Күрделі липидтер, терпендер, стероидтар. Реферат липидтер

Липидтер

Жоспар:

I.Кіріспе

II.Негізгі бөлім

1. Адам ұлпаларының маңызды липидтері

2. Ұлпалардың негізгі резервтік және құрылымдық липидтерінің құрамы мен құрылысы.

3. Адам ұлпасындағы негізгі фосфолипидтері мен гликолипидтері:глицерофосфолипидтер,ссфингофосфолипидтер, гликолипидтер, гликофосфолипидтер.

4. Фосфолипидтер мен гликолипидтер қызметтері.

5. Сфинголипидоздар.

6. Эйкозаноидтардың және олардың метаболизмді реттеудегі қызметтері мен физиологиялық ролі.

7. Липидтердің пероксидті тотығуы, мембрандық патологиялардың туындауындағы ролі.

8. Антиоксиданттар.

III.Қорытынды

Пайдаланылған әдебиет

Кіріспе

Майлар негізінен организмдегі энергияның көзі болып табылады. Ересек кісілерде организмге қажет барлық энергияның 40%, ал жас балаларда 50% бейтарап майлардың тотығуы арқылы қамтамасыз етіледі. Дегенмен майлардың тотығуындағы энергияның көп болуына қарамастан, организм үшін негізгі энергия көзі көмірсу болып табылады, себебі майлардың тотығу үшін де ең алдымен организмге көмірсу қажет, яғни майлар «көмірсулардың жалынында жанады». Организмдегі майлардың қоры 10-15 күнге жетсе, көмірсудың қоры 13-14 сағатқа ғана жетеді. Майлар, сонымен қатар А, Д, Е, К витаминдерінің еруіне және сіңіруіне жағдай жасайды. Клетка мембранасының құрамына кіріп, оның құрылымдық бөлімі болып табылады. Майлар өкшеге, алақанға серпімділік қасиет береді. Сонымен бірге эндогендік судың көзі болып табылады. Мысалы: 100 г май көмір қышқыл газына және суға ыдырағанда 107 г дейін су түзіледі, ал 100 г белок ыдырағанда 55,5 г су, осынша көмірсу ыдырағанда 41,0 г су түзіледі. Түйелердің шөлге шыдамдылығын осы майдың ыдырауындағы эндогендік судың түзілуімен түсіндіруге болады.

Майлар, сонымен қатар организмдегі жылуды сақтап отырады. Организмге тәулігіне ересек кісілер үшін 60-80 г май керек болса, балалар үшін 25-30 г май қажет.

Липидтерге қаныққан және қанықпаған май қышқылдары, моно, ди және үш глициридтер, холестерин, фосфолипидтер, гликолипидтер, стериндер және балауыз жатады. Жануарлар мен өсімдік майлары 94-98% үшглецирридтердің құрамынан тұрады. Адамға тәулігіне орта есеппен 80-100 г май қажет. Майлардың немесе липидтердің организм үшін маңызы өте үлкен.

Олар: -барлық биологиялық мембраналардың құрамына кіреді және олардың өткізгіштік қаситін, тасымалдық ферменттердің белсенділігін анықтайды; -жасуша аралық түйісуді қамтамасыз етеді, жүйкелік серпіндердің тарауына қатысады және жасушаларға тіршілік электр ағымдарының өтуіне кедергілік қасиет көрсетеді; -көптеген гормондар мен простагландиндердің түзілуіне қатысады; -организмге қажетті энергия түзуіне қатысады; -А, Д, Е, К витаминдеріне еріткіш болады; -май қышқылдарынан өндірілетін простагландиндер әртүрлі ағзалар мен тіндерге қалыпты жағдайда және дерттік өзгерістер кездерінде реттеуші әсер етеді және т.б. Организмде май алмасуының бұзылыстары мына жағдайларда байқалады: -ішектерде майлардың ыдыратылуы мен сіңірілуінің бұзылыстары; -майлардың тасымалдануы мен қаннан тінге ауысуының бұзылыстарынан; -майлардың аралық алиасуының бұзылыстарынан; -май тінінде майлардың алмасуы бұзылыстарынан;

Гидролиздену қабілетіне байланысты липидтер сабындалатын (немесе гидролизденетін) және сабындалмайтын (немесе гидролизденбейтін) болып екіге бөлінеді.

Сабындалатын липидтер 2,3 және одан да көп компонеттерден тұрады. Олар жеңіл гидролизденеді.

Сабындалмайтын липидтер бір ғана компонеттен тұрады, олар гидролизге ұшырамайды. Организм үшін липидтердің маңызы өте үлкен. Олар ағзадағы қуат көзі болып есептеледі. Липидтер тірі ағзалардың ішкі органдарының, ұлпалар және олардың клеткаларындағы мыңдаған органикалық қосылыстардың мөлшері мен сапалы әрқашан бір қалыпты және тұрақты болуы үшін қажет. Оны ғылым тілінде гомеостаз деп атайды. Тірі организмнің сыртқы ортамен тұрақты зат алмасуы да липидтерге байланысты болады. Липидтер жасушада бос күйінде емес, ақуыздармен комплекс түрінде кездеседі, сондықтан оларды липопротеиндер дейді.

Липидтердің физикалы химиялық қасиеттері олардың құрамында болатын майлы қышқылдарға байланысты. Майлы қышқылдар организмде бос күйінде кездеседі. Олар барлық липидтер класының құрылыстық буыны болып табылады. Табиғи майлы қышқылдар қаныққан, қанықпаған болып екіге бөлінеді.

Қаныққан майлы қышқылдардың балқу температурасы қанықпаған майлы қышқылдарға қарағанда жоғары болады. Мысалы: t0С стеарин қышқылы 690С, t0 линоль қышқылы 130 қаныққан майлы қышқылдан тұратын майлар қалыпты температурада қатты, ал қанықпаған қышқылдардан тұратын майлар сұйық майлар деп атайды. Гидрогенделу (сутектендіру) реакциясы арқылы сұйық майды қатты майға айналдырады.

Қаныққан (шектелген) майлы қышқылдар сабындар

Гомологтық қатарының негізгі өнімдері:

СН3-(СН2)2-СООН (С4Н7СООН) май қышқылы

СН3-(СН2)14-СООН (С15Н31СООН) пальмитин қышқылы

СН3-(СН2)16-СООН (С17Н35СООН) стеарин қышқылы

Қаныққан майлы қышқылдардың қанықпаған қышқылдардан айырмашылығы олар ағзада ацетилкофермент А-ның (КоА) синтезделуі нәтижесінде пайда болады. Ал КоА сірке қышқылының активті бір формасы болып есептеледі.

Сірке қышқылы Ацетилкофермент А

Осы қышқылдардың тізбектелген ұзын радикалдары (ирек түріндегі ионоформациалы) молекуланың энергетикалық күшін үнемдеп отыруына мүмкіндік жасайды.

Сабындар жоғары карбон (майлы) қышқылдарының тұздары болып табылады. Мысалы: С17Н35СООNa C17h45COOH натрийлі тұздар қатты сабындарды, ал калийлы тұздар сұйық сабындарды түзеді.

Қанықпаған (шектелмеген) майлы қышқылдар

Қанықпаған майлы қышқылдар көбінесе жануарлар ағзасында кездеседі. Олардың негізгі өнімдері:

С17Н33СООН- олеин қышқылы СН3-(СН2)7-СН=СН-(СН2)7-СООН

С17Н31СООН- линоль қышқылы СН3-(СН2)6-(СН=СН)-(СН2)6-СООН

С17Н29СООН-линолен қышқылы СН3-(СН2)5-(СН=СН)3-(СН2)5-СООН

С17Н31СООН-арахидон қышқылы СН3-(СН2)5-(СН=СН)4-(СН2)5-СООН

Глицеролипидтер. Ацилглицериндер (жай және аралас)

Ацилглицериндер жоғары бір негізді қаныққан және қанықпаған карбон қышқылдары (пальмитин С15Н31СООН, стеарин С17Н35СООН, олейн С17Н33СООН) және үш атомды спирт глицериннен түзілетін күрделі эфирлер. Мұндай қосылыстар триглицеридтер деп аталады.

Аралас майлар глицериннен және әртүрлі жоғарғы карбон қышқылдарынан (қаныққан және қанықпаған) тұрады.

Егер жоғары карбон қышқылдары глицериннің барлық гидроксил топтарымен әрекеттессе (этерификация), (триацилглицерин) гидроксил тобымен әрекеттессе диглицерид (диацилглицерид), бір гидроксил тобымен әрекеттессе моноглицерид (моноацилглицерин) түзіледі. Мысалы:

Моноглицерид (моноацилглицерин)

Барлық күрделі эфирлер сияқты майлардың гидролизденуі (сабындалуы) олардың маңызды химиялық қасиеттері болып табылады және глицерин мен үш жоғарғы карбон қышқылдары алынады. Гидролиз ферменттердің, қышқылдар мен сілтілердің қатысуымен оңай жүреді. Майлардың гидролиздену реакциясы қайтымды процесс, бірақ сілтілердің (NaOH, KOH) қатысуымен бір бағытта жүріп сабын алынады.

Фосфоглицеролипидтер (фосфатид қышқылы, фосфатидилсерин, фосфатилэтаноламин, фосфатидилхолин)

Фосфоглицерофосфолипидтер жануарлар мен өсімдіктердің әртүрлі ұлпаларында көп таралған. Ең көп таралған фосфолипидтер глицериннің жоғарғы майлы қышқылдардың және фосфор қышқылының қалдықтарынан тұратын күрделі эфирлер болып саналады. Ең қажетті үш фосфолипид: фосфотидилэтаноламин, фосфатидилхолин, фосфати-дилсерин болып табылады.

Тірі ағзадағы барлық жасушалар мембранамен қоршалған. Мембрананың миллиондаған әртүрлі молекула және бөлшектен тұратын қос қабаты бислой клетка сұйығын қоршаған ортамен араласып кетуден сақтайды және ішкі ортаны сыртқы ортаның қолайсыз әсерлерінен қорғайды. Әрбір қос қабат бір бірімен қатарласып тығыз орналасқан миллиардталған фосфолипид молекулаларынан құралған. Фосфолипид молекуласы екі түрлі бөлшектен тұрады. Оның бірі фосфор қышқылының серин, холин, этаноламин сияқты заттармен қосындысы немесе полюсті бөлігі (гидрофильдік) екіншісі майлы қышқылдық қалдығы немесе полюсті емес бөлігі (гидрофобтық) сондықтан мембрана екі фосфолипидтік қабаттан тұрады да оның сыртқы (қоршаған орта) және ішкі жағы (жасуша сұйығы) сұйық орта болғандықтан, сыртқы қабатының фосфолипидтік бөлігі (гидрофильдік) сыртқы ортаға қарай, ал ішкі қабатының полюссіз бөлігі ңшке қарай бағытталып орналасқан. Осы екі қабаттың ортасында майлы қышқылдары орналасады, бір қабаттың май қышқылдары екіншінікімен гидрофобтық байланысқа түсіп, ол қабаттарды бір бірімен біріктіріп тұрады. Әдетте жасуша мембранасының құрамына атқаратын қызметі алуан түрлі ақуыздар да кіреді. Жасуша қабығының төрттен үш бөлігіне дейін ақуыздармен көмкерілуі мүмкін.

Фосфолипидтердің биосинтез кезіндегі негізгі аралық өнімі фосфатид қышқылы. Фосфатид қышқылы глицериннің, жоғарғы майлы қышқылдың екі молекуласынан (біреуі қаныққан, екіншісі қанықпаған) және фосфор қышқылынан тұрады.

Фосфатид (жалпы құрылысы)

Фосфатилдилсерин, фосфатидилэтаноламин, фосфатидилхолин, фосфотид қышқылының туындылары болып табылады.

Фосфатидилсерин молекуласында аминқышқылы сериннің қалдығы болады.

Фосфатидилсерин (серинкефалин)

Фосфатидилэтаноламиннің құрамына аминді спирті этаноламин (коламин) кіреді.

Фосфатидилэтаноламин (коламинкефалин)

Фосфатидилхолин азоттық негіз холиннен тұрады.

Фосфатидилхолин (лецитин)

Сфинголипидтер және гликолипидтер

Сфинголипидтер мембрана липидтерінің маңызды класына жатады. Олар бір полюсті (гидрофильдік) және екі полюссіз (гидрофобтық) бөліктерден тұрады, бірақ құрамында глицерин болмайды. Сфинголипидтер гидролизденгенде мынадай заттар түзіледі:

Күрделі карбон қышқылы.
Екі атомды қанықпаған аминді спирт немесе сфингозин.
Азоттық негіз (көбіне холин).
Фосфор қышқылы.

Сфинголипидтердің ішінде ең көп тарағаны сфингомелиндер. Олар жануарлар мен өсімдіктер жасушаларының мембраналарында кездеседі. Әсіресе нерв (жүйке) ұлпаларында өте көп. Сфингомелиндер бүйрек, бауыр ұлпаларынан (тканьдерінен) және басқа ағзаларда да табылады.

Гликолипидтер күрделі липидтер. Олар көмірсулардың молекулаларында кездеседі, көбінесе, галактозаның Д формасында. Фосфор қышқылы мен азоттың негіздер гликолипидтердің құрамында болмайды. Гликолипидтер жүйке жасушаларының қызметін реттейді.

Изопреноидтар (сабындалмайтын липидтер)

Изопрен фрагменттерінен түзілген қосылыстарды изопреноидтер деп атайды.

Изопрен молекуласы α симметриялы. Оның құрамындағы метил тобы орналасқан бөлік «бас бөлік», ал метил тобынан алшақ орналасқан бөлік «құйрықша» деп аталады.

2 4 СН3 СН2

1 3 Н2С СН

Изопреноидтардың туындысы терпендер кейбір көмірсутектерден, құрамында оттегі бар спирттердің, альдегидтердің, кетондардың туындыларынан және 2,3 одан да көп изопрен буындарынан құралады. Терпендердің ең маңызды тобына А, Е, К витаминдер жатады. Е мен К витаминдері құрамы бойынша убихиноиндарға ұқсас. Олар липидтермен жасуша мембраналарында тотығу тотықсыздану процестеріне қатысуымен қатар электрондарды тасымалдайды.

Стероидтар табиғатта ең көп тараған және ағзада атқаратын қызметтері әртүрлі, құрылыстары циклды болып келеді. Стероидтардың жалпы қаңқасы стеран циклопентан және пергидрофенантрен ядроларынан құралған.

Стероидтық спирттердің, яғни стериндердің немесе стеролдардың А сақинасында ОН тобы болады. Ол ең маңызды қосылыстарда (холестерин, өт қышқылдары, гормондар т.б.) кездеседі.

Холестерин (құрылысы)

Холестерин туындылары (өт қышқылдары, гормондар, витаминдер)

Холестерин

Холестерин (холестерол) стериндердің ең көп тараған өнімі. Холестерин барлық жануарлардың липидтерінде қан мен өтте болады. Ағзада бос күйінде және күрделі эфир түрінде кездеседі.

