РЕФЕРАТ
Мавзуъ: "Точикон дар асрхои XVI - XVIII"
|
Давлати Сомониён
Давлати Сомониён феодали, яъне ҷомеаи ашрофи буд. Сардори давлат амир ба ҳисоб мерафт. ҳам хокимияти дуняви ва ҳам дини дар ихтиёри у буд. Амир аз ҷумлаи шахсони маъруфу донишманд шурои маслиҳати дошт, ки он ба у тарзу усулҳои самароноки идораи мамлакатро маслиҳат медод.
Сомониён дастгоҳи пурзури боэътимоди марказию махаллии идораи давлатӣ доштанд, ки онро хукумат гуфтан чоиз аст. Ҳукумат аз даҳ девон иборат буд ва ба воситаи ин девонхо давлати Сомониён идора карда мешуд.
Пойтахти далати Сомониён шахри Бухоро буд. Ин давлат аз ду минтақаи калон идорат буд – Мовароуннаҳр ва Хуросон, вале ҳудудхои алоҳидаи он аз ин минтақаҳо ҳам берунро дар бар мегирифт. Ҳардуи онҳо, дар навбати худ, аз вилоятҳои сершумор иборат буданд. Вилояти Мовароуннаҳр бевосита ба воситаи шахри Нишопур тобеъ буданд. Яъне, Хуросон аз шахри Нишопур идора мешуд.
Амирони охирини Сомони барои нигоҳ доштани иқтидори давлати Сомониён коре накарданд. Онҳо ба низоъҳои дарбори машғул шуда, бехабар монданд, ки ҳам кишоварзию ҳам ҳунарманди ва ҳам тиҷорат таназзул кардаааст. Лашкар аз назорати ҳочиби бузург баромад. Ба он ашхоси худхоҳ соҳиб шуданд. Хазинаи амир холи шуд. Низоми давлатдори таназзул ёфт. Аз ин кабилахои турки қарахониён истифода бурда, соли 999 бо сардории Элокхон шахри Бухороро ба даст дароварданд ва ба мавчудияти далати Сомониён хотима бахшиданд.
Баъди барҳамхурии давлати Сомониён дар ҳудуди ин давлат давлатҳои қарахитоиён ва Газнавиён таъсис ёфта, замоне арзи вучуд доштанд. Дар давраҳои гуногуни асрхои XI – XIII қисматҳои алоҳидаи каламрави собик далати Сомониён ба далатхои Салчукиён ва Гуриён низ дохил буданд.
Мухаммад мачбур шуда буд, ки заминҳои дар Фарғона доштаи қарахонихоро то сарҳади Чирчиқу Арис ба фоидаи қулчуқ дихад. Сархади байни қулчуқу Муҳаммад аз Хуҷанд то Сунаққурғон муайян гашт.
Дар баробари қарахитоихо, инчунин муғулҳо низ сарҳадҳоии шаркии давлати Хоразмро халалдор менамуданд. Онҳо ба баҳонаи чаронидани чорво ва галаи уштурҳояшон ҳар сари вакт сарҳадро вайрон менамуданд. Муҳаммад Хоразмшоҳ бошад барои зада гардонидани ҳамлахои ғоратгаронаи қулчуқ ва Муғулхҳо якчанд маротиба ба соҳилхои поёноби Сирдарё юриш намуда буд. Дар рафти яке аз ҳамин юришҳои у тобистони соли 1216 дар байни лашкари Муҳаммад ва дастаи мусаллаҳи писари Чингизҳон-Чузи задухурди тасодуфи ба амал омад.
Аммо баъди гуфтушунидҳои кутоҳ муғулҳо ақиб нишастаанд. Зеро бо ташаббуси Муҳаммад соли 1215 Чингизхон сафири Хоразмро дар Пекин қабул намуда, оид ба ҳамкори ва бехатарии сархадҳо намуда буданд. Сарчашмаҳо ёдовар мешавад, ки Мухаммад барои нобуд сохтани Қулчуқ гуё бо Чингизхон иттифоқ баста бошад. Вале хамаи ин кушишҳо пеши роҳи забткории муғулҳоро гирифта натавонист. Ин буд, ки Чингизиён то соли 1218 кисми шимолии ҳафтруд ва соҳилхои Иртишро забт намуда, ба истилои Осиёи Миёна омода гаштанд.
Вахшиёна пахш намудани шуриши соли 1207 дар Бухоро ва шуриши соли 1211 дар Самарқанд норозигии сокинони ин шаҳрҳоро нисбат ба Хоразмшоҳиён дучанд зиёд кард. Руҳониён низ аз сиёсати давлатдории Хоразмшоҳиён норизо буданд.
Давлати Хоразмшоҳиён дар чунин вазъияти душвори сиёсиву иктисодӣ зери хамлаи муғулхо карор гирифтаанд.
Гарчанде, ки Мухаммади Хоразмшоҳ дорои қувваи азими ҳарбӣ бошад ҳам лекин қувваҳои асосии у пароканда буданд.
Дар ибтидои ҳама қабилаҳои муғул пароканда буданд ва байни худ дар ҳолати душмани қарор доштанд. Лекин онҳоро Темучин ном сардори қабилаи мғулхо дар давлати ягонаи муттаҳид карда, қувваи бузурги ҳарби табдил дод.
Соли 1206 Темучин дар Қурултойи навбати худро Хони Бузург эълон карда, унвони Чингизхонро гирифт. Лашкаркашиҳои азими истилогаронаи Чингизхон иктидори ўро руз аз руз бештар мегардонид. Дастахои чангии муғул бо сардори Чучи ном писари калони Чингизхон <<халқҳои чангалнишини>> соҳили дарёи Енисейро ба худ тобеъ намуданд. Халки уйғур бо ихтиёри худ хукумронии Чингизхонро қабул кард Хубилай ном сарлашкари муғул қисми шимоли Хафтрудро ишғол намуд. Худи Чингизхон ба Чини шимоли лашкар кашида, шахри Пекинро, ки пойтахти он буд забт намуд. Баъдар дар солҳои 1218-1219 муғулҳо ба осони сарзамини Қарахитоиҳо Ҳафтруд ва Туркистони Шарқиро тасарруф намуданд ва ба сархади давлати Хоразмшохиён наздик шуданд. Дар бобати ранги душмани гирифтани муносибатхои ин ду давлатӣ азими онвақта саҳми тоҷирони Осиёи Миёна хеле бузург аст. Бисёр тоҷирони сарватманд, ки бозоргонии Муғулистон ва Осиёи Миёнаро дар дасти худ нигоҳ медоштанд, ҳануз пеш аз хамсарҳад гардидани ин ду давлат бо ҳамкориҳои уйғурҳо дар умури ташкилот ва сохти дохилии Муғулистон аз мушовирони асосии Чингизхон ҳисоб мешуданд. Чингизхон дар бораи вазъияти дохилии давлати Хоразмшоҳиён муттасилан ба воситаи ин тоҷирон маълумот ба даст меовард.
Мухаммад Хоразмшох, ки дар он вақт назар ба Чингизхон бештар қувва дошт, равияи ҷангталабонаеро пеш гирифт. Дар соли 1218 ҷанговарони Хоразм ба ичозати ў дар қалъаи сарҳадии Утрор, ки дар канори дарёи Сир воқеъ гардида буд, як корвони аз тарафи Чингизхон фиристодашударо, ба гумони ин, ки мақсади ҷосуси дорад, тороҷ намуданд. Бори корвон аз 500 шутур тилло маснуоти абрешими чини, пустҳои қиматбахо ва амсоли ин иборат буд ва 450 тоҷир, аъёну ашроф ва ашхоси муътамади хони муғул маъмури овардани онхо буданд. Гумоштагони Хоразмшоҳ ҳамаи ин одамонро ба қатл расонида, тамоми молҳоро фурухта, пули онҳоро ба маркази давлати Хоразмшоҳиён фиристоданд.
