Абуалии Ибни Сино - (980-1037) – шоир, шайх ва мутафакири барҷастаи таърихии тоҷик дар соҳаи тиб, фалсафа, нуҷум ва ғайра буда дорандаи шуҳрати беҳамто дар тамоми дунё аст ва ӯро Аристотели шарқӣ меноманд. Шумораи умумии корҳои илмиаш ибоарт аз 450 адад буда ба 29 бахш алоқманд аст. Замоне ҳам корманди давлати шуда ба сифати вазир фаъолият кардааст.
Расми Абуалии Сино
Номи пуррааш – Ҳусайн ибни Абуллоҳ ибни Ҳасан ибни Алӣ ибни Сино мебошад. Ӯ соли 980 дар деҳаи Лақ-Лақа (Афшанаи ҳозира), дар шаҳри Бухоро дар оилаи тоҷик ба дунё омадааст. Падари ӯ Абдуллоҳ олими исмоилии бообрӯе аз Балх буда дар дарбори подшоҳ кор мекард. Номи модараш Ситора буд. Дар ҳини зодрӯзи Ҳусайн падараш ҳамчу ҳокими яке аз вилоёти амири Сомонӣ Нӯҳ ибни Мансур кор мекард. Аз ин рӯ писарашро дар мактабҳои беҳтарини Бухоро хонондааст.
Сино, ки ҳофизаи қавӣ ва ақлу тамизи бениҳоят баланд дошт дар синни чаҳордаҳсолагӣ тавонистааст аз муаллимони худ гузар кунад. Дар тарҷумаи ҳоли худ ӯ меоварад, ки дар ҳаждаҳсолагӣ дигар барояш ҳеҷ чизе намонда буд, ки омӯзад.
Баръакси бисёр бузургони гузашта, ки аз зиндагии онҳо чизе маьлум нест, санаҳои зиёди ҳаёти Абӯалӣ ибни Снно аниқ маълум аст. Ӯ худ саргузашти хешро ба шогирди вафодораш Абӯубайди Фақеҳи Ҷузҷонӣ имло кардааст. Воқеаву ҳодисаҳои 25 соли охири умри Абӯалӣ ибни Синоро худи Абӯубайд, ки ҳамеша ҳамроҳи устод ва шоҳиди он рӯйдодҳо буд, навиштааст, ки ин имло ва навишта ба номи Рисолаи capгyзaшт маълум буда, дар асли арабӣ ба тарҷумаҳо ба забонҳои гуногун чандин бор ба табъ расидааст.
Падари Абӯалӣ Абдуллоҳ ибни Ҳасан ибни Алӣ ибни Сино ном дошт ва аслан аз аҳли Балх буд. Вай дар замони Нӯҳ ибни Мансур (976-977) ба Бухоро омада, дар деҳаи Хармайсан (Рометани имрӯза) ба кори мулкӣ шуғл варзид. Вай дар деҳаи Афшана бо Ситорабону хонадор шуд. 18 августи соли 980 дар ин оила писаре ба дунё омад, ки ӯро Ҳусайн ном ниҳоданд.
Соли 985 оилаи Абӯалӣ ибни Сино, вақте ки ӯ ба панҷ медаромад, аз Хармайсан ба Бухоро кӯчид. Абдуллоҳ, ки аз одамони фозил ва маърифатдӯст буд, Ҳусайнро ба мактаб монд. Вай аз 5-солагӣ то 10-солагӣ дар мактаб хонда, хату савод баровард, сарфу наҳви забони арабиро омӯхт, илмҳои адабро аз худ кард. Ба илмҳои адаб, яъне адабиёт, бар замми сарфу наҳв хаттотӣ, маъонӣ, қироат, арӯз, қофия, луғат, имло, услубшиносӣ ва амсоли инҳо дохил мешуданд. Ниҳоят Ҳусайн Куръонро омӯхта, онро ҳифз намуд.
Дигар Абӯалӣ лақаби “шайх” гирифт, зеро ҳар касе, ки Куръонро аз ёд мекард, ӯро, сарфи назар аз синну солаш, шайх мегуфтанд.
Сипас Абдуллоҳ писари худ Ҳусайнро аз мактаби ибтидоӣ гирифта, назди муаллимони хусусӣ гузошт, ки онҳо асосҳои илмро ба ӯ омӯзонанд. Писарча аз ҷиҳати ҷисмонӣ бенуқс, дар ҳусну хулқ зебо буда, зеҳни гиро ва истеъдоди баланд дошт, ки аз ин омӯзгорон ба ҳайрат мемонданд. Дар он овон Ҳусайнро падараш назди Абдуллоҳи Массоҳ, ки аз донишманди соҳаи ҳисобу ҳандаса буд, ба шогирдӣ гузошт. Абӯалӣ аз Абдуллоҳи Массоҳ дар андак вақт ҳисобу ҳандасаро омӯхта, махсусан, дар ҳисоби ҳинд моҳир шуд. Ҳамон вақтҳо Абӯалӣ дар пеши Исмоили Зоҳид ба омӯхтани тафсири Куръон, ҳадиси пайғамбар ва фиқҳ мепардозад, ки ин ду сол давом мекунад. Ба ҳамин тариқ, Абӯалӣ ибни Сино то дувоздаҳсолагӣ дар тафсир, ҳадис ва фиқҳ маҳорат пайдо кард.
Бо ҳамин гуфтан мумкин аст, ки таҳсили миёнаи Абӯалӣ ибни Сино ба охир расид. Вай ҳамеша аз беҳтарин толибилмон буд. Шеваи баҳс, одоби музокира, тарзҳои эътироз ба ҳариф ва ҳусни муҳовараро нағз омӯхта буд. Истиқлоли фикр, вусъати андеша ва бодалел сухан рондан хоси ин навҷавони дар роҳи илм пешрав буд. Дар масъалаҳои маслаку мафкура у истиқлоли худро ҳатто аз падари хеш ҳам нигоҳ медошт.
Баъди фаро гирифтани маълумоти миёна Абӯалӣ ибни Сино аз пайи он шуд, ки маълумоти худро такмил диҳад. Вай ду бор омӯзгори фалсафаро иваз кард. Он солҳо ба Бухоро, ки пойтахти Сомониён буд, аз шаҳрҳои дигари мамлакат, ҳатто аз кишварҳои гуногун олимону донишмандони зиёде меомаданд, ки дар он миён муббаллиғони исмоилию қарматӣ ва ҷосусон низ буданд. Дар ин миён ба Бухоро Абуабдуллоҳи Нотилӣ омад. Падари Абӯалӣ ибни Сино ӯро дар хонаи худ ҷой дода. Абӯалиро ба вай шогирд монд.
Аз қахри гили сияҳ то авчи Зуҳал, Кардам ҳама мушкилоти гетиро ҳал. Берун ҷастам зи қайди ҳар макру ҳиял, Ҳар банд кушода шуд, магар банди аҷал.
Ҳаёти Абуалии ибни Сино баъди пош хурдани давлати Сомониён ба мисоли ҳаёти Абулқосими Фирдавсӣ душвору дар ба дар шудааст. Вай ҳатто 4 сол дар зиндон ҳаёти худро гузаронидааст ва ба ин ҳам нигоҳ накарда кори илмии худро давом додааст.
Сино дар сини 57 солагӣ аз бемории рудаву-меъда санаи 18-уми июни соли 1037 аз олам даргузаштааст ва ҷасадаш дар шаҳри Ҳамадон (Ирон) гуронида шудааст. Мувофиқи васияташ баъди марг, бояд боигаррии ӯ ба мардуми камбағал тақсим карда шуда тамоми ғуломонаш озод мешуданд.
Мед. Университет г. Душанбе имени Сина
Абуалӣ дар ҷаҳон аз пурмаҳсултарин олимон ва адибон эътироф гаштааст. Фаъолияти эҷодии вай аз 17-18 солагиаш дар солҳои 996-997 шурӯъ шуда, расо 40 сол давом кардааст. Ӯ осори насриву назмиашро ҳам ба арабӣ ва ҳам ба тоҷикӣ эҷод кардааст. Сабаби бисёре аз асарҳои худро ба забони арабӣ навиштани Сино дар он аст, ки забони арабӣ он замон ба сифати забони илму маданият қабул шуда буд. Ҳамчунин китобҳои зиёди илмию ахлоқии юнонӣ, ибронӣ, ҳиндӣ ва паҳлавӣ ба забони арабӣ тарҷума шуда, истилоҳоте, ки мафҳумҳои илмиро ифода мекарданд, дар ин забон устувор гардида буданд. Забони арабӣ барои ҳамаи донишмандони асрҳои X-XI фаҳмо буда, дарси мадрасаҳо ба ин забон мегузашт.
Осори Абуалӣ ниҳоят зиёд аст. Сино инчунин аввалин эсиклопедисти тоҷик аст. Аз рӯйи тадқиқ ва ҳисоби донишманди машҳури эронӣ Саид Нафисӣ (1896-1966) миқдори асарҳои Абуалӣ, ки алҳол маълум шудааст, ба 456 мерасад. Дар китобхонаҳои давлатӣ ва шахсии олам 162 асари у нигоҳ дошта мешавад. Аз ҷумла 23 асари вай бо забони модариаш, яъне тоҷикӣ эҷод шудааст. Ҳамчунин як миқдор шеърҳои тоҷикии Абуалӣ низ ба замони мо расидаанд. Асарҳои Абуалӣ аз ҷихати ҳаҷм хеле гуногун буда, аз рисолаҳои мухтасар то асарҳои чандинҷилда иборат мебошад.
Асарҳои:
Кулли ин осор, ки зикрашон рафт, дар инкишоф ва такомили улуми мавҷуда нақши сазовор гузошта, то кунун ба арзиши бузурги таърихӣ, маданӣ ва илмӣ моликанд. Тамоми асарҳои Абуалиро метавон ба 4 гуруҳ тақсим кард:
Бисёре аз асарҳои Сино танҳо роҷеъ ба як соҳа ихтисос наёфта, балки чандин илмро фаро мегиранд. Масалан «Донишнома» аз бобҳои Мантиқ, Илоҳиёт, Табииёт, Ҳайат ва Мусиқӣ таркиб ёфтааст.
Сино дар ҳамбастагӣ бо Форобӣ ҷавҳари оҳангсозиро таҳия кардааст, ки бад он ин соҳа дар аврупо таррақӣ кардааст.