Холестерин жануарлардың жасуша мембраналарының міндетті құрушысы және басқа стероидтық қосылыстардың, гормондардың, өт қышқылдарының, витамин Д-нің т.б. биосинтез үшін негізгі материал болып есептеледі. Холестерин бауырда өт қышқылдарына айналады. Өт қышқылдарының көбісі холан қышқылдарының туындысы. Адам өтінен төрт түрлі қышқыл бөліні алынған, оларды холь қышқылдары деп атайды. Холин қышқылдарының негізгі бөлігі циклопентанпергидрофенантрен сақинасы болып табылады.

Стероидтық гормондарға жататындар кортикостероидтар бүйректің беткі қабатында өндіріледі. Бұл гормондардың саны 40 шақты. Олар Д формалы көмірсулар мен тұз алмасуларын бір жүйеге келтіреді.

Антиоксиданттар

Биологиялық мембраналардың липидтік қос қабатының тотығу процесі адам ағзасында әр түрлі патологияларға бастама болады. Қазіргі таңда осы зиянды реакциялар тізбегін тежеу үшін антиоксиданттық белсенділігі айқын байқалатын флавоноидтар класының қосылыстарын қолдану кеңінен етек алуда. Белсенділігі жоғары, өзіндік құны төмен болып келетін флаван туындыларын республикамыздың фармацевтикалық өндіріске ендіру - актуалды мәселелер қатарына жатады.

Антиоксиданттар көбінесе гүл жапырақтарында (антоцианидиндердің гликозидтері) кездеседі. Олар көп жағдайда гүлдердің қызыл, ал қызыл, қызғылт, ақшыл көк және көк түстерін береді.

Антиоксидантты қорғаныш

Аталған заттар концентрациясын төмендететін қосылыстар антиоксиданттар функциясын атқарады. Антиоксиданттар эндогенді және экзогенді болып екіге бөлінеді.

Антиоксиданттар	Әсері
Церрулоплазмин (қан плазмасы)	Оттекпен Fe2+-ні Fe3+-ке тотықтырады
СОД	О2—-ні Н2О2-ге айналдырады
Каталаза	Н2О2-ні О2 түзумен айырады
Глутатион	Пероксидтерді тотықсыздандырады
Карнозин	Fe2+-ні байлайды

stud24.ru

Күрделі липидтер, терпендер, стероидтар - презентация онлайн

Қарағанды Мемлекеттік Медицина Университеті Фармакология және химия курсы кафедрасы СӨЖ Тақырыбы: “Күрделі липидтер, терпендер, стероидтар” Орындаған: Тексерген:Толегенова Ж.М Қарағанды, 2010 жылЖоспар: Кіріспе Негізгі бөлім • Күрделі липидтер • Терпендер • Стероидтар • Қолданылуы • Медициналық маңызы Қорытынды Қолданылған әдебиеттерКүрделі липидтер Липидтер (грек.: λίπος, lípos — майлар)- жоғары май қышқылдары мен глицериннің күрделі эфирлері. Жасушаның 5-15 %, ал май ұлпалары жасушаларының 90% дейін құрайды. Липидтер гидрофобтық немесе гидрофильді-гидрофобтық қасиетке ие, яғни суда ерімейді немесе өте нашар ериді. Липидтер қарапайым билогиялық молекулаларға жатады. Сабындалмайтын липидтер – терпендер, стероидтар.Липидтердің түрлері Жай липидтер Күрделі липидтер Бейтарап май, воск Фосфолипидтер, Гликолипидтер, липопротеиндер СтероидтарҚарапайым липидтердің молекулалары спирттерден және май қышқылдарынан тұрады, күрделі липидтердің молекулалары спирттен және жоғары молекулалы май қышқылдарынан тұрады. Сондай-ақ, кейде фосфор қышқылы қалдықтары мен көміртегі, азот негіздерінің қалдықтарынан тұрады. Липидтердің құрылысының әр түрлі болуы биосинтез процесіне тікелей тәуелді.Липидтер суда аз ериді немесе мүлде ерімейді, метанол, ацетон, хлороформ және бензол сияқты органикалық заттарда жақсы ериді. Суда жақсы ерімеуінің себебі липид молекуласындағы атомдардың электрон қабатындағы мөлшерінің жеткіліксіздігімен түсіндіріледі. Липидтер зат алмасу кезіндегі түзілетін судың (Метаболическая вода син. эндогенная вода) қайнар көзі болып табылады. Мысалыға, 100 гр. май тотыққанда 105 гр. су түзіледі. Бұл шөлді аймақтарды мекендейтін тіршілік иелері үшін маңызды. Түйенің өркештеріндегі майлары дәл осы мақсатқа пайдаланылады. Түйе сусыз 10-12 күн бойы шыдайды.Құрылымдық Энергияны депонирлеу Регуляторлық Липидтердің қызметі Жануарлар организмі үшін су көзі ҚорғаныштықҚұрылымдық. Белокпен бірге мембрана құрамына кіріп, оның жартылай өткізгіштігін қамтамасыз етеді Регуляторлық. Кейбір табиғатты болады гормондар липидтік Қорғаныштық. Жылуды сақтайды, ішкі мүшелерді қорғайды, тері астындағы май созылғыштықты қамтамасыз етеді Энергияны депонирлеу. 1 г май ыдырауының нәтижесінде 39 кДж немесе 9,5 ккал энергия бөлінедіЛипидтер Сабындалатын гидролизденетін Сабындалмайтын гидролизденбейтінСтероидтар Стероидтар табиғатта кең тараған органикалық қосылыстар, олардың құрылысының негізі циклді көмірсутек-циклопентанпергидрофенантрен болып табылады. Стероидтардың құрамында Х=-OH, -OR және басқа да органкалық заттар кездеседі.Стероидтар холестерин Жүрек гликозидтері Гормондар, т.б.Холестерин Холестерин- бір атомды, қанықпаған циклді спирт, құрамында 27 көміртегі атомы бар. Адам организмінде холестериннің 1/3 бөлімі бос күйәнде болса, 2/3 эфир күйінде кездеседі. Барлығы 150 г жуық холестерин болса, организмде, оның 10% қанда, 90 % мембранада болады. Холестерин басқа да майлар тобына жататын заттар сияқты тканьдерге, қан ағысымен липопротеидтердің құрамына жеткізіледі. Адам организмінде холестерин мөлшері 130-250 мг % дейін болады, ол адамынң жасына байланысты.Холестериннің организмге түсуі Экзогендік холестерин Ет, икра, май, жұмырқаның сары уызы Эндогендік холестерин Бауыр, аздап теріде, ішектеГидроксильді Стероидтардың функционалдық топтары Карбонильді КарбоксильдіТерпендер Терпе́ндер — углеродтардың классы, табиғи органикалық заттар,Көптеген эфир майлары мен хоя тұқымдас өсімдіктерде көп мөлшерде терпендер кездеседі.Көптеген бальзамдар мен смолалардың құрамына кіреді. «Терпендер» атауы латын сөзінен шыққан «Oleum Terebinthinae» — скипидар. Құрамы Терпендер — терпеноидтардың үлкен тобы(изопреннің туындысы C5H8), C10h26құрамды көмірсулар.Терпен топтары тізбек пен циклдар түзеді. Қасиеттері Төменгі терпендер — қоймалжың мөлдір сұйықтық, өзіне тән иісі бар,липофильді және суда аз ериді. Терпендер — лабильді заттар, изомерия мен қышқылға айналуы тән.Классификациясы Мирцен, монотерпен Терпен топтары бойынша ажыратады: Монотерпендер (терпендер), C10h26, Сесквитерпендер (жартылай терпендер), C15h34, Дитерпендер, C20h42, (C10h26)2 Тритерпендер, C30h58, (C10h26)3 Тетратерпендер, C40H64, (C10h26)4 Политерпендер — (C10h26)n Кадинен, сесквитерпенМаңызды өсімдікті пигменттер — каротин және ликопин тератерпен болып табылады.Политерпен үшін мысал— натуральді латекстен алынған каучук және оның туындысы - резина. Өсімдіктің эфир майлары моно-, сескви- и дитерпендер мен олардың туындыларынан тұрады: альфа-Пинен — скипидардың басты компоненті(қарағай майы) бета-Пинен және дельта-3-Карен — кейбір эфир майларының құрамына кіреді, Лимонен — цитрусты эфир майларының компонентіҚолданылуы және медициналық маңызаы Холестериннің артуы не жетіспеуінен туындайтын аурулар: атеросклероз, өтке тас байлану, т.б.Стероидтар көптеген дәрілік заттар құрамына кіредіСтероидты құрылымды гормональды дәрiлiк заттар. Аналық жыныс безi гормондарының дәрi-дәрмектерi және олардың антагонистерi. Эстроген және гестагенның физиологиялық маңызы және химиялық құрылымы. Энтеральды және парентеральды қолдануға арналған дәрi-дәрмектер. Ұзақ әсерлi гестагендер (оксипрогестерон капронат). Iшке қабылдауға арналған эстрогендi және гестагендi дәрi-дәрмектердiң ұрыққа қарсы дәрi-дәрмектер түрiнде қолдануы. (бисекурин, овидон, континуин, постинор). Эстроген және гестагенның емдiк қолдануы. Антиэстрогендi және антигестагендi дәрi-дәрмектер (тамоксифен, кломифен РИ-486). Бүйрекүстi қыртысының гормондарының дәрi-дәрмектерi. Iрiңдi-некротикалық процестер кезiнде қолданатын ферменттiк дәрiдәрмектер. Асқорыту процесiн жақсартатын ферменттi дәрi-дәрмектер(пепсин, панкреатин, панзинорм, фестал).Қолданылған әдебиеттер: 1. “Биоорганикалық химия” Ә.Қ.Патсаев,Т.С.Сейтімбетов,С.А.Шитыбаев,Қ.Н Дәуренбеков. 2. Глинка Н.Л. “Общая химия”. М. «Химия» 1987. 3. Ленский А.С. “Введение в бионеорганическую химию» М. ВШ .1989. 4. Равич-Щербо М.И. Новиков В.В. «Физическая и коллоидная химия», М. ВШ. 1975. 5. А.Ж.Сейтембетова, С.С.Лиходий “Биологиялық химия”Алматы.Білім.1994. 6. К.С.Сағатов “Биологиялық химия” Алматы 1998. 7. Интернет желісі. “kazreferat”, “Zhastar.kz” сайттары

ppt-online.org

Липидтер дегеніміз

Жоспар:

1.Кіріспе

Негізгі бөлім

Липидтердің класқа бөлу
Майлардың химиялық, физикалық қасиеттері
Май тәріздес заттар (липоидтар)
Липидтер алмасуы

Өзіндік зерттеу

Техника қауіпсіздігі

Қорытынды

Пайдаланған әдебиеттер

3. Тіркелген мәліметтер

Кіріспе

Липидтер дегеніміз - табиғи заттар тобы. Олар іс жүзінде суда ерімейді, бірақ полярсыз еріткіштерде (хлороформ, эфир, ыстық этанол, күкіртті көміртегінде) ериді. Белоктармен, углеводтармен қатар липидтерде мал, адам және өсімдіктердің барлық тканньдері клеткаларының құрамына кіреді. Липид гректің lipos- май деген сөзінен шыққан.

Липидтер мынадай биологиялық қызмет атқарады:

липидтер энергия қорының (депосының) негізгі түрі және тірі организм үшін көміртегі атомдарын беруші; қор болып жиналған липидтердің құрамы мен мөлшері мал азықтандыруға және олардың қоңдылығына байланысты болады;
липидтер клетка мембранасының құрылымдық және рецепторлық бөлігі; белгілі бір мүшедегі немесе тканьдегі құрылымдық липидтердің тұрақты мөлшері және белгілі химиялық құрамы болады; ондай липидтер жануарды азықтандыруға және олардың ауруына байланысты өзгермейді;
Липидтер басқа да биологиялық тұрғыдан маңызды органикалық қосылыстардың алғы заты бола алады;
Қорғаныс қызметін атқарады, организмдерді ыстық суықтан, электер және механикалық әсерлерден (соққыдан, қағылып соғылудан, қатты суықтан) қорғайды;
Липидтерде көптеген витаминдер ериді, олардың құрамында алмастыруға келмейтін май қышқылдары бар, ондай қышқылдар организмнің қалыпты тіршілігі үшін қажет.

Липидтерді класқа бөлу.

Химиялық құрамы мен құрылымы жөнінде липидтер екі класқа бөлінеді:

Майлар немесе бейтарап майлар- қарапайым липидтер деп саналады, мұндай липидтерге триглицеридтер (Триацилглицериндер) жатады.
Май тәріздес заттар немесе липоидтар- күрделі липидтер. Мұндай липидтерге фосфолипидтер, балауыз, сфинголипидтер, стеролдар және стеридтер жатады.

Мал организмдегі тері майы шелінде, шалбырда, шашырқайда, қойдың құйрығында, түйеннің өркешінде орналасады. Өсімдік организмдегі май тұқымында (дәнінде), сабағында тамырында болады. Азықтық майдың көп бөлігін мақта, күнбағыз дәнегінен, соя мен жүгері дәнінен алады.Сол сияқты сүттен және мал етіненде май алынды.

Мал мүшелерімен тканьдеріндегі липид мөлшері әр түрлі. Мысалы, бұлшық етте 2% шамасындай май, 0,5% фосфолипидтер, 0,1% стеролдар бар. Майлы тканьдерде (шарбыда, тері асты шелінде) майдың мөлшері 50% және одан да көбірек.

Майлар.

Май дегеніміз триглицеридтердің қоспасы. Триглицерид – үш атомды спирт глицерин мен май қышқылыының үш молекуласынан құралған күрделі эфир.

Майдың құрылымын 1811 жылы француз ғалымы Шевраль анықтады, ал екінші француз ғалымы М. Бертло 1854 жылы майды синтездік жолмен алды.

Молекуласындағы май қышқылдарының санына байланысты моно, ди- және триглецерид түзіледі. Егер күрделі эфир глицериннің бір гидроксильдік тобынан құралса ол – моноглицерид. Оның құрамына май қышқылының екі молекуласы кірсе, ди глицерид түзіледі, сол сияқты егер глицериннің үш гидроксильдік тобының үшеуіде эфирленсе, онда триглицерид құралады. Табиғи майларда негізінен триглицеридтер ғана кездеседі. Триглицеридтердің түзілу теңдеуі мынадай:

СН2 - ОН С17Н35С- ОН

2СН - ОН + С17Н33С- ОН → 3Н2О + СН- О-С- С17Н33

СН2- ОН С3Н7С-ОН

Триглицеридтердің атауы олардың молекулаларының құрамына кіретін май қышқылдары атауынан шығады. Жоғарыда келтірілген триглицерид құрамына стеарин қышқылы (бірінші жағдайда), олеин қышқылы (екінші жағдайда) және май қышқылы (үшінші жағдайда) кірген. Сондықтан ол 1-стеарил 2-олеин-3 бутилглицерин деп аталады.