Чингизхон аз вокеаи Утрор, ки бештар бо номи <<Фоҷиаи Утрор>> маълум аст, хабардор шуда, аз Хоразмшох талаб кард, ки сабабгорони ин фоҷиа яъне ҳокими Утрорро ба у супоранд ва тавони ҳисоротҳои воридшударо бидиҳад. Лекин сафири Чингизхон, ки бо ин талаб ба пойтахти давлати Хоразмшоҳиён омада буд, бо амри Муҳаммади Хоразмшоҳ ба катл расонида мешавад ва ҳамрохони ў бо ришу мўйлаби бурида пас гардонида шуданд. Аз руи баъзе маълумотҳои дигар онҳоро қатл карданд. Ин рафтори ҷангталабонаи Мухаммади Хоразмшох ҳучуми Чингизхонро ба Осиёи Миёна тезонид.
Пайдоиши худи сулола маълум нест, номи дар илм қабулшудаи тамоман шарти буда муаррихон асри XI ба ду унвони маъруф: қарахон ва шоҳ гирифтаанд. Зоҳиран хастии асосии давлати Қарахониёнро кабилоҳои турки Яғмо ва Чингили ташкил мекарданд, ки дар ному лақабҳои давраи зуҳури Қарахони бештар дучор меояд. Аммо лақаби аз хама олии Арионҳон ва Буғрохон хисоб мешуд.
Дар ин давра умуман давлати Қарахониён ба чанд амлок тақсим шуда ҳудуди онхо ҳамеша тағир ёфта меистод. Сохибони амлок ҳуқуқ ва имтиёзҳои калоне доштанд, онҳо метавонистанд ҳатто ба номи худ пул бароранд. Мулкдорони хурд ҳам амлок ва ҳам амлокдорро иваз карда метавонистанд. Алоқаи тобеият серзина буд. Таърихи сиёсии ин давра пур аз ҳаводиси ҷангу талошҳои байни ҳудуди мебошад.
Дар мавқеи аввал имтиёзи сиёсӣ ба чониби авлоди Алиён буд. Пас аз истилои Мовароуннаҳр онхо ба сарзамини бузурге сохиб гардиданд, ки дар ғарбу кад-кади Амударё бо ҳудуди давлати Ғазнавиён тўл мекашид, дар шарқ бародари Наср Кашғарро ба даст овард. Дар ин овон сардорони сулола гоҳҳо аз байни намояндагони гуногуни хонадони Алиёнҳои хоста шуданд.
Бояд қайд кард, ки кашмакашиҳои миёни Қарахониён ва давлатҳои хамзамон махсусан Салчуқихо хеле шадид сурат мегирифт. Ба дигаргуниҳо ворид намудан дар давлати Карахониён, ки ба вилоятҳои ҷудогона тақсим шуда буд, дар натиҷаи муборизаҳои дохили Мовароуннаҳр аз он ҷудо шуд. Соли 10480 Наср Буритегин пойтахтро аз Узген ба Самарқанд кучонид.
Дар замони Буртегин давлати Қарахониён дар Мовароуннаҳр шуҳрат пайдо кард, вале дар давраи ҳукумронии писараш Шамсулмалик заминҳои шимоли Мовароуннаҳр ба дасти Қарахониҳои шарқи гузашт. Ғайр аз ин Салчуқихо соли 1072 ба сардории Арслон аз дарёи Ому гузашта Бухороро муҳосира намуд. Фавти Арслон Мовароуннаҳрро аз хучуми Салчуқихо наҷот дод . қайд кардан зарур аст, ки cарзамини қарахониён ба ду ҳоқони асоси таксим мешуд. Ҳокони кисми шарки марказаш Балагун ва Хокони кисми гарби - марказаш Узганд.
Дар давраи хукумронии Иброхими Иброхими Тамгосхон сиёсати дохилии давлат чолиби диккат аст. Агар бо сарчашмахои таърихи диккат кунем. Иброхими Тамгосхон то як дарача мувозиби амният оромиш ва эхтиёчоти халки худ буд ва аз ин лихоз дар байни мардум шухрат дошт. Хусусан Касони ба моликияти даст дарозкунандаро беамон чазо медод. Дар ин бобат сарчашмахо гуногун мебошанд.
Чунин муносибат зулми феодалонро камтар накарда бошад хам вале пеши зиёд шудани онро гирифтанд. Инак дар шароити давлати феодали худи хамин хам як ходисаи прогресиви ба шумор мерафт.
Дар сиёсати дохилии давлвти Карахониён аз дигар давлатхо дида одилона буд. Шохи Карахони кушиш мекард ки иктисодиёти кишоварзи таракки карда дар мамлакат арзони хукумфармо бошад. Аз ин ру бозорхоро бевосита дар тахти назорати хеш гирифта нарху наворо танзим мекардааст. Сиёсати пешгирифтаи уро писар ва наберааш давом дод.
Вале ворисони минбаъдаи ин хонадон дар сиёсати хоричи ва лашкаркашон кори уро давом дода натавонистаанд. Холо дар замони Шамсулмалик онхо ба фишори Карахониён шарки тоб оварда натавонистанд. Фаргонаро аз даст доданд ва минбаъд марзи ду давлат аз Хучанд муайян шуд.
Дар ибтидои Қарахониён бо рухониёни иртиҷоии дини Имом барзидди ғояхои озодфикри ва шуришҳои халқи забон як карда буданд Вале дертар дар байни онхо норозигиҳо ба амал омад Сабаб он буд ки руҳониён мехостанд Хонҳо бо хохиши иродаи онҳо амал намоянд Аммо хон инро намехост. Дар натиҷа кашмакашиҳои давлат заиф шуд ва Маликшоҳи Салчуқи Самаркандро ишғол кард ва Ахмадхонро асир гирифт.
Дар солхои 1092-1093 Ахмадхон ба Исфара ва Самарканд баргашта бар зидди онҳо муборизаро сар кард. Аммо руҳониён суиқасд карда уро куштанд. Ва ба хамин давраи пурзуршавии нуфузи рухонийни мусулмон сар шуд.
Аслан ин Карахитоиҳо аз кабилаҳои сершуморе, ки дар водии Тарум маскун буданд дар натиҷаи омезиш бо дигар қабилахо ташаккул ёфтанд. Онҳо дар муборизаи зидди хонҳои Қарахони дастболо шуда ба он мувафак шуданд, ки дар соли 1125 давлати худро ташкил намоянд. Қарахитоиҳо дере нагузашта ба тамоми заминҳои Шарқии Қарахониён соҳиб гашта ба мулкҳои Мовароуннаҳрии онҳо низ таҳдид намуданд.
Кушиши аввалини Қарахитоихо ба Ғарб аз тарафи Ҳоқонии Кашғар Ахмад ибни Ҳусайн баргардонида шуд. Аммо дертар онхо таёрии пурзур дида дар наздикии Хучанд ба Маҳмуди Қарахони зарбаи сахт заданд, дар ин мубориза ба Маҳмуд маслиҳатгараш Султон Санҷар дасти ёри дароз мекард чунки худаш дар чанги Хоразм банд буд. Дар вакти кулай истифода бурда Қарахитоиҳо Қарахониёнро шикаст доданд.