Дар таърихи адабиёти форсу тоҷик Ибни Сино ҳамчун шоири ориф эътироф гашта, муҳимтарин қисмати осори адабии ӯро шеърҳо ташкил медиханд. Қасида ва ғазалҳои шоир тасаввуфи ва ахлоқианд. Вале рубоиҳои Сино шоирона садо додаанд. Афкори ҳикматомузӣ шоир дар ашъораш ба таври равшан инъикос шуда, муносибати иҷтимои ва шахсияти шоирро рунамо месозанд. Намунаи рубоиёти Сино, ки роҷеъ ба масоили иҷтимои ва ахлоқӣ эҷод шудаанд, манзур мегардад:
Пайкараи Сино дар ш. Душанбе
Синоро на танҳо тоҷикон балки узбекон ҳам шоиру олими худ мешудморанд ва муҷасаммаву номи ӯро дар бинову кучаҳои шаҳрҳои худ гузоштаанд. Осорҳои Синоро то ба ҳануз аз ҷониби олимони тоҷику узбек аз арабӣ ба тоҷикӣ тарҷума шуда дар Китобхонаҳои миллӣ барои истифодаи мардум пешкаш шуда истодаанд.
Мақоми Сино дар ҷаҳон баробари чунин олимҳо мисли Исак Нютон, Галилео Галилей, Алберт Энштейн ва монанди инҳо мебошад ва номашро Ависена мегуянд. Шумо худ ҳоло, ки сурати морро дар аломатҳои тиб мебинед, маҳз аз фаъолияти Сино сарчашма дорад. Дар Моҳ яке аз кратерҳо (сурохӣ) ба номи Сино аст.
Дар шаҳри Душанбе бошад беморхонаи завомнавӣро бо номи Сино кушодаанд, ки ба мардум хизматрасониҳои баладсифатро пешкаш менамояд.
Инчунин яке аз қуллаҳои баланди куҳии Тоҷикистон, ки қаблан бо номи Пик Ленина маълум буд ва Донишгоҳи тибии Тоҷикистонро ба номи ин мутафакир гузоштаанд. Дар назди Беморхонаи марказии шаҳри Душанбе (Қарияи Боло) майдонеро бо номи Сино гузошта муҷассамаи он дар аввали кучаи у гузошта шудаааст.
Якчанд филмҳои замонавӣ аз ҷониби Олмон, Руссия, Узбекистон ва Тоҷикистон ба васфи Абуали Сино ба навор гирифта шудаанд (дар боло барои тамошо гузошта шудааст).
Эй кош, бидидаме, ки ман қистаме? Гар муқбилам, осудаву хуш зистаме. Саргашта ба олам аз пайи чистаме? Варна ба ҳазор дида бигристаме! Бо ин ду-се нодон, ки чунин медонанд, Аз ҷаҳл, ки донои ҷаҳон эшонанд. Хар бош, ки ин чамоа аз фарти хари, Хар к-у на хар аст, кофираш мехонанд. Дар пара сухан нест, ки маълум нашуд, Кам монд зи асрор, ки мафхум нашуд. Дар маърифаташ чу нек фикре кардам, Маълум шуд, ки хеч маълум нашуд. Хак-чони чахон асту чахон чумла-бадан, Ачноси малоика – хавоси ин тан. Ачром – аносиру маволид – аъзо, Тавхид хамин асту дигархо хама –фан. Эй зоти ту мар вучудро буда асос, Чуз зоти ту нест хеч кас зотшинос. Касро ба камолу кунхи зотат ах нест, Бар феъли ту мекунад зоти ту киёс. Хар хайъату хар накш, ки шуд махв кунун, Дар махзани рузгор гардад махзун. Рафт он гухаре, ки буд пирояи умр, В-овард замона токи сармояи умр. Эй нафс ки бастаи хавои хаваси, Биштоб, ки дар химояти як нафаси. Дунё маталаб, чох мачу, ишва махар, К-аз дуст бароиву ба душман бираси. Дил гарчи дар ин бодия бисёр шитофт, Як муй надонист, вале муй шикофт. Андар дили ман хазор хуршед битофт, В-охир ба камоли заррае рох наёфт. Бо хар хасе зи руи хаво дусти мадор, Дар куи мардумон зи паи дусти мапуи. Гар боядат, ки кам нашавад обруи ту, Фармону ихтилоти фурумоягон мачуй, Куфри чу мане газофу осон набувад, Махкамтар аз имони ман имон набувад. Дар дахр чу ман якеву он хам кофир, Пас дар хама дахр як мусулмон набувад.
life.ansor.info
Яке аз бузургтарин нобиғаҳои ҷаҳонӣ дар ҳамаи давру замонҳо олими мӯтабахҳири тоҷик Абӯалӣ ибни Снно буд, ки дар охири асри X ва аввали асри XI зиста, дар соҳаҳои ниҳоят гуногуни илм, хусусан дар инкишофи фалсафа ва тибби дунё саҳми босазое гузоштааст. Вай парвардаи муҳити фарҳангии Сомониён буд. Вале қисми зиёди умри Абӯалӣ ибни Сино баъди пош хӯрдани давлати мутамаркази Сомониён дар гирдоби ҳодисаҳои мудҳиши нимаи аввали асри XI сипарӣ гардид. Ӯ гоҳ чун табиби файласуф, баъзан ба сифати фақеҳу вазир, ҳатто замоне чун маҳбуси зиндонӣ ҳаёт ба cap бурда, чун надими хоси подшоҳону ҳокимон низ рӯзгор гузаронидааст. Аммо ӯ лаҳзае аз омӯзиш ғафлат наварзида, аз пажӯҳиш ва корҳои илмӣ фориғ набудааст.
Тарҷумаи ҳол
Баръакси бисёр бузургони гузашта, ки аз зиндагии онҳо чизе маьлум нест, санаҳои зиёди ҳаёти Абӯалӣ ибни Снно аниқ маълум аст. Ӯ худ саргузашти хешро ба шогирди вафодораш Абӯубайди Фақеҳи Ҷузҷонӣ имло кардааст. Воқеаву ҳодисаҳои 25 соли охири умри Абӯалӣ ибни Синоро худи Абӯубайд, ки ҳамеша ҳамроҳи устод ва шоҳиди он рӯйдодҳо буд, навиштааст, ки ин имло ва навишта ба номи Рисолаи capгyзaшт маълум буда, дар асли арабӣ ба тарҷумаҳо ба забонҳои гуногун чандин бор ба табъ расидааст.
Падари Абӯалӣ Абдуллоҳ ибни Ҳасан ибни Алӣ ибни Сино ном дошт ва аслан аз аҳли Балх буд. Вай дар замони Нӯҳ ибни Мансур (976-977) ба Бухоро омада, дар деҳаи Хармайсан (Рометани имрӯза) ба кори мулкӣ шуғл варзид. Вай дар деҳаи Афшана бо Ситорабону хонадор шуд. 18 августи соли 980 дар ин оила писаре ба дунё омад, ки ӯро Ҳусайн ном ниҳоданд.
Соли 985 оилаи Абӯалӣ ибни Сино, вақте ки ӯ ба панҷ медаромад, аз Хармайсан ба Бухоро кӯчид. Абдуллоҳ, ки аз одамони фозил ва маърифатдӯст буд, Ҳусайнро ба мактаб монд. Вай аз 5-солагӣ то 10-солагӣ дар мактаб хонда, хату савод баровард, сарфу наҳви забони арабиро омӯхт, илмҳои адабро аз худ кард. Ба илмҳои адаб, яъне адабиёт, бар замми сарфу наҳв хаттотӣ, маъонӣ, қироат, арӯз, қофия, луғат, имло, услубшиносӣ ва амсоли инҳо дохил мешуданд. Ниҳоят Ҳусайн Куръонро омӯхта, онро ҳифз намуд.
Дигар Абӯалӣ лақаби “шайх” гирифт, зеро ҳар касе, ки Куръонро аз ёд мекард, ӯро, сарфи назар аз синну солаш, шайх мегуфтанд.
Сипас Абдуллоҳ писари худ Ҳусайнро аз мактаби ибтидоӣ гирифта, назди муаллимони хусусӣ гузошт, ки онҳо асосҳои илмро ба ӯ омӯзонанд. Писарча аз ҷиҳати ҷисмонӣ бенуқс, дар ҳусну хулқ зебо буда, зеҳни гиро ва истеъдоди баланд дошт, ки аз ин омӯзгорон ба ҳайрат мемонданд. Дар он овон Ҳусайнро падараш назди Абдуллоҳи Массоҳ, ки аз донишманди соҳаи ҳисобу ҳандаса буд, ба шогирдӣ гузошт. Абӯалӣ аз Абдуллоҳи Массоҳ дар андак вақт ҳисобу ҳандасаро омӯхта, махсусан, дар ҳисоби ҳинд моҳир шуд. Ҳамон вақтҳо Абӯалӣ дар пеши Исмоили Зоҳид ба омӯхтани тафсири Куръон, ҳадиси пайғамбар ва фиқҳ мепардозад, ки ин ду сол давом мекунад. Ба ҳамин тариқ, Абӯалӣ ибни Сино то дувоздаҳсолагӣ дар тафсир, ҳадис ва фиқҳ маҳорат пайдо кард.
Бо ҳамин гуфтан мумкин аст, ки таҳсили миёнаи Абӯалӣ ибни Сино ба охир расид. Вай ҳамеша аз беҳтарин толибилмон буд. Шеваи баҳс, одоби музокира, тарзҳои эътироз ба ҳариф ва ҳусни муҳовараро нағз омӯхта буд. Истиқлоли фикр, вусъати андеша ва бодалел сухан рондан хоси ин навҷавони дар роҳи илм пешрав буд. Дар масъалаҳои маслаку мафкура у истиқлоли худро ҳатто аз падари хеш ҳам нигоҳ медошт.
Баъди фаро гирифтани маълумоти миёна Абӯалӣ ибни Сино аз пайи он шуд, ки маълумоти худро такмил диҳад. Вай ду бор омӯзгори фалсафаро иваз кард. Он солҳо ба Бухоро, ки пойтахти Сомониён буд, аз шаҳрҳои дигари мамлакат, ҳатто аз кишварҳои гуногун олимону донишмандони зиёде меомаданд, ки дар он миён муббаллиғони исмоилию қарматӣ ва ҷосусон низ буданд. Дар ин миён ба Бухоро Абуабдуллоҳи Нотилӣ омад. Падари Абӯалӣ ибни Сино ӯро дар хонаи худ ҷой дода. Абӯалиро ба вай шогирд монд.
Суханони ҳакимонаи Абуалӣ ибни Сино
Агар медонистед, ки як маҳкум ба марг ҳангоми муҷозот то чӣ ҳад орзуи бозгашт ба зиндагиро дорад онгоҳ қадри рӯзҳоеро ки бо ғам сипарӣ мекунед, медонистед.
Агар барои як иштибоҳ ҳазор далел биёваред, воқеъ ҳазору як иштибоҳ аз шумо сарзада аст.