Майларды алу. Майларды тек табиғи көзден ғана алуға болады. Мал тканінен майды қайырып, ыдысқа салып, отты басып қойып қыздыру жолымен бөліп алады. Ал өсімдіктер майын сығымдап немесе органикалық еріткіштермен (хлоорформмен, бензолмен немесе эфирмен) экстракция жасап, әсер ету жолымен алынады.

Май адамға және малға қоректік өнім ретінде қажет. Олардың құрамында алмастыруға келмейтін май қышқылдары бар. Биологиялық маңызы жөнінен май белоктан кем емес. Май азықтық мақсаттан басқа техникада майлаушы ретінде қажет, өнеркәіпте майдан әртүрлі сабын, бояу, олифа сияқты заттар дайындалады.

Химиялық құрамы.

Гидролиздеген кезде май глицеринге және май қышқылдарына жіктеледі. Май қышқылдары дегеніміз- карбон қышқылдары. Оның құрамында көміртегі атомдарының ұзын тізбегі бар, Бұл қышқылдарға жалпы қабылданған (тривиалдық) немесе системалық атаулары қалыптасқан. Мысалы, молекула құрамында көміртегінің төрт атомы (С4) бар қышқыл май қышқылы деп аталады. (тривиалдық атауы), сол қышқыл систематикалық номенклатурада бутан қышқылы деп аталады. Молекула құрамында көміртегінің 18 атомы бар (С18) қаныққан қышқыл тиісінше стеарин қышқылы немесе октадекан қышқылы деп аталады.

Майлардың құрамына әр түрлі май қышқылдары кіреді. Мысалы, табиғи майлардың ішіндегі ең күрделісі деп табылған сүт майында 497 май бар екендігі анықталды.

Май қышқылы негізгі бес топқа бөлінеді.

1.Қаныққан май қышқылдарының молекула құрамында көміртегінің 4-24 атомдары болады және олар түзу тізбекке орналасады. Табиғи майларда көміртегі атомдары жұп болады. Май қышқылдары құрамындағы көміртегін нөмірлеу карбоксил тобы тұрған атомнан басталады. Кейде көміртегі атомдары грек алфавиті әріптерімен де белгіленеді. Мұндай жағдайда карбоксил топқа ең жақын орналасқаны көміртегі атомы α- әріпімен белгіленеді.

СН3 – СН2-СН2-СН2-СН2- СООН

ع δ γ β α

2. Молекуласында бір, екі, үш, және одан да көп қос байланыстары бар қанықпаған май қышқылдары. Мұндағы қос байланыстың орны ∆ белгісімен көрсетіледі де, оның шекесіне нөмерлі индекс қойылады. Мысалы, ∆9 деген белгі мынаны білдіреді. Карбоксильдік топтан есептегенде 9 көміртегі атомынан кейін қос байланыс орналасады, яғни қос байланыс молекуласындағы 9- және 10 көміртегі атомдарының арасында орналасады. Қышқыл молекуласындағы қос байланыстарыды әрқашанда бір метилен тобы (-СН2) бөліп тұрады. Сол сияқты С10:0 белгісі май қышқылдарының молекуласы қос байланыссыз екенін көрсетеді. С18:2 белгісі молекула құрамыфнда екі қос байланыс бар екенін және оның 18 көміртегі атомынан құралғанын білдіреді.

Мұнда да қос байланысты қосылыстар үшін цис-изомерия және транс-изомерия тән, олар ∆ белгісінің алдына қойылыды. Мысалы, цис-∆9 немесе транс-∆9. Табиғи майларда әрқашанда цис-конфигурациялы қанықпаған қышқылдар кездеседі. Молекула құрамында екі немесе одан да көп қос байланысы бар қанықпаған май қышқылдары полиқанықпаған қышқылдар деп аталады.

3. Тармақталған тізбекті май қышқылдары. Мұндай май қышқылдары табиғи майларда шамалы ғана мөлшерде кездеседі. Күйіс қайыратын мал майында болады. Олар тармақталған көміртегі атомдарының тізбегі бар амин қышқылдары радикалдарынан тұрады.

4. Оксимай қышқылдары. Бұлар майда сирек кездеседі, әдетте олардың құрамында көміртегі атомдарының ұзын тізбегі бар. Мысалы, цереброн СН3(СН2)21 СНОНСООН.

5. Циклды май қышқылдары. Олар кейбір өсімдіктер майларында табылған.

Төмендегі 2-таблицада мал майында кездесетін негізгі қаныққан және қанықпаған май қышқылдары берілген.

2. Мал майындағы негізгі май қышқылдары

Тривиалдық атауы

(С атомдарының және қос байланыстың саны)

Систематикалық атауы

Формуласы

Май қышқылы (С4:0)

Капрон қышқылы (С6:0)

Каприл қышқылы (С10:0)

Каприл қышқылы (С3:0)

Лаурин қышқылы (С12:0)

Миристин қышқылы (С14:0)

Пальмитин қышқылы (С16:0)

Стеарин қышқылы (С18:0)

Арахин қышқылы (С20:0)

Беген қышқылы (С22:0)

Лигноцерин қышқылы (С24:0)

Бутан қышқылы

Гексан қышқылы

Окиан қышқылы

Декан қышқылы

Додекан қышқылы

Тетрадекан қышқылы

Гексадекан қышқылы

Октадекан қышқылы

Әйкозан қышқылы

Докозан қышқылы

Тетракозан қышқылы

СН3-(СН2)2- СООН

СН3-(СН2)4- СООН

СН3- (СН2)6 – СООН

СН3- (СН2)8- СООН

СН3- (СН2)10- СООН

СН3- (СН2)12- СООН

СН3- (СН2)14 – СООН

СН3-(СН2)16 – СООН

СН3-(СН2)18 – СООН

СН3- (СН2)20- СООН

СН3- (СН2)22 - СООН

Қанықпаған май қышқылдары

Пальмитоолеин қышқылы (С16:0)

Олеин қышқылы (СН18:1)

Вакцен қышқылы (С18:1)

Линол қышқылы (С18:2)

Линолен қышқылы (С18:3)

Арахидон қышқылы (С20:4)

Клупанодан қышқылы (С22:5)

Цис-∆9-гексадекан қышқылы

Цис-∆9- октадекан қышқылы

Транс- ∆11- октадекан қышқылы

Тұтас цис-∆9,12,16- октадекатриен

Тұтас цис-∆5,8,11,14 эйкозтетраен қышқылы

Тұтас цис-∆7,10,13,16,19 докозапентаен қышқылы

СН3- (СН2)5- СН=СН-(СН2)7 – СООН

СН3- (СН2)7-СН=СН-(СН2)7-СООН

СН3-(СН2)5-СН=СН-(СН2)9

СН3-СН2-(СН=СНСН2)3-(СН2)6-СООН

СН3-(СН2)4-(СН=СНСН2

-(СН2)6- СООН

СН3-СН2(СН =СНСН2)5- (СН2)4 - СООН

Май қышқылдарының физикалық қасиеттері

Май қышқылдарының қасиеттері оның құрамындағы көміртегі атомдары тізбегінің ұзындығына және қанықпау дәрежесіне байланысты. Мысалы, миристин қышқылының (С14:0) балқу температурасы 54,40С. Ал С атомының тізбегі ұзарған сайын қышқылдың балқу температурасы да артады. Осыған орай, пальмитин қышқылының балқу температурасы 62,90С, стеарин қышқылыныкі 69,60С.

Қанықпаған қышқылдарда қос байланыс санының артуына байланысты балқу температурасы төмендейді. Мысалы, олеин қышқылының (С18:1) балқу температурасы +13,40С. Полиқанықпаған қышқылдардың балқу температурасы бұдан да төмен.

С18:2 – 5,00С; С18:3 – 11,00С; С20:4- 49,50С; С22:5 -78,00С.

Қаныққан май қышқылдары С4:0 – С8:0 үй температурасында сұйық зат. С10:0- ден бастап олар қатая бастайды. Қанықпаған май қышқылдары әдетте сұйық күйде болады.

Май қышқылдарының тізбегінде полярсыз байланыстары С-С, С-Н көп. Ондай байланыстар полярлық- СООН тобына қарамай бүкіл молекулаға полярсыз сипат береді. Гидорфобтық ұзын құйрық және гидрофильдік бас (-СООН) май қышқылдарына және липидтерге тән ерекше қасиет береді – олар бір мезгілде өзара гидрофильдік және гидрофобтық әрекеттесуге кіріседі. Осындай қасиеттерінің арқасында липидтер эмульсия түзеді, мембрананың тұрақты құрамдас бөлігіне жатады.

stud24.ru

Липидтер, жіктелуі (қарапайым және күрделі липидтер), қызметі, май қышқылдары

“Биоорганикалық химия” пәні №4 дәріс Тақырыбы: “Липидтер, жіктелуі (қарапайым және күрделі липидтер), қызметі, май қышқылдары” Дәріскер: химия ғылымдарының кандидаты, доцент С.М. Бәзілбаев

2. Дәрістің мақсаты:

Липидтер, құрылысы, жіктелуі, қасиеттері, биологиялық қызметі және маңызды май қышқылдары туралы жалпы түсінік беру. Негізі терминдер: ЛИПИДТЕР, ҚАРАПАЙЫМ ЖӘНЕ КҮРДЕЛІ ЛИПИДТЕР: БЕЙТАРАП МАЙЛАР, БАЛАУЫЗДАР, ФОСФОЛИПИДТЕР, СФИНГОЛИПИДТЕР, ГЛИКОЛИПИДТЕР, АЛКИЛАЦИЛАТТАР, ТРИАЦИЛГЛИЦЕРОЛДАР, ФОСФОГЛИЦЕРИДТЕР (ГЛИЦЕРОФОСФОЛИПИДТЕР), СФИНГОМИЛЕИНДЕР, ЦЕРАМИДТЕР, ЦЕРЕБРОЗИДТЕР, ГАНГЛИОЗИДТЕР, МАЙ ҚЫШҚЫЛДАРЫ: МАЙ, КАПРОН, КАПРИЛ, КАПРИН, ЛАУРИН, МИРИСТИН, ПАЛЬМИТИН, СТЕАРИН, АРАХИН ЖӘНЕ ОЛЕИН, ЭЛАИДИН, ЛИНОЛ, ЛИНОЛЕН, АРАХИДОН ҚЫШҚЫЛДАРЫ.

3. Дәрістің жоспары:

1. Липидтердің құрылысы. 2. Май қышқылдары – липидтердің құрылымдық компоненті: 2.1. Маңызды қаныққан май қышқылдары. 2.2. Маңызды қанықпаған май қышқылдары. 3. Липипдтердің жіктелуі: 3.1 Қарапайым липидтер және жеке өкілдері. 3.2. Күрделі липидтер және жеке өкілдері. 4. Липидтердің физикалық және химиялық қасиеттері. 5. Липидтердің биологиялық маңызы.

4. Липидтердің құрылысы

Липидтер дегеніміз - табиғи заттар тобы. Олар іс жүзінде суда ерімейді, бірақ полярсыз еріткіштерде (хлороформ, эфир, ыстық этанол, т.б.) ериді. Белоктармен, көмірсулармен қатар липидтер де мал, адам және өсімдіктердің барлық ұлпалар клеткаларының құрамына кіреді. Липид гректің lipos - май деген сөзінен шыққан. Липидтер деп өсімдік және жануар текті майлар немесе майға ұқсас заттарды атайды. Оларды: қарапайым липидтер – майлар және күрделі липидтер – майға ұқсас заттар деп бөледі. Липидтерді сілті қатысында гидролизденіп, май қышқылдарының тұздарын (сабын) түзу қасиетіне қарай сабынданатын және сабынданбайтын липидтер деп те бөлінеді.

5. Май қышқылдары – липидтердің құрылымдық компоненті

Гидролиздеген кезде липид (май) глицеролға және май қышқылдарына жіктеледі. Май қышқылдары дегеніміз - карбон қышқылдары. Қаныққан май қышқылдарының молекула құрамында көміртегінің 4-24 атомдары болады және олар түзу тізбекке орналасады. Табиғи майларда көміртегі атомдары жұп болады. Май қышқылдары құрамындағы көміртегін нөмірлеу карбоксил тобы тұрған атомнан басталады. Кейде көміртегі атомдары грек алфавиті әріптерімен де белгіленеді. Мұндай жағдайда карбоксил топқа ең жақын орналасқан көміртегі атомы α-әрпімен белгіленеді, мысалы: 6 5 4 3 2 1 СН3 СН2 СН2 СН2 СН2 СООН Молекуласында бір, екі, үш және одан да көп қос байланыстары бар қанықпаған май қышқылдарындағы қос байныстың орны белгісімен көрсетіледі де, оның шекесіне нөмірлі индекс қойылады. Мысалы, 9 деген белгі мынаны білдіреді. Карбоксильдік топтан есептегенде 9 көміртегі атомынан кейін қос байланыс орналасады, яғни қос байланыс молекуладағы 9- және 10 көміртегі атомдарының арасында орналасады. Қышқыл молекуласындағы қос байланыстарды әрқашанда бір метилен тобы (-СН2) бөліп тұрады. Мұнда да қос байланысты қосылыстар үшін цис-изомерия және транс-изомерия тән, олар белгісінің алдына қойылады. Мысалы, цис- 9 немесе транс- 9. Табиғи майларда әрқашанда цисконфигурациялы қанықпаған қышқылдар кездеседі. Молекула құрамында екі немесе одан да көп қос байланысы бар қанықпаған май қышқылдары полиқанықпаған қышқылдар деп аталады.