Қарахитоиён барои баргардонидани заминҳои худ кушишҳои зиёд намуданд. Ҳатто бо Султон Санчар забон як карда муборизаро шадид намуданд. Аммо Қарахитоихо бо лашкари зиёде онхоро сахт шикаст дод ва ба тамоми сарзамини Мовароуннаҳр сохиб шуд. Акнун Қарахониён бо Қарахитоиҳо маҷбуран андоз месупориданд.
Агарчи Қарахитоихо қариб тамоми сарзамини Қарахониёнро ишғол карда намуда бошанд хам, аммо ба сохти давлатдории онхо танҳо сардори Қарахитоихо хироҷ ситонида мешуд халос. Онҳо ҳам мисли Салчуқиҳо ба корҳои дохили Қарахониён чандон дахолат намекарданд. Ҳонҳои онхо мисли пеш аз байни ашрофиёни Қарахони таъин мешуданд.
Чуноне, ки қайд намудем дар давраи пош хурдани давлати Сомониён ташаккул ёбии давлати Ғазнавиён ба назар мерасид. Ин давра хамчун як маркази сиёси сар бардоштани Ғазнавиён ҳануз аз аввалхои асри X сар мешаавад.
Дар сарчашмаҳои таърихи Сабук-Тегин ҳамчун асосгузори сулолаи Ғазнавиён дар асрхои X эътироф гардидааст. Зеро Сабук-Тегин на Фақат истиқлолияти Ғазнавиёнро таъмин намуд, балки заминҳои соҳилии дарёи Кобулро ба он хамрох карда, хоки давлати худро васеъ намуд. Илова бар ин ба ивази кумаке, ки бо амри Сомон Нухи 11 расонида буд, ҳокимияти Хуросон низ ба ихтиёри у гузашт.
Умуман давраи тараққиёт ва ба авҷи аълои худ расидани далати Ғазнавиён ин дар давраи ҳукумронии Маҳмуди Ғазнавӣ мебошад. Хусусияти хоси давраи ҳукумронии Маҳмуд дар он зохир мешуд, ки Маҳмуд аҳолиро ба ду гуруҳ ҷудо мекард.
Ба қувваҳои муссалаҳ ва халқи одди. ба аскарон мохона медод ва ба ивази ин аз онҳо талаб менамуд, ки ҳамагуна амри ўро бо садоқат ичро кунанд. Вай барои ин, ки гуё халқи мамлакатро бо қувваҳои аскари худ аз ҳуҷуми душмани хориҷи мухофизат мекунад, аз аҳолии одии заҳматкаш ҳам талаб мекард, ки ҳар як фармони ўро бегуфтугу бачо оранд. Илова бар ин андозхои давлатиро адо карда истанд.
Чуноне, ки аз мушоҳидаҳо бар меояд Маҳмуд ҷангҳои худро дар асоси шиори << Ғазоват >> мебурд. Ба ин восита Ў аз тарафи Халифа дастгири меёфт ва инчунин дар атрофии худ мусалмонони зиёдеро ҷамъ овард. Махмуд худро пайрави мазҳаби сунни эълон карда ба муқобили ҳамагуна ҷараёни динии дигар мубориза бурда ғорат мекард. Барои Маҳмуд мазҳаби сунни фақат як воситае буд, ки ба ин роҳ у мавқеи ҳокимияти худро мустаҳкам мекард ва сарваташро меафзуд.
Маҳмуд ба корхои давлатдори низ то як дарача диққат медод. Маҳмуд худаш дар ҳар як Ҳоким ҷосуси махфи мегузошт инчунин ғайр аз ҷосусон боз дар пеши ў маъмури махсус бо унвони машриф ба кор мегирифт. Инҳо аз вазъияти дохили кордори ва аҳволи ҳокимон хабар дода меистод.
Маҳмуд ҳатто аз паси писари худаш Масъуд, ки вориси салтанат буд, ҷосус гузошт. Махмуд бештар ба лашкари мустаҳкамаш такя мекард. Дар ихтиёри у филҳои ҷанги, барои мусоираи қалъа, мошинҳои сангандоз, пулҳои шиновар дошт. Нафарони зиёди лашкари ўро ғуломони зархарид ва таълими ҷанги гирифта ташкил медод. Дастаҳои сарбозони ғулом аз туркҳо ва ҷанговарони дигар халқҳо мавчуд буд, ки дар байни онҳо точикон низ набуданд.
Баъди марги Маҳмуд писараш Масъуд ба сари хоқимият омад. Дар сиёсати ғоратгаронаи падар тағироте ворид накарда балки худаш чунин сиёсатро тақвия дод. Ин холат тамоми аҳолии то рафт қашоқ мекард. Мардум аз хокимияти Шох норози буданд.
Аз вазъият истифода бурда Салчуқиён ба Ғазнавиён итоат накардаанд. Дар соли 1035 байни онхо ҷанги шадид ба амал омад, ки Масъуд шикаст хурд. Масъуд қисми зиёди Хуросонро аз даст дод. Сипас бо лашкари зиёд Масъуд кушиши аз нав бар гардонидани минтақаи худро кард аммо ин дафъа ҳам ў сахт шикаст хурда ба ҳамин хокимияти Ғазнавиён дар Хуросон ба итмом расид, яъне ин шаходати он буд, ки чои давлати Ғазнавиёнро давлати Салчуки гирифт.
Давлати Салчуқи давлати сулолави буд. Ҳокимият хосияти мероси дошт яъне аз сулолаи салчуқихо таъин мешуд.
Умуман кайд зарур аст, ки дар ин марҳилаи таърихи асрхои Х-ХIII дар тамоми давлатхо муносибатхои феодали рушд карда буд. Дар ин давра ба намояндагони табақахои ҳукумрони мамлакат бахшидани заминхо пахн мегардид. Чунин бахшидани заминҳоро иктаъ меномиданд. Дар аввал онхо ҳуқуқи андозчини доштанд аз асрхои ХI сар карда онхо заминхои деҳқонон ва дигар молу мулкашонро кашида мегирифтанд. Кушиш мекарданд, ки барои аз як чой ба чои дигар рафтани деҳқонон роҳ надиҳанд.
Баъди сар даровардани Муғул ба Мовароуннаҳр Ҳонхои муғул ба тадриҷ дини исломро қабул карда ба атрофии худ намояндагони уламо ва тоҷиронро ҷамъ намуда сиёсати марказият додани ҳокимияти хеширо пеш гирифтанд Чунин рафтори онҳо норозигии пешвоёни кабилахои муғул ва туркро ба вучуд меовард. Ин буд, ки дар нимаи аввали карни ХIV дар улуси Чагатой яъне Мовароуннаҳр муборизаи байни хонҳо ва аъёни қабилаҳои аксари турк ва туркшуда ниҳоят дарача шадид гирифт. Дар натиҷаи ин мубориза пешвоёни қабила хеле нуфуз пайдо намуда вале ҳокимияти хони бисёр заиф гардид.
Дар чунин як вазъияти хеле печида ва ҳасос дар хаёти сиёсии кишвар писари беки қабилаи барлос-Темур пайдо мешавад. Қабилаи барлосҳо дар ибтидои асри XIV дар заминаҳои водии Қашкадарё дар баробари зиндагии бодиянишини-биёбонгарди (кучманчи) хаайти муқими низ доштанд ва тадриҷан забону расму ойини мардуми точикро қабул карда буданд.
