Бір түрге жататын организмнің әр түрлі дене тканьдері клеткаларының хромосомаларын зерттеу мынаны көрсетті: әр түрдің хромосома саны және оның құраліы оның езіне ғана тән болады. Жануарлардың немесе өсімдіктердін, белгілі бір систематикалық тобының дене клеткасындағы хромосомалар жиынтығын кариотип деп атайды.
Егер кез келген дене клеткасыБЫҢ кариотипіне зейін салып қараса, әр хромосома жұп, морфологиясы, құрылымы және шамасы бір-бірінен айнымайтынын байқауға болады.Хромосоманың мұндай жуптығы мынадан шығады: ұрықтану процесіндегі зигота түзілу кезінде оған хромосомалардың жартысы сперматозоидтан. ал жартысы жұмыртқаклеткадан келіп қосылады. Өсіпжетілген жұмыртқа клеткаларындағы хромосомалар санын гаплоидты деп атайды және оны п әрпімен бел-гілейді. Көп клеткалы организмніңдене клеткасындағы хромосомалар саны жыныс клеткасыныкінен екі есе көп болады, оны диплоидты деп атайды және 2 п әрпімен белгілейді. Морфологиясьг, құрылымы жоне үлкендігі бірдей, бірақ шыққан тегі әр түрлі (біреуі шешесінікі, екіншісі әкесінікі) жүп хромосомаларды гомологиялық деп атайды.,17-суретте кәдінің (Сгеріз соріііагіз) хромосомасының диплоидты жиынтығы берілген, онда гомологиялық жұптар көрсетілген.Кейбір жануарлар мен өсімдіктер хромосомаларының диплоидты санының мысалдары «Генетика жөнінен практикалық сабақтарына басшылықтың» II қосымшасында берілген1.Кариотиптегі хромосомалар саны жануарлар мен өсімдіктер-дің қүрылыс деңгейіне байланысты болмайды: жоғары дәрежедегі организмдерге қарағанда ең қарапайым организмдерде хромосома саидары көп болуы мүмкін, не керісінше де болады. Же« ке жағдайларда хромосома саны мен морфологиясы жеке организм түрлерінің филогенетикалық туыстығының белгісі де бола алады. Кариосистематика осы принципте жасалады.Біз әр организм түрінің клеткасында хромосома саны мен формасының тұрақтылық заңы бар екендігін айтқанмен, мүндай тұрақтылық салыстырмалы екендігін ескеру керек.Тіпті бір организмнің әр түрлі тканьдеріндегі хромосомалар саны, атқаратын функциясына байланысты әр түрлі болуы мүмкін. Мысалы, жануарлар бауырының клеткаларында хромосомалар саны екі жиынтықтан көп (яғни 4п, 8п) болып та кездеседі.Кейбір өсімдік түрлерінде хромосомалардың саны гаплоидты санға еселенген көп болып келуі де мүмкін. Мысалы, қара бидайда (Зесаіе сегеаіе) хромосома саны 2п—14 немесе 28 (4п)1 Здесь и далее имеется в виду «Руководство к практическим занятиям по генетике» К. В. Ватти и М. М. Тихомировой (М., Просвещение, 1979),олуы мүмкін. Мұндай кезде екі форманың да қара бидай түрі-не тән барлық белгілері сақталады.Сонымен, митоз нәтижесінде бір клеткадан екі жас клетка түзіледі.Жоғарыда айтылғандай, клеткакың негізгі бөлігі — хромосомалар — митоз кезінде репродукцияланады, бүл кезде пайда болған екі сіңлілі хроматидтер бірінен-бірі айнымайтын үқсас болады. Ал ахроматин ұршығы осы екі хроматидті теңдей етіп екі жас клеткаға бөліп жібереді, сөйтіп, пайда болған жас клеткадағы хромосома саны бастапқы клетканың хромосомалары санындай болады.Казіргі кезге дейін ең жаксы зерттелген органоидтар — плас-тидтер мен митохондриялар. Олар ДНК, РНК, ферменттерден тұрады. Олардың ДНК-сы қос тізбекті, сақиналанып түйіскен, молекулалық массасы үлкен болады. Органоидтар ДНК-сының нуклеотидтік құрамы ядроныкінен езгеше. Репликация ядро ДНК-сымен әр түрлі мезгілде жартылай консервативтік әдіспен іске асады. Жоғарыда айтылғандай, пластидтер мен митохон-дриялардың қүрылысы ете күрделі болады, олардың биогенез процесі, яғни қалыптасуы әлі жеткілікті зерттелмеген. Репродукция процесі де нашар зерттелген.Органоидтардың жаңадан түзілетін клеткалар арасында бөлінуі кездейсоқ, бірақ олар азды-көпті бірдей бөлінеді. Органоидтардың теңдей болып бөліну механизмінің жоқтығы, сірә, олардың санының кептігіне және бірінің орнын екіншісі баса алатындығына байланысты болса керек.Сонымен, жыныссыз көбеюдің цитологиялық негізі митоз болып табылады, соның нәтижесінде бір клеткадан үқсас екі клетка түзіледі.
www.zharar.com
Құлагер
Өмірзақ Айтбайұлы
Баянбай Хұсайынов
ҚАЗАҚ ТАРИХЫ – ТҮРКІЛЕРДІҢ ДАЛАЛЫҚ ӨРКЕНИЕТІНІҢ ҚҰРАМДАС БӨЛІГІ
Баймырзаұлы Балуан Шолақ (1864-1916
БАЛУАН ШОЛАҚТЫҢ ҒАЛИЯСЫ
Бейнелеу өнері арқылы жастардың патриоттық сезімдерін қалыптастыру
Жыныс генетикасы
Қадырғали Жалайыри зираты
Тұрдығұл Шаңбай
Ғұмар Қараш
ӘБІЛҒАЗЫҰЛЫ АРЫНҒАЗЫ
Халықтардың ұлы қоныс аудару дәуірі
Екi тумас ер ақын
ҚАЗАҚСТАН ҚҰСТАРЫ
Абдулқайым Кесежи
ЖАМБЫЛ АЙТЫС ШЕБЕРІ
Сөз құны – сөз қадірі
Генетиканың даму тарихы
Қазақстан Республикасы, спорт және дене тәрбиесі
Қазақстан Республикасы, туризм, туристік нысандар
ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ 1916 ЖЫЛҒЫ ҰЛТ-АЗАТТЫҚ КӨТЕРІЛІСІ
Қастек Баянбаев
Қашаған Күржіманұлы
Ә.Ыдырысов.
Міндеттеменің субъектілері, олардың құқықтары мен міндеттері. Мұра.
ОТАРШЫЛДЫҚ САЯСАТТЫҢ ТҮРКІ ӨРКЕНИЕТІНЕ ТИГІЗГЕН КЕРІ ӘСЕРІ
МАХАББАТ ДЕП ТҮСІНДІ МЫНА ӘЛЕМДІ..
Ежелгi Тараз
ТАРИХ САБАҚТАРЫНДА ТАРИХИ-МӘДЕНИ ЕСКЕРТКІШТЕРДІ ПАЙДАЛАНУ
Бақытжан Әбдірайымов
ҚР мен Пәкістан қарым-қатынастарының тарихы
Мұрат Сабыр
Шыңғыстау обаларының құпиясы
Ана тілі 4-сынып
«Алтын қақпа» интеллектуалдық ойыны
В.А.Сухомлинскийдің педагогикалық идеясы
Ғұмар Қараштың педагогикалық көзқарастары.
Дамыта оқытудың тиімділігі
Джон Локктың педагогикалық теориясы.
ӘЛКЕЙ МАРҒҰЛАННЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТТЕРІ
ЖЕКЕ ТҰЛҒАНЫ ҰЛТТЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАРҒА БАҒЫТТАП ОҚЫТУ
Жүсіп Баласағұни еңбектеріндегі халықтық педагогика мәселелері
Қазақ даласының орта ғасырдағы ғұламаларының педагогикалық идеялары
Қазақстанда орыс-қазақ мектептері жүйесінің пайда болуы мен дамуы.
Қазақ операсының фольклорлық бастаулары
Материалдық емес активтер есебі
Несие
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ
Ақпаратты өңдеу
СЕРТИФИКАТТАУДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Сканер
АВТОРЕФЕРАТЫ
"Имандылық жарасады ұл-қызға"
«Өз тіліңді құрметте»
КОНСТАНТИН ДМИТРИЕВИЧ УШИНСКИЙДІҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ КӨЗҚАРАСЫ.
МЕКТЕПТІҢ БАСТАУЫШ САТЫСЫНДАҒЫ ОҚЫТУ ТУРАЛЫ
Нарық дегеніміз
Этнопедагогиканың әдістемелік негіздері
Я.А Коменскийдің өмірі және педагогикалық қызметі.
ХРИСТИАНДЫҚ
Дәулет Мықтыбаев
Mәдениет
Ұлыбритания
Франция
Электр тогы. Ток күші.