6. Маңызды қаныққан май қышқылдары

Тривиалдық атауы (С атомдарының және қос байланыстың саны) Жүйелік атауы Формуласы Май қышқылы (С4:0) Бутан қышқылы СН3−(СН2)2-СООН Капрон қышқылы (С6:0) Гексан қышқылы СН3−(СН2)4-СООН Каприл қышқылы (С8:0) Октан қышқылы СН3−(СН2)6-СООН Каприн қышқылы (С10:0) Декан қышқылы СН3−(СН2)8-СООН Лаурин қышқылы (С12:0) Додекан қышқылы СН3−(СН2)10-СООН Миристин қышқылы (С14:0) Тетрадекан қышқылы СН3−(СН2)12-СООН Пальмитин қышқылы (С16:0) Гексадекан қышқылы СН3−(СН2)14-СООН Стеарин қышқылы (С18:0) Октадекан қышқылы СН3−(СН2)16-СООН Арахин қышқылы (С20:0) Эйкозан қышқылы СН3−(СН2)18-СООН Беген қышқылы (С22:0) Докозан қышқылы СН3−(СН2)20-СООН Лигноцерин қышқылы (С24:0) Тетракозан қышқылы СН3−(СН2)22-СООН

7. Маңызды қанықпаған май қышқылдары

Тривиалдық атауы (С атомдарының және қос байланыстың саны) Жүйелік атауы Формуласы Пальмитоолеин қышқылы (С16:1) цис- 9-гексадекен қышқылы СН3−(СН2)5-СН=СН−(СН2)7-СООН Олеин қышқылы (С18:1) цис- 9-октадекен қышқылы СН3−(СН2)7-СН=СН−(СН2)7-СООН Вакцен қышқылы (С18:1) транс- 11-октадекен қышқылы СН3−(СН)5-СН=СН−(СН2)9-СООН Линол қышқылы (С18:2) цис-цис- 9,12-октадекадиен қышқылы СН3−(СН2)4− (СН=СН−(СН2)2−(СН2)6−СООН Линолен қышқылы (С18:3) тұтас цис- 9,12,15-октадекатриен қышқылы СН3−СН2−(СН=СНСН2)3−(СН2)6−СООН Арахидон қышқылы (С20:4) тұтас цис- 5,8,11,14-эйкозатетраен қышқылы СН3−(СН2)4−(СН=СНСН2)4−(СН2)6−СООН Клупанодан қышқылы (С22:5) тұтас цис- 7,10,13,16,19- докозапентаен қышқылы СН3−СН2−(СН=СНСН2)5−(СН2)4−СООН

8. Липипдтердің жіктелуі

Липидтер Күрделі липипдтер Қарапайым липипдтер Балауыздар Алкилацилаттар Майлар Үшацилглицеридтер Фосфоглицеридтер Фосфатидтер Холинфосфатид тер Фосфолипидтер Сфинголипидтер Плазмалогендер Серинфосфатид тер Сфинголипидтер Церамидтер Цереброзид тер Галактоцереброзидтер Этаноламинфос фатидтер Гликолипидтер Ганглиозидтер Глюкоцереброзидтер

9. Қарапайым липидтер және жеке өкілдері

Қарапайым липидтерге май қышқылдары мен спиирттердің күрделі эфирлері жатады. Бұл топты үшацилглицеролдар мен балауыздар құрайды. Табиғи майлар үшацилглицеролдар қоспасынан тұрады. Үшацилглицерол – бұл үш атомды спирт глицерол мен май қышқылының үш молекуласынан құралған күрделі эфир. СН2−ОН СН2−СОО−R СН −ОН + 3R−СООН → СН −СОО−R │ │ │ май қышқылы + Н2О │ СН2−ОН СН2−СОО−R глицерол үшглицерид (үшацилглицеролдар) Балауыздар дегеніміз жоғары молекулалы май қышқылдары мен спирттердің күрделі эфирлері. Олар адамдар мен жануарлар организмінің жіне өсімдіктердің құрғаудан (сусызданудан) сақтайды.

10. Күрделі липидтер және жеке өкілдері

Күрделі липидтерге – фосфолипидтер, сфинголипидтер және гликолипидтер жатады. Барлық фосфолипидтер түзілетін аралық алғы зат болып фосфатид қышқылы есептеледі. Ол 1,2-диацилглицерол, үшінші гидроксил тобы фосфор қышқылымен этерленген. Табиғи фосфолипидтерде С16-22 көмірсутек атомдары бар қаныққан және қанықпаған май қышқылдары болады. Бірақта көбінесе С16-С18 май қышқылдары кездеседі. Сфинголипидтердің төрт тобы бар: 1) сфингомиелиндер, 2) цереброзидтер, 3) ганглиозидтер, сфигозин 4) сульфолипидтер. Соңғы үшеуінің құрамында қант бар, олар гликолипидтер деп аталады. Барлық сфинголипидтердің негізінде сфингозин бар. Сфингозин қанықпаған аминоспирт. Цереброзидтер - сфинголипидтер ішіндегі ең қарапайымы, церамидтен және қанттың бір қалдығынан (галактозадан немесе глюкозадан) құралады. Құрамында галактоза бар цероброзидтер көп мөлшерде сүтқоректі жануарлардың миында және жүйке ұлпасында кездеседі.

11. Липидтердің физикалық қасиеттері

Майлардың физикалық және химиялық қасиеттері құрамындағы қышқылдарына байланысты. Мал майы (сиыр майы, сүт майы және басқалар) 4060% қаныққан май қышқылдарынан (негізінен миристин, пальмитин және стеарин қышқылы), 30-35% моноқанықпаған май қышқылдарынан тұрады. Мал майында полиқанықпаған май қышқылдары аз. Сондықтан мал майы үй температурасында қатып қалады. Өсімдік майында әдетте қаныққан май қышқылдары аз (10-20%). Қанықпаған қышқылдар көп (80-90%). Қанықпаған қышқылдардың құрамы өсімдік түріне байланысты. Зәйтүн майының 79% олеин қышқылынан; күнбағыс майының 75% линол қышқылынан тұрады. Өсімдік майлары сұйық күйде болады. Әр түрлі майлардың балқу температурасы мынадай мөлшерде ауытқиды (°С есебімен): Сиыр сүтінің майы 28-42 Сиыр майы 42-50 Қой сүтінің майы 29-36 Шошқа майы 34-48 Ешкі сүтінің майы 27-39 Кокос майы 20-28 Адам сүтінің майы 32 Пальма майы 27-42

12. Липидтердің химиялық қасиеттері

Триацилглицеролдар химиялық тұрғыдан бейтарап, инертті келеді. Оларға мынадай реакциялар тән: 1. Гидролиз реакциясы. Бұл реакция әсіресе майларға тән нәрсе. Тірі организмде гидролиз реакциясы катализатор (фермент) әсерімен жүреді, ал организмнен тыс жерде сілті катализатор қызметін атқарады және қыздыру қажет. 2. Гидрогендену реакциясы. Қанықпаған май қышқылының қалдығына сутек атомдарын қосады. Әдетте мұндай реакция сұйық майдан қатты май алу мақсатымен іске асырылады. Маргарин өндірісінде саломас алу үшін қолданылады. Мұндағы катализатор - никель немесе платина.

13. Липидтердің биологиялық маңызы

Липидтер мынадай биологиялық маңызы бар: 1) липидтер энергия қорының (депосының) негізгі түрі немесе энергия көзі; 2) тірі организм үшін көміртегі атомдарын беруші; 3) липидтер клетка мембранасының құрылымдық және рецепторлық бөлігі; 4) липидтер басқа да биологиялық тұрғыдан маңызды органикалық қосылыстардың алғы заты бола алады; 5) қорғаныс қызметін атқарады, организмдерді ыстық-суықтан, электр және механикалық әсерлерден (соққыдан, қағылып соғылудан, қатты суықтан) қорғайды; 6) липидтерде көптеген витаминдер ериді және құрамында алмастыруға келмейтін май қышқылдары бар, ондай қышқылдар организмнің қалыпты тіршілігі үшін қажет.

14. Бақылау сұрақтары:

1. 2. 3. 4. 5. Липидтер дегеніміз қандай қосылыстар? Липидтер қалай жіктеледі және жәй (қарапайым) липидтерге қандай қосылыстар жатады? Күрделі липидтерге қандай қосылыстар жатады? Липидтердің сабындану реакциясы қандай реакция және практикалық маңызы қандай? Липидтердің биологиялық және практикалық маңызы қандай?

15. 1. Салханова С.Н. және т.б. Биоорганикалық химия пәнінен оқу әдістемелік кешен, 2011. 2. Сейітқалиев Қ.С. Органикалық химия. – Алматы, 1993. 3. Тюкавк

Әдебиеттер: 1. Салханова С.Н. және т.б. Биоорганикалық химия пәнінен оқу әдістемелік кешен, 2011. 2. Сейітқалиев Қ.С. Органикалық химия. – Алматы, 1993. 3. Тюкавкина Н.А., Бауков Ю.А. Биоорганическая химия.М.: Медицина, 2005.Тапсырма: 1. Маңызды қаныққан және қанықпаған май қышқылдарының химиялық формулаларын тәжірбиелік сабаққа жаттап келу. Зейін қойып тыңдағандарыңызға рахмет!

ppt-online.org

Липидтер дегеніміз

Май қышқылдарының химиялық қасиеттері. Барлық карбон қышқылдары сияқты, май қышқылдары өздеріне тән химиялық реакцияларға қатысады- күрделі эфирлер, тұздар, амидтер және басқа да заттар түзеді. Біз бұл аталған реакцияларды қазір қарастырмаймыз. Май қышқылдарының триглицериндтер молекуласындағы қос байланысқа тәуелді кейбір реакциялары майлардың химиялық қасиеттеріне қатысты баяндалады.

Май – энергияның негізгі қоры.

Май – қуаты мол энергитикалық материал. 1г май толық тотыққан кезде бөлініп шығатын энергия мөлшері 9,4 ккал. Ал 1г углевод және 1г белоктан 4,1 ккал энергия шығады. Май қышқылдары организмде триглицеридтер түрінде жиналады. Өйткені көп жиналған бос май қышқылдары улы келеді. Энергия сыйымдылығына байланысты май мен углевод, белоктар арасындағы үлкен айырмашылық мынаған байланысты.

Май қышқылдары жоғары дәрежеде тотықсызданған қосылыстар. Олардың құрамында оттегі жоқ (карбоксильдік топтағыдан басқа). Сол сияқты триглицериндтер гидробты келеді, ал белоктар мен углеводтар болса гидрофильді. Белоктар мен углеводтар суға жақын және соған сәйкес жоғары гиратталған. Мысалы, 1г құрғақ гликоген 2г сумен байланысады. Сондықтан да мүлде жиналған суы жоқ 1г майдағы энергия қоры, гидратталған 1г гликогенде жиналған энергия қоры ретінде гликоген емес, триглицериндтердің арнайы таңдап алынуы осыған байланысты. Массасы 70 кг болатын адамда триглицериндтер үлесі шамамен 11 кг. Егер осындай мөлшердегі энергия қоры гликоген түрінде жиналса, онда дененің массасы 55 кг ауыр болар еді. яғни 70+55= 125 кг (Л.Страйер, 1985 жыл).

Майлардың физикалық қасеттері.

Майлардың физикалық және химиялық құрамындағы қышқылдарына байланысты. Мал майы (сиыр майы, сүт майы және басқалар) 40-60% қаныққан май қышқылдарынан (негізінен миристин, пальмитин және стеарин қышқылдары), 30-35% моноқанықпаған май қышқылдарынан тұрады.Мал майында полиқанықпаған май қышқылдары аз. Жылқы майы мен қаз майында полиқанақпаған май қышқылдары көп. Сондықтан да олардың май қатпайды.

Өсімдік майында әдетте қаныққан май қышқылдары аз (10-20%), қанықпаған қышқылдар көп (80-90%). Қанықпаған қышқылдардың құрамы өсімдік түріне байланысты. Зәйтүн майының 79% олеин қышқылынан; күнбағыс майының 75% линол қышқылынан тұрады. Өсімдік майлары сұйық күйде болады.

Триглицеридтердің иісі жоқ, бірақ төменгі молекулалары май қышқылдары (май қышқылы мен капрон қышқылы) бар триглицеридтер дәмі жағымды келеді. Бұл жағдайда сүт майының және сары майдың өздеріне тән жағымды дәміне байланысты. Жоғары молекулалы май қышқылдарының иісі жоқ. Ал өзінің құрамындағы С атом тізбегінің қысқаруына байланысты жағымсыз иіс пайда бола бастайды, ондай иіс тізбегінің ұзындығы С4- С6 болатын қышқылдарға тән.

Майдың азық- түлік ретінде бағалылығы оның балқу температурасына байланысты. Майдың балқу температурасы мал денесі температурасына жақындаған сайын, май жақсы эмульсияланады, асқазанда жақсы қорытылып, организмге оңай сіңеді.

Әр түрлі майлардың балку температурасы мынадай мөлшерде ауыткиды (С0 есебімен):

Сиыр сүтінің майы 28-42

Қой сүтінің майы 29-36

Ешкі майы 27-39

Адам сүтінің майы 32

Сиыр майы Шошқа майы 42-50

Кокос майы 20-28

Пальма майы 27-42

Майлардың химиялық қасиеттері.

Триглицеридтер химиялық тұрғыда бейтарап, инертті келеді. Оларға мынадай реакциялар тән:

1.Гидролиз рекациясы. Бұл реакция әсіресе майларға тән нәрсе. Тірі организмде гидролиз реакциясы катализатор (фермент) әсерімен жүреді, ал организмнен тыс жерде сілті катализатор қызметін атқарады және қыздыру қажет.

СН2- О- С- R СН2 – ОН

СН- О- С-R + 3Н2О → СН – ОН +3R- СООН

Май қышқылдары

СН2 – О-С- R СН2-ОН

Триглицерид Глицерин

Егер майдың гидролиздеуі сілтінің әсерімен жүретін болса, ондай реакцияны сабындану деп атайды. Бұл кезде май қышқылдарының тұзы түзіледі, ондай тұздар сабын деп аталады. Сабын дегеніміз – май қышқылдары натрий тұздарының қоспасы. Мысалы, С17Н35СООNа тұздарға жатады. Май қышқылдарының калий тұздары сұйық боладығ олар медициналық сабын деп аталды.

2. Гидрогендену реакциясы. Әдетте мұндай реакция сұйық майдан қатты май алу мақсатымен іске асырылады. Мавргарин өндірісінде саломас алу үшін қолданылады. Мұндағы катализатор - никель немесе платина.

3. Гидроасқын тотықтардың түзілу реакциясы. Бұл реакция ферменттредің қатысынсыз өтеді. Липидтердің қос байланысы бар. Май қышқылдарын қүшті тотықтырғыштар тотықтырады. Мысалы, сутегінің асқын тотығы Н2О2, супер тотық – анион радикал О2- немесе гидроксил- радикал ОН. Мұндай тотықтырғыштар клеткада болады. Қанықпаған май қышқылдары тотығу процесі кезінде гидропертотыққа айналады:

>С= О<+ Н2О2 → НО- О- С- С<

Қанықпаған Тотықтырғыш Гидроасқын тотық қышқылдың фрагменті

Линол қышқылы мысалында гидроасқын тотықтардың түзілуін былай көрсетуге болады:

СН3 – (СН2)4- СН =СН- СН2-СН = СН- (СН2)7- СООН +2 * ОН → СН3-

Линол қышқылы Тотықтырғыш

(СН2)4- СН- СН = СН-СН = СН- (СН2)7 – СООН

О- О –Н

Линол қышқылының гидроасқын тотығы

4. Майлардың асқын тотығып ашуы, бұзылуы. Триглицеридтердің құрамына кіретін май қышқылы гидролиз кезінде оңай бөлініп шығады. Ол қышқылдың жағымсыз дәмі, сасық иісі бар, сүт майын және сары майды бүлдіретін осы қышқыл. Триглицериді ұзақ сақтау кезінде және қанықпаған қышқылдар тотығуының жағымсыз кезінде оттегінің әсерінен гидроасқын тотықтар ғана түзіліп қана қоймайды сонымен қатар мұнда йқұрылымды асқын тотықтарда түзіледі:

- СН = СН - + О2 → - СН- СН –

О - О

Қанықпаған қышқыл Асқын тотық

молекуласының фрагменті

5. Майдың «кебуі». Өсімдік майлары әсіресе зығыр майы қыздыру кезінде қоюланады да бара- бара қатайып түссіз жарғақ секілденіп қалады. Бұл қанықпаған қышқылдардың полимерленуіне, сөйтіп полимер түзілуге және оттегін қосып алуға байланысты мәселе. Соның нәтижесінде О2 есебінен майдың массасы ұлғаяды. Осындай жолмен олифа майлы бояулар, лактар, политура алынады.