Нишони дӯсти неку он аст, ки хатои туро бипӯшонад, туро панду андарз диҳад ва розатро ошкор насозад.
Таҷриба болотар аз илм аст.
Ҳар кӣ дунё хоҳад, дониш омӯзад ва ҳар кӣ охират хоҳад дар амал кушо бошад.
Чизе ки дониш меорояд ростӣ аст.
Ҳеҷ чизе дар дунё иттифоқӣ нест.
Касе ки ба тамринҳои бадани мепардозад ба ҳеҷ доруе ниёз надорад, дармони ӯ дар ҷунбишу ҳаракат аст.
Таассуб дар дониш ва фалсафа монанди ҳар таассуби дигар нишонаи хомӣ ва бемоягӣ аст ва ҳамеша ба зиёни ҳақиқат тамом мешавад.
Бархе чунон саргарми мероси илми гузаштаанд, ки фурсати муроҷиат ба ақли худро надоранд ва агар ҳам фурсате даст оваранд, ҳозир нестанд иштибоҳоту лағзишҳои ононро ислоҳ ва ҷуброн кунанд.
Некбахттарини мардум касе аст, ки кирдорро ба саховат биёрояд ва гуфторро ба ростӣ.
Инсон, ҳар замон аз пешомади оянда дар бораи худ андешид ва аз он, бими ҳарос дар хотираш нишонд, он хатар, зудтар ӯро таъқиб кунад.
Ҳар кас одат кунад, ки ба ҳар далел ҳар ҳарферо бовар кунад, аз сурати инсонӣ хориҷ мешавад.
www.maktab.tj
Абӯалӣ Ҳусайн ибни Абдуллоҳ ибни Сино ё Абӯ Алӣ Сино ё Ависенна, машҳур ба Абӯалӣ Сино (форсӣ: ابوعلىسينا) ё Ибни Сино, (16 августи 980, деҳаи Афшана наздики Бухоро — 18 июни 1037, Ҳамадон) — яке аз бузургтарин донишмандон ва пизишкони замони худ аст. Ҳамчунин ахтаршинос — астроном, химик, геолог, олими мантиқ, палеонтолог, математик, физик, шоир, равоншинос (психолог), файласуф, табиатшинос, муаллим ва адиби бузурги исломии форсу тоҷик аст.
Вай беш аз 450 рисолаи илмӣ навиштааст, ки то замони мо танҳо 240-то аз он маҳфуз мондаанд. Ин рисолаҳо тамоми соҳаҳои илмро фароҳам гирифта, хусусан, 150-тояшон дар илми фалсафа ва беш аз 40-тои дигар дар илми пизишкӣ ҳастанд. Маъруфтарин асарҳои ӯ китобҳои «Ал-Шифо» ва «Қонун» ҳастанд, ки аз бузургтарин донишномаҳои илмӣ ва фалсафии ҷаҳон буда ва дар донишгоҳҳои Аврупо то асри 19 истифода бурда шудаанд.
Абӯалӣ Сино дар рушди илми тиб саҳми бениҳоят арзандае гузоштааст, ки аз таҷрибаҳои худ, тибби исломӣ, илми пизишкии олими грек Гален, метафизикаи Арасту (Сино яке аз шарҳдиҳандагони асосии Арасту буд), илми пизишкии Форс, Байнаннаҳрайн ва Ҳинди қадима сарчашма гирифта, онҳоро ҳамҷоя андӯхтааст. Сино ҳамчу падари тибби замонавӣ ва фармакологияи клиникӣ ба ҳисоб меравад.
Вай боз асосгузори мантиқи Синоӣ, мактаби фалсафии Синоӣ аст. Ӯ ҳамчу падари мафҳуми фундаменталии физикии моменти ҷисм низ маъруф аст. Вайро ҳамчун «падари геология» низ мешиносанд, ки дар қонуни суперпозитсияи геологӣ саҳми арзанда гузоштааст.
Номи пурраи ӯ Ҳусайн ибни Абуллоҳ ибни Ҳасан ибни Алӣ ибни Сино мебошад. Ӯ дар соли 980 дар деҳаи Лақ-Лақа (Афшанаи ҳозира), дар шаҳри Бухоро дар оилаи тоҷик ба дунё омадааст. Падари ӯ Абдуллоҳ олими исмоилии баобрӯе аз Балх буда дар дарбори подшоҳ кор мекард. Номи модараш Ситора буд. Дар ҳини зодрӯзи Ҳусайн падараш ҳамчу ҳокими яке аз вилоёти амири Сомонӣ Нӯҳ ибни Мансур кор мекард. Аз ин рӯ писарашро дар мактабҳои беҳтарини Бухоро хонондааст. Ибн Сино ки ҳофизаи қавӣ ва ақлу тамизи бениҳоя дошт дар синни чаҳордаҳсолагӣ тавонистааст аз муаллимони худ гузар кунад. Дар тарҷумаи ҳоли худ ӯ меоварад, ки дар ҳаждаҳсолагӣ дигар барояш ҳеҷ чизе намонда буд, ки омӯзад.
Абуали ибни Сино 980-1037 Яке аз бузургтарин нобигахои чахони дар хамаи давру замонхо, олими забардасти точик Абуали ибни Сино буд, ки дар охири асри X ва аввали асри XI зиста дар сохахои нихоят гуногуни илм, хусусан дар инкишофи фалсафа ва тибби дунё сахми босазое гузоштааст. Вай парвардаи мухити фархангии Сомониён буд. Вале кисми зиёди умри Абуали ибни Сино баъди пош хурдани давлати мутамаркази Сомониён дар гирдоби ходисахои мудхиши нимаи аввали асри XI сипари гардид. У гох чун табибу файласуф, баъзан ба сифати факеху вазир, хатто замоне чун махбуси зиндони хаёт умр ба сар бурд, чун надими хоси подшохону маликон низ рузгор гузаронидааст. Аммо у лахзае аз омузиш гафлат наварзида, аз пажухиш ва корхои илми фориг набуд.
Баръакси бисёр бузургони гузашта, ки аз зиндагии онхо маълумоти анике дастрас нест, санахои зиёде аз рузгори Абуали ибни Сино маълум аст. Рузгор ва саргузашти Сино ба дасти шогирди вафодораш Абуубайди Факехии Чузчони имло шудааст. Вокеаву ходисахои 25 соли охири умри Абуали ибни Синоро Абуубайд, ки хамеша хамрохи устод ва шохиди рухдодхо буд, навиштааст, ки ин имло ва навишта бо номи «Рисолаи саргузашт» маълум буда, дар асли араби ва тарчумахо ба забонхои гуногун чандин бор ба табъ расидааст. Падари Абуали Абдуллох ибни Хасан ибни Али ибни Сино ном дошт ва аслан аз ахли Балх буд. Вай дар замони Нух ибни Мансур (976-997) ба Бухоро омада, дар дехаи Афшана (Рометани имруза) ба кори мулки шугл варзид. Вай дар дехаи Афшана бо Ситорабону ном дехкондухтар хонадор шуд. 18-августи соли 980 дар ин оила писаре ба дунё омад, ки уро Хусайн ном ниходанд. Соли 985 оилаи Абуали ибни Сино, вакте ки у ба синни панчсолаги мерасад, аз Афшана ба Бухоро кучид. Абдуллох, ки аз шахсони фозил ва маърифатдуст буд, Хусайнро ба мактаб монд. Вай аз синни 5-солаги то 10-солаги дар мактаб хонда, хату савод баровард, сарфу нахви забони арабиро омухт, илмхои адабро аз худ кард. Ба илмхои адаб, яъне адабиёт, бар замми сарфу нахв хаттоти, маъони, кироат, аруз, кофия, лугат, имло, услубшиноси ва амсоли инхо дохил мешуданд. Нихоят Хусайн Куръонро омухта онро хифз намуд. Минбаъд Абуали лакаби Шайхро гирифт, зеро хар касе, ки Куръонро аз ёд мекард уро сарфи назар аз синну солаш шайх мегуфтанд. Сипас Абдулох писари худро аз мактаби ибтидои гирифта, назди муаллимони хусуси гузошт, ки онхо асосхои илмро ба у омухтанд. Абуали аз чихати чисмони бенукс, дар хусну хулк зебо буда, зехни бурро ва истеъдоди баланд дошт, ки аз ин омузгорон ба хайрат мемонданд. Дар он овон Хусайнро падараш назди Абдуллохи Массох, ки аз донишмандони сохаи хисобу хандаса буд, ба шогирди гузошт. Абуали аз устодаш дар андак вакт хисобу хандасаро омухта, дар омузиши ин илм муваффак шуд. Бар замми ин Абуали дар назди Исмоили Зохид ду сол ба омухтани тафсири Куръон, хадиси пайгамбар ва фикх мепардозад. Ба хамин тарик, Абуали то 12 солаги дар тафсир, хадис ва фикх махорат пайдо кард. Вай хамеша чун бехтарин толибилм эътироф мегашт. Шеваи бахс, одоби музокира, тарзхои эътироф ба хариф ва хусни муховараро нагз омухта буд. Истиклоли фикр, вусъати андеша ва бодалел сухан рондан хоси ин навчавони дар рохи илм пешрав буд. Дар масъалахои маслаку мафкура у истиклоли худро хатто аз падари хеш хам нигох медошт. Баъди фаро гирифтани маълумоти миёна Абуали аз пайи такмили донишу маърифат гашт. Абуали то 15-солаги илмхои табииёт, илохиёт, фалсафа, хикмати илохи, нучум, мусикии назари ва амалиро мустакилона омухта, дар 16-солаги ба омухтани илми тиб машгул шуд. Абуали илми тибро аз Абумансур Хасан Камарии Бухорои, ки табиби дарбори Нух ибни Мансур буд, омухт. Аслан омузиши илми тибро у дар 12-солаги шуруъ карда буд, вале ба маслихати Абусахли Масехи аз идомаи тахсил худдори намуда, чанде таваккуф намуд. Ба хамин тарик, Абуали дар 16-солаги чун як табиби хозик дар тамоми Бухоро шинохта шуд. Хамчунин ба такмили дониши худ дар сохаи илми фикх, мантик, фалсафа, табиатшиноси, риёзиёт ва илми илохи баргашта, дар муддати якуним сол донишу малакаи худро дар ин самт мукаммал намуд. Абуали шахси нихоят пуркор, чидди ва мехнатдуст буд. Нафакат акли расо ва кобилияти баландаш боиси пешрафти илми ва маънавии у мешуд, балки кушиши амик, сабру токат ва чахду талошхояш низ воситае буд, ки пирузи ва комёбихои маънавии уро таъмин мекард. Доир ба тахсили илм мегуяд: «Ягон шаб пурра нахуфтаам ва рузона ба чуз омухтани илм ба коре машгул нашудаам». Абуали то 18-солаги тамоми донишхои расми ва гайри расмии замони худро фаро гирифта, пешсафи бузургтарин олимони маъруфи давр эътироф гардид. Шайхурраис худ эътироф мекунад: “Чун ба 17-солаги расидам, аз омухтани хамаи ин илмхо фориг шудам. Он руз дар илм бехтарин хифзкунанда будам, имруз пухтатар шудам, вагарна илм як хел буда, аз он чизе дар ман дигаргун нашудааст ”. Абуали ибни Сино хак дошт, ки он вакт бигуяд:
Аз каъри гили сиях то авчи Зухал,Кардам хама мушкилоти гетиро хал.Берун частам зи кайди хар макру хиял,Хар банд кушода шуд, магар банди ачал.