Индуизм
МАҢҒЫСТАУ ӨҢІРІІҢ КҮЙШІЛІК ДӘСТҮРІ
АҚЖАРМА (Есір)
Спандияр Көбеев
Курстық жұмыстың мақсаттары
Жиынтық табысты есептеу тәртібі
БАЛАНСТАН ТЫС ШОТТАРДАГЫ ОПЕРАЦИЯЛАРДЫҢ ЕСЕБІ
Басқарудың ұйымдастыру – құқықтың формалары
БАСТАЛҒАН ЖЫЛҒА ЖОСПАР КӨП
ОРМАН – ЕЛ ДӘУЛЕТІ, ЖЕР СӘУЛЕТІ
Бастауыш мектепте сөз тіркестерін оқытудың әдістемесі
Бастауыш сыныпта сөйлемді оқыту жолдары
М. Әуезов атындағы ОҚМУ
Диплом жұмысының өзектілігі
Диплом алдындағы іс-тәжірибе
ДИПЛОМДЫҚ ІС – ТӘЖІРИБЕНІҢ МАЗМҰНЫ
СТУДЕНТТІҢ ӨЗІНДІК ЖҰМЫСЫ
Бизнес – жоспар
Болашақ маман тұлғасының ақпараттық мәдениетін қалыптастыру жолдары
БОСТАНДЫҚ ПЕН ҚҰҚЫҚ КЕПІЛІ
Қазақстан Республикасындағы несие жүйесі
Бөтен адам затына құқық
Орта мектептегі информатика оқулықтарына талдау
Бұрғы қондырғыларының қозғалтқыштарының қазымдалған газдарының жылуын кәдеге асыру
Глоссарий
Денсаулық – зор байлық
Денсаулық және жеке бас тазалығы.
Дефляция саясаты
ҚАЗАҚСТАН ДҮНИЕЖҮЗІЛІК ҚАУЫМДАСТЫҚТА
Әйел - әлем тірегі
Әкімшілік құқық
Ақпараттық-насихат топтары — ел ішінде
Әлеуметтендіру педагогикасындағы ата-ананың тарихи орны
Жеке тұлға
Жетісу орманы
Жүректі шынықтыру.
ЖЭО тарихынан
Жылумен өңдеген кезде Жылқы еті қалай өзгереді?
Тіркеуші органның заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеуі
Құқық жүйесіндегі инвестициялық құқық орны және оның негізгі қағидалары
Инвестицияларды есепке алу.
Өнеркәсіптің инвестийиялық тартымдылық бағасы.
Инвестициялық қорлардың шектелуі
Инвестициялық қызметті басқару
Инфляцияның мәні, туу себептері.
Мемлекеттік құпиялар туралы
Қазақ хандығының этномемлекеттік Шекараларының кеңеюі.
«Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқару туралы» заңы
«Қазақстан тарихы білгірлерінің» сайысы
ҚАЗАҚСТАН БІРІНШІД ҮНИЕЖҮЗШК СОҒЫС ЖЫЛДАРЫНДА
Қазақстан-Қытай сыртқы саяси қатынастары
Қазақстан полигондары
Халықаралық қатынастар
Қазақ тіліндегі реалилерді берудің лингва - мәдени ерекшеліктері.
Коммерциялық банктер операциялары.
Салық дегеніміз не
Білім берудің мазмұны
Қазақстан азаматтық-азаттық соғыс жылдарында.
Қазақстан Республикасындағы әлеуметтiк-экономикалық дамуын талдау
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫ ҚЫЗМЕТШЩ ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Халықты компьютерлік сауаттылыққа оқыту бағдарламасы
ӘЙЕЛ БАҚЫТЫ – ҚОҒАМ АЙНАСЫ
Қазақстан Республикасындағы кезеңдері
Техникалық қызметшілерге қойылатын талаптар.
Қазақстан Республикасындағы экономикалық өсу.
Қазақстан Республикасының Заңы
Қазақстан Республикасының Құқық қорғау органы және қызметі
Қазақстан Республикасының азаматтығы туралы
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ӘСКЕРИ ДОКТРИНАСЫ
Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуы
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы
Қазақстан республикасының фармацевтикалық нарығын талдау
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ КОДЕКСІ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЬҢ ҮКІМЕТІ
Орта ғасырлық Қазақстан тарихы мәселелері XIX ғ
ҚАЗАҚСТАН ХАЛЫҚ БАНКІ — КАСТОДИАН
Қазақстан экономикасы.
Қызыл армияның әскери бөлімдері мен құрамалары (1918-1920 ж. ж.)
Құрылымдық экономикалық реформалардың негізі және модельдері.
Қазақстан-2030
Компаниялар репутациясының рейтингі
ҚАЗАҚСТАНДА ӨСЕТІН ЖЕМІС ДАҚЫЛДАРЫНЫҢ СОРТТЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Адвокатура және оның міндеттері
Қазақстандағы еңбек нарығының ерекшеліктері.
Мемлекеттің аймақтық саясаты: мәні, мақсаты, міндеттері,
Қазақстанның дәрілік өсімдіктері
Қазақстандағы қазіргі заманғы қоғамдық-саяси жағдай
Батыс Қазақстандағы мәдени-тарихи ескерткіштер
Қазақстандағы инвестициялық саясатты жаңартудың негізгі бағыттары
ӘМБЕБАП ПОЧТА ҚЫЗМЕТІ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАҚСАТҚА ЛАЙЫҚТАЛҒАН
Қазақстанның сыртқы саясаты
Қазақстанның 1960 ж. II – ші жартысындағы дамуы.
ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЖЕДЕТІЛГЕН ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК ПРОЦЕСІ
Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық даму стратегиясы
Қазақстанның инновациялық потенциал активизация механизмдері
ҚАЗАҚСТАННЫҢ КОРЕЯМЕН ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСЫ
Қазақстанның темір жол қатынасы.
Қазақстанның саяси-экономикалық жағдайы
ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЖАҚЫН ЕЛДЕРМЕН БАЙЛАНЫСЫ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ТӨУЕЛСІЗДІК
Еуразия құрлығындағы мемлекет
Қазір Алматы ауасының ластану деңгей
Қазіргі жаралыстану концепциялары
IFRS ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАРЖЫ ЕСЕПТІЛІГІНІҢ СТАНДАРТЫ
Қаржылық қорытынды есеп құрамы.
ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙДЫҢ МӘНІ ЖӘНЕ ОНЫ ТАЛДАУДЫҢ МАҚСАТЫ
СӨЗДІКТЕР
Қартпай Бержановтың педагогикалық көзқарасы
Кассалық есеп операциясы
Мемлекет және құқық ұғымы.
Кіші және орта кәсіпкерлік
Коммерциялық банктер және олардың жіктелуі
Программаның баяндалуы
Matlab компьютерлік бағдарламасымен танысу
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ПАРЛАМЕНТІ
Құқықтық институттар мен принциптер
Есеп және салық саясаты
Қазақстанның қолайсыз экологиялық аймақтары
Құқық туралы жалпы мағлұмат Конституциялық кеңес
Құқықтың атқаратын қызметтері
Қылмыс жасаған жасөспірім тұлғасы
Қылмыс
Халел Досмұхамедовтың (1883-1937) педагогикалық қөзқарастары.
Қожа Ахмет Иассауидың өсиет-өнегелері.
Мал шаруашылығы
ПЕДАГОГИКАНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ, МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Мектептегі сынып жетекшісі жұмысының мазмұны мен түрлері.
Шетелдердегі мемлекеттік басқарудың ерекшеліктері.
Ұлттық банкінің төрағасы Әнуар Сәйденовті
Мемлекеттің инвестициялық қызметін жүзеге асыру және оның маңызды мәселелері.
Оқу процесінде мемлекеттік тілді ұйымдстыру туралы
Мемлекеттік басқарудағы құқықтық реттеу проблемалары мен оларды шешу жолдары
Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорының рөлі мен міндеттері
Мемлекеттік және жалпы сыртқы борышты басқару жөніндегі тұжырымдама
Мемлекеттік кредиттің мәні
Халықаралық мемлекетік кредит
Мемлекеттік қызметке қалай түсуге болады
Мемлекеттің тұрпаттары дегеніміз не?
Мемлекеттің қаржылық қызметі
Мемлекеттің экономикалық қызметі
Мемлекеттің пайда болуы.
Менеджменттің қазіргі мектебі.
Менің елім – Қазақстан
Ана тілі
Мемлекетаралық Кеңес стандарттау, метрология және сертификаттау бойынша
Н.Г.Чернышевскийдің педагогикалық көзқарастары
Қазақстан Республикасының Заңы
Қазақстан-Ұлыбритания
Қазақстандағы сот жүйесi
Квадрат теңсіздіктерді шешуде оқушылардың математикалық сауаттылығын арттыру жолдары
Қоршаған ортаның шумен ластануы, оның адам денсаулығына тигізетін әсері.
қарыз капиталы түріндегі қаржылық құралдар ағымының өсуі
ҚУРАСТЫРУШЫДАН
Қылмыс
Қымыз дайындау технологиясы, гигиенасы
МЕМЛЕКЕТТІК ҚҰРЫЛЫМЫ
А.Смит еңбектеріндегі классикалық саяси экономияның онан арғы дамуы
Карл Маркстiң экономикалық ойы
Тұлға
НЕЙТРОННЫҢ АШЫЛУЫ
ОҚУШЫНЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ӘЛЕУЕТІН ДАМЫТУДАҒЫ АТА-АНАЛАРМЕН БІРЛЕСКЕН ЖҰМЫСЫ
Өзіндік талдау
Өскемен уезі мен қаласындағы кеңес Өкіметінің орнауының, азаматтық
Пәнаралық байланысқа негізделген тіл дамыту жұмыстары.
Пәнді оқуға арналған методикалық нұсқаулар
Кіші өзендердің энергетикалық мүмкіндігін пайдалану
Сөйлеу мен ойлаудың дамуы және өзара байланысы.
Жер асты суларының қалыптасуы және режимі
Қазақстан Республикасы
Рынок- әлемдік өркениеттің жетістіктерінің бірі
Сақтау шартының мәні
Сәукеле
Бешпет
Еркектің бас киімі
Сауықтыру шаралары және індет ошағын жою.