Май тәріздес заттар (липоидтер)

Май тәріздес заттарды кейде күрделі липидтер деп атайды. Олар 4 топқа бөлінеді: 1) фосфолипидтер (фосфатидтер), 2) балауыз, 3) сфинголипидтер, 4) стеролдар (стериндер) мен стеридтер.

Фосфолипидтер.

Липоидтардың ішінде әсіресе көп таралғаны фосфолипидтер. Олар майға жақын, глицериннің екі гидроксильдік тобы май қышқылдары мен этирленген. Үшінші гидроксильдік топ фосфор қышқылының күрделі эфирін түзеді, оған азоттық негіз қосылады. Липоидтердің азоттық негіздеріне холин, этаноламин (коламин), серин жатады.

HOCH 2 – Ch3 – N+ ≡ (СН3)3 НОСН2 – СН2 – Nh4+

Холин Этаноламин (коламин)

НОСН2 – СН- СОО-

NH+3

Серин (цвиттер – ион)

Фосфолипидтер мен сфинголипидтер басқа липидтерден бір құрылымдық ерекшелігі бойынша ажыратылады. Олардың молекуласында әртүрлі екі топ бар: полярсыз гидрофоб «құйрық», полярлы гидрофиль «бас». Екі түрлі табиғаты бар қосылыстар анфипатиялық (гректің «екі жақты» және «сезім» деген сөздерінен шыққан) деп аталады.

Балауыз.

Жоғары молекулалы май қышқылдарының және С16- С30 бір атомдық жоғары спирттердің күрделі эфирлері балауыздың негізін құрайды. Балауыздың құрамында бос май қышқылдары спирттер, углеводтар, бояушы және иісті заттар болады. Оның кұрамы күрделі.

Іс жүзінде ара балының балауызы, спермацет (кашалот киттінің бас қуысынан алынады), ланолин (қойдың тері майынан алынады) құрамының негізін күрделі эфир пальмитомирицил құрайды:

СН3 – (СН2)14 – С- О- СН2 – (СН2)28 – СН3

Ланолин құрамында холестерол, пальмитин қышқылы, миристин қышқылы, олеин қышқылы, капрон қышқылы көп болады.

Балауыз – метаболизмнің соңғы өнімі. Ол жұқа қабық түрінде орналасады және қорғаныс қызметін атқарады. Балауыз су құстарына, жануарларға қажет, ол құстың қауырсынына, жануарлардың терісіне су жұқпайтын қасиет береді. Араның әр 8 кг балынан 1 кг балауыз жиналады.

Сфинголипидтер.

Фосфолипидтермен бірге сфинголипидтерде клетка мембранасының барлық түрінен табылған. Сфинголипидтердің фосфолипидтерден айырмасы- олардың құрамында глицерин болмайды. Сфинголипидтердің 4 түрі бар:

1)фосфосфинголипидтер, 2) цереброзиттер, 3) ганглиозидтер, 4) сульфолипидтер.

Соңғы үшеуінің құрамында қант бар, олар гликолипидтер деп аталады. Барлық сфинголипидтердің негізінде сфингозин бар. Сфингозин қанақпаған аминоспирт. Оынң көміртегі тізбегі ұзын.

СН3- (СН2)12 –СН = СН- СН- СН- СН2 ОН

ОН Nh3

Алғышқы сфинголипидтер деп церамидті санайды. Ол сфингозиннен және моноқанықпаған май қышқылынан (олейн қышқылынан) амндтік байланыстың көмегімен түзіледі.

СН2 ОН О СН2 ОН О

СН- NH НО- С СН- NH С

CHOH (СН2)7 CHOH (СН2)7

CH + СН →h3O + CH СН

CH СН CH СН

(СН2)12 (СН2)7 (СН2)12 (СН2)7

СН3 СН3 СН3 СН3

Сфингозин Олеин Церамид

қышқылы

Қантты, аминқанттарды, фосфат туындыларын және басқа да бөліктерді қосып алу арқылы церамидтен фосфолипидтердің барлық төрт тобы түзіледі.

Фосфосфинголипидтер – цереамидтер туындысы, сфингозин құрамындағы алғашқы спиртік топ фосфат туындыларымен қосылып, мұнда этерленген. Әсіресе көп таралған фосфосфинголипид- цереаминдтен және фосфохолинннен құралған сфингомиелин. Сфингомиелин көпшілік клеткалардың мембрана құрамына кіреді.

СН3 – (СН2)12 –СН = СН-СН- СН-СН2 –О –Р- О СН2- СН2- +N≡ (СН3)3

ОН NH OH

Сфингомиелин C = O Фосфохолин қалдығы

Церброзиттер- сфинголипидтердің ішіндегі ең қарапайымы, цереамидтен және қанттың бір қалдығынан (галактозадан немесе глюкозадан) құралады. Церамидтер құрамында олеин қышқылынан басқада жоғары иолекулалы май қышқұылы болуы, мысалы, стерарин қышқылы, лигноцерин қышқылы болуы мүмкін. Құрамында галактоза бар цероброзидтер көп мөлшерде сүт қоректі жануарлардың миында және нерв тканінде кездеседі. Басқа ткандерде көбінесе құрамында глюкоза бар цереброзиттер кездеседі.

СН3 –(СН2)12 – СН = СН- СН- СН- СН2 – О ← I галактоза

ОН NH (R- май қышқылының радикалы)

C = O

Цереброзид (галактоцереброзид)

Ганглиозидтер. Ганглиозидтер әсіресе күрделі цинголипидтерге жатады ол мынадай бөліктерден тұрады: церамид, глюкоза (глю), галактоза (гал), N- ацетилгалактозамен (N-ац. Гал. амин), сиал қышқылы (ск).

stud24.ru

Лекция - ТАҚЫРЫБЫ: Липидтер алмасуы.

№1 занятие. Всего 8 часов: 3 ч. –практическое занятие, 1 ч.-лекции. 4ч-СРС. 40 тестов.

20-I уровня; 14-II уровня; 6- III уровня.

20-I деңгей

314.Төмендегі қандай липид тағам липидтері болып табылады?

1. +триацилглицерин

2. моноглицерид

3. липопротеин

4. хиломикрон

5. сфингомиелин

315.Төмендегі қандай липидтер ағзада негізгі энергия көзі болып табылады?

1. моноацилглицериндер

2. диацилглицериндер

3. + триацилглицериндер

4. холестериндер

5. фосфолипидтер

316.Төменде көрсетілген заттың қайсысы фосфолипидтерге жатады?

1. +лецитин

2. диацилглицерин

3. триацилглицерин

4. холестерин

5. моноацилглицерин

317.Холестериннен қандай зат түзіледі?

1. + Д`3витамині

2. трийодтиронин

3. адреналин

4. май қышқылы

5. К витамині

318.Қандай май қышқылы алмастырылмайтын болып табылады?

1. стеарин

2. пальмитин

3. бета-гидроксимай

4. +линолен

5. Май қышқылы

319.Липидтер алмасуында аталған үрдістердің қайсысы ішек қуысында өтеді?

1. + майлардың эмульгирленуі

2. липогенез

3. липонеогенез

4. мицелланың ыдырауы

5. хиломикрондардың синтезі

320.Мицелла қай жерде түзіледі?

1. +ішек қуысында

2. ішек қабырғасында

3. гепатоциттерде

4. асқазанда

5. өкпе альвеолаларында

321.Қандай ағза холестериннің өт қышқылына тотығуына қатысады?

1. бүйрек

2. ми

3. +бауыр

4. өкпе

5. ішек

322.Қандай заттан бауырда өт қышқылдары түзіледі?

1. фосфолипидтен

2. ацетоацетаттан

3. +холестериннен

4. лецитиннен

5. простагландиннен

323.Липидтер алмасуында аталған үрдістердің қайсысы ішек қабырғасында өтеді?

1. + хиломикрондардың түзілуі

2. липолиз

3. мицелла синтезі

4. хиломикрондардың ыдырауы

5. креатин синтезі

324.Қай жерде триглицеридтердің синтезі моноглицеридтік жолмен іске асады?

1. +ішек қабырғасында

2. бауырда

3. өкпеде

4. мида

5. бүйрек шумағында

325.Липидтер алмасуында аталған үрдістердің қайсысы тек бауырда өтеді?

+1. кетогенез

2. липогенез

3. липонеогенез

4. липолиз

5.қайтааминдену

326.Қандай фермент хиломикрондардың қан тамыр ішілік липолизін жүргізеді?

+1. липопротеинлипаза

2. бауырлық липаза

3. панкреатидтік липаза

4. ішек липазасы

5. лингвальды липаза

327.Қалыпты жағдайда ТТЛП/ТЖЛП коэффициентті неге тең?

1. 1

2. 2

3. + 3

4. 4

5. 5

328.Қандай заттар атерогенді болып табылады?

1. + ТТЛП

2. ТЖЛП

3. хиломикрондар

4. ТОЛП

5. мицеллалар

329.Қандай заттар антиатерогенді болып табылады?

1. ТТЛП

2. триацилглицерин

3. хиломикрон

4. + ТЖЛП

5. ТОЛП

330.ТТЛП құрамында холестериннің пайыздық мөлшері қанша?( ТТЛП-тығыздығы төмен липопротеид)

1. 11%

2. 20%

3. 30%

+4. 50%

5.80%

331.Қан сарысуының a-липопротеиндерінің биологиялық рөлі қандай?

1. + холестеринді тіндерден бауырға тасымалдайды

2. холестериннің тіндерге түсуін қамтамасыз етеді

3. холестеринді бауырдан тіндерге тасымалдайды

4. хиломикрондарды тіндерден бауырға тасымалдайды

5. холестериннің бауырда түзілуін қамтамасыз етеді

332.Пре-b-липопротеиндердің биологиялық рөлі қандай ?

1. + эндогенді триглицеридтерді бауырдан май тініне тасымалдайды

2. холестеринді бауырдан тіндерге тасымалдайды

3. хиломикрондарды тіндерден бауырға тасымалдайды

4. холестериннің бауырда түзілуін қамтамасыз етеді

5. холестеринді тіндерден бауырға тасымалдайды

334.b-липопротеиндердің биологиялық рөлі қандай ?

1. холестеринді тіндерден бауырға тасымалдайды

2. Холестериннің тіндерге түсуін қамтамасыз етеді

3. + холестеринді бауырдан тіндерге тасымалдайды

4. хиломикрондарды тіндерден бауырға тасымалдайды

5. холестериннің мида түзілуін қамтамасыз етеді

14-II деңгейі;

335.Фосфолипидтердің липотропты әсері немен қамтамасыз етіледі?

+1. Бауырды май басудан қорғайды

2. бүйректі май басудан қорғайды

3. липолиз үрдісін арттырады

4. липонеогенез үрдісін арттырады

5. липидтердің фекалмен шығуына қатысады

336.Ағза үшін холестериннің маңызы қандай ?

1. +стероидты гормондардың алғы заты болып табылады

2. Пептидті гормондардың алғы заты болып табылады

3. Майлардың эмульсиялануына қатысады

4. Эндогенді судың көзі болып табылады

5. Ағза үшін энергия көзі болып табылады

337.Көп қанықпаған май қышқылдары қандай маңызды функцияларды атқарады?

1. мембрананың қатты күйін қамтамасыз етеді

2. +холестериннің ерігіштігін арттырады

3. олардан стероидты гормондар синтезделеді

4. белоктардың ерігіштігін арттырады

5. белоктарды і тасымалдауға қатысады

338.Ащы ішекте майларды қорытуға дайындау-эмульсиялау жүреді. Қандай қосылыстар адам ағзасында майлардың эмульгаторлары болып табылады?

1. өт қышқылдары+

2.моноацилглицеридтер

3. триацилглицеридтер

4. аминқышқылдары

5. май қышқылдары

339.Қандай ферменттер асқазан-ішек жолдарында липидтердің қорытылуына қатысады?

1. + эстеразалар

2. гликозидазалар

3. экзопептиддазалар

4. эндопептидазалар

5.декарбоксилазалар

340.Қандай заттар панкреатидтік липазаның белсендіргіштері болып табылады?

1. энтерокиназа, тұз қышқылы

+2. колипаза, өт қышқылы

3. май қышқылы, таурин

4. аминқышқылы, магний ионы

5. хлор ионы, холецистокинин

341.Қандай зат ащы ішек қуысында тағам липидтерінің қорытылуы мен олардың гидролиз өнімдерінің сіңірілуі үшін қажет?

1. +өт қышқылдары

2. ішек липазасы

3. хлорид-анион

4. панкреатидтік липаза

5. асқазан липазасы

342.Мицелла липидтердің гидролиз өнімдерінің сіңірілуін қамтамасыз етеді.Көрсетілген заттардың қайсысы мицелланың түзілуіне қажет?

1. +өт қышқылдарының тұздары

2. диацилглицерин

3. полиенді май қышқылы

4. белок

5. триацилглицерин

343.Липидтердің сіңірілуінің бұзылу себебі не болуы мүмкін?

1. асқазанның шырышты қабатының зақымдануы

2. +өттің ішекке жеткіліксіз түсуі

3. суда еритін витаминдердің авитаминозы

4. асқазан сөлінің жеткіліксіз болуы

5. майда еритін витаминдердің гипервитаминозы

344.Төмендегі реакциялардың қайсысы триглицериндердің моноглицеридтік жолмен синтезделуіне жатады?

1.май қышқылы + глицерин моноглицерид триглицерид

+2.бета-моноглицерид+ацил-КоА диглицерид триглицерид

3.альфа-моноглицерид +ацил-КоА диацилглицерид триглицерид

4.диглицерид +май қышқылы бета-моноглицерид триглицерид

5.фосфатид қышқылы+ацил-КоА диглицерид триглицерид

345.Энтероциттерде тағам майларының өнімдері липидтердің ресинтезіне пайдаланылады. Ресинтезделген триглицеридтер төмендегі қандай липидтердің тасымалдану формасының құрамына кіреді?