Дар аввалҳои руи сахнаи сиёсат омаданаш хамчун сардори дастаи роҳзанон ном бароварда буд. Темур хангоми ба мукобили Чағатойҳои Мовароуннаҳр ҳучум оварданд хони муғулистон Туглуқ-Темур ба ў ёри мерасонад ва барои ин хизматаш аз тарафи муғулхо ҳокими вилояти Кеш ( Кашкадарёи хозира) таъин мешавад. Тeмур борхо ба собик хучаинои худ ҳокимони ин ё он вилоят хиёнат карда буд ; гох ба тарафдории онҳо сар мебардошту гоҳ мукобили онхо мубориза мебурд. Дар айни замон зираку маккор хам буд, дар ин мудат дах сол бо маҳорату кордониву далери ҳамқабилаҳои худ барлосҳоро дар атрофи худ муттаҳид менамуд.
Темур дар ин навбат ба ҳокимияти Мовароуннаҳр Илёсхуҷа - писари Туғлук-Темур хиёнат намуда, бо амири Балх Ҳусайн итифоқ баста ва ба хоҳари ў хонадор шуд. Амир Хусайн ва Темур ба мукобили Туғлук-Темур мубориза сар карданд, вале дар ҷанг шикаст хурда маҷбур гаштанд, ки Осиёи Миёнаро гузошта ба Сиистон фирор намоянд. Соли 1362 дар яке аз ҷангхои ғоратгарона дар ҳаволии Сииситон Темур аз дасту пояш ярадор шуда тамоми умр ланг монд Минбаъд уро бештар ба унвони Темури Ланг номгир мекарданд.
Соли 1364 амир Ҳусайн ва Темур Мовароуннахро аз таҳти тасаруфи хони муғулистон берун оварда худ ҳукумрони ин сарзамин гардиданд. Халк харду амирро ва хусусан Ҳусайнро, ки бо золими ном бароварда буд, бад медид Ҳусайн ҳангоми шунидани арзу доду хоҳиши мардуми Самарканд дар даст шашпари оҳанинро дошта меистод. Аксари вақт ба чойи ба доди корафтодагон расиданиу ба онҳо дарафтода бераҳмона онҳоро лату куб мекард. Пас аз чанде Илёсхоча - писари Туғлук-Темур бо мақсади дубора ба тахти тасаруфи худ даровардани Мовароуннаҳр ба мукобили Хусайн ва Темур лашкар кашид.
Дар баҳори соли 1365 амир Ҳусейн ва Темур лашкари фаровон чамъ намуда дар соҳили дарёи Чирчик байни Чиноз ва Тошканд бо силоҳи душман ру ба ру шуданд. Ин хабардар таърих бо номи <<Ҷанги Лой>> машхур аст зеро хангоми чинг борони сел борида хамачоро лой карда буд ва аспхо дар лойу об гутида аз по меафтиданд.
Дар чанги Темур ва Ҳусайн шикаст хурда Самарқанду Шахрисабзро бесоиб гузошта ба Балх гурехтанд. Лашкари Илёсхуча мардуми атрофу акнофро талаву тороҷ намуда ба сўӣ Самарқанд равон шуданд. Мутаасифона дар Самарқанд қувваи харбие намонда буд, зеро Темур ва Хусайн лашкари боқимондаро низ бо худ бурда буданд.
Соли 1365-1366 дар Самарқанд бар зидди Туғлук – Темур шуриши Сарбадорон сар мезанад, ки ба он Мавлонзода ном донишчуе чке аз мадрасахои шахр рохбари мекард. Ба Сарбадорон муяссар шуд, ки муғулхоро аз Самарқанд ва гирду атрофи он ба ихтиёри Мавлонзода Абубакр ва Хурдаки Бухорои гузашт. Муғулхо хостанг, ки ба Самарканд ногаҳон ҳамла оварда, Сарбодоронро торумор кунанд, вале шикаст хурданд. Баъди ин Сарбадорон хокимияти худро бо тези дар тамоми Мовароуннаҳр паҳн кардан гирифтанд. Аз ин лахзаи муносиб Темур ва Ҳусейн истифода бурданд.
Ҳусейн ва Темур бо фиребу найранг аз Балх ба Самарқанд меоянд. Ҳамин тавр бо фиреб роҳбарони шуриши Сарбодоронро дастгир ва қатл карданд. Онҳо танҳо Мавлонзодаро зинда дар зиндон нигоҳ медоштанд. Дар давлати Мовароуннаҳр ташкилкардаи Сарбадорон Темур ва Ҳусейн хукумрон шуданд, вале амир Ҳусейн дар макоми аввал буд. Ба чунин мартаба Темур рози шуда наметавонист. Барои хамин у лахзаи мувофи мекофт, то ки ҳокими ягонаи Мовароуннаҳр шавад. Дере нагузашта барои ҳокимият дар байни онхо зиддият ба амал омад ва он ба задухурди мусаллаҳона мубаддал гардид. Соли 1370 Темур дар яке аз задухурдҳо аскарони Хусайнро торумор карда, худи уро асир гирифт ва баъд уро ба қатл расонда худро амири Моавроуннаҳр эълон кард. Ҳамин тавр, давлати Темур ба вучуд омад.
tajprog.my1.ru
Шикасти давлати {ахоманишb - раздел Образование, ТАЪРИХИ RАДИМТАРИН
ДУШАНБЕ НАШРИЁТИ «ДОНИШ» 2008
САРЧАШМАИ ХУДШИНОСИИ МИЛЛB Агар кас гузаштаи аxдоди худро надонад, инсони комил нест! Ин хитобаи сода, вале дар айни замон
МУRАДДИМА Халrи тоxик ба итти[оди бузурги миллат[ои сотсиалистb, ки Иттифоrи Республика[ои Советии Сотсиалисти
Осори палеолити поин Замони пайдоиши нахустин одамонро дар сарзамини Осиёи Миёна ба таври яrин муайян кардан хеле душвор аст, зе
Осори палеолити миёна Дар Осиёи Миёна аз мар[илаи баъди [аёти башари аввалия – палеолити миёна ёдгори[ои фаровон боrb мондааст. Ин
Осори палеолити боло Тахминан 40–35 [азор сол пеш ташаккули навъи имрeзаи башар Homo sapiens сурат мегирад. Дар ин давра асбобу олот
Тавсифи xамъияти палеолит Мо дар асоси материал[ои археологb инкишофи тадриxии rувва[ои исте[солкунандаи xамъияти давраи палеолити Оси
МЕЗОЛИТ ВА НЕОЛИТ Замони мезолит ва неолитро одатан ба 10–15 [азор сол тахмин мекунанд. Лекин давоми ин давраи [аёти инсонb дар [
Осори мезолит Осори давраи мезолит хусусан дар ма[ал[ои со[или Каспb ба таври муфассал тадrиr шудааст. Намунаи барxастаи он
Осори неолит Тахминан 9–7 [азор сол rабл аз ин асри нави санг оuоз ёфтааст. Дар Осиёи Миёна се умумияти мадании таърих
Rадимтарин тасвир[ои рeи санг Тасвир[ои рeи санг, ки барои дарк намудани тафаккури башари rадим ва тасаввуроти нисбат ба му[ит пайдокардаи