адамдар арасында қарым-катынастар
Табиғат байлығын тиімді пайдаланудың ең негізгі бағыты кешенділік
Табиғаты
ТАТЬЯНАНЫҢ ОНЕГИНГЕ ЖАЗҒАН ХАТЫ
ТМК өндірісінің нәтижесі
«ТОНЫКӨК»(ТОНИҚҰҚ) ЕСКЕРТКІШІНІҢ АУДАРМАЛАРЫН САЛЫСТЫРА ҚАРАҒАНДА
Топтық эксперимент.
Төтенше жағдайдағы құқықтық режим
ТҰРҒЫН ҮЙ ҚҰРЫЛЫС САЛАСЫНДАҒЫ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІ ҚОЛДАУДЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК БАҒЫТТАРЫ
Ұлы Отан соғысы кезіндегі Қазақстан.
Ұстаз -ұлы тұлға
Өскемен
Электрлік өлшеудің әдістері мен құралдары
Шамалар және оларды өлшеу
ҰЛЫ ЖІБЕК ЖОЛЫ
ШОҒЫР ҚОҢЫРАУГҮЛ
ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫ.
Шығыс Рим империясы
Экономикалық теорияның қалыптасу кезені пікір қайшылықтары.
Экспериментті ұйымдастыру өткізудің ең алғашқы шарты-оның жоспарлануы
Электр тоғын химиялық реакциялардан алу
Ағзаға удың түсу жолдары.
Экологиялық бақылау.
Валюта
Жылжымайтын мүлікке салық салудың жалпы теориялық негіздері
.Аяқталмаған өндірістің мәні және есебі.
Батыстағы әлеуметтік жұмыс теориясының даму тарихы.
Graph модулi
Абиссиндық мысық.
Ақшаның түсінігі мен оның формасы
Дәріс сабақтарының жоспары.
АРХИВТЕУ ПРОГРАММАЛАРЫ
Аудит туралы түсінік
Аудиттің мазмұнына
Білім беру социологиясы
Қазақстандағы банктік жүйенің даму кезеңдері
1930 – 1932 ж. несие реформасының мазмұны
Банктің инвестициялық операциялары
Бүхгалтерліқ есеп.
Валюталық операциялар жөнінде түсінік.
Желтоқсанда алаңға,шықты қазақ жастары!!
Жастар – әлеуметтік-демографиялық топ
Инфляцияның мәні, туу себептері
Қазақ халқының мемлекеттік мәртебесі хақында
Ұлттық қауіпсіздік ұғымының мазмұны.
Қазақстан экономикасы.
Кітапхана - өнер, білім ордасы.
Коммерциялық банктің автоматтандырылған анықтамасы
Аристотель
Delphi ортасымен танысу
Жүйелік блок
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы
VISUAL BASIC
Информатика пәнің пәнаралық байланыс негізінде ұйымдастыру
Ел назарында - «Қилы заман»
Өнеркәсіптің қысқаша сипаттамасы
Жүйелік талаптар.
Адам өміріне қарсы қылмыстар түсінігі,түрлері
АЙНАЛМАЛЫ СУ ӨТКІЗУШІ ЖЕЛІЛЕРДЕ ТҰРАҚСЫЗ ҮРДІСТЕРДІҢ ПАЙДА БОЛУЫ
Ақша және ақша жүиесі
Үздіксіз педагогикалық тәжірибе (ҮПТ) міндеттері
Автокөліктерді жөңдеу
Инвестициялар классификациясы.
Некелікпен қанағаттануға арналған сұрақнамалық тест
ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ШЕШІМДЕР
ЕҢБЕК ҮРДІСІН ҰЙЫМДАСТЫРУ БОЙЫНША ШЕШІМДЕР
Жалтыркөл қорықшасы
Әлеуметтік-экономикалық жоспарлаудын мақсаттары мен міндеттері. Жоспарлаудың түрлері
МЕКТЕПТЕН ТЫС ДЕНЕ ТӘРБИЕСІМЕН СПОРТ ЖҰМЫСТАРЫ
Адамзаттың өсімдіктер дүниесіне әсері.
Орта сынып оқушыларынының дене тәрбиесі
“Мүсін” жаттығуы
Қалдықтар
Темекі мен ішімдік
Сары алақоржын.
Сілтеу жаттығулары.
Географиялық ойындар
Уақытша бос ақшалай қаражаттарды жинақтау
Қазақстан Республикасының 2002-2003 жылдарға әлеуметтік-экономикалық дамуын талдау
Оңтүстік Қазақстан облысының 2005 жылға дейін әлеуметтік-экономикалық дамуы
Банк қызметінің көрінісі.
Халықаралық маркетинг
Экология және денсаулық
Өнеркәсіптегі бухгалтерлік есеп
Дәріс №1. Экология пәніне кіріспе
Казіргі кездегі салық кодексіндегі өзгерістерді талдау
Ақша айналысының заңы
Қонақ үй / Тарих
Сұйықтың қозғалысы
Туризмді дамытуға негіз қалануда
Материалдық емес активтер есебі.
Қайтқанда
Доктор Генри Линк
Азаматтық құқық
Азаматтық құқықтың сақталуы басты міндет
Айгерим
Айналым капиталының жіктелуі.
АҚАНДЫ КӨРГЕН АТА
Акционерлік қоғам
АННОТАЦИЯ
АСТАНА
Жабдықтау кезеңінің аудиті
Құрылыстардағы есеп берулердің аудиті
Аудиттің түрлері мен нұсқаларын жіктеу.
Таңдайымыз өрісті оймен татымақ
Қанның құрамы, қан жасушалары Эритроциттер.
Бағалы қағаздар нарығы
Бағалы қағаздардың экономикалық мәні, атқаратын қызметтері
БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАРДЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУЫ
Бақылаудың негізгі статистикалық әдісі
БАНК ЖҮЙЕСІ ТУРАЛЫ ҰҒЫМ
ДИПЛОМДЫҚ ІС – ТӘЖІРИБЕНІҢ МАЗМҰНЫ
Қазақ батырлары
Баяндама
Бекзат Саттарханов
ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ ШАРАЛАРЫНЫҢ ЖИЫНТЫҒЫ
Білім берудегі ұлттық модель.
Бухгалтерлік есеп
Денсаулық және жеке бас тазалығы.
ҚҮҚЫҚ ҚОЛДАНУ
Милитарландыру
Қаржы
Дінмұхамед Қонаев
ДЕНСАУЛЫҚ ПСИХОЛОГИЯСЫ
МОДЕЛЬ.
Көгершіндердің таспа құрттары және олардың таралуы
Қазақстанның шығысындағы көгершіндердің паразитоздары және оларға қарсы шаралар
Елім менің - еңселі
Еңбек құқығының пәні
Корпорацияны қаржыландырудағы заемдық құралдары.
Қоршаған орта
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
СУ ҚАДІРІН БІЛДІК ПЕ?
Төлеген АЙБЕРГЕНОВ
Табиғат анаға жанашырлық танытайық.
ЭЛЕКТРОНДЫҚ ПОШТА
Сейди Али Рейс зерттеулерінде Орта Азия
“АГРОВЕТОРТАЛЫҚ” ЖАУАПКЕРШІЛІГІ ШЕКТЕУЛІ СЕРІКТЕСТІГІНІҢ ЖАРҒЫСЫ
Бүкіләлем тарихы
Сократ
Пероны кері бағытта ығыстырады.
Халыкаралык валюта жане каржы – несие
"Ұстазым, менің ұстазым!"
Ұлттық банктің меншікті капиталын талдау
“Ұлттық компания акционерлік қоғам бөлігі”
Ұлы Отан соғысына 63-жыл.
Файлдармен байланыс
Психология
СӘКЕН СЕЙФУЛЛИН
Салықтың экономикалық мәні, мазмұны
Салықтардың пайда болуы мен дамуы
Салықтардың экономикалық мәні және маңызы
Үздіксіз экологиялық тәрбие.
Түркілер
Кәсіптік іс-тәжірибенің мазмұны
Менің қымбат жаным!