1. +хиломикрондар

2. ТӨТЛП

3. ТТЛП

4. ТОЛП

5. ТЖЛП

346.Майлы тағам ішкеннен кейін қан сарысуының түсі сүт тәрізді болады, біраз уақыт өткеннен кейін ол бастапқы қалпына келеді.Төмендегі ферменттердің қайсысы қан сарысуын қалпына «жарықтануға» келтіреді?

1. Липопротеинлипаза+

2. лецитин-холестеролацилтрансфераза

3. печеночная липаза

4. холестеролэстераза

5. фосфолипаза

347.Хиломикрон қандай рөл атқарады?

1. + экзогенді липидтерді ішек жасушасынан бауырға тасымалдайды

2. Бауырда синтезделген липидтерді қанға тасымалдайды

3. эндогенді липидтерді ішек жасушаларына қорға жинайды

4. холестерин эфирлерін бауырдан тіндерге тасымалдайды

5. жасушадан холестериннің артық мөлшерін шығарады

348.Суретте көрсетілген үрдіс қалай аталады?

1. липидтердің перекисті тотығуы

2. липогенез

3. липонеогенез

+4. Қан тамыр ішілік липолиз

5. жасушаішілік липолиз

ҚАН

6- III деңгей

349.Генетикалық зерттеу кезінде жас баланың апопротеина С-II генінің структурасының бұзылғаны анықталды.Пациентті тексерген кезде терісінде ксантома табылды.Плазмасының түсі сүттің түсіндей. Хиломикронемияны анықтау үшін қандай биохимиялық көрсеткіштерді анықтау қажет?

1.+ қанда триглицеридтер концентрациясын

2.Қанда холестерин концентрациясын

3.Қанда май қышқылдарының концентрациясын

4.Қанда липопротеин (а) концентрациясын

5. Қанда ацетон концентрациясын

350.Тексерілуге келген адамнан тамақ ішкеннен кейін қан алынды. Плазма түсі сүт түсіндей, қанның биохимиялық анализінде жалпы липидтердің мөлшері жоғары болды. 6 сағаттан кейін қайта қанын зерттеген кезде: плазма мөлдір, липидтердің мөлшері нормада болды. Қандай жағдайды күтуге болады?

1. атеросклероз

2. жүрек қызметінің жеткіліксіздігі

3. өт-тас ауруы

4. +алиментарлы липидемия

5. аштық

351.Панкреатит кезінде, сонымен қатар ұйқы безі зақымданғанда тағамдардың қорытылу жылдамдығы төмендейді. Бұндай жағдайда қандай бұзылысты күтуге болады?

1. +нәжісте қорытылмаған триглицеридтердің пайда болуы

2. Зәрде қорытылмаған моноглицеридтердің болуы

3. Нәжісте қорытылмаған амин қышқылдарының болуы

4. Зәрде қорытылмаған дисахаридтердің болуы

5. Нәжісте қорытылмаған моносахаридтердің болуы

352.Науқаста атеросклероз диагностикасы үшін қанда жалпы холестерин, ТТЛП-тегі холестерин, ТЖЛП-тегі холестерин анықталды. Диагнозды нақтылау үшін қанда қосымша қандай зерттеулер жүргізу керек?

1. + ТТЛП/ТЖЛП коэффициенті

2. холестерин/триглицерид коэффициенті

3. пируват/лактат қатынасы

4. тирозин/валин қатынасы

5. хиломикрон/төмен тығыздықты липопротеин қатынасы

353.Сырқатта биохимиялық лабораторияда плазмада липидтік спектр анықталды. Плазмасын холодильникте сақтаған кезде түсі куңгірт болды. Жалпы холестерин-7,3 ммоль/л, триацилглицерин – 3,23 ммоль/л, ТТЛП пен ТӨТЛП –қалыпты мөлшерден жоғары болды. Қан плазмасының электрофорезі кезінде ТТЛП және ТӨТЛП аймағында жуан жолақ пайда болды. Гиперлипопротеинемияның қандай түрі туралы ойлаға болады?

1. I

2. +II

3. III

4. IV

5. V.

354. Апо белок В-100-де гендік ақауы бар пациенттердің қанында ТТЛП деңгей жоғарлағаны байқалады. Қандағы мұндай көрсеткіш қандай жағдайға тән?

1.қантсыз диабет

2.семіру

3. өт-тас ауруы

4.+атеросклероз

5. механикалық сарғыштану

№2. ЛИПИДТЕР АЛМАСУЫ

Всего 8 часов: 3 ч. –практическое занятие, 1 ч.-лекции. 4ч-СРС. 40 тестов.

20-I уровня; 14-II уровня; 6- III уровня.

20-I деңгей;

355. Қандай амин қышқылы коламиннің холинге айналуына қажет метил тобының көзі болып табылады

1. аланин

2. аргинин

3. глицин

4. +метионин

5. цистеин

356.Қандай төмен молекулалы азотты қосылыс бауырды майлы дистрофиядан қорғайды?

+1. метионин

2. мелатонин

3. глицин

4. креатин

5. биотин

357.Қандай ағза триглицеридтердің фосфатид қышқылы арқылы синтезінде маңызды рөл атқарады?

1. ішек

2. + бауыр

3. бүйрек

4. жүрек

5. ми

358.Қандай ағза фосфолипидтердің фосфатид қышқылы арқылы синтезінде маңызды рөл атқарады?

1. ішек

2. + бауыр

3. бүйрек

4. жүрек

5. ми

359.Фосфатид қышқылы бір қатар заттардың алғы заты болып табылады. Төмендегі заттардың қайсысы фосфатид қышқылынан түзіледі?

1. стероидты гормон

2. Д витамині

3. май қышқылы

4. холестерин

+5. триацилглицерин

360.Қандай нуклеозидтрифосфат фосфолипидтердің синтезделу реакциясына пайдаланылады?

+1. ЦТФ

2. АТФ

3. ГТФ

4. УТФ

5. ТТФ

361.Жасушада глицериннің бір молекуласы тотыққан кезде неше молекула АТФ қорға жиналады ?

1. 12-14

2. 20-22+

3. 36-38

4. 84-86

5. 130-132

362.Төменде берілген үрдістердің қайсысы қаныққан май қышқылдарының тотығуында негігісі болып табылады?

1. тотықсыздану

2. альфа — тотығу

3. +бета-тотығу

4. омега-тотығу

5. декарбоксилдену

363.Жасушаның қандай бөлігінде бос май қышқылдарының тотығуы жүреді?

1. лизосома

+2 митохондрия

3. ядро

4. рибосома

5. пероксисома

364.Қандай ағза көбінесе бос май қышқылдарының энергиясын пайдаланады?

1. ми

2. бауыр

3. бүйрек

4. +бұлшық ет

5. асқазан

365.Бос май қышқылдарының бета тотығуының бір айналымында қанша НАДН2 мен ФАДН2 түзіледі?

1. + 1

2. 2

3. 3

4. 4

5. 5

366.Пальмитин қышқылы тотыққан кезде қанша активті сірке қышқылы түзіледі?

1. 7

2. 6

3. +8

4. 9

5. 10

367.Пальмитин қышқылы тотыққан кезде неше тотықсызданған дегидрогеназалар түзіледі?

1. +7

2. 8

3. 9

4. 10

5. 12

368.Қандай зат қанда бос май қышқылдарын тасымалдайды?

1. глобулин

+2. альбумин

3. глобулин

4. глобулин

5. фибриноген

369.Қандай зат активті май қышқылын (ацил-КоА) цитоплазмадан митохондрияға тасымалдайды?

1. цитрат

+2. карнитин

3. лецитин

4. глутамин

5. малат

370.Қандай зат липидтердің перекисті тотығуында субстрат болып табылады?

+1. Арахидон қышқылы

2. пальмитин қышқылы

3. стеарин қышқылы

4. янтар қышқылы

5. сірке қышқылы

372.Қандай зат липидтердің перекисті тотығуында соңғы өнім болып табылады?

+1. малон диальдегиді

2. гидропероксидті радикал

5. диенді конъюгаттар

373.Берілген ферменттердің қайсысы оттектің активті формаларын залалсыздандыруға қатысады?

1. +глутатионпероксидаза

2. гидрокси-метилглутарил-редуктаза

3. холестеролэстераза

4. липаза

5. липопротеинлипаза

374.2О2 ־ + 2Н+ Н2О2 +О2. Мына реакцияны қандай фермент катализдейді?

1. +супероксиддисмутаза

2. гидрокси-метилглутарил-редуктаза

3. холестеролэстераза

4. каталаза

5. глутатионредуктаза

375. Қандай витамин антиоксидантты әсер көрсетеді?

1. + Е витамині

2. Д витамині

3. К витамині

4. РР витамині

5. Р витамині

376.Липидтер алмасуында өттің ішекке жеткіліксіз түсуінен қандай бұзылыстар байқалады?

1. + Ішекте липидтердің қорытылуы мен сіңірілуінің бұзылуы

2. линоль мен линолен қышқылдарының жетіспеуі

3. майда еритін витаминдердің гипервитаминозы

4. алмастырылмайтын амин қышқылдарының жетіспеуі

5. өттің фосфолипидтермен қанығуы (өтте фосфолипидтердің көбеюі)

14-II деңгей

377.Берілген жағдайдың қайсысында фосфатид қышқылы фосфолипидтердің синтезіне пайдаланылады?

1. азоты бар заттардың болмауында

2. фосфор қышқылының болуында

3. +азоты бар заттардың жеткілікті болуында

4. глюкозаның болмауында

5. этанолдың болмауында

378.Берілген жағдайдың қайсысында фосфатид қышқылы триглицеридтердің синтезіне пайдаланылады?

1. + азоты бар заттардың жеткіліксіз болуында

2. липотропты заттардың болуында

3. азоты бар заттардың жеткілікті болуында

4. глюкозаның болмауында

5. этанолдың болмауында

379.Бауырын май басқан және гипертриглицеридемия байқалған ауруға холин және метионинмен байытылған рационды ұсынады. Холин мен метиониннің пайдалану механизмі қандай?

1. +лецитин синтезіне жұмсалады

2. триглицеридтер синтезіне барады

3. холестерин синтезіне жұмсалады

4. полиенді май қышқылдарының синтезіне барады

5. липолизді арттырады

380.Глицерин тотыққан кезде глицеральдегид-3-фосфат түзіледі. Аштық кезінде бұл зат қандай үрдіске қатысады?

1. + глюконеогенез

2. липогенез

3. гликогеногенез

4. гликогенолиз

1. тотығу

381.Бос май қышқылдарының тотығу үрдісінде карнитиннің рөлі қандай?

1. белсенді май қышқылдарын цитоплазмадан митохондрияға тасымалдайды

2. белсендірілген май қышқылдарын митохондриядан цитоплазмаға тасымалдайды

3. белсенді сірке қышқылын митохондриядан цитоплазмаға тасымалдайды

4. бос май қышқылдарын цитоплазмадан митохондрияға тасымалдайды

5. белсенді сірке қышқылын цитоплазмадан митохондрияға тасымалдайды

382.Май қышқылдарының β –тотығуы үшін берілген витаминдердің қайсысы қажет?

1. +В2

2. В9

3. В6

4. С

5. А

383.Қандай фермент ацил-КоА-ның дегидроацил-КоА-ға тотығуын катализдейді?

1. +ФАД- тәуелді Ацил –КоА дегидрогеназа

2. НАД-тәуелді гидроксиацил-КоА дегидрогеназа

3. Еноил-КоА-гидратаза

4. Ацетил-КоА-ацилтрансфераза

5. Карнитин-ацилтрансфераза

384.β-кетоацил-КоА + НSКоА→Ацил-КоА+Ацетил-КоА.Мына реакция қалай аталады?

1. +тиолазды

2. гидратация

3. тотығу

4. тотықсыздану

5. конденсация

385.Стеатореяның себебі не болуы мүмкін?

1. өт пигментттерінің жетіспеуі

2. + ішекте өттің жетіспеуі

3. билирубиннің артуы

4. пепсиннің ингибирленуі

5. амилазаның жетіспеуі

386.Липидтердің пероксидті тотығуы дегеніміз не?

1. Н2О түзілуі

2. +бос радикалды процесс

3. триглицеридтердің тотығуы

4. СО2 түзілуі

5. ФПН2 тотығуы

387.Липидтердің пероксидті тотығуының инициаторы (бастаушысы) не болып табылады?

1. қаныққан май қышқылдары

2. + оттектің белсенді түрлері

3. оттек молекуласы

4. полиенді май қышқылдары

5. май қышқылдарының гидропероксиді

388. Адам ағзасында жасушаларды оттектің активті түрлерінен қорғайтын жүйе болады. Осы жүйе қалай аталады?

1. + Антиоксидантты

2. Прооксидантты

3. Оксидантты

4. Оксидазды

5. оксигеназды

389Неліктен сәбіз және цитрус сияқты өсімдік тектес тағамдарды пайдаланғанда адам ағзасында липидтердің перекисті тотығу белсенділігі төмендейді?

1. + бұл өнімдерде антиоксиданттар болатындықтан

2. бұл өнімдерде прооксиданттар болатындықтан

3. бұл өнімдерде оксиданттар болатындықтан

4. бұл өнімдерде оксидазалар болатындықтан

5. бұл өнімдерде оксигеназалар болатындықтан

400.Ұзақ уақыт майлы тағам пайдаланбай, бірақ жеткілікті мөлшерде көмірсулар мен белоктарды пайдаланған адамда дерматит, жарасының жазылуының нашарлауы, көзінің көруінің және жыныс функциясының төмендеуі байқалаған.

Балық майы бар диетаны ұсынғаннан кейін аурудың симптомы жойылды.

Төменде берілген себептердің қайсысы липидтер алмасуының бұзылысына әкеледі?

1. пальмитин қышқылының жетіспеуі

2. олеин қышқылының жетіспеуі

3. + линоль қышқылының жетіспеуі

4. Д витаминінің жеткіліксіз түсуі

5. төмен калориялы диетада

6- III деңгей

401.Науқаста бауырдың майлы дистрофиясы байқалады. Осы патология кезінде фосфолипидтердің синтезін жақсарту үшін қандай витамин тағайындаған дұрыс?

1. ретинол

2. холекальциферол

3. рибофлавин

4. +фолацин

5. тиамин

402.Науқаста бауырдың майлы дистрофиясы және гиперхолестеролемия байқалады. Осындай жағдайда қандай диета ұсынуға болады?

1. +құрамында метионині бар тағамдар

2. құрамында глюкозасы бар тағамдар

3. құрамында лактозасы бар тағамдар

4. құрамында қаныққан май қышқылдары бар тағамдар

5. құрамында сахарозасы бар тағамдар

403.Пациент клиникаға түсті. Лабораторлық зерттеу барысында қан сарысуында липидтердің асқын тотығуының аралық және соңғы өнімдері артатындығы анықталды. (малон диальдегиді, гидропероксид қышқылы, диенді конъюгаттар). Осы үрдісті қалпына келтіру үшін қандай витаминмен емдеген жөн?

