл намунаи безаволи осори фарханги маданияти ҷахониба шумор меравад. Дар сарчашмахои қадимаи пахлавии то замони мо расида, аз ҷумла «Шахристонхои Эрон» оид ба таърихи навишта шудани «Авесто» маълумоти пурқимате баён шудааст. Инчунин сарчашмаи дигари пахлави«Динкард» (Кори дин) чун қомуси афкори динию мазхабӣ, асотирии ориёнхо шинохта шудааст, ки дар он китоби муқаддаси «Авесто» аз 1200 боб (фаргард) ва 21 китоб (наск) нишон дода шудааст.
Дар замони Сосониён Ардашери Бобакон (хукмрониаш 224-241) дар такмилу тахрири «Авесто» хидмати бузург намуда, донандагони онро водор намуд, ки бо сарварии Тансар ин китобро, ки дар замони Искандари Мақдунисӯзонида шуда буд, тахриру барқарор намоянд. Ба ақидаи муаррихону авестошиносон. аз ҷумла академик Б.Fафуров барои китоби «Авесто» дар заминаи хати пахлавиалифбои махсус ихтироъ гардид, ки он матнхоро бо тамоми ҷузъиёташ ифода намуда, «тарзи талаффузи анъанавии гӯяндагонро» хеле дақиқ ва сахех сабт мекард. Баъзе мухаққиқон ва сарчашмахои таърихион алифборо хати диндабириниз номиданд.
харчанд «Авесто» баъди тахрири охирин аз 21 китоб гирдоваригашта бошад хам, шубхае нест, ки китобати аввалини он дар замони Зардушти Спитамон сурат гирифтааст.
Фосилаи миёни нахустин нусхахои китобии «Авесто» ё қисмати «Готхо»-ро аз замони зухури паямбарии Зардушт гирифта то тахрири охирини пахлавии он тақрибан қиёс намоем, қариб якуним, ду хазор солро дар бар мегирад. «Авесто»-е, ки то ба имрӯз расидааст, танхо 5 китобро ташкил медихад: Ясно, Виспарад, Вандидот, Яштхо, Хурд-Авесто. хамчунин ногуфта намонад, ки матни ин панҷ китоби расида низ пурра нестанд (350 боб расидааст). Бо вуҷуди ин номехрубонихои таърих шукӯху хашамати китоби муқаддаси ниёгони мо, ки яке аз аввалин намунахои осори хаттива китобнависидар тамаддуни башаримебошад, заррае накостааст. Аз хамин қисматхои расидаи «Авесто» низ бузургию мӯхташамӣ, парвози баланди тафаккур , дар либоси басо оддива заминиҷилва додани хикмату фалсафаи осмонгир эхсос мешавад. Ситоиши худованд дар порахои «Авесто» баъзан то андозае самимиву ба дил наздик аст, ки хатто акси садои сурудан, тавбаву надомат намудан ва аз паси покдоманирафтани пайравони оини зардуштибараъло эхсос мешавад. хар кадоми ин китобхо чун дурдонаест, ки моро ба гузаштахои басо дур мебарад, аз имону эътиқод, ниёишу парастиш ва муноҷоту дуохои ниёгони мо дар зикри худои бузургу муқтадир Ахурамаздо ва ёварони вай маводи басо ҷолиб медихад.
Чихеле, ки Э.Ш.Рахмонов менависанд «Авесто» бо нусхахои пешину пасин ва матнхои кӯхнаву нав, бо порахои манзуму мансур ва силсилаи сурудахои гаронбахояш мисли бозёфтхои хазинаи Амударё сахифахои норавшани тамаддуни ниёгони моро бароямон мекушояд».
Яке аз қадимтарин китоби «Авесто» ,«Ясно» мебошад, ки иборат аз 72 боб буда, аз рӯи хусусияти забонива замони офаринишаш ба «Ригведо»-и хиндухо қаробат дорад. Боби аввали «Ясно» иборат аз гимнхо ва сурудхои васфи Ахурамаздо, ки худи Зардушт офаридааст, иборат аст. Яштхо – бошад сурудхои муқаддаси васфи худохои ҷудогонаро ташкил медихад. Инчунин дар «Яштхо» подшохону пахлавонони асотириситоиш меёбад, ки аз 21 яшт иборат мебошад. Вандидот – қонуни зидди девхо, китобе ки хангоми иҷрои намози шабона бештар хонда мешуд. Ин китоб аз 22 фаргард иборат буда, маводхои асотириро низ дар бар мегирад. Виспарад – маҷмӯи ибодатхои динӣ. Дар ин ҷо инчунин боқимондаи асотирхои қадима ва афсонахои таърихӣ, нишондодхои гигиенива ғайра ҷамъ оварда шудааст. Дар матнхои «Хурд-Авесто» таълимоти умумии Зардушт оварда шудааст. Ин қисми нисбатан дертар пайдо шуда буда, гуфтан мумкин аст, ки таълимоти чор қисми аввалро бо хам мепайвандад.
хамин тариқ, имрӯз исбот гардидааст, ки «Авесто» моли мардуми тоҷик мебошад, зеро ки дар он вилоятхои тоҷикнишини Бохтар, Хоразм, Суғд, Марв, Фарғона ва ғайра зикр шудааст, лекин номи ягон нохияи Форс оварда нашудааст.