Меншіктің экономикалық түрлері
sachok.kz
ЖОСПАР
1. Адам қоғамының қалыптасуына экологияның рөлі————————3
2. Экологиялық жағдайлар————————————————————-5
3. Семей сынақ полигоны, Арал экологиясы және басқа экологиялық проблемалар ——————————————————————————-7Қолданылған әдебиеттер—————————————————————12
Мазмұны
Кіріспе
1 Технологиялық бөлім………………………………………………………………………………71.1 Газды утилизациялау зауытының қызметі…………………………………………71.2 Газды турбиналық қондырғының (ГТҚ) циклдері………………………………71.3 Газды турбиналық қондырғының (ГТҚ) жұмыс істеу принципі………..101.4 Өртеу камерасының жұмыс істеу принципі мен құрылымы……………..121.5 Мұнайға серік газдардың химиялық құрамы……………………………………16
Толығырақ »
Мазмұны
1. Кіріспе………………………………………………………………………………………….2
2. Негізгі бөлім
Радиация және олардың түрлері……………………………………….3
Иондық сәулелену деген не және қалай пайда болады?………. …..4
Иондық сәәулеленудің топтары……………………………………………….5
2.4. Тіршіліктің пайда болуының алғашқы кезеңінде сәулеленудің
маңызы……………………………………………………………………………………5
2.5. Органикалық эволюцияға радиация мөлшерінің әсері……………..6
2.6. Радиоактивтілік сағат оқымыстыларға тамаша көмек
көрсетті…………………………………………………………………………………7
2.7. Сәулеленудің генетикалық әсері…………………………………………….7
2.8. Радиосезімталдық………………………………………………………………….8
2.9. Инкорпорировланған радиоактивтік заттардың биологиялық
әсері……………………………………………………………………………………..10
3. Адамның тіршілік ету ортасының жағдайына байланысты
сәулелену…………………………………………………………………………….12
3.1. Радиоактивтік заттардың өсімдіктерге әсері………………………….13
3.2. Радиоактивтік сәулеленудің залалды әсерлерінің пайдалы
болуы…………………………………………………………………………………..14
3.3. Радиоактивтік сәулелену – ғажайып көреген көз,санаушы…….15
3.4. Атом энергия бұлағы…………………………………………………………….15
3.5. Атом өндірісінде және радиоактивтік заттармен жұмыс
істегенде қауіпсіздік техникасы және денсаулықты сақтау……16
4.Қорытынды……………………………………………………………………………….17
5.Пайдаланылған әдебиеттер Толығырақ »
Жоспар
1. Кіріспе…………………………………………………………………….. 2 – 3
2) Балхаш көлі………………………………………………………………… 4
3) Балхаштың тарихы…………………………………………………… 5 – 7
4) Балхаш пен оның ихтиофаунасының зерттеу полигонына айналуы………………………………………………………………………8 – 15
5)Балхаш көлі «табиғи парадокс» және оның құрып кету қаупі………………………………………………………………………… 16 – 20
6) Қорытынды……………………………………………………………21 – 23
Қолданылған әдебиеттер………………………………………………24 Толығырақ »
Жоспар
Кіріспе…………………………………………………………………………..2
1- Тарау Байқоңыр және ғарыштық ұшырылымдарының экологиялық зардаптары
1.1 Бүгінгі Байқонырдың мәселесі…………………………………….4
1.2 Космодром Байқонырдың табиғатқа әсері…………………….9
2- Тарау Байқоңыр және ғарыштық ұшырылымдарының экологиялық зардаптары
2.1 Бүгінгі Байқонырдың мәселесі…………………………………….12
2.2«Байқоңыр» ғарышайлағындағы экологиялық мәселелер…
………………………………………………………………………………………20
Қорытынды……………………………………………………………………..26
Пайдаланған әдебиет тізімі……………………………………………….27 Толығырақ »
Мазмұны
Кіріспе ……………………………………………………………………………………………. 3
1. Стратегиялық экологиялық бағалаудың мақсаты мен міндеттері…………………………………………………………………………………………3
2. Стратегиялық экологиялық бағалау процедурасын ұйымдастыру мен принциптері……………………………………………………………………………………..6
3. Стратегиялық экологиялық бағалау мен тұрақты даму……………………..11
Қорытынды……………………………………………………………………………………..14
Әдебиеттер………………………………………………………………………………………15 Толығырақ »
Жоспары:
I.Кіріспе:
II. Негізгі бөлім:
1.Тіршілік ортасы және экологиялық факторлар.Тіршілік ортасы және экологиялық факторлар туралы түсініктеме.
2. Абиотикалық факторлар.
3. Биотикалық факторлар немесе тірі табиғат факторлары.
4. Стенобиотты және эврибионтты ағзалар. Лимиттеуші факторлар және олардың белгілері.
5. Ю. Либихтың минимум заңы.
6. В. Шелфордтың толерантты заңы.
III. Қортынды.
IV. Қолданылған әдебиеттер
Жоспар:
І Кіріспе.
ХХ ғасырда жаңа жағдайлардың қалыптасуы.
ІІ Негізгі бөлім.
1. Қазақстанда қалыптасқан топырақ экологиясы.
Ø Егістікке пайдаланатын жерлердің нашарлауы;
Ø Тың игеру науқанының топыраққа әсері;
Ø Топырақтың ауыр металдармен және радионуклидтермен ластануы;
2. Өсімдік – жер шарының «өкпесі».
3. Қазақстанда қалыптасқан жануарлар экологиясы.
Ø Жануарлар — табиғат туындысы;
Ø Адамдардың жануарлар дүниесіне тікелей және жанама әсері;
Ø Жануарлар дүниесін қорғау және қалпына келтіру;
4. Қазақстан аумағындағы полигондар.
5. Арал теңізінің экологиялық ахуалы.
6. Балқаш көлі – Қазақстандағы ең ірі экожүйелердің бірі.
7. Каспий теңізінің экологиялық ахуалы.
8. Қалаларда кездесетін экологиялық жағдайлар.
9. Өндіріс қалдықтарының қоршаған ортаға тигізетін әсері.
10. Қазақстанда экологиялық жағдайлардың туындау
себептері.
ІІІ Қорытынды.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе 2
1-тарау. Алматы қалалық экожүйесінің экологиялық жағдайы 3
1.1 Алматы қаласының физика-географиялық сипаттамасы 3
1.2 Бақылау бекеттерінің сипаттамасы 7
2-тарау. Алматы ауасының ластануын зерттеу 11
2.2 Алматы атмосферасының ластау көздері 11
2.2 Атмосфералық ауаның ластану деңгейінің сипаттамасы 17
Қорытынды 21
Қолданылған әдебиеттер тізімі 24 Толығырақ »
Мазмұны:
КІРІСПЕ…………………………………………………………………………………………..3
1. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
1.1 Атмосфералық ауа және оны ластаушы көздер…………………………….6
1.2 Зерттеліп отырған ауданның климаттық ерекшелігі …………………..11
1.3 Ластанған ауаның қоршаған ортаға әсері……………………………………17
2. ЗЕРТТЕУ НЫСАНДАРЫ МЕН ӘДІСТЕРІ
2.1 Зерттеу нысандары……………………………………………………………………21
2.2 Зерттеу әдістері…………………………………………………………………………25
3. ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ТАЛДАУ
3.1 ЖЭС ауа қабатының ластануына әсері……………………………………….39
3.2 Автокөліктің ауаның ластану деңгейіне әсері…………………………….45
3.3 Астана қаласының атмосфералық ауа бассейінінің ластануын
жоюдың экологиялық шектеу жолдары………………………………………50
5. ҚОРЫТЫНДЫ……………………………………………………………………………63
6. ҰСЫНЫСТАР…………………………………………………………………………….64
7. ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ…………………………………….65 Толығырақ »
bes-asyl.kz
Жаңа дәуір философиясы1. Жаңа Дәуір философиясының жалпы сипаттамасы.2. Жаңа Дәуір философиясындагы рационалистік және эмпиристік багыттар. Ф.Бжон, Р.Декарт, Б.Спиноза.3. Дж.Локк пен Т.Гоббстың ачеуметтік-философиячық концепциялары.4. Дж. Беркли мен Д.Юмның субъективтік философиясы.Жаңа Дәуір философиясының қалыптасуы мен мазмұнына қоғамдағы әлеуметтік өзгерістер айқындаушы әсер етті. ХVІІ-ғасырда капитализм әлемдік-дүниежүзілік сауда мен мануфактуралық өндірістің тез қарқын-мен дамуын бастан кешті, ол рационализмге негізделген еді жән өндірістегі механизмдердің рөлі арта түстуКапиталистік өндірістәсілі ғылымғадеген сұранысты күшейтіп, ғылым бірте-бірте өндіргіш күшке айнала бастады. Экономикалық және әскери жағынан мықты мемлекетке айналуды мақсатетіп қойған европалық мем-лекеттер ғылыми ізденістерге ерекше көңіл бөлуге мәжбүр болды, бұл өмір талабы еді. Ғылымдар академиясы да осы кезеңде пайда бола бастады.(Жаңа Дәуірде тәжірибе мен эксперименттерге негізделген ғылымдар, әсіресе математика, алгебра, аналитикалық геометрия, механика күшті қарқынмен дамыды, бұл фактор шіркеудің рөлін төмендетіп, атеизмнің терең тамыр жаюына әкелді.Бірақ діннің де ықпалы жойыла қойған жоқ. Мемлекет басшыларына дін халықтың рухани азығы ретінде аса қажет еді, сондықтан да дін мен мемлекет одағының бұзылмауы үшін күрес үнемі жүріп отырды. Бір қоғамдық өмірде оның секуляризациясы, шіркеуден тәуелсіздік, діни шыдамдылық (веротерпимость) үшін күрес молырақ орын алды, әрбір адамның діни таңдау еркіндігі үшін күрес үнемі жүріп отырды.