1. +токоферол

2. холекальциферол

3. рибофлавин

4. фолацин

5. пиридоксин

404.Пациент клиникаға түсті. Лабораторлық зерттеу барысында қан сарысуында липидтердің асқын тотығуының аралық және соңғы өнімдері ұлғайғандығы анықталды. (малон диальдегиді, гидропероксид қышқылы, диен конъюгаттары). Берілген науқасқа қандай тағамдарды қабылдаған тиімдірек?

1. Сүт өнімдері

2. Жануарлар майы

3. +Цитрусты өнімдер

4. Бұршақ тұқымдас өнімдер

5. нан тағамдары

405.Артық дене салмағы бар қыз бала арықтау мақсатында майлы тағамдарды шектеп, аз мөлшерде физикалық жүктемемен айналысады. Дене салмағын азайту үшін дәрігер тағы қандай кеңестер бере алады?

1. +көмірсу өнімдерін шектеу

2. Физикалық жүктемені азайту

3. көмірсу өнімдерін пайдалануды жоғарылату

4. белок өнімдерін шектеу

5. тамақтанудан балық өнімдері алып тастау

406.Стационардағы 50 жастағы әйелдің қанның лабораторлық анализ нәтижесі:. Жалпы холестерин – 7,5 ммоль/л, триацилглицерин – 3,0 ммоль/л. ТӨТЛП пен хиломикрон мөлшері жоғары, ТТЛП – қалыпты.Гиперлипопротеинемияның қандай түрін болжауға болады?

А) I типі

Б) II типі

В) III типі

Г) IV типі

Д) +V типі.

№3 ЛИПИДТЕР АЛМАСУЫ

№3. Всего 8 часов: 3 ч. –практическое занятие, 1 ч.-лекции. 4ч-СРС. 40 тестов.

20-I уровня; 14-II уровня; 6- III уровня.

20-I деңгей;

407.Қандай зат кетон денелерінің түзілуінде бастапқы зат болып табылады?

1. глутарил-КоА

2. малонил-КоА

+3. ацетил-КоА

4. гидроксиметил-КоА

5. пропионил-КоА

408.Қандай ағза кетон денелерін синтездеуге қатысады?

1. өкпеде

2. ішекте

3. май тінінде

4. +бауырда

5. бұлшық етте

409.Төменде берілген заттардың қайсысы кетон денелеріне жатады?

+1. β-гидроксимай қышқылы

2. ацетил-КоА

3. май қышқылы

4.β-кетоацил-КоА

5.сірке қышқылы

410.Мына формула төмендегі берілген қандай заттарға сәйкес келеді?

1. Холестерин

2. кефалин

3. таурохоль қышқылы

4. гликодезоксихоль қышқылы

5. +тауродезоксихоль қышқылы

411.Төменде берілген заттардың қайсысы b-гидрокси-b-метилглутарил КоА- редуктаза ферментінің коферменті болып табылады?

1. НАДН2

2. ФАДН2

3. ФМНН2

4. +НАДФН2

5. КоQН2

412.Қандай фермент холестерин биосинтезін реттеуші болып табылады?

1. Гидрокси-метилглутарил-КоА-лиаза

2. Гидрокси-метилглутарил -КоА-синтаза

3. +Гидрокси-метилглутарил -КоА-редуктаза

4. Холестеролэстераза

5. липопротеинлипаза

413.Қандай ағза холестерин биосинтезіне белсенді қатысады?

1. +бауыр

2. ішек

3. тері

4. ми

5. бүйрек

414.Липогенез дегеніміз не?

1. + липидтердің синтезі

2. Кетон денелерінің синтезі

3. Липидтердің ыдырауы

4. Хиломикрондардың синтезі

5. Өт қышқылдарының синтезі

415.Липонеогенез дегеніміз не?

1. липидтердің май қышқылы мен глицериннен түзілуі

2. +липидтердің көмірсулардан түзілуі

3. липидтердің май қышқылы мен глицеринге ыдырауы

4. көмірсулардың липидтерден түзілуі

5. липидтердің өт қышқылдарынан түзілуі

416.Кетогенез дегеніміз не?

1. липидтердің синтезі

2. + кетонденелерінің синтезі

3. липидтердің ыдырауы

4. хиломикрондардың синтезі

5. өт қышқылдарының синтезі

417.Жасушаның қандай бөлігінде пальмитин қышқылы жүреді?

1. митохондрия

+2. цитоплазма

3. ядро

4. рибосома

5. лизосома

418.Қандай зат май тінінде қорға жиналуы мүмкін?

1. липопротеиндер

2. моноглицеридтер

3. фосфолиипдтер

4. +триацилглицериндер

5. диацилглицеридтер

419.Төменде берілген заттардың қайсысы гидрокси-метил-глутарил -КоА-редуктазаны ингибирлейді ?

1. +өт қышқылы

2. цистеин

3. диметилмевалон қышқылы

4. малат

5. ацил-КоА

420.Пальмитин қышқылы синтезделу үшін неше молекула НАДФН2 қажет?

1. 8

2. 10

3. 12

+4. 14

5.16

421.Берілген заттардың қайсысы липидтер алмасуының соңғы өнімдері болып табылады?

1. гидроксибутирил-КоА

+2. ацетон

3. ацетоацетил-КоА

4. холестерин

5. май қышқылы

423.Берілген үрдістердің қайсысы бос май қышқылдары мен холестерин синтезі үшін НАДФН2-нің көзі болып табылады?

1. гликолитикалық тотығу

2. анаэробты гликолиз

3. Кребс циклі

4. +пентозофосфатты цикл

5. Кори циклі

424.Май қышқылдары мен холестерин синтезіне ацетил-КоА пайдаланылады.Бұл үрдістер үшін тағы қандай заттар қажет?

+1. НАДФН`2

2. НАДН`2

3. ФМНН2

4. ФАДН`2

5. КоQH`2

425.Қандай ағза ұзақ аштық кезінде ацетоацетатты энергия көзі ретінде пайдаланады?

1. +ми

2. бұлшық ет

3. жүрек

4. бауыр

5. өкпе

426.Қанда кетон денелері жиналғанда қандай жағдай байқалады?

1. уремия

2. +ацидоз

3. алкалоз

4. урикемия

5. холемия

427.Емдік мақсатпен екі апта төмен калориялы диетада болған пациент біраз салмағын жоғалтты. Тамақтану режимін өзгерткен кезде майлардың мобилизациялануын қандай гормон реттейді?

1. тироксин

2. инсулин

3. кальцитонин

4. +глюкагон

5. окситоцин

14-II деңгей;

428.Келесі реакциялар тізбегі: 2Ацетил-КоА берілген үрдістердің қайсысына кіреді?

1. + кетон денелерінің биосинтезі

2. холестерин биосинтезі

3. май қышқылдарының биосинтезі

4. пальмитат биосинтезі

5. арахидон қышқылының биосинтезі

429.Кетон денелерінің қандай маңызы бар?

+1.энергия көзі

2. бета- тотығуының өнімі

3. ацетил-КоА-ның көзі

4. глюконеогенез субстраты

5. липонеогенез. субстраты

430.Неге гиперкетонемия қауіпті?

1. Алколоз дамуына әкеледі

2. +Ацидоз дамуына әкеледі

3. Митохондрия ферменттерін белсендіреді

4. гидратацияға әкеледі

5. цитоплазма ферменттерін белсендіреді

431. Қандай ауру кезінде қанда және зәрде кетон денелерінің көбеюі байқалады?

1. атеросклероз

+2. Қантты диабет

3. семіру

4. өт- тас ауруы

5. гепатит

432. Холестерин синтезінде қандай реакция негізгі болып табылады?

1. b-гидрокси b-метил глутарил КоА түзілуі

2. +мевалон қышқылының түзілуі

3. активті изопреннің түзілуі

4. скваленнің түзілуі

5. ланостериннің түзілуі

433. Кетогенез бен холестерин биосинтезінде қандай реакциялар ұқсас?

1. +2Ацетил-КоА .

2. 2Ацетил-КоА

3. 2Ацетил-КоА

4. 2Ацетил-КоА

5. 2Ацетил-КоА

434. Көмірсуларды артық пайдаланғанда май тіндерінің массасы артады.Ағзаға түскен глюкозаның бір бөлігі энергия қоры- майға айналады (липонеогенез). Глюкоза катаболизмінде қандай өнім бауырда май қышқылдарының синтезіне пайдаланылады?

1. +ацетил-КоА

2. оксалоацетат

3. пируват

4. лактат

5. фосфоенолпируват

435.Қанда кетон денелерінің артуына қандай себептер әкелуі мүмкін?

1. +аштық

2. артық тамақтану

3. гиподинамия

4. кетонурия

5. Е витаминінің гипервитаминозы

436. Май қышқылдарының синтезінде негізгі реакция қандай? (ацилтасымалдаушы белок-АТБ)

1. β-гидроксибутирил-АТБ түзілуі

2. ацетоацетил-АТБ түзілуі

+3. малонил-КоА түзілуі

4. НАДФН`2 түзілуі

5. бутирил-КоА түзілуі

437. Глюкозаның аэробты тотығуы кезінде түзілген Ацетил-КоА май қышқылдарының синтезі үшін субстрат болып табылады. Ол бос май қышқылдарының синтезі кезінде қандай өзгеріске ұшырайды? (ацилтасымалдаушы белок-АТБ)

1. + малонил-КоА түзілуі

2. бета –гидроксиацил-АТБ түзілуі

3. ацетоацил-КоА түзілуі

4. бутирил-КоА түзілуі

5. ацетилмалонил-АТБ түзілуі

438.Өт-тас ауруымен ауырған науқасқа қанда холестерин мөлшерін азайту үшін емдік мақсатта хенодезоксихоль қышқылы бар препараттарды ұсынды. Холестерин алмасуында қандай фермент осы препаратпен ингибирленеді?

1. Ацетил-КоА-трансфераза

2. Гидрокси-метил-глутарил -КоА-синтаза

3. +Гидрокси-метил-глутарил Г-КоА-редуктаза

4. Холестеролэстераза

5. Ацил-КоА-холестерол-трансфераза

439. Пациент қанында кетон денелерінің мөлшері артқан.Қандай физиологиялық жағдайда кетонемия байқалады?

1. +ұзақ уақыт бұлшық ет жұмысында

2. Көмірсулы тағамды көп пайдаланғанда

3. Тағамда майлар болмағанда

4. Қантты диабетте

5. Тағамда майлар көп болғанда

440. Холестериннің ағзадан шығарылуының негігі жолы қалай іске асады?

1) +Өт қышқылдары түрінде

2) Зәрмен бүйрек арқылы

3) өзгермеген холестерин түрінде нәжіспен

4) Көмір қышқыл газына дейін тотығу арқылы

5) май бездері арқылы

441. Атеросклероз қандай себептерден пайда болуы мүмкін?

1) алмастырылмайтын амин қышқылдарының жетіспеуінен

2) Өттегі ФЛ: ХС: өт қышқылдары қатынастарының бұзылуынан

3) Қан плазмасында ТӨТЛП/ТЖЛП қатынастарының бұзылуынан

4) +Қан тамырларының интимасының зақымдануынан

5) Қан плазмасында холестерол деңгейінің азаюынан

6- III уровня

442.Науқаста артық салмақ байқалады. Қанның биохимиялық анализ нәтижелерінің қорытындысын қалай жорамалдауға болады?

1. + триглицерид мөлшерінің жоғарылауы

2. фосфолипид мөлшерінің жоғарылауы

3. Жалпы белок мөлшерінің жоғарылауы

4. Лактат мөлшерінің төмендеуі

5. Холестерин мөлшерінің төмендеуі

443.Атеросклероздың диагностикасы үшін науқаста жалпы холестерин, ТТЛП холестерині, ТЖЛП холестерин мөлшері анықталған. Диагнозды айқындау үшін қосымша қандай қан анализдерін жүргізу қажет?

1. + ТТЛП/ТЖЛП коэффициенті

2. холестерин/триглицерид коэффициенті

3. пируват/лактат арақатынасы

4. тирозин/валин арақатынасы

5. хиломикрон/ТӨТЛП арақатынасы

444. 65 жастағы ер адамның қанындағы холестерин мөлшері 9.0мМ\л-ден жоғары болды. Қосымша атерогенділік коэффициенті анықталған. Атеросклероз кезінде қандай нәтиже күтуге болады?

1. ТТЛН/ТЖЛП=0.5

2. ТТЛП/ТЖЛП=1

3. ТТЛН/ТЖЛП=2

4. ТТЛП/ТЖЛП=3

5. +ТТПЛ/ТЖЛП=4

445.Науқас қанындағы ТТЛП, ТӨТЛП мөлшері жоғарылағаны байқалады, холестерин мөлшері 12 ммоль/л. Мұндай өзгерістер қандай аурауға тән?

1. қантсыз диабет

2.семіру

3. өттас аурулары

4.+атеросклероз

5. механикалық сарғыштану

446.Атеросклероз профилактикасы үшін өсімдік талшықтарына бай, холестерині аз тағамдарды пайдалану ұсынылады. Атеросклероз профилактикасы ушін дәрігер тағы да қандай кеңестер бергені жөн?

1. Физикалық жүктеме; Å

2. Физикалық жүктемені шектеу

3. Сүт тағамдарын тұтынуды көбейту

4. омега-3 май қышқылдары бар тағамдарды шектеу

5. көмірсуларды қолдануды жоғарылату

447. Ұзақ уақыт аштықтан қыз бала есінен танып қалды. Берілген науқастың биохимиялық қан анализінен нені күтуге болады?

1. +кетон денелерінің жоғарылауы

2. Холестерин мөлшерінің төмендеуі

1. Глюкозы мөлшерінің жоғарлауы

2. Гликогена мөлшерінің төмендеуі

3. Триглицерид мөлшерінің жоғарылауы

№ 4. ЛИПИДТЕР АЛМАСУЫ

448.Негізгі эндогенді судың көзі не болып табылады?

1. +триацилглицерин

2. фосфолипид

3. холестерин

4. гликоген

5. белок

449.Холестерин қандай маңызды рөл атқарады?

1. +структуралық

2. катализдік

3. энергиялық

4. тасымалдау

5. тыныс алу

450.Төменде берілген аc-қорыту жолдарының қандай бөлігінде липидтердің негізгі қорытылуы жүреді?

1.ауыз қуысы

2.+ащы ішек

3. асқазан

4.тоқ ішек

5.бауыр

451.Берілген үрдістердің қайсысы липидтер алмасуында бауырда белсенді жүреді? +1. өт түзілуі

2. липогенез

3. липонеогенез

4. липолиз

5.трансаминдену

452.Қандай зат липопротеинлипазаның активаторы болып табылады?

1. + апопротеин С-II

2. апопротеин В-48

3. апопротеин С-IIІ

4. апопротеин А-II

5. апопротеин Е

453.Қандай ағзада липидтердің тасымалдану формаларының (ТТЛП, ТЖЛП, ТӨТЛП) синтезі жүреді?