Гузариш ба сохти rавмии падарb Асри биринxb му[имтарин давраи таърихи инсоният мебошад. Дар ин давра чи дар тараrrиёти rувва[ои исте[солкунан
Rувва[ои исте[солкунанда Бо мурури аср[о олоти исте[солот беш аз пеш такмил ёфта, техника тараrrb намуд. Яке аз равия[ои ин тараrrиёт ба п
Вилоят[ои таърихию мадании Осиёи Миёна Сайри тараrrиёти таърихии а[ди биринxb дар rисмат[ои мухталифи Осиёи Миёна яксон набуд. Дар ин бобат ду вилоят
Сохти xамъиятb Масъалаи сохти xамъиятии а[ди биринxb мавриди ба[су мунозира[ои бени[ояти мутахассисон rарор гирифтааст. Роxе
Умумияти [индуэронb. Ориёи[о Протсесс[ои этникие, ки дар Осиёи Миёнаи а[ди биринxb ба амал меомаданд, [ам барои тараrrиёти ояндаи худи ин са
Ро[[ои кeчиши тоифа[ои [индуэронb ва комплекс[ои археологии Осиёи Миёна Тоифа[ои [индуэронb то замони аз [ам xудо шудани худ дар куxо сукунат доштанд, кай ва бо кадомин ро[[о кeчидан аз
Металлургияи о[ан Материал[ои археологb бо rиёси баъзе мадрак[ои забонb ва [амчунин сарчашма[ои хаттии rадим, ки ба давра[ои баъд
Маскан[о Ёдгори[ои асри аввали о[ан дар Осиёи Миёна назар ба ёдгори[ои пешини аср[ои санг ва биринxb ни[оятдараxа кам ка
Авесто» [амчун сарчашмаи таърихb «Авесто», ки аз маxмeи матн[ои пайравони оини зардуштb иборат аст, му[имтарин маъхази оид ба таърихи rадимтари
Масъалаи ташаккули rадимтарин давлат[о Та[лили вазъи иxтимоию иrтисодии Осиёи Миёна нишон меди[ад, ки мамлакат дар мар[илаи гузариш ба xамъияти синфb
Зардуштия Дар боло ишора кардем, ки «Авесто» – маxмeи аносири аxноси мухталиф ва дар замони гуногун ба вуxуд омадааст. К
Ба вуxуд омадани давлати {ахоманиши[о Пайдоиши нахустин падида[ои давлат дар Эрон ба аср[ои IХ-VII пеш аз милод тааллуr дорад[188]. Дар ин аср[о аксари н
Футу[оти Куруши II дар Осиёи Миёна Натиxа[ои давраи аввали фаъолияти Куруши II ин буд, ки давлати {ахоманишb ба иrтидори бузурге со[иб гардид, нуф
Шeриши зидди Хахоманиши[о дар а[ди Дорои I Uалабаи бодиянишинони Осиёи Миёна бар Куруши II дар [алли таrдири давлати {ахоманишb роли калоне бозид. Аз як т
Осиёи Миёна дар [айъати давлати {ахоманишb Мувофиrи маълумоти сарчашма[о, rисмати му[ими Осиёи Миёна дар [айъати давлати {ахоманишb rарор гирифта буд. Да
Сохти иxтимоию иrтисодb, маданият ва дини Суuд, Хоразм ва Бохтар дар аср[ои VI–IV пеш аз милод Сохти xамъиятии халr[ои шарrиэронии Осиёи Миёна дар давраи [укмро-нии сулолаи [ахоманиши[о, чунон ки аз тадrиrи
ОСИЁИ МИЁНА ВА ЭРОН ДАР А{ДИ САЛТАНАТИ {АХОМАНИШИ{О Давлати бузурги [ахоманишb, ки яке аз пуриrтидортарин империя[ои xа[они а[ди rадим [исоб меёфт, мавxудияти худр
Тараrrии Маrдуния Дар а[ди салтанати Файлаrуси II (359–336 пеш аз милод) иrтидори Маrдуния афзуда, марказиятнокb ва итти[оди он усту
Му[ориба[о дар дамга[и Осиёи Миёна Дар сарчашма[ои хаттb роxеъ ба чораxeи[ои Бесс баъзе маълумот мавxуд аст. Аввалан, e кeшиш кард, ки xи[ати rонунии
Rувва[ои [арбb ва [унари xангии халr[ои Осиёи Миёна Халr[ои Осиёи Миёна бо кадомин rувва[о муrобили Искандари Маrдунb муrовимат карданд? Бояд rайд кард, ки камбуди
Амалиёт[ои [арбb дар Мовароунна[р Арриан (III, 28, 9-10) воrеаро ба rарори зайл наrл мекунад: «Ваrте ки ба Бесс наздик расидани Искандарро хабар додан
Шeриши сол[ои 329–327 пеш аз милод Ба муборизаи ба[ри истиrлолияти Суuд ва Бохтар сипа[солори ма[аллb Спитаман, ки яке аз симо[ои хеле барxаста да
Инrирози империяи Искандари Маrдунb ва оrибати футу[оти маrдуни[о Искандар Бобулро пойтахти давлати нави худ rарор дод ва асосан [амон усули мамлакатдории давраи {ахоманиши[
ОСИЁИ МИЁНА ДАР {АЙЪАТИ ДАВЛАТИ СЕЛЕВКИЁН Яке аз сарлашкарони Искандари Маrдунb - Селевк соли 312 пеш аз милод дар Бобулистон ба сифати сатрап мавrеъ ёфт
Пайдоиш ва таърихи давра[ои аввали Порт ва Юнону Бохтар Дар айни муборизаи байни ду бародарон (Селевки II ва Антиохи Гиеракс) барои со[иб шудан ба тахт аз давлати Сел
Муборизаи зидди истилокории Селевкиён Сипас, ахбори маъхаз[о моро ба да[сола[ои охири асри III пеш аз милод меоварад. Дар ин мобайн Порт давлати муrта
Равнаrи давлати Юнону Бохтар Масо[ати давлати Юнону Бохтарро писари Евтидем Деметрий аз [исоби хоки {индустон вусъат дод. Юстин (ХII, 6,4) Де
Давлати Юнону Бохтар Ни[оят кам будани маъхаз[ои таърихb имкон намеди[ад, ки сохти давлатb ва xамъиятии Юнону Бохтар муфассал тавс
Давлати Порт Агар бо сана[ои ин фасл ма[дуд нашавем ва материал[ои давраи сонитарро ба назар гирем, маълумот дар бораи сох
Дигар но[ия[ои Осиёи Миёна Яке аз му[имтарин но[ия[ои зироатии Осиёи Миёна – Фарuона мувофиrи маълумоти маъхаз[ои охири асри II пеш аз ми
Кeчманчиён ва Порт Соли 138/7 ба тахти Порт Фар[оди II нишаст. Худи Фар[од [анeз хурд буд ва давлатро модараш идора мекард. Амнияти м
Масъалаи пайдоиши йуxи[о Xараёни воrеа дар Юнону Бохтар тамоман дигар буд. Барои фа[мидани он ва фа[мидани вазъияти умумии Осиёи Миёна
Страбон Помпей Трог Аси[о Аси[о Пасиан[о (асиан[о) Асиан[о Та[ори[о Тахори[о Сакараул[о (=сакараук[о) Сараук[о (=сакару