Осы кезенде философия ғылымы екіге бөлінгендей күй кешті: бір жағынан — ғылыммен тығыз байланыс, екінші жағынан — философиялық шығармаларда дінн-теологиялык мазмұн әлі де болса мол бол ды. Дегенмен де философия ғылымға көбірек бет бүра бастады;Бұл ерекшелік ағылшын философы Фрэнсис Бэконның (1561-1626) философиясынан анық байқалады. Дворяндар отбасындатуып, Кембридж университетін бітірген Бэкон дипломатиялық қызметпен де айналысты, парламент мүшесі, танымал адвокат, шешен, белгілі жазушы ретінде де танылды. Негізгі еңбектері: «Жаңа Органон», «Тәжірибелер немесе адам-гершіліктік және саяси қағидалар», «Жаңа Атлантида», т.б.Бэкон философия ғылымының практикалық функциясына ерекше көңіл бөледі. Оның ойынша. философия ғылыми білімдердің көмегі арқылы адамға табиғатты игеруге көмектесуі қажет. Әйгілі «Білім — күщ» (Знание — сила) деген қағиданың авторы Бэкон еді. Ғылымдарды да Бэкон адамға пайдалылығына байланысты классификациялайды.Оның пікірінше, философияның негізгі зерттеу объектілері — құдай. табиғат және адам. Бэкон философияны табиғи философия деп түсінеді, оның өзін теориялық және практикалық деп бөледі. Біріншісітабиғат құбылыс-тарының себептерін түсіндірсе, екіншісі теориялық жаңалықтарды пайда-лана отырып, адамға қажетті жаңалықтар ашады. Табиғи философияны Бэкон физика және метафизика деп жіктейді, оның негізінде — Аристотельдің себептілік ілімі. Себептер материалдық және іс жүзіндегі, формальдік және мақсаттық болып белінеді. Алғашқы екеуі тәжірибелік зерттеуде нақты көрінеді, себебі олар табиғатта болып жатқан нәрселердің жақын себептері, оларды зерттеу — физиканың міндеті. Бірақ бұл жеткіліксіз, формальдік себептер олардан тереңдеу, оларды талдайтын — метафизика.Философияның соңғы бөлімі — адам туралы ілім. Адам индивид ретінде антропологияның, қоғам мүшесі ретінде азаматтық философияның немесе саясаттың пәні.Адам табиғатты өзіне бағындырып, адам патшалығын орнатуы қажет. Бұл істе оған көмектесетін практикалық философия, объективтік акиқаттарды танып-білу тосілі, бұл тәсіл.»Жаңа Органонда» баяндалады. Бэконның тұжырымдауынша, адам ақыл-ойына жүгіне отырып, теориялық пайымдауларды іс жүзінде тексеруден өткізіп, тәжірибеде көз жеткізіп отыруы қажет. Бэкон осылайша рационализмді сынап, эмпиризмді қолдайды. Оның ойынша, адамның ақыл-ойына, санасына қателіктер тән, олар ақыл-ойдың дамуын тежеп отырады, сондықтан олардан құтылуға тырысу керек. Бэкон бұл кемшіліктерді идоя-дар, елестер, ескіліктің қалдықтары деп атайды. Оның пікірінше, кейбір идолдар адамға туа біткеннен тән, кейбіреуі адам танымының тарихи даму процесінде, ал енді біреулері адамның жеке дамуының кезендерін де пайда болады. Бұл елестер адамнан қалмай қуалап, олардың бойынд. алдамшы идеялар туғызады, табиғаттың нақты бейнесін көмескілеп, адамға табигаттың тереңіне бойлауға бөгет болады. Олар:1) Адамның табигатына, тегіне, ақыл-ойына да, сезімдеріне де тән елес-идолдар. Адамның ақыл-ойының да, сезімдерінің де кемшіліктері көп. Бірақ адам оны ескере бермейді, не ақылына, не сезіміне көбірек жүгінеді. Мысалы, ғылыми фактілерді толық жинап болмай жатып, теориялық асығыс қорытынды жасайды, немесе дәлелденбеген нәрсеге көбірек сенеді. Бэкон теорияны эксперимент тәсілі арқылы тексеру бұл идолдан құтылуға себеп деп көрсетеді, ақылдың қанатына таразы тас іліп қойса, ақыл жерге, фактілерге жақындай болады дейді.2) Үңгір идолдары — адамның физиологиясы мен психикасының, тәрбиесінің ерекшеліктері, жеке наным-сенімдері мен ырымдары құбы-лыстарды объективті түрде қабылдауға кедергі жасайды. Оны түзететін ұжымдық тәжірибе.3) Алаң идолдары — адамдардың тіл арқылы араласуынан туындайтын идолдар. Жаман сөздерді қолдану адамның санасын, ойлау логикасын бұзады. Адамдардың көпшілігі оның зиянын ескере бермейді. Бэкон бұл жерде қарапайым сананы сынайды. Сөздерді қолдана отырып, олардың артында нақты заттар тұрғанын, нағыз объективтілік тек соларға тән екенін ұмытпаған жөн дейді (номинализм бағытын жалғастырады).4) Театр идолы — жалпы қабылданған, көнеден келе жатқан философиялық доктриналарға, мектептер мен жүйелерге, олардың беделіне деген соқыр сенім «философиялықтеатрларды» туындатады. Мысалы, дінге деген шектен тыс сенім. Оны жеңу мақсатымен Бэкон «екі ақиқат» теори-ясын ұсынады. Философия ақыл-ойға жүгініп, ол әлсіздік танытқанда теологияға да арқа сүйесе, артық болмайды. Бірақ олар бір-бірінің ісіне араласпауы қажет. «Ақиқат беделдің емес, уақыттың туындысы».Ф. Бэкон индукция теориясының маңызын көрсетті. Тәжірибедегі фак-тілерден біртіндеп жалпы ережелерге көшуді дедуктивті-силлогистік пай-ымдауға қарсы қойған Бэкон бұл тәсілдің ақылға тән кемшіліктерді жоя алатындығына сенімді болды. Бірақ бұл жай тіркей беру емес, жиналған фактілерді қорыта білу (бал арасы секілді), жаңа қорытынды-тұжырымдарға қол жеткізу. Ал ол бақылау (наблюдение) процесінде емес, эксперимент процесінде ғана мүмкін.Рене Декарт (1596-1650) — француз дворянының отбасында туып, иезу-иттердің Ла-Флеш коллегиясында физика, математика, арифметика, механика, музыканы тереңдетіп оқыды. Мықты математик ретінде танылған Декарт осы ғылымның көмегімен бүкіл ғылымдар жүйесін, философияны қайта өзгертуді армандады. Саясат мәселелеріне қызықпаған де-карт (Картезий) алгебра, аналитикалық геометрия, механика мәселелерін зерттеумен айналысты жарықтың сыну заңын ашты, қанның айналуын зерттеді психология мен космогонияны, және, әрине, философияны талдады. Белгілі еңбектері: «Бірінші философия туралы пайымдаулар». «Фи-лософияның алғашқы бастаулары», «Метод туралы ойлар».-философия ағаш секілді, оның тамыры — метафизика, діңгегі — физика, діңгектен тарайтын бұтақтары — үш басты ғылымның, медицина, механика және этиканың төңірегінде топталатын ғылымдар. Жемістерді тамырдан бастап жинамайтынынымыз секілді, философияның пайдалылығы да оны құрастыратын бөліктерге байланысты» деп. Декарт барлық ғылымдардың бірлігін, тұтастығын атап көрсетеді. Бэкон секілді, Декарт та шығармаларын қоғамның тандаулы топтарына ғана емес, қарапайым адамдарына да түсінікті тілде жазуға тырысты, оларға демократиялық сипат беруге ұмтылды. Екіншіден, өзінің ағылшын әріптесі сияқты, Де-карт та әлеуметтік реформаларды қолдамады, діни және қоғамдық тәртіпті өзгертуге қарсы болды.Ерекшеліктері:Декарт адамның ақыл-ойына көбірек жүгінді, Бэкон жекеден жалпыға қарай жүрсе, Декарт жалпыдан жекеге көшті, оның бұл ерекшелігі мате-матикалық ойлау тәсілінен жақсы көрінеді. Өзінің математикалық ізден-істерінің негізінде Р.Декарт жалпы ғылыми тәсіл ұсынды. Негізгі себеп -адамдар ғылым және өнер саласында ақиқат ұғымдарды емес, болжамды көбірек қолданады, сондықтан басқа тәсіл керек. Декарттың ойынша, мейлінше дәл ойларды ұсынуға тек математика қабілетті, сол себепті осы ғылымның тәсілдерін жаңа философиялық жүйе жасау ісінде қолдану керек. Декарт төрт ережені тұжырымдайды:1) Ақиқат деп ақиқат екені күмәнсіз нәрсені ғана қабылдау қажет. Асығыстық пен нанымға орын болмауы тиіс, тек ақылға айқын, нақты тұжырымды ғана қабылдау керек. Картезиандық рационализмнің бұл принципін интуиция ұғымы буідіреді. Декарт бұл қасиетті табиғи, бірақ сезімдік емес, интеллектуальдік сәуле деп түсінеді.2) Зерттейтін сұрағымызды ойша мүмкіндігінше қарапайым элементтерге бөліп қарастырсақ, қиыңдықтарды шешу, белгілі бір шешімге келу жеңілдейді.3) Бұл ереже логикалық түрде екінші ережеден туындайды: таным процесі қарапайымнан күрделіге қарай жүреді.4) Дедукцияның барлық звеноларын ұмытпайтындай шолу жасап отыру қажет — энумерация.