1. ми

2. бүйрек

3. өкпе

4. көк бауыр

+5. бауыр

454.Қандай метаболикалық жол холестерин синтезіне сәйкес келеді?

1. +2Ацетил-КоА .

2. 2Ацетил-КоА

3. 2Ацетил-КоА

4. 2Ацетил-КоА

5. 2Ацетил-КоА

455.Қандай реакцияны гидрокси- метилглутарил -КоА-редуктаза катализдейді?

1. ацетоацетил-КоА β-гидрокси-β-метилглутарил-КоА

2. диметилаллилпирофосфат изопентилпирофосфат

3. + β-окси-β-метилглутарил-КоА мевалон қышқылы

4. сквален ланостерин

5. ланостерин холестерин

456.Қандай зат қаныққан май қышшқылдарының синтезінде белсенді сірке қышқылын (ацетил-КоА) митохондриядан цитоплазмға тасымалдайды?

+1. цитрат

2. карнозин

3. малат

4. глицерофосфат

5. глюкоза

457.Май қышқылдары синтезіндінің бір айналымындағы реакциялар тізбегінің дұрыс орналасу реті қандай?

1. +конденсация тотықсыздану дегидратация тотықсыздану

2. тотықсыздану дегидратация тотықсыздану конденсация

3. дегидратация конденсация тотықсыздану тотықсыздану

4. тотықсыздану конденсация дегидратация тотықсыздану

5. конденсация тотықсыздану тотықсыздану дегидратация

458.Майлардың қорытылуы және сіңірілуі жылдамдығының төмендеуі нәжісте майлардың пайда болуына әкеледі. Бұл көрініс қалай аталады?

1. +стеаторея

2. хиломикронемия

3. холестаз

4. гипохолестеринемия

5. Дислипопротеинемия

459.Рационында өсімдік тектес және балық өнімдері көп адамдарда атеросклероз ауруына шалдығу қаупі сирек кездеседі.Бұл өнімдердің құрамына кіретін қандай заттар антиатерогенді әсер көрсетуі мүмкін?

1. + көп қанықпаған май қышқылдары

2. Қаныққан май қышқылдары

3. қаныққан альдегидтер

4. қанықпаған альдегидтер

5. белсенді май қышқылдары

460.Қанда кетон денелерінің мөлшері артқан. Бұл жағдай қалай аталады?

1. Кетогенез

2. Кетонурия

3. +Кетонемия

4. Липогенез

5. липонеогенез

461.Кетон денелері мен холестерин биосинтезінде қандай аралық өнім ортақ?

1. мевалон қышқылы

2. бета-гидрокси май қышқылы

3. +b-гидрокси-b- метилглутарил-КоА

4. ацетоацетил-КоА

5. изопентенил пирофосфат

462.Төменде берілген қандай заттан мевалон қышқылы түзіледі:

1. ланостерин

2. мевалонилпирофосфат

3. ацетоацетил-КоА

4. +b-гидрокси b-метилглутарил- КоА

5. Изопентинилпирофосфат

463.Мына формула қандай затқа сәйкес келеді?

1.кефалин

2.+ лецитин

3. тригицерид

4. холестерин

5. этаноламин

464.Метаболизм жолы «Холестерол → 7α-гидроксихолестерол…→.… → Хенодезоксихоль қышқылы» жылдамдығының төмендеуі қандай ауруға әкелуі мүмкін?

1. +өт-тас ауруы

2. атеросклероз

3. қантты диабет

4. семіру

5. гепатит

465.Берілген заттардың қайсысында триацилглицерин көп мөлшерде болады?

+1. хиломикрон

2. ТӨТЛП

3. ТТЛП

4. ТЖЛП

5. ТОЛП

466. Науқасқа « атеросклероз» деп диагноз қойылған. Берілген сандардың қайсысы бұл патологияда атерогенді коэффициентке сәйкес келеді?

1. 1

2. 2

3. 2,5

4. 3

5. +4,5

14-II деңгей;

467.Триглицеридтер ағзада қандай рөл атқарады?

1. НСІ түзілуіне қатысады

2. Метил тобының доноры

3. тиреоидты гормондардың алғы заты

4. алмастырылмайтын амин қышқылдарының көзі

5. + ағза үшін энергия көзі

468.Фосфолипидтердің биологиялық рөлі қандай?

1. майларды тасымалдауға қатысады

2. +липотропты әсер көрсетеді

3. ағза үшін энергия көзі

4. +амин қышқылдарын тасымалдауға қатысады

5. эритроциттердің агрегациясына қатысады

469.Берілген липидтердің қайсысы ағзада синтезделмейді әрі тағам құрамына міндетті түрде болуға тиісті?

1. триглицерид

2. фосфолипид

3. +линоль қышқылы

4. Пальмитин қышқылы

5. холестерин

470.Липолиз дегеніміз не?

1. + липидтердің гидролизі

2. липидтердің синтезі

3. белоктардың синтезі

4. белоктар гидролизі

5. гликоген гидролизі

471.Панкреатидтік липаза әсерінен триацилглицериндер липолизі кезінде қандай зат түзіледі?

1. холестерин

2. + моноглицерид

3. Ацетил-КоА

4. глицерин

5. серин

472.Ішекте ұзын тізбекті май қышқылдары мен моноглицеридтердің сіңірілуі қалай іске асады?

1. жай сіңірілу

2. ЦДФ-туындылары түрінде

3. Эмульсияланған май құрамында

4. +Мицелла құрамында

5. Хиломикрондар құрамында

473.Қандай реакцияны лецитин-холестерол-ацилтрансфераза катализдейді?

+1. лецитин + холестерин эфиры холестерина + лизолецитин

2. кефалин + холестерин холестерид +лизокефалин

3. лецитин + диглицерид триглицерид + лизолецитин

4. фосфатидилсерин + холестерин фосфатид + холестерид

5. холестерид + лизолецитин ецитин + холестерин

474.Ағзада өт қышқылдары қандай рөл атқарады?

1. хиломикрондардың түзілуіне қатысады

2. липопротеиндердің түзілуі қатысады

3. фосфолипазаны белсендіреді

+4. мицелл түзуге қатысады

5. ацетон түзуге қатысады

475.Өт қышқылдарының энтерогепатикалық айналымына ағзалар мен тіндер қандай ретпен қатысады?

+1. бауыр өт қабы ішек қақпа венасы

2. ішек бауыр өт қабы қақпа венасы

3. бауыр ішек қақпа венасы өт қабы

4. өт қабы бауыр қақпа венасы ішек

5. қақпа венасы ішек өт қабы бауыр

476.Қандай фермент хиломикрондар мен ТӨТЛП құрамындағы триглицеридті ыдыратады?

+1. липопротеинлипаза

2. панкреатидтік липаза

3. фосфолипаза

4. тіндік липаза

5. холестеролэстераза.

477.Неге ацетил-КоА-ның артық мөлшерде түзілуі мен оның толық тотықпауы қауіпті?

1. ацетил-КоА липидтер синтезіне жқмсалады

2. +кетон денелерінің мөлшері артады

3. өт қышқылдарының синтезі артады

4. майлардың ішекте сіңірілуі бұзылады

5. бауырда гликоген қоры таусылады

478.Өт-тас ауруының себебі не болып табылады?

1. +өт қышқылдары мен лецитиннің түзілуі төмендейді

2. Холестерин мен кефалиннің түзілуі төмендейді

3. Өт қышқылдары мен глицериннің түзілуі артады

4. Фосфолипидтер мен май қышқылдарының түзілуі артады

5. Липопротеиндер мен апобелоктар түзілуі артады

5- III деңгейі

479.Дәрігерге 45 жастағы ер адам жиі шөлдейтіні және жиі зәр шығаратыны туралы шағымданды. Науқасты тексеру барысында, артық салмақ, демі мен ауыз қуысынан ацетонның иісі шығатыны байқалған. Дәрігер қантты диабет деп болжам жасады. Осы патология кезінде қанда қандай биохимиялық анализ көрсеткіштері өзгеруі мүмкін?

1. + кетон денелері мөлшерінің артуы

2. Белок мөлшерінің артуы

3. Глюкозаның азайыып кетуі

4. Мочевины мөлшерінің азаюы

5. Холестерина мөлшерінің азаюы

480. Стационарға жүректің ишемиялық ауруы деген болжаммен науқас түсті. Жалпы холестерин — 8ммоль/л; триглицерид концентрациясы — 4ммоль/л. Қанда липидтердің өзгеру типін анықтау үшін қосымша қандай көрсеткіштерді зерттеу қажет?

А) жалпы белок

В) + липопротеиндер спектрі

Г) глюкоза

Д) бос май қышқылдары

Е) жалпы фосфолипидтер.

481. Клиникадағы 15 жастағы жасөспірім «семіру» болжамымен ауруқанаға түсті. Аш қарындағы қан плазмасының түсі – хилезды (сүттің түсіндей). Диагнозды нақтылау үшін қосымша қанның қандай биохимиялық көрсеткіштерін анықтаған жөн?(Х-холестерин; ТЖЛП-тығыздығы жоғары липопротеид)

А) Х-ТЖЛП

Б) жалпы холестерин

В) жалпы белок

Г) глюкоза

Д) +триацилглицерид

Е) жалпы фосфолипид

482. Атеросклерозды емдеу курсынан өткеннен кейін, диеталық ұсыныстарды қатаң сақтаған науқас липидтік спектрге қан өткізді. Емдеу тиімділігі нәтижесінен қан плазмасында қандай липопротеиндердің жоғарылауын күтуге болады?

1. Хиломикрондар

2. ТТЛП

3. ТӨТЛП

4. +ТЖЛП

5. ТОЛП

483. Өт-тас ауруымен ауыратын науқаста биохимиялық қан анализінде сілтілі фосфатаза белсенділігі артқандығы және өт қышқылдары мөлшерінің жоғарылағаны, стеаторея анықталды. Науқасқа қандай кеңестер берген жөн?

1. артық тамақтану

2. +майлы тағамдарды шектеу

3. жануар майларын пайдалану

4. көмірсуларды көп пайдалану

5. белоктарды көп пайдалану

484. Ксантоматоздан зардап шегетін жасөспірімді тексеру барысында жанұялық гиперхолестеролемия анықталды. Диагнозды нақтылау үшін қанның қосымша қандай биохимиялық көрсеткіштерін зерттеген жөн?

1. ураттар

2. +ТТЛП

3. глюкоза

4. ТЖЛП

5. мочевина

ЖӘЙ БЕЛОКТАР алмасуы 1сабақ

485.Ересек адамдар үшін 1 кг дене салмағына есептегенде белоктардың тәуліктік нормасы нешеге тең?

1. 0,3-0,4 г

2. 5,0-6,0г

3. +07,-08г

4. 9,0-10,0г

5. 11,0-12,0г

486.Оң азоттық тепе-теңдік (баланс) дегеніміз не?

1. тағам белоктарының азотының ағзадан бөлініп шыққан азоттан аз болуы

2. +тағам белоктарының азотының ағзадан бөлініп шыққан азоттан көп болуы

3. тағам белоктарының азотының ағзадан бөлініп шыққан азотқа тең болуы

4. жасушада синтезделген белоктың мөлшері тағаммен түскен белоктан көп болуы

5. жасушада синтезделген белоктың мөлшері тағаммен түскен белоктан аз болуы

487.Қалыпты асқазан сөлінің рН-ы нешеге тең?

1. 3,0-5,0

2. +1,5-2,0

3. 8,8-9,0

4. 10,4-12,8

5. 5,5-6,8

488.Қандай зат асқазан сөлінің негізгі бейорганикалық компоненті болып табылады?

1. сутектің пероксиді

2. көміртектің тотығы

3. +тұз қышқылы

4. күкірт қышқылы

5. аммоний сульфаты

489. Қалыпты асқазан сөліне қандай химиялық қасиеттер тән:

1. тәулігіне 2л бөлінетін, түссіз, аздап тұтқыр, өте қышқыл иісі бар сұйық зат

2. тәулігіне 2л бөлінетін, сары түсті, тұтқыр, сәл қышқыл иісі бар сұйық зат

3. тәулігіне 2л бөлінетін, түссіз, өте тұтқыр, әлсіз қышқыл иісі бар сұйық зат

4. тәулігіне 3л бөлінетін, түссіз, аздап тұтқыр, иіссіз сұйық зат

5.+ тәулігіне 2л бөлінетін, түссіз, аздап тұтқыр, әлсіз қышқыл иісі бар сұйық зат

490. Белоктардың шіруі дегеніміз не?

1. тіндік оксидазалардың әсерінен тотығуы

2. ішек сөлінің ферменттерінің әсерінен аминқышқылдарының ыдырауы

3. +тоқ ішек микрофлорасының әсерінен аминқышқылдарының ыдырауы

4. тіндік дезаминазалардың әсерінен дезаминдену

5. тіндік редуктазалардың әсерінен тотықсыздануы

491. Шіру кезінде тоқ ішекте тирозиннен не түзіледі?

1. крезол, фенол

2. скатол, индол

3. метилмеркаптан, күкіртті сутек

4. путресцин, кадаверин

5. толуол, пиридин

492. Шіру кезінде тоқ ішекте триптофаннан не түзіледі?

1. индол, скатол

2. крезол, фенол

3. метилмеркаптан, күкіртті сутек

4. путресцин, кадаверин

5. толуол, пиридин

493. Шіру кезінде тоқ ішекте лизиннен не түзіледі?

1. кадаверин

2. индикан

3. индол

4. крезол

5. путресцин

494. Шіру кезінде тоқ ішекте орнитиннен не түзіледі?

1. кадаверин

2. индикан

3. индол

4. крезол

5. путресцин

495. Асқазан с

www.ronl.ru

Күрделі липидтер, терпендер, стероидтар. Реферат липидтер

Липидтер

Күрделі липидтер, терпендер, стероидтар - презентация онлайн

Липидтер дегеніміз

Липидтер, жіктелуі (қарапайым және күрделі липидтер), қызметі, май қышқылдары

2. Дәрістің мақсаты:

3. Дәрістің жоспары:

4. Липидтердің құрылысы

5. Май қышқылдары – липидтердің құрылымдық компоненті

6. Маңызды қаныққан май қышқылдары

7. Маңызды қанықпаған май қышқылдары

8. Липипдтердің жіктелуі

9. Қарапайым липидтер және жеке өкілдері

10. Күрделі липидтер және жеке өкілдері

11. Липидтердің физикалық қасиеттері

12. Липидтердің химиялық қасиеттері

13. Липидтердің биологиялық маңызы

14. Бақылау сұрақтары:

15. 1. Салханова С.Н. және т.б. Биоорганикалық химия пәнінен оқу әдістемелік кешен, 2011. 2. Сейітқалиев Қ.С. Органикалық химия. – Алматы, 1993. 3. Тюкавк

Липидтер дегеніміз

Лекция - ТАҚЫРЫБЫ: Липидтер алмасуы.

Смотрите также