Абуали дар чахон аз пурмахсултарин олимон ва адибон эътироф гаштааст. Фаъолияти эчодии вай аз 17-18 солагиаш дар солхои 996-997 шуруъ шуда, расо 40 сол давом кардааст. У осори насриву назмиашро хам ба араби ва хам ба точики эчод кардааст. Сабаби бисёре аз асархои худро ба забони араби навиштани Абуали он аст, ки забони араби дар он замон хамчун забони илму маданият шинохта шуда буд. Хамчунин китобхои зиёди илмию ахлокии юнони, иброни, хинди ва пахлави ба забони араби тарчума шуда, истилохоте, ки мафхумхои илмиро ифода мекарданд, дар ин забон устувор гардида буданд. Забони араби барои хамаи донишмандони асрхои X-XI фахмо буда, дарси мадрасахо ба ин забон мегузашт. Осори Абуали нихоят зиёд аст. Аз руи тадкик ва хисоби донишманди машхури эрони Саид Нафиси (1896-1966) микдори асархои Абуали, ки алхол маълум шудааст, ба 456 мерасад. Дар китобхонахои давлати ва шахсии олам 162 асари у нигох дошта мешавад. Аз чумла 23 асари вай бо забони модариаш, яъне точики эчод шудааст. Хамчунин як микдор шеърхои точикии Абуали низ ба замони мо расидаанд. Асархои Абуали аз чихати хачм хеле гуногун буда, аз рисолахои мухтасар то асархои чандинчилда иборат мебошад. Асари «Китобулинсоф», ки аз байн рафтааст, дар 20 чилд, «Алхосил вал махсул» дар 20 чилд, «Китобушшифо» дар 18 чилд, «Лисонулараб» дар 10 чилд, «Алконун» дар 5 китоб, «Начот» дар 3 чилд эчод шудаанд. Кулли ин осор, ки зикрашон рафт, дар инкишоф ва такомили улуми мавчуда накши сазовор гузошта, то кунун ба арзиши бузурги таърихи, мадани ва илми моликанд. Тамоми асархои Абуалиро метавон ба 4 гурух таксим кард: 1. Асархои доир ба хикмат, фалсафа ва ахлок ва мантик. 2. Асархо оид ба тиб. 3. Асархо доир ба илмхои дакик. 4. Асархо рочеъ ба забону адабиёт ва санъат. Бисёре аз асархои Сино танхо рочеъ ба як соха ихтисос наёфта, балки чандин илмро фаро мегиранд. Масалан «Донишнома» аз бобхои Мантик, Илохиёт, Табииёт, Хайат ва Мусики таркиб ёфтааст.
Дар таърихи адабиёти форсу точик Ибни Сино хамчун шоири ориф эътироф гашта, мухимтарин кисмати осори адабии уро шеърхо ташкил медиханд. Касида ва газалхои шоир тасаввуфи ва ахлокианд. Вале рубоихои Сино шоирона садо додаанд. Афкори хикматомузи шоир дар ашъораш ба таври равшан инъикос шуда, муносибати ичтимои ва шахсияти шоирро рунамо месозанд. Намунаи рубоиёти Сино, ки рочеъ ба масоили ичтимои ва ахлоки эчод шудаанд, манзур мегардад:
Эй кош, бидидаме, ки ман кистаме?
Гар мукбилам, осудаву хуш зистаме.
Саргашта ба олам аз пайи чистаме?
Варна ба хазор дида бигристаме!
Бо ин ду-се нодон, ки чунин медонанд,
Аз чахл, ки донои чахон эшонанд.
Хар бош, ки ин чамоа аз фарти хари,
Хар к-у на хар аст, кофираш мехонанд.
Дар пара сухан нест, ки маълум нашуд,
Кам монд зи асрор, ки мафхум нашуд.
Дар маърифаташ чу нек фикре кардам,
Маълум шуд, ки хеч маълум нашуд.
Хак-чони чахон асту чахон чумла-бадан,
Ачноси малоика – хавоси ин тан.
Ачром – аносиру маволид – аъзо,
Тавхид хамин асту дигархо хама – фан.
Эй зоти ту мар вучудро буда асос,
Чуз зоти ту нест хеч кас зотшинос.
Касро ба камолу кунхи зотат ах нест,
Бар феъли ту мекунад зоти ту киёс.
Хар хайъату хар накш, ки шуд махв кунун,
Дар махзани рузгор гардад махзун.
Рафт он гухаре, ки буд пирояи умр,
В-овард замона токи сармояи умр.
Эй нафс ки бастаи хавои хаваси,
Биштоб, ки дар химояти як нафаси.
Дунё маталаб, чох мачу, ишва махар,
К-аз дуст бароиву ба душман бираси.
Дил гарчи дар ин бодия бисёр шитофт,
Як муй надонист, вале муй шикофт.
Андар дили ман хазор хуршед битофт,
В-охир ба камоли заррае рох наёфт.
Бо хар хасе зи руи хаво дусти мадор,
Дар куи мардумон зи паи дусти мапуи.
Гар боядат, ки кам нашавад обруи ту,
Фармону ихтилоти фурумоягон мачуй,
Куфри чу мане газофу осон набувад,
Махкамтар аз имони ман имон набувад.
Дар дахр чу ман якеву он хам кофир,
Пас дар хама дахр як мусулмон набувад.
univer.tj
Абӯалӣ СиноАбӯалӣ Ҳусайн ибни Абдуллоҳ ибни Сино ё Абӯ Алӣ Сино ё Ависенна, машҳур ба Абӯалӣ Сино (форсӣ: ابوعلىسينا) ё Ибни Сино, (16 августи 980, деҳаи Афшана наздики Бухоро — 18 июни 1037, Ҳамадон) – яке аз бузургтарин донишмандон ва пизишкони замони худ аст. Ҳамчунин ахтаршинос – астроном, химик, геолог, олими мантиқ, палеонтолог, математик, физик, шоир, равоншинос (психолог), файласуф, табиатшинос, муаллим ва адиби бузурги исломии форсу тоҷик аст.
Вай беш аз 450 рисолаи илмӣ навиштааст, ки то замони мо танҳо 240-то аз он маҳфуз мондаанд. Ин рисолаҳо тамоми соҳаҳои илмро фароҳам гирифта, хусусан, 150-тояшон дар илми фалсафа ва беш аз 40-тои дигар дар илми пизишкӣ ҳастанд. Маъруфтарин асарҳои ӯ китобҳои “Ал-Шифо” ва “Қонун” ҳастанд, ки аз бузургтарин донишномаҳои илмӣ ва фалсафии ҷаҳон буда ва дар донишгоҳҳои Аврупо то асри 19 истифода бурда шудаанд.
Абӯалӣ Сино дар рушди илми тиб саҳми бениҳоят арзандае гузоштааст, ки аз таҷрибаҳои худ, тибби исломӣ, илми пизишкии олими грек Гален, метафизикаи Арасту (Сино яке аз шарҳдиҳандагони асосии Арасту буд), илми пизишкии Форс, Байнаннаҳрайн ва Ҳинди қадима сарчашма гирифта, онҳоро ҳамҷоя андӯхтааст. Сино ҳамчу падари тибби замонавӣ ва фармакологияи клиникӣ ба ҳисоб меравад.
Вай боз асосгузори мантиқи Синоӣ, мактаби фалсафии Синоӣ аст. Ӯ ҳамчу падари мафҳуми фундаменталии физикии моменти ҷисм низ маъруф аст. Вайро ҳамчун “падари геология” низ мешиносанд, ки дар қонуни суперпозитсияи геологӣ саҳми арзанда гузоштааст.