Ватани Зардушт ва таълимоти динию ахлоқии ӯ
Зардушт писари Поурушасп аз қабилаи Спитам буда, пеш аз хама аз «Готхо» номи ӯ ба мо маълум мегардад. Соли таваллуд ва ҷои аниқи зисти ӯро муайян кардан хеле душвор аст. Модом ки «Авесто» дар Ориёи Шарқӣ, яъне дар Осиёи Миёна дар сарзамини тоҷикон навишта шуда бошад, пас Зардушт низ дар хамин сарзамин ба дунё омадааст. Модараш Дуғдова аз Роғ буд, ки дар сарзамини Афғонистон воқеъ гардидааст. Ватани Зардушт Суғду Бохтар ба шумор меравад, ки тахминан дар охири асри VII пеш аз мелод умр ба сар бурдааст.
Асосгузори таълимоти нав Зардушт кӯшиш мекард, ки идеологияи ягонаи ҷамъияти ғуломдориро бунёд созад ва бо ин рох қабилахои ориёиро бо хам муттахид намояд. Зардушт дар бораи худ дар Готхо хамчун Зоотар- яъне корманди дин, рухонимаълумот додааст. Тахминан дар синни 30-33 солагиӯ пайғамбар шуда, барои тарғибу ташвиқи яккахудоикӯшиш менамояд. Воқеаи пайғамбар гардидани Зардушт дар Готхо хеле хуб инъикос гардидааст. Як гуфтаи ӯ аз Ясно ҷолиби қайд аст: «то он даме, ки дар ман қувва ва имконият хаст, ман одамонро таълим медихам, ки ба сӯи хақиқат ва ростираванд». Лекин хақиқати холи зиндагипайғамбарро ба он хулоса овард, ки хамаи некихое, ки хаст, хилофи он бадихо вуҷуд дорад.
Дар вақти яке аз ин мулоқотхо хамрохи Ахуро-Маздо (хурмузд) душмани ӯ Ангра Манну (Ахриман) пайдо мешавад.
Аз ин ҷо, мувофиқи таълимоти Готхо дар олам ду ҷавхари хамзод хурмузд ва Ахриман вуҷуд дорад, ки хам дар аъмоли заминию хам осмонива масоили офариниши олам қудрати баробар доранд. хурмузд хама чизи хубу некро, Ахриман бошад хама чизи баду палидро офаридаанд.
Зухури пайғамбарии Зардушт аз рӯи сарчашмахои пахлавишабохате ба меъроҷи пайғамбари мусулмонон хазрати Мухаммад дорад. Аз сарчашмахои дини мусулмониниз бармеояд, ки Расули Акрам ба олами улвирасида, хангоми сӯхбат бо хастиоллох 99 хазор калому хикмат ва асрори ғайб омӯхтааст. Ва ҷои шубхае нест, ки ба олами лохут расидани Зардушт ва «Авесто»-ву «Занд»-ро омӯхтани вай дар даврахои минбаъда ба дини мусулмонирох ёфта, оини ростиву накӯкориро дар китоби муқаддаси «Қуръон» тақвият бахшидааст.
Замоне, ки Зардушт зухур намуд ва даъвои пайғамбарикард, дар миёни қавму қабилахои сарзамини Бохтар парастиши оташ, буту санамхо, офтобу моху ситорахо ва хайвоноти мухталиф ҷой дошт. хадафи тарғиби яккахудоипеш аз хама муттахид сохтани қавму қабилахои ориёии шахрнишину муқимибуд, ки зинаи ибтидоии инкишофи ҷомеаро паси сар намуда, ба тарзи зиндагии нисбатан баландтар- чорводорию зироаткорӣ, косибию хунармандӣ, тиҷорату муомилот рӯ меоварданд ва дехкадаву шахристонхо обод мекарданд. Аслан номи Ахуро-Маздо аз қисматхои «Ахура» сарвар ва «Маздо»-доно таркиб ёфта, маънои сарвари доноро ифода мекунад. Ангро-Майну бошад Ангро- бад ва Майну – андеша, яъне ба маънои бадандеш омадааст.
Дар оини зардушти макрӯх сохтани унсурхои муқаддас – оташ, об, хок ва хаво гунохи азим ба шумор мерафт. хатто ба об партофтан, дар оташ сӯзонидан ва ба хок супоридани ҷасади одамон манъ шуда буд. Фаро расидани марг ва бемориро одатан ба кирдори Ахриман нисбат медоданд ва намехостанд аз нафаси бади он аносири муқаддас олуда гардад. Парастиши оташ хамчун рамзи нур, равшанӣ, фурӯзон нигох доштани оташи дайру оташкадахо маълум гардид. Тадқиқотхои бостонию археологинишон медиханд, ки яке аз сабабхои оташпараст ва офтобпараст шудани ориёихо сардии замини ватани онхо буд. Офтоб ва оташро наҷотбахши худ мехисобиданд.
Зардушт бори нахуст дар таърихи башарият арзишхои ахлоқиро дар либоси дин ба ҷилва оварда, «рафтори нек, кирдори нек ва гуфтори нек»-ро сарчашмаи зиндагива ашёи хамешагии хеш қарор дод. Ба қавли Фридрих Вилгелм Нитшеи олмони«Зардушт аз хама мутафаккирон ростгӯйтару ростандешатар буд». Мутафаккири бузурги хинду Робиндранат Такур дар ситоиши ин пайғамбари ростива адолат гуфтааст: «Зардушт дар таърихи башар нахустин касест, ки динро ба як шакли ахлоқидаровард Зардушт бузургтарин пайғамбарест, ки дар оғози таърихи башарият зухур намуд ва бо василаи фалсафаи худ башарро аз бори сангини маросим озод намуд».
donishju.com