Амлаи rатъb ба Юнону Бохтар Соли 206 пеш аз милод, да[[о сол rабл аз он, ки йуxи[о ба хоки Осиёи Миёна дохил шуданд, дар сар[ад[ои давлатии Юно
Бохтар ва Суuд Аз тарафи йуxи[о истило шудани Бохтар боиси минбаъд пароканда ва uайримутамарказ шудани он гардид. Ваrт[ои ав
Давлати rадимии Фарuона – Даван Дар маъхаз[ои хитоии аср[ои II–I пеш аз милод Даван ном як кишвари васеи пурсарвати серодам тасвир шудааст. А
Халr[о ва но[ия[ои шимолb Яке аз халr[ое, ки дар мушкилb дастгири фарuонаги[о шуд, канuуй[о буданд (талаффузи rадимиаш khan-kiah). Дар сарчашма
Порт. Uалабаи Порт бар Рим Иrтидори Порт дар а[ди Ме[рдоди II ни[оят афзуд. Баъд аз сари вай (соли 88/7 пеш аз милод) кори Порт аввал омад нак
Давраи аввали давлати Кушон Дар Осиёи Миёна ва инчунин дар но[ия[ои xануби он – то худи хоки шимолу uарби Покистон бисёр ваrт танга[ое ёфт
Масъалаи хронологияи Кушон Масъалаи хронологияи Кушон, ки олимон сад сол боз бо xeшу хурeш му[окима мекунанд, [оло [ам масъалаи дандоншик
Забти сарзамин[о «{окими Гуйшуан Киотсзюкю» (ба rавли П.Пелйо, ин ном дар rадим K’iəudz ‘iəu kiəp талаффуз карда мешудааст),
Исло[оти пулии Кадфизи II Кадфизи II дар сиёсати пул исло[оте ба амал оварда, танга[ои тиллоро ба муомилот андохт. Одатан, чунин аrида ма
Канишка ва равнаrи давлати Кушон Маш[уртарин шо[и Кушон - Канишка мебошад. Та[лили номи вай дар илм боиси мубо[исаву мунозираи дурударозе гард
Таназзули давлати Кушон. Кушониён ва Сосониён Мувофиrи катиба[ои [индb баъди Канишка ба тахт Васишка нишаст, вале тангае бо номи e нест, танга[ое [астанд, ки
Бохтари шимолb Ба туфайли тадrиrот[ои муфассалу мунтазами археологии территорияи Осиёи Миёна, Афuонистон ва шимоли {индуст
Суuд, Фарuона, Чоч, Хоразм Ша[ру манзил[ои давраи Кушониёни Суuд, Фарuона, Чоч нисбат ба ша[ру манзил[ои давраи Кушониёни Бохтари шимолb
Хоxагии rишлоr. Обёрb Тадrиrи муфассали археологии майдон[ои фарох нишон меди[ад, ки дар он давра тамоми но[ия[ои асосии Осиёи Миён
Бинокорb ва [унармандb {ангоми [африёти археологb чунин намуд[ои иморату иншоот ёфт шуданд: 1) rаср[о, 2) маъбад[о, 3) бино[ои истиrоматb, 4
Савдои дохилb ва хориxb Ба давраи Кушониён системаи мутараrrии пулb, ни[оят гуногун будани rимати танга[о ва хеле зиёд будани шумораи
Осори хаттb Дар давраи Кушониён дар со[аи маданияти маънавии халr[ои Осиёи Миёна дигаргуни[ои xиддb рeй доданд. Ин давраи
Аrоиди маз[абb Аrоиди маз[абии давраи Кушониён ни[оят печдарпеч ва муракккаб аст. Rисми асосии а[олии Осиёи Миёна мисли пешт
ИСТОРИОГРАФИЯИ МАСЪАЛА{ОИ ФОРМАТСИЯИ ИXТИМОИЮ ИRТИСОДИИ UУЛОМДОРИИ ОСИЁИ МИЁНАИ RАДИМ Нотавонии илми буржуазb, алалхусус [ангоми чун як чизи том омeхтани таърихи иxтимоию иrтисодии Осиёи Миёна ва
Таrсимоти иxтимоb ва молумулкb Аллакай дар охири [азораи III ва аввали [азораи II пеш аз милод дар Туркманистони xанубb таrсимоти молумулкb рав
Таркиби xамъияти Осиёи Миёна дар охири [азораи I пеш аз милод ва ибтидои [азораи I милодb Дар танга[ои Юнону Бохтар ва давра[ои баъдтар ва инчунин дар танга[ои Кушониён чунин унвони юнонb ё худ шарrи
Давлати Сосониён Дар ибтидои асри III милодb дар натиxаи xанг[ои дурударози пурта[лукаи зидди рими[о ва низову хархаша[ои дохилb
Кидориён Мадраки асосb роxеъ ба Кидориён дар ахбори маъхаз[ои зерин [астанд. Дар солномаи Бэй-ши ривоят мешавад, ки [ок
Хиёниён Соли 346/47 шо[и Сосониён Шопури II дар сар[ади шарrии давлати худ меистод, зеро ба он xо, ба rавли Аммиан Марселли
Айтолиён Инак, дар ахбори муаррихи арман, ки ба соли 450 нисбат дорад, «кишвари [айтолиён» номбар шудааст. Егише Вардап
Масъалаи пайдоиши хиёниён ва [айтолиён Нависандаи суриёнии аввали асри VI Яшу Стилат менависад, ки: «хиёниён, ки худ гунн [астанд».[594] Вале ин даъвор
Xамъияти [айтолиён Прокопий Кесарский дар бораи «гунн[ои сафед» – [айтолиён гап зада, навишта буд, ки он[о «аз rадим» муrимb мебо
Не[зати Маздак Дар [удуди аср[ои V–VI дар Эрони Кайrубодшо[ (сол[ои 488–531) бар зидди муносибат[ои феодалb, ки нав ташаккул меёфт
Хоrонии турк ва нуфузи [окимияти он дар Осиёи Миёна Дар асри VI хеле дур аз [удуди Осиёи Миёна дар Олтой зери унвони «Хоrонии турк» (сол[ои 551-744) итти[оди давлатие
Турк[о ва {айтолиён {анeз ваrте ки турк[о ба Осиёи Миёна сар медароварданд, бояд ба {айтолиён дучор меомаданд. Ваrте Хоrонии турк б
Низои турк[о ва Сосониён. Иrтисодиёт ва сиёсат {амин ки давлати {айтолиён бар[ам дода шуд, байни собиr иттифоrчиён низоъ хест. Дере нагузашта алангаи низоъ б
Муносибати хоrони турк ва [окимони ма[аллb. Синтези Осиёи Миёнаву турк Аввал[о сиёсати турк[о, ки Осиёи Миёнаро ишuол карда буданд, аз сиёсати {айтолиён фарrи казоb надошт,[693] яъне о
Не[зати Абрeй А[воли а[ли ме[нат ни[оят вазнин буд.[702] Ба ин муносибат маълумоти не[зати Абрeй ни[оят му[им аст. Ин маълумот а
Маълумоти сарчашма[о дар бораи вазъияти Тахористон дар асри VI – ибтидои асри VIII Номи «Тахористон» бори аввал дар як асари тарxумавии соли 383 зикр мешавад.[707] Маъхаз[ои хитоb ин мамлакатро «
Таърихи сиёсb Мо дар боло наrл карда будем, ки дар а[ди Туншаху (вафоташ соли 630) хоrонии uарбии турк Тахористонро забт намуд.