Баръакси бисёр бузургони гузашта, ки аз зиндагии онхо маълумоти анике дастрас нест, санахои зиёде аз рузгори Абуали ибни Сино маълум аст. Рузгор ва саргузашти Сино ба дасти шогирди вафодораш Абуубайди Факехии Чузчони имло шудааст. Вокеаву ходисахои 25 соли охири умри Абуали ибни Синоро Абуубайд, ки хамеша хамрохи устод ва шохиди рухдодхо буд, навиштааст, ки ин имло ва навишта бо номи «Рисолаи саргузашт» маълум буда, дар асли араби ва тарчумахо ба забонхои гуногун чандин бор ба табъ расидааст. Падари Абуали Абдуллох ибни Хасан ибни Али ибни Сино ном дошт ва аслан аз ахли Балх буд. Вай дар замони Нух ибни Мансур (976-997) ба Бухоро омада, дар дехаи Афшана (Рометани имруза) ба кори мулки шугл варзид. Вай дар дехаи Афшана бо Ситорабону ном дехкондухтар хонадор шуд. 18-августи соли 980 дар ин оила писаре ба дунё омад, ки уро Хусайн ном ниходанд. Соли 985 оилаи Абуали ибни Сино, вакте ки у ба синни панчсолаги мерасад, аз Афшана ба Бухоро кучид. Абдуллох, ки аз шахсони фозил ва маърифатдуст буд, Хусайнро ба мактаб монд. Вай аз синни 5-солаги то 10-солаги дар мактаб хонда, хату савод баровард, сарфу нахви забони арабиро омухт, илмхои адабро аз худ кард. Ба илмхои адаб, яъне адабиёт, бар замми сарфу нахв хаттоти, маъони, кироат, аруз, кофия, лугат, имло, услубшиноси ва амсоли инхо дохил мешуданд. Нихоят Хусайн Куръонро омухта онро хифз намуд. Минбаъд Абуали лакаби Шайхро гирифт, зеро хар касе, ки Куръонро аз ёд мекард уро сарфи назар аз синну солаш шайх мегуфтанд. Сипас Абдулох писари худро аз мактаби ибтидои гирифта, назди муаллимони хусуси гузошт, ки онхо асосхои илмро ба у омухтанд. Абуали аз чихати чисмони бенукс, дар хусну хулк зебо буда, зехни бурро ва истеъдоди баланд дошт, ки аз ин омузгорон ба хайрат мемонданд. Дар он овон Хусайнро падараш назди Абдуллохи Массох, ки аз донишмандони сохаи хисобу хандаса буд, ба шогирди гузошт. Абуали аз устодаш дар андак вакт хисобу хандасаро омухта, дар омузиши ин илм муваффак шуд. Бар замми ин Абуали дар назди Исмоили Зохид ду сол ба омухтани тафсири Куръон, хадиси пайгамбар ва фикх мепардозад. Ба хамин тарик, Абуали то 12 солаги дар тафсир, хадис ва фикх махорат пайдо кард. Вай хамеша чун бехтарин толибилм эътироф мегашт. Шеваи бахс, одоби музокира, тарзхои эътироф ба хариф ва хусни муховараро нагз омухта буд. Истиклоли фикр, вусъати андеша ва бодалел сухан рондан хоси ин навчавони дар рохи илм пешрав буд. Дар масъалахои маслаку мафкура у истиклоли худро хатто аз падари хеш хам нигох медошт. Баъди фаро гирифтани маълумоти миёна Абуали аз пайи такмили донишу маърифат гашт. Абуали то 15-солаги илмхои табииёт, илохиёт, фалсафа, хикмати илохи, нучум, мусикии назари ва амалиро мустакилона омухта, дар 16-солаги ба омухтани илми тиб машгул шуд. Абуали илми тибро аз Абумансур Хасан Камарии Бухорои, ки табиби дарбори Нух ибни Мансур буд, омухт. Аслан омузиши илми тибро у дар 12-солаги шуруъ карда буд, вале ба маслихати Абусахли Масехи аз идомаи тахсил худдори намуда, чанде таваккуф намуд. Ба хамин тарик, Абуали дар 16-солаги чун як табиби хозик дар тамоми Бухоро шинохта шуд. Хамчунин ба такмили дониши худ дар сохаи илми фикх, мантик, фалсафа, табиатшиноси, риёзиёт ва илми илохи баргашта, дар муддати якуним сол донишу малакаи худро дар ин самт мукаммал намуд. Абуали шахси нихоят пуркор, чидди ва мехнатдуст буд. Нафакат акли расо ва кобилияти баландаш боиси пешрафти илми ва маънавии у мешуд, балки кушиши амик, сабру токат ва чахду талошхояш низ воситае буд, ки пирузи ва комёбихои маънавии уро таъмин мекард. Доир ба тахсили илм мегуяд: «Ягон шаб пурра нахуфтаам ва рузона ба чуз омухтани илм ба коре машгул нашудаам». Абуали то 18-солаги тамоми донишхои расми ва гайри расмии замони худро фаро гирифта, пешсафи бузургтарин олимони маъруфи давр эътироф гардид. Шайхурраис худ эътироф мекунад: “Чун ба 17-солаги расидам, аз омухтани хамаи ин илмхо фориг шудам. Он руз дар илм бехтарин хифзкунанда будам, имруз пухтатар шудам, вагарна илм як хел буда, аз он чизе дар ман дигаргун нашудааст ”. Абуали ибни Сино хак дошт, ки он вакт бигуяд:
Аз каъри гили сиях то авчи Зухал,Кардам хама мушкилоти гетиро хал.Берун частам зи кайди хар макру хиял,Хар банд кушода шуд, магар банди ачал.Абуали дар чахон аз пурмахсултарин олимон ва адибон эътироф гаштааст. Фаъолияти эчодии вай аз 17-18 солагиаш дар солхои 996-997 шуруъ шуда, расо 40 сол давом кардааст. У осори насриву назмиашро хам ба араби ва хам ба точики эчод кардааст. Сабаби бисёре аз асархои худро ба забони араби навиштани Абуали он аст, ки забони араби дар он замон хамчун забони илму маданият шинохта шуда буд. Хамчунин китобхои зиёди илмию ахлокии юнони, иброни, хинди ва пахлави ба забони араби тарчума шуда, истилохоте, ки мафхумхои илмиро ифода мекарданд, дар ин забон устувор гардида буданд. Забони араби барои хамаи донишмандони асрхои X-XI фахмо буда, дарси мадрасахо ба ин забон мегузашт. Осори Абуали нихоят зиёд аст. Аз руи тадкик ва хисоби донишманди машхури эрони Саид Нафиси (1896-1966) микдори асархои Абуали, ки алхол маълум шудааст, ба 456 мерасад. Дар китобхонахои давлати ва шахсии олам 162 асари у нигох дошта мешавад. Аз чумла 23 асари вай бо забони модариаш, яъне точики эчод шудааст. Хамчунин як микдор шеърхои точикии Абуали низ ба замони мо расидаанд. Асархои Абуали аз чихати хачм хеле гуногун буда, аз рисолахои мухтасар то асархои чандинчилда иборат мебошад. Асари «Китобулинсоф», ки аз байн рафтааст, дар 20 чилд, «Алхосил вал махсул» дар 20 чилд, «Китобушшифо» дар 18 чилд, «Лисонулараб» дар 10 чилд, «Алконун» дар 5 китоб, «Начот» дар 3 чилд эчод шудаанд. Кулли ин осор, ки зикрашон рафт, дар инкишоф ва такомили улуми мавчуда накши сазовор гузошта, то кунун ба арзиши бузурги таърихи, мадани ва илми моликанд. Тамоми асархои Абуалиро метавон ба 4 гурух таксим кард: 1. Асархои доир ба хикмат, фалсафа ва ахлок ва мантик. 2. Асархо оид ба тиб. 3. Асархо доир ба илмхои дакик. 4. Асархо рочеъ ба забону адабиёт ва санъат. Бисёре аз асархои Сино танхо рочеъ ба як соха ихтисос наёфта, балки чандин илмро фаро мегиранд. Масалан «Донишнома» аз бобхои Мантик, Илохиёт, Табииёт, Хайат ва Мусики таркиб ёфтааст.
Дар таърихи адабиёти форсу точик Ибни Сино хамчун шоири ориф эътироф гашта, мухимтарин кисмати осори адабии уро шеърхо ташкил медиханд. Касида ва газалхои шоир тасаввуфи ва ахлокианд. Вале рубоихои Сино шоирона садо додаанд. Афкори хикматомузи шоир дар ашъораш ба таври равшан инъикос шуда, муносибати ичтимои ва шахсияти шоирро рунамо месозанд. Намунаи рубоиёти Сино, ки рочеъ ба масоили ичтимои ва ахлоки эчод шудаанд, манзур мегардад:
Эй кош, бидидаме, ки ман кистаме?
Гар мукбилам, осудаву хуш зистаме.
Саргашта ба олам аз пайи чистаме?
Варна ба хазор дида бигристаме!
Бо ин ду-се нодон, ки чунин медонанд,
Аз чахл, ки донои чахон эшонанд.
Хар бош, ки ин чамоа аз фарти хари,
Хар к-у на хар аст, кофираш мехонанд.
Дар пара сухан нест, ки маълум нашуд,
Кам монд зи асрор, ки мафхум нашуд.
Дар маърифаташ чу нек фикре кардам,
Маълум шуд, ки хеч маълум нашуд.
Хак-чони чахон асту чахон чумла-бадан,
Ачноси малоика – хавоси ин тан.
Ачром – аносиру маволид – аъзо,
Тавхид хамин асту дигархо хама – фан.
Эй зоти ту мар вучудро буда асос,
Чуз зоти ту нест хеч кас зотшинос.
Касро ба камолу кунхи зотат ах нест,
Бар феъли ту мекунад зоти ту киёс.
Хар хайъату хар накш, ки шуд махв кунун,
Дар махзани рузгор гардад махзун.
Рафт он гухаре, ки буд пирояи умр,
В-овард замона токи сармояи умр.
Эй нафс ки бастаи хавои хаваси,
Биштоб, ки дар химояти як нафаси.
Дунё маталаб, чох мачу, ишва махар,
К-аз дуст бароиву ба душман бираси.
Дил гарчи дар ин бодия бисёр шитофт,
Як муй надонист, вале муй шикофт.
Андар дили ман хазор хуршед битофт,
В-охир ба камоли заррае рох наёфт.
Бо хар хасе зи руи хаво дусти мадор,
Дар куи мардумон зи паи дусти мапуи.
Гар боядат, ки кам нашавад обруи ту,
Фармону ихтилоти фурумоягон мачуй,
Куфри чу мане газофу осон набувад,
Махкамтар аз имони ман имон набувад.
Дар дахр чу ман якеву он хам кофир,
Пас дар хама дахр як мусулмон набувад.
moh.tj
Абӯалӣ Ҳусайн ибни Абдуллоҳ ибни Сино ё Абӯ Алӣ Сино ё Ависенна, машҳур ба Абӯалӣ Сино (форсӣ: ابوعلى سينا) ё Ибни Сино, (16 августи 980, деҳаи Афшана наздики Бухоро — 18 июни 1037, Ҳамадон) - яке аз бузургтарин донишмандон ва пизишкони замони худ аст. Ҳамчунин ахтаршинос - астроном, химик, геолог, олими мантиқ, палеонтолог, математик, физик, шоир, равоншинос (психолог), файласуф, табиатшинос, муаллим ва адиби бузурги исломии форсу-тоҷик аст.
Вай беш аз 450 рисолаи илмӣ навиштааст, ки то замони мо танҳо 240-то аз он маҳфуз мондаанд. Ин рисолаҳо тамоми соҳаҳои илмро фароҳам гирифта, хусусан, 150-тояшон дар илми фалсафа ва беш аз 40-тои дигар дар илми пизишкӣ ҳастанд. Маъруфтарин асарҳои ӯ китобҳои "Ал-Шифо" ва "Қонун" ҳастанд, ки аз бузуртарин донишномаҳои илмӣ ва фалсафии ҷаҳон буда ва дар донишгоҳҳои Аврупо то асри 19 истифода бурда шудаанд.
Абӯалӣ Сино дар рушди илми тибб саҳми бениҳоят арзандае гузоштааст, ки аз таҷрибаҳои худ, тибби исломӣ, илми пизишкии олими грек Гален, метафизикаи Арасту (Сино яке аз шарҳдиҳандагони асосии Арасту буд), илми пизишкии Форс, Байнаннаҳрайн ва Ҳинди қадима сарчашма гирифта, онҳоро ҳамҷоя андӯхтааст. Сино ҳамчу падари тибби замонавӣ ва фармакологияи клиникӣ ба ҳисоб меравад.
Вай боз асосгузори мантиқи Синоӣ, мактаби фалсафии Синоӣ аст. Ӯ ҳамчу падари мафҳуми фундаменталии физикии моменти ҷисм низ маъруф аст. Вайро ҳамчунин "падари геология" низ мешиносанд, ки дар қонуни суперпозицияи геологӣ саҳми арзанда гузоштааст.