Декарттың рационализмінің негізі — күмән. Күмәнданған адам күмән туғызған объект туралы терең ойланады, яғни өмір сүреді, тіршілік етеді. «Мен ойлаймын, яғни өмір сүремін» (Я мыслю. следовательно я существую. Соgіtо егgо sит). Декарттың пікірінше, біз анық қабылдайтыні нәрселердің бәрі ақиқат, бірақ олар ақылымыз арқылы, ойымыз арқылыи қабылданады.Барух Спиноза (1632-1677) Амстердамда еврей отбасында дүниеге келіп, өуелі сауда-саттықпен айналысқанымен, кейінірек философияға біржола бет бұрды. Оның ілімінде алғашқы кезде жаратылыстану мәселелері көбірек болғанымен, ол бірте-бірте этикалық доктрина қалыптастыру, адам мәселесін терендеп зерттеу ісіне басты назар аударды. Негізгі еңбегі — «Этика».Спиноза адам табиғаттың ажырамас бөлігі екеніне сенімді. Табиғатта механикалық заңдар үстемдік құрса, адам қызметінде оған ойлау қосылады. Спиноза адамгершілік принциптерініңтабиғи сипатын ерекше атап кәрсетеді. Бірақ оның философиясында құдай — табиғаттың өзі. Ол субстанция, құдайы табиғатта кездейсоқ ештеңе жоқ, адамдардың құдай деп жүргендері өздері түсінбеген табиғат. Спиноза адамгершіліктік ережелердің құдайдан туындайтындығын теріске шығарғанымен, оның философиясынан жеке эгоизм идеясын кездестірмейміз.Ең бастысы — Спиноза адамның еркіндігін, оның ақыл-ойының еркіндігін жария етеді. Оның ойынша, адам адамгершілікті өз бойында еркін қалыптастыруға қабілетті, қорқыту, үрей (мемлекет және басқа адамдар тарапынан) арқылы адамгершікке тәрбиелеу мүмкін емес, себебіоның табиғаты ізгілікті.Адам өмірінің мәнін Спиноза бақытқа жету деп түсінді, осы бақытқа жету жолында оның ақыл-ойы адамгершілік ережелерін ту-ындатады. Спиноза сезімді парасаттан төмен қойып, адамгершілікті ақыл-оймен байланысты қарастырады. Ақыл-ой белсенді, оның күші танымның дамуы процесінде өсе түседі. Еркін ақыл-ойға ие адам еш қысымсыз басқа адамдармен тамаша қарым-қатынас орната алады, яғни ақыл-ойдың көмегімен рахатқа бөленеді. Осыдан Спинозаның мемлекет туралы пікірі туындайды, ол мемлекеттің мақсаты — адамның еркіндігін қамтамасыз ету деп тұжырымдайды.Спиноза адамды өмірдің барлық жағдайында да еркін болуға шақырады. Тіпті өлімнен де қорықпау керек, себебі мәңгілік ештеңе жоқ. Сондықтан да еркін адам өлім туралы мейлінше аз ойлайды, өлім туралы күні-түні қайғырып, мұңға бату — құлдықтың бір түрі. Спиноза адамдарды өз бақытсыздықтарына салыстырмалы түрде қарауға шақырады (біз «философиялық» деп атап жүрген көзқарас). Өмірде бәрі де өтпелі, қазіргі сәтсіздік — себептіліктің бір звеносы, әлем деңгейінде ол болмашы ғана68нәрсе. Бір қарағанда үстіртіндеу болғанымен, Спинозаның бүл философиясы өмір туралы ойланған адамның жан жарасын жеңілдетуге біршама пайдалы. Ол адамды тәуелсіз, еркін, ешкімге де, ештеңеге де жалтақтамай өмір сүруге үйретеді және дүниедегі құбылыстардың, адам өміріндегі проблемалардың бәрі де уақытша, өтпелі екендігін дәлелдейді. Өмірден жиі түнілетін қазіргі заман адамына Спиноза философиясы аса пайдалы.Томас Гоббс (1588-1679) — кәрнекті ағылшын философы, Оксфорд университетінде Аристотельдің логикасы мен физикасын оқыды. Негізінен адам мәселесін, оның әлеуметтік-құқықтық статусын зерттеді. Еңбектері: -Левиафан немесе Материя, шіркеулік және азаматтық мемлекеттің формасы мен билігі», » Азамат туралы», » Дене туралы», «Адам туралы».Гоббс философия мен теологияны беліп қарастырады, Бэконның «екі ақиқат » теориясын тереңдете түсіп философияны жогары қояды, «фи-лософия — танушы ақыл-ойдың рациональдік іс-әрекеттерінің жүйесі. Ол, бір жағынан, белгілі себептерден әрекеттер мен құбылыстарға қарай, екінші жағынан, құбылыстардан оларды тудыратын негіздерге қарай жүреді. Яғни, ақиқат дегеніміз ғылымға тең философия». — дейдіТеологияны жоққа шығармағанымен, оны философияның құрамдас бөлігі деп қарастырмайды. Гоббс үшін теология рациональдік анализді қажет етпейтін құдайы білім, оны сол күйінде тұтас жұтқан дұрыс. Гоббстың бұл пікірлерінің негізгі себебі — оның философиясының басты мәселесі адам мәселесі болғандығында. Оның пікірінше, адам әуелі табиғи денелердің бірі және табиғат адамдарды қай жағынан болсын тең етіп жаратады. Бірақ Гоббс әрбір адамға тән табиғи қасиет эгоизмді шек-тен тыс әсірелейді. Ол адамды өзін ғана ойлайтын, езінің сезімдеріне әлі келмейтін мақұлық ретінде сипаттайды. Гоббстың пікірінше, «адам адамга қасқыр «, адамдар күш пен ақыл жағынан тең болғанымен, әркім өзін басқалардан күштірекпін деп ойлайды, теңдіктен өзара сенімсіздік туындайды. Табиғи тендік үміт теңдігін туғызады да, екі адам бір мақсатқа бірдей ұмтылып, мақсатқа жету жолында бірі басқасын құрбан етуге немесе бағындыруға тырысады, сол себепті адамдар бір-бірімен үнемі соғыс жағдайында болады.Гоббстың ойынша, адам физикалық қана емес, моральдық, рухани дене, жасанды көптеген денелерді жасаушы, мәдениет өркениетін қалыптастыру-шы. Осы жасанды денелердің арасындағы маңыздысы және күрделісі — мемлекет. Ол туралы ілімді Гоббс өзінің маңызды доктринасы деп түсінді және моральдық немесе азаматтық философия деп атады. Оның түсінігінше, мемлекет эгоистік табиғатқа ие адамдарды уысында ұстайтын, қогамдық келісімге негізделген билік. Мұндай билік болмаса, адамдар қоғамдағы өмірлеріне еш қанағаттанбайды, керісінше, күйзеліс сезіміне толы болады дей отырып, Гоббс тап осындай күйді адамдар өзі күші мен қулығынан өзге басқа кепілдігі болмаған кезде бастарынан кешетіндігін айтады. Оның ойынша, адамдарды қоғамға біріктіретін күш тек қана өзара күрес, үздіксіз соғыс қаупі, қоғамның бейбіт келісімге келу қажеттілігі. Гоббс адамгершілік ұғымдары мен ережелерінің жалпылық сипатын жоққа шығарады, олардың мазмұны адам өмір сүріп отырған ортаға, уақытқа байланысты. Басқа адам саған ізгі ниет көрсетіп, жақсылығыңа жақсылықпен жауап берсе ғана адамгершілік ержелерін ұстан. Сенің жақсы істеріңе керісінше іс істеген адамға ізгіліктік көрсету — Гоббстың пікірінше, ақылға сыймайды. Ол адамды өз ақылына сенуге үйретеді, себебі қоғамдық парасатқа сенім жоқ, қоғамдық адамгершілікті биліктің көмегімен қорқыту арқылы ғана қалыптастыруға болады. Мемлекетте де табиғаттағы сияқты күш үстемдік етеді, одан заң туындайды. Мемлекет адамның өмірі мен мүлкін қорғайды, бірақ адамдар оған бағынышты болып, оның үстемдігін мойындауы қажет, сонда ғана бейбіт өмір орнайды, яғни билік пен ақиқат күштінің қолында және мемлекеттік билік шексіз болуы тиіс.‘7Жаңа Дәуір философиясының тағы бір өкілі Джон Локк (1632-1704) Оксфорд университетінің түлегі, осы университетте грек тілі мен рито-рикадан сабақ берген. Адам ауруларын тереңірек зерттеу мақсатымен медицинамен, кейінірек саясатпен айналысты, үкіметтің басқарушы қыз-меттеріндеде болды, эмиграциядада өмір сүрді. Негізгі еңбектері: «Адамның ақыл-ойы туралы тәжірибе», «Ақыл-ойды басқару туралы», «Басқару туралы екі трактат»Локк эмпиризмді — білім тәжірибеден ғана туындайды деген көзқарасты ұстанды. Оның білім концепциясы сенсуализмге негізделген, ақыл-ойда әуелі сезімде болған нәрседен басқа ештеңе болуы мүмкін емес деп тұжырымдайды. Локктың пікірінше, адамгершіліктік ұғымдар да адамға туа біткен қасиеттер емес, оны Локк моральдық түсініктердің әр халықта әр түрлі, тіпті бір халықтың өзінде тарихи дамудың әр түрлі кезеңдерінде моральдық ережелердің бір-біріне ұқсамайтындығы арқылы жақсы дәлел-дейді, яғни моральдық априори болуы мүмкін емес.Локк құдай идеясының әуелден қалыптасқан идея екендігін де жоққа шығарады, бірақ оны тәжірибе арқылы танып-білуге, мойындауға болады деп пайымдайды.