Обёрb. Хоxагии rишлоr Аз афти кор, аксарияти мардуми Тахористон машuули зироат буд. Дар ривояти Сон Юн (ниг. ба боло) ба вуxуди обёрb
Унармандb ва тиxорат Дар Тахористон конковb хеле ривоx дошт. Аз рeи хабари сайё[он ва маълумоти содироти ин ё он мол[756] мо медонем,
Бинокорb. Меъморb Дар Тахористон бисёр ша[р[о, rаср[ои де[rонон ва ибодатго[[о [африёт шудаанд. {африёте, ки дар Тирмиз шуд (сол[ои
Санъати тасвирb Санъати рассомb дар Балаликтеппа, Аxинатеппа ва Rалъаи Кофарни[он махсусан муфассал инъикос шудааст. Дар яке
Айкалтарошb, кандакории чeб ва дигар намуд[ои санъат Баъзе асар[ои санъати [айкалтарошb дар осори гуногун дучор мешаванд. Дар Аxинатеппа як силсила муxассама[ои б
Тавсифоти умумb Номи «Суuд» дар маъхаз[ои гуногунзабон дар муддати мадид дучор мешавад.[802] Му[аrrиrи маш[ур В. Томашек тахмине
Сюан-сзан ва Хой Чао дар бораи Суuд Сюан-сзан ба Суuд соли 629 омад. Вай менависад, ки Самокиён ё Самосзан (Самарrанд) – мулкест, ки аз шарr ба uарб тe
Таърихи сиёсb Ал[ол мадракоти кофb нест, ки таърихи сиёсии Суuд, алалхусус, таърихи сиёсии мулк[ои он тартиб дода шавад. Маъ
Обёрb. Хоxагии rишлоr Се канали асосии обёрb, ки замин[ои xануби Самарrандро шодоб мекард, дар аср[ои миёна аз Вараuсар («Сари дарuот
Унармандb ва тиxорат Кe[[ои атрофи Суuд пур аз маъданиёт аст. Мувофиrи маъхаз[ои хаттb, баъзеи он[о истихроx карда мешуд. Масалан, маъ
Мустамликадории Суuдиён Мустамликадории суuдиён дар ин давра, аз як тараф, ба [аёти тиxоратию иrтисодb ва, аз дигар тараф, ба протсесс[о
Кашфи Rалъаи кe[и Муu ва [африёти Панxакенти rадим Дар тадrиrи давра[ои аввали таърихи асримиёнагии Суuд кашфиёту тадrиrот[ои археологb чунон маrому а[амиятеро с
Самарrанд, Варахша ва дигар бошишго[[ои ша[рb Маркази Суuд ша[ри Самарrанд буд. Ша[р дар димнаи Афросиёб xой дошт.[901] Вусъати димна 219га аст. Дар Афросиёб Н.И.
Бинокорb Дар боб[ои пешина мо камубеш бисёр масъала[ои бинокориро аз назар гузарондем. Дар аввал[ои аср[ои миёна дар С
Санъати тасвирb Осори санъати тасвирb аз Панxакенти rадим, Варахша ва Самарrанд падид омад. Дар Панxакент дар 60 хона расм
Айкалтарошb. Санъати мусиrb ва раrсb Дар санъати Суuд дар баробари рассомb [айкалтарошb [ам маrоми му[им дошт. Масоле[и [айкалсозb гил, гаx ва чeб буд.
Хати суuдb ва адабиёти он Чи тавре дар боло гуфта гузаштем, хати суuдb аз хати оромb бармеояд. Дар он даврае, ки ал[ол мавриди назар аст,
Аrоиди маз[абb Дар бораи аrоиди маз[абии а[ли Суuд дар маъхаз[ои гуногуни суuдb, хитоb, арабb ва тоxикию форсb маълумот ба назар
Уструшан Дар маъхаз[ои хитоb ин но[ия Сао (Саои шарrb), ё худ Су-дуй-ша-на (Suо-tuâi-şа-nâ)[959] номида шудааст. Маълумот
Фарuона Дар маъхаз[ои хориxb Фарuона дар аср[ои VI-VII Фейхан, Бохан, Паханна номида шудааст. Дар асоси ин транскрипсия в
СОХТИ ИXТИМОИЮ ИRТИСОДB. ТАШАККУЛИ МУНОСИБАТ{ОИ ФЕОДАЛB Маъхаз[ои хаттb дар бораи сохти иxтимоию иrтисодии давра[ои аввали асримиёнагии Осиёи Миёна он rадар маълумо
Арабистон дар арафаи ислом Дар асар[ои таърихшиносb аксар ваrт аrибмондагии араб[о дар арафаи пайдоиши ислом таъкид мешавад. Ин аrида як
Пайдоиши ислом. Шикасти давлати Сосонb Чанд сухан дар бораи пайдоиши ислом. Му[аммад пайuамбари Олло[и таоло ва яккаву ягона гардид. E аслан аз калон
Парокандагии сиёсии Мовароунна[р дар миёна[ои асри VII Араб[о аз [амон рeзе, ки ба Эронзамин rадам гузоштанд, uасб кардани вилоят[ои дар ин сeи Омударё воrеъгардидаи О
Ба сар[ади Осиёи Миёна расидани лашкари араб. {амла[ои нахустин ба Мовароунна[р Мувофиrи ривоят[ои араб, лашкари ислом пас аз му[орибаи назди На[ованд (с.642) reшуни шикастхeрдаи сосониро таъrи
Муборизаи суuдиён, тахористони[о ва дигар халr[ои Осиёи Миёна бар зидди истилогарон Аъёну ашрофи араб фаrат пас аз он ки дар замони хилофати Абдулмалик ибни Марвон (685–705) низоъ[ои дохилии хило
Мудофиаи Самарrанд Чунон ки дар боло оварда шуд, [укмрони Самарrанд подшо[и Суuд - Тархун бо араб[о сул[ кард. E дар айни ваrт e[дадор
Иттифоrи Суuд, Чоч, Фарuона ва Туркон Дар сол[ои 712–713 ба муrобили араб[о иттифоrи хоrони турк ва се давлати калони истиrлолияти худро ниго[ дошта - С
А[воли халr[ои Осиёи Миёна Араб[о дар тамоми ша[ру де[а[ои бузурги Осиёи Миёна rувва[ои [арбии худро гузошта, бо пуштибонии он[о а[олии ма[
Муборизаи суuдиён, фарuони[о ва туркон дар сол[ои 720–722 Дар таълифоти таърихшиносb го[е ба иштироки Хитой дар муборизаи зидди араб[о ишора карда мешавад. Ин тамоман
Муборизаи Хатлонзамин бар зидди истилогарон Мардуми далер ва озодихо[и Хатлон (Хаталон) ба истилогарони араб муrобилати сахт нишон доданд. Он ваrт[о Хатл
Оrибати ба хилофати араб [амро[ карда шудани Осиёи Миёна {ангоми ба[о додан ба а[амияти таърихии аз тарафи араб[о истило шудани Осиёи Миёна, чунон ки дар баъзе тадrиrо
Гурe[[ои мухолиф дар хилофат Рe[ияи душманона нисбат ба [окимияти хилофат на тан[о дар Осиёи Миёна, балки дар дигар кишвар[ои та[ти тасарру
Не[зати Абeмуслим Абeмуслим аслан аз оилаи барзгар баромада, бар тибrи баъзе маълумот, дар аввал[о uулом будааст. Абeмуслим дар
Шeриши Сумбоди Муu ва не[зати Муrаннаъ Дар замони хилофати Аббосиён а[воли оммаи васеи халr на тан[о бе[тар нашуд, балки назар ба давраи Умави[о боз
Rувват гирифтани ашрофи феодалии ма[аллb Шeриш[ои пай дар пайи халr[ои Мовароунна[р, ки аз замони мавриди ис-тилои хилофат rарор гирифтани Осиёи Миёна