Зиндагинома
Номи пурраи ӯ Ҳусайн ибни Абуллоҳ ибни Ҳасан ибни Алӣ ибни Сино мебошад. Ӯ дар соли 980 дар деҳаи Лақ-Лақа (Афшанаи ҳозира), дар шаҳри Бухоро дар оилаи тоҷик ба дунё омадааст. Падари ӯ Абдуллоҳ олими исмоилии баобрӯе аз Балх буда дар дарбори подшоҳ кор мекард. Номи модараш Ситора буд. Дар ҳини зодрӯзи Ҳусайн падараш ҳамчу ҳокими яке аз вилоёти амири Сомонӣ Нӯҳ ибни Мансур кор мекард. Аз ин рӯ писарашро дар мактабҳои беҳтарини Бухоро хонондааст. Ибн Сино ки ҳофизаи қавӣ ва ақлу тамизи бениҳоя дошт дар синни чаҳордаҳсолагӣ тавонистааст аз муаллимони худ гузар кунад. Дар тарҷумаи ҳоли худ ӯ меоварад, ки дар ҳаждаҳсолагӣ дигар барояш ҳеҷ чизе намонда буд, ки омӯзад.
Тарҷумаи ҳол
Абуали ибни Сино 980-1037 Яке аз бузургтарин нобигаҳои ҷаҳони дар ҳамаи давру замонҳо, олими забардасти тоҷик Абуали ибни Сино буд, ки дар охири асри X ва аввали асри XI зиста дар соҳаҳои ниҳоят гуногуни илм, хусусан дар инкишофи фалсафа ва тибби дунё саҳми босазое гузоштааст. Вай парвардаи муҳити фарҳангии Сомониён буд. Вале кисми зиёди умри Абуали ибни Сино баъди пош хурдани давлати мутамаркази Сомониён дар гирдоби ходисахои мудҳиши нимаи аввали асри XI сипарӣ гардид. Ӯ гоҳ чун табибу файласуф, баъзан ба сифати фақеҳу вазир, хатто замоне чун маҳбуси зиндони ҳаёт умр ба сар бурд, чун надими хоси подшоҳону маликон низ рӯзгор гузаронидааст. Аммо ӯ лаҳзае аз омӯзиш ғафлат наварзида, аз пажӯҳиш ва корҳои илми фориғ набуд. НОПУРРА
Абуали Ибни Сино адиб
Дар таърихи адабиёти форсу тоҷик Ибни Сино ҳамчун шоири ориф эътироф гашта, муҳимтарин қисмати осори адабии ӯро шеърҳо ташкил медиханд. Қасида ва ғазалҳои шоир тасаввуфи ва ахлоқианд. Вале рубоиҳои Сино шоирона садо додаанд. Афкори ҳикматомузӣ шоир дар ашъораш ба таври равшан инъикос шуда, муносибати иҷтимои ва шахсияти шоирро рунамо месозанд. Намунаи рубоиёти Сино, ки роҷеъ ба масоили иҷтимои ва ахлоқӣ эҷод шудаанд, манзур мегардад:
Эй кош, бидидаме, ки ман қистаме?
Гар муқбилам, осудаву хуш зистаме.
Саргашта ба олам аз пайи чистаме?
Варна ба ҳазор дида бигристаме!
Бо ин ду-се нодон, ки чунин медонанд,
Аз ҷаҳл, ки донои ҷаҳон эшонанд.
Хар бош, ки ин чамоа аз фарти хари,
Хар к-у на хар аст, кофираш мехонанд.
Дар пара сухан нест, ки маълум нашуд,
Кам монд зи асрор, ки мафхум нашуд.
Дар маърифаташ чу нек фикре кардам,
Маълум шуд, ки хеч маълум нашуд.
Хак-чони чахон асту чахон чумла-бадан,
Ачноси малоика – хавоси ин тан.
Ачром – аносиру маволид – аъзо,
Тавхид хамин асту дигархо хама –фан.
Эй зоти ту мар вучудро буда асос,
Чуз зоти ту нест хеч кас зотшинос.
Касро ба камолу кунхи зотат ах нест,
Бар феъли ту мекунад зоти ту киёс.
Хар хайъату хар накш, ки шуд махв кунун,
Дар махзани рузгор гардад махзун.
Рафт он гухаре, ки буд пирояи умр,
В-овард замона токи сармояи умр.
Эй нафс ки бастаи хавои хаваси,
Биштоб, ки дар химояти як нафаси.
Дунё маталаб, чох мачу, ишва махар,
К-аз дуст бароиву ба душман бираси.
Дил гарчи дар ин бодия бисёр шитофт,
Як муй надонист, вале муй шикофт.
Андар дили ман хазор хуршед битофт,
В-охир ба камоли заррае рох наёфт.
Бо хар хасе зи руи хаво дусти мадор,
Дар куи мардумон зи паи дусти мапуи.
Гар боядат, ки кам нашавад обруи ту,
Фармону ихтилоти фурумоягон мачуй,
Куфри чу мане газофу осон набувад,
Махкамтар аз имони ман имон набувад.
Дар дахр чу ман якеву он хам кофир,
Пас дар хама дахр як мусулмон набувад
omuzgor.my1.ru
Абӯалӣ Сино
Абӯалӣ Ҳусайн ибни Абдуллоҳ ибни Сино ё Абӯ Алӣ Сино ё Ависенна, машҳур ба Абӯалӣ Сино (форсӣ: ابوعلى سينا) ё Ибни Сино, (16 августи 980, деҳаи Афшана наздики Бухоро — 18 июни 1037, Ҳамадон) - яке аз бузургтарин донишмандон ва пизишкони замони худ аст. Ҳамчунин ахтаршинос - астроном, химик, геолог, олими мантиқ, палеонтолог, математик, физик, шоир, равоншинос (психолог), файласуф, табиатшинос, муаллим ва адиби бузурги исломии форсу-тоҷик аст.
Вай беш аз 450 рисолаи илмӣ навиштааст, ки то замони мо танҳо 240-то аз он маҳфуз мондаанд. Ин рисолаҳо тамоми соҳаҳои илмро фароҳам гирифта, хусусан, 150-тояшон дар илми фалсафа ва беш аз 40-тои дигар дар илми пизишкӣ ҳастанд.
Маъруфтарин асарҳои ӯ китобҳои "Ал-Шифо" ва "Қонун" ҳастанд, ки аз бузуртарин донишномаҳои илмӣ ва фалсафии ҷаҳон буда ва дар донишгоҳҳои Аврупо то асри 19 истифода бурда шудаанд.
Абӯалӣ Сино дар рушди илми тибб саҳми бениҳоят арзандае гузоштааст, ки аз таҷрибаҳои худ, тибби исломӣ, илми пизишкии олими грек Гален, метафизикаи Арасту (Сино яке аз шарҳдиҳандагони асосии Арасту буд), илми пизишкии Форс, Байнаннаҳрайн ва Ҳинди қадима сарчашма гирифта, онҳоро ҳамҷоя андӯхтааст. Сино ҳамчу падари тибби замонавӣ ва фармакологияи клиникӣ ба ҳисоб меравад.
Вай боз асосгузори мантиқи Синоӣ, мактаби фалсафии Синоӣ аст. Ӯ ҳамчу падари мафҳуми фундаменталии физикии моменти ҷисм низ маъруф аст. Вайро ҳамчунин "падари геология" низ мешиносанд, ки дар қонуни суперпозицияи геологӣ саҳми арзанда гузоштааст.
Зиндагинома
Номи пурраи ӯ Ҳусайн ибни Абуллоҳ ибни Ҳасан ибни Алӣ ибни Сино мебошад. Ӯ дар соли 980 дар деҳаи Лақ-Лақа (Афшанаи ҳозира), дар шаҳри Бухоро дар оилаи тоҷик ба дунё омадааст. Падари ӯ Абдуллоҳ олими исмоилии баобрӯе аз Балх буда дар дарбори подшоҳ кор мекард. Номи модараш Ситора буд. Дар ҳини зодрӯзи Ҳусайн падараш ҳамчу ҳокими яке аз вилоёти амири Сомонӣ Нӯҳ ибни Мансур кор мекард. Аз ин рӯ писарашро дар мактабҳои беҳтарини Бухоро хонондааст.
Ибн Сино ки ҳофизаи қавӣ ва ақлу тамизи бениҳоя дошт дар синни чаҳордаҳсолагӣ тавонистааст аз муаллимони худ гузар кунад. Дар тарҷумаи ҳоли худ ӯ меоварад, ки дар ҳаждаҳсолагӣ дигар барояш ҳеҷ чизе намонда буд, ки омӯзад.
Тарҷумаи ҳол
Абуали ибни Сино 980-1037 Яке аз бузургтарин нобигаҳои ҷаҳони дар ҳамаи давру замонҳо, олими забардасти тоҷик Абуали ибни Сино буд, ки дар охири асри X ва аввали асри XI зиста дар соҳаҳои ниҳоят гуногуни илм, хусусан дар инкишофи фалсафа ва тибби дунё саҳми босазое гузоштааст. Вай парвардаи муҳити фарҳангии Сомониён буд. Вале кисми зиёди умри Абуали ибни Сино баъди пош хурдани давлати мутамаркази Сомониён дар гирдоби ходисахои мудҳиши нимаи аввали асри XI сипарӣ гардид. Ӯ гоҳ чун табибу файласуф, баъзан ба сифати фақеҳу вазир, хатто замоне чун маҳбуси зиндони ҳаёт умр ба сар бурд, чун надими хоси подшоҳону маликон низ рӯзгор гузаронидааст. Аммо ӯ лаҳзае аз омӯзиш ғафлат наварзида, аз пажӯҳиш ва корҳои илми фориғ набуд.
Баръакси бисёр бузургони гузашта, ки аз зиндагии онҳо маълумоти аниқе дастрас нест, санаҳои зиёде аз рӯзгори Абуали ибни Сино маълум аст. Рӯзгор ва саргузашти Сино ба дасти шогирди вафодораш Абуубайди Фақеҳии Ҷузҷонӣ имло шудааст.