Адам жаны, Локктың ойынша, дүниеге келгенде таза қағаз, оны өмір әр түрлі жазулармен толтырады, осы өмірлік тәжірибені Локк сыртқы тәжірибе деп атайды (адамнан тыс заттар мен жағдайлардың әсері). Бірақ Локк адамның ішкі дүниесін де жоғары бағалайды, оны ішкі сезім немесе пайымдау деп атайды. Тәжірибенің осы екі түрі біздің идеяларымыз-70қайдан пайда болатынын түсіндіреді. Сыртқы тәжірибе идеяларын біз көз, есту, сезіну және тағы басқа сезім органдары арқылы, ал ішкі тәжірибе идеяларын қуаныш, қайғы, мақтан, тағы басқа психикалық жадайларымыз арқылы аламыз.-Локк сыртқы, практикалық тәжірибенің рөлін жоғары бағалайды, прак-тика ғана ақылымызды да, денемізді де жетілдіреді, тәрбиелеудің табысты-лығы ішкі және сыртқы тәжірибенің үйлесімділігін көрсетеді дейді. Локктың бұл ойлары оның қоғамдық-саяси көзқарастарынан да жақсы байқалады.Локк Оксфорд университетінде грек тілі мен риторикадан сабақ берді деген болатынбыз. Менің ойымша, грек философиясының адамның, тұтас халықтың еркіндігі мен құқы туралы идеялары оның мемлекет туралы ойларына да ерекше әсер етті. Адамдардың бәрін ол еркін, тең, тәуелсіз, өмірге, еркіндікке, меншікке құқы бардеп қарастырды. Жеке меншік пен еңбекті ол адамның табиғи. ажырамас атрибуттары деп түсінеді, оларды қанағаттандырмаса, өмір де жоқ деп ұғынады. Құдай адамға бүкіл табиғатты берді, бірақ ол жеке меншік болғанда ғана пайда әкелмек, ол еңбек арқылы келеді. Адам еркіндігі, Локктың ойынша, оның азаматтық жағдайында, мемлекетте де сақталуы керек, яғни жогаргы билік шексіз болмауы тиіс. Бұл тұрғыдан алғанда Локк Гоббсқа қарсы. Локк конституциялық үкімет халықтың суверенитеті негізінде құрылуы керек және мұндай үкімет қоғам мүшелерінің бәріне тең қүқық пен еркіндікті қамтамасыз етуі қажет деп тұжырымдады. Оның ойынша, мемлекеттің функциясы ең қажетті нәрселермен шектелуі тиіс, келісімнің негізінде пайда болған мемлекет табиғи құқықты қатаң сақтауы керек. Локк үкімет билігін бөлуді ұсынды: жоғарғы билік тәуелсіз, бірақ бір-бірімен байланысты үш институттан тұрады, заң билігі — парламентте, атқарушы билік — сот пен армия, федеративтік — корөл мен министрліктерде. Конституциялық монархияның бұл концепциясы буржуазия мен дворяңдар арасында компромисс орнатуға ықпал етті, сондықтан Локкты Англияда либерализмді орнатушылардың бірі десе болады. Локктың пікірінше, қоғамға діни шыдамдылық қажет, бірақ атеизмге жол жоқ, себебі дінсіз қоғам болмақ емес• Джордж Беркли (1685-1753) — ағылшындық субъективист философ, ерекше тәсілмен жазған ойшыл. Негізгі еңбектерін ол 28 жасына дейін жазып бітіргенін де атап өткен жөн. Беркли Локктың сезімдік білім алғашқы және екінші сапаға ие, бірінші немесе алғашқы сапалар заттардың бойында реалды түрде бар, ал екінші сапалар — түс, иіс, дөм субьектіге ғана тән деген көзқарасын сынады. Оның ойынша, біз дүниені сезім мүшелері арқылы ғана қабылдаймыз сондықтан сапалардың объективтілігін, біздің санамыздан тыс тұратынын біле алмаймыз. Беркли заттар біздің сезім мүшелерімізге әсер етеді, бірақ біз заттардың нағыз мәнін71көре алмаймыз, ал сапа-қасиеттердің өзі салыстырмалы ғана дейді. Мысалы, адамның бір қолы салқын, екіншісі — жылы болса, қолдарын жылы суға салған адамның суды сезінуі де екі түрлі болады. Яғни, Берклидің пікірінше, қабылдау субъектінің жагдай-күйіне тікелей байланысты. Бірақ ол бұл түсінікті абсолюттік дәрежеге дейін жеткізеді, материяның болмысы қабылдануға тәуелді деген пікірді дәлелдемек болады. Мысалы, бір затты адам қабылдамаса, ол зат өмір сүруін тоқтатқаны ма? Оған Беркли басқа адамдар немесе басқа тірі нәрселер қабылдайды, ең ақырын-да, мәңгілік қабылдаушы субъект Құдай қабылдайды деп жауап береді. Беркли осылайша заттың өзіне тән объективті сапасын жоққа шығарып, өмір сүретін субъективтік «Мен’*, одан басқа нәрсе жоқ деп пайымдайды.Давид Юм (1711-1776) — ағылшын философы, Локк пен Берклидің философиясын дамытушы. Адам өзін қоршаған дүниені сезім мүшелерінің көмегімен, түйсіктерінің жиынтығы арқылы таниды деп мойындағанымен, материалдық дүниенің реалды өмір сүретіндігіне күмән келтіреді. Оның пікірінше, адамның ақылы сезім мүшелері беретін білімнен басқа білім бере алмайды, өзінің рухани тәжірибесінен басқаны қорыта алмайды. Юм ойынша, тәжірибе дегеніміз «әсерлер» ағыны, оның себептері түсініксіз және тәжірибені логикалық жолмен дәлелдеу мүмкін емес, сондықтан тәжірибелік білім дұрыс бола алмайды. Юм осылайша себеп-салдарлық байланысқа қарсы шығады, себептіліктің объективтік сипатын тану мүмкін емес деген тұжырым жасайды. Бірақ, оның ойынша, субъективтік себептілік бар, ол сезімдік әсерлердің йдеяларды туғызуы. Мысалы, адамдар Күннің күн сайын шығатынына сенімді. Бүл сенімнің негізі -осы құбылыстың күнделікті қайталанатыны. Яғни, адамдардың практикалық сенімінің бастауы теориялық білім емес, қалыптасқан дағды-сенім. Осылайша Юм біржакты эмпиризмі, оны рационализмнен бөліп қарауы дүниені танып-білуге болмайды деген агностицизмге әкеліп соқты.Жаңа Дәуір философиясы туралы ойымызды қорытсақ, бұл кезеңдегі философия эксперименталдық ғылымдармен тығыз баііланысты дамып, таным мәселелеріне басты назар аударган, әлеуметтік дамудың жаңа жолдарын іздеуге талпынган, қогамдық келісім үлгілерін ұсынган, рухани маңызы күшті философия болды.
referattar.kazaksha.info
<<Пәндер бөліміне оралу
Органикалық заттар медицинада Реферат
Орталық жүйке жүйесі Материал
Орталық нерв жүйесі жеке бөлімдерінің құрылысы мен қызметі, дамуы Реферат
Остеохондроз Реферат
Өкпе Материал
Өкпенің қатерлі ісігі Реферат
Өлік және өлім Реферат
Өрбу-көбею физиологиясы Реферат
Өт тас ауруы Реферат
Пиелонефрит Материал
Психиатрияға кіріспе лекция
Радиация Реферат
Радиоактивті заттар мен иондандырғыш сәулелену көздерінің әсері методичка
Радиоактивті изотоптар Реферат
Рак ауруы Материал
Ревматизмнің этиологиясы
Рецепторлар Материал
Сәуле ауруы радиацияның адамға әсері Реферат
Сәулелену Материал
Сәулелену радиация Материал
Сезім мүшелері мен анализаторларға жалпы сипаттама.Рецепция механизмі мен рецепторлық жасушалар.Көздің қосымша аппараты.Дәм сезу мүшесі Өздік жұмыс
Семей зардабы Реферат
Семіру Реферат
Сифилис Материал
Созылмалы бүйрек жетіспеушілігі Материал
Созылмалы гастрит Реферат
Созылмалы панкреатит Реферат
Сопақша ми Материал
СПИД Реферат
Стерилизация және дезинфекция Материал
Суспензия Реферат
Сүт безінің қатерлі ісігі Реферат
Сынықтар Материал
Сырқаттарды тамақтандыру Материал
Сыртқа шығару процестерне жалпы сипаттама Реферат
Таблетка өндірісінде қолданылатын қосымша заттар Материал
Тамыр және тамырлар жүйесі Материал
Тамырлар жүйесі Реферат
Тамырлар Реферат
Таралған психикалық аурулар Шизофрения, олигофрения, эпилепсия, психопатия, неврастения Реферат
Тері және оның маңызы Материал
Тері, оның құрылысы, қызметі, гигиенасы Материал
Тоқ ішек аурулары Реферат
Травматология Материал
Трихомоназ баяндама
Туберкулез – проблемалы инфекция. Аспектілері Реферат
Туберкулез жайында не білеміз Материал
Туберкулез құрт ауруы Материал
Туберкулез Реферат
Туберкулездың қоздырғышы Материал
Туберкулезді емдеу шаралары Реферат
Туберкулездің ағымы Реферат
Тұмау Материал
Тұмау, қызылша аурулары Материал
Тыныс алу жүйесі Материал
Тыныс алу Материал
Тілме ауруы Материал
Тіс құрылысы Реферат
Тіс немесе жақ-бет протезін жасау үшін қолданылатын Материалдар Материал
Ұрық тазалығы туралы Реферат
Фармакология. Фармакокинетика. Фармакодинамика Лекциялар
Фармакологиялык өзара әсерлесу Материал
Физиология ғылымы және оның даму тарихы Курстық жұмыс
Фотосинтез Материал
Халық денсаулығы Материал
Шартты және шартсыз рефлекстер Реферат