Воқеаву ҳодисаҳои 25 соли охири умри Абуали ибни Синоро Абуубайд, ки ҳамеша ҳамроҳи устод ва шоҳиди рухдодҳо буд, навиштааст, ки ин имло ва навишта бо номи «Рисолаи саргузашт» маълум буда, дар асли арабӣ ва тарҷумаҳо ба забонҳои гуногун чандин бор ба табъ расидааст. Падари Абуалӣ Абдуллоҳ ибни Ҳасан ибни Алӣ ибни Сино ном дошт ва аслан аз аҳли Балх буд. Вай дар замони Нӯҳ ибни Мансур (976-997) ба Бухоро омада, дар деҳаи Афшана (Рометани имрӯза) ба кори мулкӣ шуғл варзид. Вай дар деҳаи Афшана бо Ситорабону ном деҳқондухтар хонадор шуд. 18-августи соли 980 дар ин оила писаре ба дунё омад, ки ӯро Ҳусайн ном ниҳоданд. Соли 985 оилаи Абуали ибни Сино, вақте ки ӯ ба синни панҷсолагӣ мерасад, аз Афшана ба Бухоро кӯчид. Абдуллоҳ, ки аз шахсони фозил ва маърифатдӯст буд, Ҳусайнро ба мактаб монд. Вай аз синни 5-солагӣ то 10-солагӣ дар мактаб хонда, хату савод баровард, сарфу нахви забони арабиро омӯхт, илмҳои адабро аз худ кард. Ба илмҳои адаб, яъне адабиёт, бар замми сарфу нахв хаттотӣ, маъонӣ, қироат, аруз, қофия, луғат, имло, услубшиносӣ ва амсоли инҳо дохил мешуданд. Ниҳоят Ҳусайн Қуръонро омӯхта онро ҳифз намуд. Минбаъд Абуали лақаби Шайхро гирифт, зеро хар кассе, ки Қуръонро аз ёд мекард уро сарфи назар аз синну солаш шайх мегуфтанд. Сипас Абдулоҳ писари худро аз мактаби ибтидоӣ гирифта, назди муаллимони хусусӣ гузошт, ки онҳо асосҳои илмро ба ӯ омухтанд. Абуалӣ аз ҷиҳати ҷисмонӣ бенуқс, дар ҳусну хулқ зебо буда, зеҳни бурро ва истеъдоди баланд дошт, ки аз ин омӯзгорон ба ҳайрат мемонданд. Дар он овон Ҳусайнро падараш назди Абдуллоҳи Массоҳ, ки аз донишмандони соҳаи ҳисобу ҳандаса буд, ба шогирди гузошт. Абуалӣ аз устодаш дар андак вақт ҳисобу ҳандасаро омӯхта, дар омӯзиши ин илм муваффақ шуд. Бар замми ин Абуалӣ дар назди Исмоили Зоҳид ду сол ба омӯхтани тафсири Қуръон, ҳадиси пайғамбар ва фиқҳ мепардозад. Ба ҳамин тариқ, Абуалӣ то 12 солагӣ дар тафсир, ҳадис ва фиқҳ маҳорат пайдо кард. Вай ҳамеша чун беҳтарин толибилм эътироф мегашт. Шеваи баҳс, одоби музокира, тарзҳои эътироф ба ҳариф ва ҳусни муҳовараро нағз омӯхта буд. Истиқлоли фикр, вусъати андеша ва бодалел сухан рондан хоси ин навчавони дар роҳи илм пешрав буд. Дар масъалаҳои маслаку мафкура у истиқлоли худро ҳатто аз падари хеш ҳам нигоҳ медошт. Баъди фаро гирифтани маълумоти миёна Абуалӣ аз пайи такмили донишу маърифат гашт. Абуалӣ то 15-солагӣ илмҳои табииёт, илоҳиёт, фалсафа, ҳикмати илоҳӣ, нуҷум, мусиқии назарӣ ва амалиро мустақилона омӯхта, дар 16-солагӣ ба омӯхтани илми тиб машғул шуд. Абуалӣ илми тибро аз Абумансур Ҳасан Камарии Бухороӣ, ки табиби дарбори Нӯҳ ибни Мансур буд, омӯхт. Аслан омӯзиши илми тибро у дар 12-солагӣ шурӯъ карда буд, вале ба маслиҳати Абусахли Масеҳи аз идомаи таҳсил худдорӣ намуда, чанде таваққуф намуд. Ба ҳамин тариқ, Абуалӣ дар 16-солагӣ чун як табиби ҳозиқ дар тамоми Бухоро шинохта шуд. Ҳамчунин ба такмили дониши худ дар соҳаи илми фиқҳ, мантиқ, фалсафа, табиатшиносӣ, риёзиёт ва илми илохӣ баргашта, дар муддати якуним сол донишу малакаи худро дар ин самт мукаммал намуд. Абуалӣ шахси ниҳоят пуркор, ҷидди ва меҳнатдӯст буд. Нафақат ақли расо ва қобилияти баландаш боиси пешрафти илми ва маънавии ӯ мешуд, балки кӯшиши амиқ, сабру тоқат ва ҷаҳду талошҳояш низ воситае буд, ки пирузӣ ва комёбиҳои маънавии ӯро таъмин мекард. Доир ба таҳсили илм мегуяд: «Ягон шаб пурра нахуфтаам ва рӯзона ба ҷуз омӯхтани илм ба коре машғул нашудаам». Абуалӣ то 18-солагӣ тамоми донишҳои расмӣ ва ғайри расмии замони худро фаро гирифта, пешсафи бузургтарин олимони маъруфи давр эътироф гардид. Шайхурраис худ эътироф мекунад: "Чун ба 17-солагӣ расидам, аз омӯхтани ҳамаи ин илмҳо фориғ шудам. Он руз дар илм беҳтарин ҳифзкунанда будам, имрӯз пухтатар шудам, вагарна илм як хел буда, аз он чизе дар ман дигаргун нашудааст ”. Абуали ибни Сино ҳак дошт, ки он вақт бигӯяд:
Аз қаъри гили сияҳ то авҷи Зуҳал,
Кардам ҳама мушкилоти гетиро ҳал.
Берун ҷастам зи қайди ҳар макру ҳиял,
Ҳар банд кушода шуд, магар банди аҷал.
omuzgor.my1.ru
Абӯалӣ Ҳусайн ибни Абдуллоҳ ибни Сино ё Абӯ Алӣ Сино ё Ависенна, машҳур ба Абӯалӣ Сино (форсӣ: ابوعلىسينا) ё Ибни Сино, (16 августи 980, деҳаи Афшана наздики Бухоро — 18 июни 1037, Ҳамадон) – яке аз бузургтарин донишмандон ва пизишкони замони худ астАбӯалӣ Ҳусайн ибни Абдуллоҳ ибни Сино ё Абӯ Алӣ Сино ё Ависенна, машҳур ба Абӯалӣ Сино (форсӣ: ابوعلىسينا) ё Ибни Сино, (16 августи 980, деҳаи Афшана наздики Бухоро — 18 июни 1037, Ҳамадон) – яке аз бузургтарин донишмандон ва пизишкони замони худ аст. Ҳамчунин ахтаршинос – астроном, химик, геолог, олими мантиқ, палеонтолог, математик, физик, шоир, равоншинос (психолог), файласуф, табиатшинос, муаллим ва адиби бузурги исломии форсу тоҷик аст.Вай беш аз 450 рисолаи илмӣ навиштааст, ки то замони мо танҳо 240-то аз он маҳфуз мондаанд. Ин рисолаҳо тамоми соҳаҳои илмро фароҳам гирифта, хусусан, 150-тояшон дар илми фалсафа ва беш аз 40-тои дигар дар илми пизишкӣ ҳастанд. Маъруфтарин асарҳои ӯ китобҳои \”Ал-Шифо\” ва \”Қонун\” ҳастанд, ки аз бузургтарин донишномаҳои илмӣ ва фалсафии ҷаҳон буда ва дар донишгоҳҳои Аврупо то асри 19 истифода бурда шудаанд.Абӯалӣ Сино дар рушди илми тиб саҳми бениҳоят арзандае гузоштааст, ки аз таҷрибаҳои худ, тибби исломӣ, илми пизишкии олими грек Гален, метафизикаи Арасту (Сино яке аз шарҳдиҳандагони асосии Арасту буд), илми пизишкии Форс, Байнаннаҳрайн ва Ҳинди қадима сарчашма гирифта, онҳоро ҳамҷоя андӯхтааст. Сино ҳамчу падари тибби замонавӣ ва фармакологияи клиникӣ ба ҳисоб меравад.Вай боз асосгузори мантиқи Синоӣ, мактаби фалсафии Синоӣ аст. Ӯ ҳамчу падари мафҳуми фундаменталии физикии моменти ҷисм низ маъруф аст. Вайро ҳамчун \”падари геология\” низ мешиносанд, ки дар қонуни суперпозитсияи геологӣ саҳми арзанда гузоштааст.
ЗиндагиномаНоми пурраи ӯ Ҳусайн ибни Абуллоҳ ибни Ҳасан ибни Алӣ ибни Сино мебошад. Ӯ дар соли 980 дар деҳаи Лақ-Лақа (Афшанаи ҳозира), дар шаҳри Бухоро дар оилаи тоҷик ба дунё омадааст. Падари ӯ Абдуллоҳ олими исмоилии баобрӯе аз Балх буда дар дарбори подшоҳ кор мекард. Номи модараш Ситора буд. Дар ҳини зодрӯзи Ҳусайн падараш ҳамчу ҳокими яке аз вилоёти амири Сомонӣ Нӯҳ ибни Мансур кор мекард. Аз ин рӯ писарашро дар мактабҳои беҳтарини Бухоро хонондааст. Ибн Сино ки ҳофизаи қавӣ ва ақлу тамизи бениҳоя дошт дар синни чаҳордаҳсолагӣ тавонистааст аз муаллимони худ гузар кунад. Дар тарҷумаи ҳоли худ ӯ меоварад, ки дар ҳаждаҳсолагӣ дигар барояш ҳеҷ чизе намонда буд, ки омӯзад.
Тарҷумаи ҳолАбуали ибни Сино 980-1037 Яке аз бузургтарин нобигахои чахони дар хамаи давру замонхо, олими забардасти точик Абуали ибни Сино буд, ки дар охири асри X ва аввали асри XI зиста дар сохахои нихоят гуногуни илм, хусусан дар инкишофи фалсафа ва тибби дунё сахми босазое гузоштааст. Вай парвардаи мухити фархангии Сомониён буд. Вале кисми зиёди умри Абуали ибни Сино баъди пош хурдани давлати мутамаркази Сомониён дар гирдоби ходисахои мудхиши нимаи аввали асри XI сипари гардид. У гох чун табибу файласуф, баъзан ба сифати факеху вазир, хатто замоне чун махбуси зиндони хаёт умр ба сар бурд, чун надими хоси подшохону маликон низ рузгор гузаронидааст. Аммо у лахзае аз омузиш гафлат наварзида, аз пажухиш ва корхои илми фориг набуд.Баръакси бисёр бузургони гузашта, ки аз зиндагии онхо маълумоти анике дастрас нест, санахои зиёде аз рузгори Абуали ибни Сино маълум аст. Рузгор ва саргузашти Сино ба дасти шогирди вафодораш Абуубайди Факехии Чузчони имло шудааст. Вокеаву ходисахои 25 соли охири умри Абуали ибни Синоро Абуубайд, ки хамеша хамрохи устод ва шохиди рухдодхо буд, навиштааст, ки ин имло ва навишта бо номи «Рисолаи саргузашт» маълум буда, дар асли араби ва тарчумахо ба забонхои гуногун чандин бор ба табъ расидааст. Падари Абуали Абдуллох ибни Хасан ибни Али ибни Сино ном дошт ва аслан аз ахли Балх буд. Вай дар замони Нух ибни Мансур (976-997) ба Бухоро омада, дар дехаи Афшана (Рометани имруза) ба кори мулки шугл варзид. Вай дар дехаи Афшана бо Ситорабону ном дехкондухтар хонадор шуд. 18-августи соли 980 дар ин оила писаре ба дунё омад, ки уро Хусайн ном ниходанд. Соли 985 оилаи Абуали ибни Сино, вакте ки у ба синни панчсолаги мерасад, аз Афшана ба Бухоро кучид. Абдуллох, ки аз шахсони фозил ва маърифатдуст буд, Хусайнро ба мактаб монд. Вай аз синни 5-солаги то 10-солаги дар мактаб хонда, хату савод баровард, сарфу нахви забони арабиро омухт, илмхои адабро аз худ кард. Ба илмхои адаб, яъне адабиёт, бар замми сарфу нахв хаттоти, маъони, кироат, аруз, кофия, лугат, имло, услубшиноси ва амсоли инхо дохил мешуданд. Нихоят Хусайн Куръонро омухта онро хифз намуд. Минбаъд Абуали лакаби Шайхро гирифт, зеро хар касе, ки Куръонро аз ёд мекард уро сарфи назар аз синну солаш шайх мегуфтанд. Сипас Абдулох писари худро аз мактаби ибтидои гирифта, назди муаллимони хусуси гузошт, ки онхо асосхои илмро ба у омухтанд. Абуали аз чихати чисмони бенукс, дар хусну хулк зебо буда, зехни бурро ва истеъдоди баланд дошт, ки аз ин омузгорон ба хайрат мемонданд. Дар он овон Хусайнро падараш назди Абдуллохи Массох, ки аз донишмандони сохаи хисобу хандаса буд, ба шогирди гузошт. Абуали аз устодаш дар андак вакт хисобу хандасаро омухта, дар омузиши ин илм муваффак шуд. Бар замми ин Абуали дар назди Исмоили Зохид ду сол ба омухтани тафсири Куръон, хадиси пайгамбар ва фикх мепардозад. Ба хамин тарик, Абуали то 12 солаги дар тафсир, хадис ва фикх махорат пайдо кард. Вай хамеша чун бехтарин толибилм эътироф мегашт. Шеваи бахс, одоби музокира, тарзхои эътироф ба хариф ва хусни муховараро нагз омухта буд. Истиклоли фикр, вусъати андеша ва бодалел сухан рондан хоси ин навчавони дар рохи илм пешрав буд. Дар масъалахои маслаку мафкура у истиклоли худро хатто аз падари хеш хам нигох медошт. Баъди фаро гирифтани маълумоти миёна Абуали аз пайи такмили донишу маърифат гашт. Абуали то 15-солаги илмхои табииёт, илохиёт, фалсафа, хикмати илохи, нучум, мусикии назари ва амалиро мустакилона омухта, дар 16-солаги ба омухтани илми тиб машгул шуд. Абуали илми тибро аз Абумансур Хасан Камарии Бухорои, ки табиби дарбори Нух ибни Мансур буд, омухт. Аслан омузиши илми тибро у дар 12-солаги шуруъ карда буд, вале ба маслихати Абусахли Масехи аз идомаи тахсил худдори намуда, чанде таваккуф намуд. Ба хамин тарик, Абуали дар 16-солаги чун як табиби хозик дар тамоми Бухоро шинохта шуд. Хамчунин ба такмили дониши худ дар сохаи илми фикх, мантик, фалсафа, табиатшиноси, риёзиёт ва илми илохи баргашта, дар муддати якуним сол донишу малакаи худро дар ин самт мукаммал намуд. Абуали шахси нихоят пуркор, чидди ва мехнатдуст буд. Нафакат акли расо ва кобилияти баландаш боиси пешрафти илми ва маънавии у мешуд, балки кушиши амик, сабру токат ва чахду талошхояш низ воситае буд, ки пирузи ва комёбихои маънавии уро таъмин мекард. Доир ба тахсили илм мегуяд: «Ягон шаб пурра нахуфтаам ва рузона ба чуз омухтани илм ба коре машгул нашудаам». Абуали то 18-солаги тамоми донишхои расми ва гайри расмии замони худро фаро гирифта, пешсафи бузургтарин олимони маъруфи давр эътироф гардид. Шайхурраис худ эътироф мекунад: “Чун ба 17-солаги расидам, аз омухтани хамаи ин илмхо фориг шудам. Он руз дар илм бехтарин хифзкунанда будам, имруз пухтатар шудам, вагарна илм як хел буда, аз он чизе дар ман дигаргун нашудааст ”. Абуали ибни Сино хак дошт, ки он вакт бигуяд:Аз каъри гили сиях то авчи Зухал,Кардам хама мушкилоти гетиро хал.Берун частам зи кайди хар макру хиял,Хар банд кушода шуд, магар банди ачал.
Мероси илмӣ ва адабӣАбуали дар чахон аз пурмахсултарин олимон ва адибон эътироф гаштааст. Фаъолияти эчодии вай аз 17-18 солагиаш дар солхои 996-997 шуруъ шуда, расо 40 сол давом кардааст. У осори насриву назмиашро хам ба араби ва хам ба точики эчод кардааст. Сабаби бисёре аз асархои худро ба забони араби навиштани Абуали он аст, ки забони араби дар он замон хамчун забони илму маданият шинохта шуда буд. Хамчунин китобхои зиёди илмию ахлокии юнони, иброни, хинди ва пахлави ба забони араби тарчума шуда, истилохоте, ки мафхумхои илмиро ифода мекарданд, дар ин забон устувор гардида буданд. Забони араби барои хамаи донишмандони асрхои X-XI фахмо буда, дарси мадрасахо ба ин забон мегузашт. Осори Абуали нихоят зиёд аст. Аз руи тадкик ва хисоби донишманди машхури эрони Саид Нафиси (1896-1966) микдори асархои Абуали, ки алхол маълум шудааст, ба 456 мерасад. Дар китобхонахои давлати ва шахсии олам 162 асари у нигох дошта мешавад. Аз чумла 23 асари вай бо забони модариаш, яъне точики эчод шудааст. Хамчунин як микдор шеърхои точикии Абуали низ ба замони мо расидаанд. Асархои Абуали аз чихати хачм хеле гуногун буда, аз рисолахои мухтасар то асархои чандинчилда иборат мебошад. Асари «Китобулинсоф», ки аз байн рафтааст, дар 20 чилд, «Алхосил вал махсул» дар 20 чилд, «Китобушшифо» дар 18 чилд, «Лисонулараб» дар 10 чилд, «Алконун» дар 5 китоб, «Начот» дар 3 чилд эчод шудаанд. Кулли ин осор, ки зикрашон рафт, дар инкишоф ва такомили улуми мавчуда накши сазовор гузошта, то кунун ба арзиши бузурги таърихи, мадани ва илми моликанд. Тамоми асархои Абуалиро метавон ба 4 гурух таксим кард: 1. Асархои доир ба хикмат, фалсафа ва ахлок ва мантик. 2. Асархо оид ба тиб. 3. Асархо доир ба илмхои дакик. 4. Асархо рочеъ ба забону адабиёт ва санъат. Бисёре аз асархои Сино танхо рочеъ ба як соха ихтисос наёфта, балки чандин илмро фаро мегиранд. Масалан «Донишнома» аз бобхои Мантик, Илохиёт, Табииёт, Хайат ва Мусики таркиб ёфтааст.Абӯалӣ Ибни Сино адибДар таърихи адабиёти форсу точик Ибни Сино хамчун шоири ориф эътироф гашта, мухимтарин кисмати осори адабии уро шеърхо ташкил медиханд. Касида ва газалхои шоир тасаввуфи ва ахлокианд. Вале рубоихои Сино шоирона садо додаанд. Афкори хикматомузи шоир дар ашъораш ба таври равшан инъикос шуда, муносибати ичтимои ва шахсияти шоирро рунамо месозанд. Намунаи рубоиёти Сино, ки рочеъ ба масоили ичтимои ва ахлоки эчод шудаанд, манзур мегардад:Эй кош, бидидаме, ки ман кистаме?Гар мукбилам, осудаву хуш зистаме.Саргашта ба олам аз пайи чистаме?Варна ба хазор дида бигристаме!
Бо ин ду-се нодон, ки чунин медонанд,Аз чахл, ки донои чахон эшонанд.Хар бош, ки ин чамоа аз фарти хари,Хар к-у на хар аст, кофираш мехонанд.
Дар пара сухан нест, ки маълум нашуд,Кам монд зи асрор, ки мафхум нашуд.Дар маърифаташ чу нек фикре кардам,Маълум шуд, ки хеч маълум нашуд.
Хак-чони чахон асту чахон чумла-бадан,Ачноси малоика – хавоси ин тан.Ачром – аносиру маволид – аъзо,Тавхид хамин асту дигархо хама – фан.
Эй зоти ту мар вучудро буда асос,Чуз зоти ту нест хеч кас зотшинос.Касро ба камолу кунхи зотат ах нест,Бар феъли ту мекунад зоти ту киёс.
Хар хайъату хар накш, ки шуд махв кунун,Дар махзани рузгор гардад махзун.Рафт он гухаре, ки буд пирояи умр,В-овард замона токи сармояи умр.
Эй нафс ки бастаи хавои хаваси,Биштоб, ки дар химояти як нафаси.Дунё маталаб, чох мачу, ишва махар,К-аз дуст бароиву ба душман бираси.
Дил гарчи дар ин бодия бисёр шитофт,Як муй надонист, вале муй шикофт.Андар дили ман хазор хуршед битофт,В-охир ба камоли заррае рох наёфт.
Бо хар хасе зи руи хаво дусти мадор,Дар куи мардумон зи паи дусти мапуи.Гар боядат, ки кам нашавад обруи ту,Фармону ихтилоти фурумоягон мачуй,
Куфри чу мане газофу осон набувад,Махкамтар аз имони ман имон набувад.Дар дахр чу ман якеву он хам кофир,Пас дар хама дахр як мусулмон набувад.
Просмотрено: 4
lib.infopage.tj