Шеміршек Жасқа байланысты гистологиясы, регенерациясы. Сүйек. Эктопикалық дамуы. Сүйектің физиологиялық және сынғаннан кейінгі регенерациясы. Өздік жұмыс
Шизофрения Материал
Шығыс медицинасы Материал
Ірі қара гиподерматозының алдын-алу шаралары Курстық жұмыс
Ірі қара гиподерматозының алдын-алу шараларын жоспарлау, ұйымдастыру және экономикалық тиімділігін есептеу Курстық жұмыс
Ісіктерге қарсы заттар антибиотиктер Материал
Іш сүзегі брюшной тиф Материал
Ішкі секреция бездерінің физиологиясы Материал
Ішкі секреция сөлініс бездері Реферат
Экссудативті катаралды диатез Материал
Эластикалық қалып алатын Материалдар Материал
Эмбриология негіздері Материал
Эмульсиялар медицинада Реферат
Эпилепсия Реферат
Тақырып іздеу
Күнтізбе
| « Наурыз 2018 » | ||||||
| Дс | Сс | Ср | Бс | Жм | Сн | Жс |
| 1 | 2 | 3 | 4 | |||
| 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 |
| 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 |
| 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 |
| 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | |
Ақша айналымы
Байланыс
Ref-Kaz-бен мүшелерімен байланысу үшін және сайтқа жарнама беру үшін мына электронды поштаға хат жаз:[email protected]ref-kaz.ucoz.kz
Қоректену типі жағынан шөп қоректілерге, ал қорытуы жағынан күйіс қайыратындарға жатады. Ipi қараның күйіс қайыруы олардың ас қорыту жолдарының құрылыс ерекшеліктерне байланысты мәселе. Ipi қара асқазаны көп камералы келеді Оның үш алдыңғы белігінде без болмайды, қарын сөлі бөлінбейді. Сондықтан олар желінген азьқты күйсеуге дейін сақтайтын орын больш табылады. Аумақтары да соған бейім, өте сыйымды келеді. Мәселен таз қарынның аумағы 150—180 л, жұмыршақтыкі —12 л, жалбыршақтыкі —18 л.Жұтылған азьқ өңеш арқылы құрсақ қуысының непзгнен сол жақ бөлігінде орналасқан таз қарынға түседі. Ауыз қуысында мол сілекейге шыланған (сиыр тәулігіне 100 литрдей сілекей бөледі) азық, қарынның ішкі жақ, қабырғасы мен жұмыршақтың күшті жиырылуының арқасында (бес минут ішінде 7—10 рет жиырылады) іштегі заттармен араласады. Жұмыршақтың ұяла-рында жұмсарған, бірақ, толық ұнтақталмаған азықтар кекіру ке-зінде өңеш жолымен ауыз қуысына кайтып оралады. Содан әбден шайнальш барып, қайта жұтылады. Бұл процесті күйіс кайыру деп атайды. Қарындағы азық әбден шайналғанша ауыз қуысына осылайша қайта-қата қайтарылып тұрады. Мал күйісті азықтан-ғаннан кейін 15—20 минуттан соң қайырады.Әбден шайнальш, сілекейге шыланган азық қайта жұтылып, қарынға түскеннен кейін одан әрі механикалық жэне химиялық өңдеуден өтеді. Азықтың осылай алдыңғы қарындарда өңдеуден өту процесі биологиялық, дәлірек айтқанда микробиологиялық, өңдеумен қатар жүреді.Алдыңғы қарындардағы микроорганизмдер әсерінен алдымен қиын қорытылатын азықтық заттар — клетчатканың қорытылуы көңіл аударуға тұрады. Осы микроорганизмдер’ тіршілігі арқылы алдыңғы қарындарда азықпен түскен клетчатканың жартысына жуығы қорытылып, ыдырайды. Жалпы алғанда микробиологиялық процестер арқылы күйіс малын көп камералы қарындарында азық қорыту және сіңіру процестерінің негізгі бөлігі (70— 80%), ал ішектерде тек 20—30 проценті ғана өтеді.Сондықтан да ішекте қорытылу процесі басым бір камералы қарынды малға қарағанда көп камералы қарынды малда қарын мен ішекте қорытылу процестері қатар жүреді.Күйіс малының алдыңғы камераларында орын алатын микро-биологиялық процестерді түсіндіру үшін ол қарындардары зат-тардың (жынның) әр 1 миллилитрінде 80 мыңнан 2 миллионға дейін инфузориялар және 20 мыңнан 100 миллиардқа дейін түрлі бактериялар тіршілік ететінін айтсақ, олардың азық қорыту ба-рысындағы атқаратын қызметі сөзсіз айқындалады деуге болады.Осынша микроорганизм алдыңғы қарыңдардан азық бөлшек-теріне ілесіп негізгі қарынға өтөді де, қарын сөлінің қышқылдылығы салдарынан өліп, азықтың қоректік заттарымен қатар қорытыла бастайды. Олардың денесіндегі түзілген белоктар ыдырап, күйіс малының организмін азықта болмаған, ауыстыруға келмейтін амин қышқылдарымен байытылған белокпен қамтамасыз етеді. Осы микробиологиялық түзу өнімін белок деп атайды. Тәулігіне әрбір сиыр, биологиялық тұрғыдан байытылған, осындай жоғары сапалы 400—450 грамм құнды белокқа ие болады.Міне, ас қорыту барысының, көп камералы қарнындағы ас қо-рыту ерекшеліктерінің арқасында ірі қара ірі азықты барынша көп жеп, қорыта алады. Қорытылған қоректік заттардан аса сапалы өнімдер ет және сүт өндіреді. Сауын сиырлар сүт өндіру үшін азықтық қорөктік затының 50 процентіне дейінін пайдаланса, бордақылаудағы өгізшелер тек 16—20 процентін ғана пайда-ланады.Қолға ұстап үйреткеннен бергі уақытта ірі қараның нерв жүйесі біршама өзгерді, адамға пайдалы қасиеттері жетіліп, қалыптасты. Олар өсіру жагдайларына көнбіс келеді. Олардың жыныстық қасиеттері де өзгеріп, тек көктемде ғана емес, жыл бойы төлдеуге бейімделді. Төлінің өсуі мен жетілуі, өнімділігі де әлденешеесе өсті.Қазіргі ірі қара тұқымдарының төлі 6—9 айлырында-ақ жыныстық жағынан жетіледі. Бірақ бұл кезде олардың организмі әлі толыса қоймайды. Физиологиялық ерекшеліктері мен шаруашылыққа пайдалы қасиеттері жетіле бермейді. Міне, осыдан барып олардың алдымен өз организмінің өсіп-жетілуіне кедергі келтірмей, ал екінші жағынан, болашақ төлдің жақсы жетіліп туылуына жағдай туғызу үшін оларды 6—9 айлырында емес, 1,5 жасында, тірідей салмағы 320 килограмнан асқанда ғана ұрықтандыру қажет.Ұрықтандыру жұмысы нәтижелі болу үшін құнажындарды жыныс’ циклының белгілі кезеңінде ұрықтандырады. Жыныс циклы нәтижелі ұрықтанғанға дейінгі әрбір 3 апталықта қайталаньш тұрады. Осы цикл ішінде сиырлар тек жыныстық қабылдау кейпін танытқан мезгілде ұрықтандырылса ғана ол тоқтайды. Орта есеппен сиырлар буаздығы 285 тәулікке созылса, сол уакыттағы бағып-күтіміне байланысты 260 тәуліктен 312 тәулікке дейін ауытқиды.Әдетте сиыр жалқы туады. Бұл түлікте егіз туу өте сирек кездесетін құбылыс. Тұқымына және бағып-күту ерекшеліктеріне байланысты жаңа туьшған.бұзау салмағы 20 килограмнан 40 килограмға дейін тартады немесе енесі салмағының 7 процентіндей келеді. Еркек бұзаулар салмағы ұрғашыларынан 1—2 килограмм артық тартады. Олар 5 жасына дейін жақсы өсіп-жетіледі.Денесінің қызуы—38,6°С, тамыр соғысы минутына 50—60 рет. Сақа малда 32 тіс (20-сы астыңгы жақ, 12-сі үстіңгі жақ сүйегіне орналасқан) болады. Тістердің ауысу мерзімі мен жұқару белгілеріне қарап малдың жасын ажыратуға мүмкіндік бар.Сүтті сиырлардың негізгі өнімі – сүті өте күрделі, жоғары сапалы азықтық өнім. Оны өндіру үшін сиыр организмі орасан зор физиологияльқ қызмет атқарады. Айталық, тек 1 литр сүт түзілу үшін желін тамырлары арқылы 500 литрден астам қан айнальш өтеді екен.Міне, осыншама күрделі жұмыс атқара отырьш, сиыр оргамизмі өндірілген сүттің құрамын, жалпы алғанда, бірқалыпты сақтайды. Сиыр сүтінде орта есеппен 87,5% су, 3,5% сүт майы, 3,3% сүт белогы, 4,7% сүт қанты, 0,7% минералды заттар болса, сол коректік заттар тобының құрамдары да өте бай және басқа азықтарда кездеспейтін түрде қалыптастырылады. Мысалы. сүт белогының- құрамында тіршілікке қажетті барлық амин қышқылдары болса, сүт майы өте сіңімді ұсақ май түйіршіктерінен тұрады. Сүт қанты мен минералды заттары сүтте сіңірілуге қолайлы ерітінді түрінде кездеседі. Адам организмінде сүт белогы 96%, сүт майы—95%, сүт қанты 98 процентке қорытылады. Сүттен тіршілікке қажетті барлық дерлік минералдық элементтерді табуға болады.Ірі қарадан алынатын келесі бағалы өнім — ет. Ол белокты (15—17%) және әдейі бордақылаудан кейін майлы (16—19%) диеталық азық болып табылады. Әсіресе етті тұқымның ірі қарасы мен және жергілікті тұқым ірі қарасының еті дәмді келеді.
www.zharar.com