Таъсиси давлати Сомониён Сарсилсилаи хонадони Сомониён – Сомон аслан аз вилояти Балх ё худ атрофи Самарrанд ва ё аз Тирмиз буд.[1087] Ба
Сохти давлатb ва ташкили дастго[и идораи он Асосгузори давлати Сомониён Исмоили Сомонb ба хубb медонист, ки таъмин кардани истиrлолияти Мовароунна[р ва
Низоъ[ои байнихудии феодалb ва суст шудани давлати Сомониён. Истилои Rарохониён Баъд аз вафоти Исмоили Сомонb (с.907), дар аввал[ои салтанати А[мад ибни Исмоил (907-914) якбора дар якчанд вилоят[о
Хоxагии rишлоr Аксари а[ли ме[нат машuули зироат ва чорводорb буд. Зироати обb дар Осиёи Миёна ва дар Хуросон ба uояти равнаr р
Исте[соли маъдан ва кe[корb Исте[соли маъдан низ хеле равнаr гирифт. Дар Фарuона о[ан, rалъагb, нуrра, симоб, мис, сурб ва, инчунин мум, сангп
Исте[соли шиша ва сафололот {ангоми тадrиrи ша[ру де[оти асримиёнагb бевосита дар болои хок ва [ангоми [африёти археологb дар маuзи rабат[ои
Дигар намуд[ои касбу [унар Дигар намуд[ои касбу [унар ва ма[сулоти он[оро, ба мисли шишагарb ё кулолb, ин rадар муфассал тавсиф кардан аз и
Бинокорb ва меъморb Дар маъхаз[ои хаттb хабар дода мешавад, ки дар аср[ои IХ-Х бисёр бинову иморат[о сохта шуда буд, вале аз он[о хе
Тиxорат ва муомилоти пул Калонтарин ша[р[ои Осиёи Миёна дар аср[ои IХ–Х марказ[ои тиxорати дохили вилоят[о, байни вилоят[о ва баъзеи он
Бухоро – маркази давлати Сомониён Асри VIII барои а[олии ша[р[ои Мовароунна[р асри бени[оят вазнин буд. Наршахb дар «Таърихи Бухоро» навиштааст, к
Созмони инъомоти феодалb ва заминдории шартb Асри Х давраи феодализми мутараrrb мебошад. Давлати Сомониён давлати феодалие буд, ки манфиати заминдорону т
Рентаи феодалb, [аёти де[rонон ва не[зат[ои халrb Дар а[ди То[ириён ва Сомониён «тамuазании» де[rонон, ки он[оро то ба дараxаи uулом паст мекард, rатъ гардид ва зо
Анxоми ташаккули халrи тоxик Дар [амон даврае, ки [окимият дар Мовароунна[ру Хуросон дар дасти Сомониён буд, ташаккули халrи тоxик анxом ёф
Тараrrиёти адабиёти бадеb Вазъияти сиёсии Осиёи Миёна [анeз дар ибтидои асри IХ барои тараrrии адабиёти нави китобии тоxик, ки бар асоси
Илму фан Комёби[ои илму фанни давраи сомонb камтар аз муваффаrият[ои адабиёти нафиса набуд. Аммо фарr дар ин буд, ки ас
Муборизаи бесамари Абeибро[ими Мунтасир барои аз нав барrарор намудани [окимияти Сомониён Дар сол[ои аввали асри ХI, пас аз забт кардани Мовароунна[р ба Rарохони[о лозим омад ба муrобили амалиёти баро
Халrи тоxик дар давраи салтанати Uазнавиён Давраи [амчун як маркази сиёсb сар бардоштани Uазнин [анeз аз аввал[ои нимаи дувуми асри Х сар мешавад.[1196]
Салxуrи[о ва суrути давлати Uазнавиён Як гурe[ амалдорони олимаrоми дарбори uазнавb бо сардории [оxиб ба васияти султон Ма[муд амал намуда, писари ху
Давлати Uури[о Дар аср[ои миёна кишвари кe[истониеро, ки дар сарга[и {арируд воrеъ гардида, аз {ирот то Бомиён ва [удуди Кобулу
Салxуrи[о ва Низомулмулк Xанги Дандонаrон, ки дар соли 1040 сурат гирифта, таrдири давлати Uазнавиёнро [ал карда буд, боиси тамоман ба Хур
Не[зати исмоилия Не[зати исмоили[о [1212] таrрибан муддати чорсад сол дар таърихи Осиёи Миёна ва Эрон роли калоне бозb кард. Ф.Энг
Rарохониён Таърихи Осиёи Миёнаи а[ди Rарохониён [анeз ба дараxаи кофb омeхта нашудааст. Манбаъ[ои хаттb доир ба xараёни вуr
Rарохониён ва rарахитои[о Дар аввали чоряки дувуми асри ХII мардуми сершумори кидонb {афтрудро бо ша[ри Баласоuун ишuол намуда, империяи
Хоразм ва давлати Салxуrb Uалабаи Rарахитои[о дар соли 1141 Салxуrиёнро хеле заиф гардонид. Дигар аз воrеа[ои rобили диrrате, ки дар ин
Иrтаъ ва заминдории шартb дар аср[ои ХI–ХII Дар аср[ои ХI–ХII иrтаъ ва иrтаъдорb, яъне ба тариrи хизматона инъом карда шудани замин[ои кишт хеле ривоx ёфт, в
Моликияти замин ва де[rонон Яке аз протсесс[ои хоси иxтимоии давраи мавриди та[rиr таuйир ёфтани [айъати заминдорони калон ва, [атто миёна
Ша[р[ои Осиёи Миёна дар аср[ои ХI–ХII Тараrrиёти босуръати ша[р[о, исте[солоти молb ва тиxорати пулb аз му[имтарин аломат[ои давраест, ки мо ба та[rиrи
Касбу [унар дар аср[ои ХI–ХII Маркази асосии касбу [унар ва тиxорат ша[р буд. Касбу [унари ша[рии онваrта аксаран ба тавассути маълумот ва м
Муомилоти пул Тараrrиёти rувва[ои исте[солкунанда, беш аз пеш xудо шудани касбу [унар аз хоxагии rишлоr, инкишофи минбаъдаи ис
Бинокорb, меъморb ва [унари амалb Аз аср[ои ХI–ХII ва ибтидои асри ХIII миrдори зиёди осори меъмории мe[ташам то замони мо омада расидааст. Ин алб
Илму адаби тоxик дар асри ХI– аввали асри ХIII Таuйироти сиёсии охир[ои асри Х, яъне аз байн рафтани давлати сомонb, ба Мовароунна[р со[иб шудани Rарохони[о в
Па[н шудани тасаввуф ва ро[ ёфтани он ба адабиёти форсу тоxик Яке аз му[имтарин хусусият[ои ин давра ба адабиёт ро[ ёфтани uоя[ои тасаввуф мебошад. «Тасаввуф», ки дар адаби
Уxуми eрдуи Чингизхон ба Осиёи Миёна Давлати хоразмшо[b дар сол[ои бистуми асри ХIII боз [ам бештар сабзида, uайр аз Хоразм ва Мовароунна[р Афuонисто
Мудофиаи rа[рамононаи Хуxанд. Темурмалик Он rисмати лашкари муuул, ки барои забт кардани Хуxанд фиристода шуда буд, агарчи муддати зиёде ин ша[ри rадим
Футу[оти минбаъдаи Чингизхон дар Осиёи Миёна Истилогарони муuул а[олии зиндамондаи Бухоро, Самарrанд ва Хуxандро ба азобу уrубат[ои да[шатангезе гирифтор
Аёти хоxагb пас аз истилои муuул Чингизхон давлати бузурги императории ташкилкардаашро дар байни писарони худ таrсим намуд. Писари кал
Шeриши Ма[муди Торобb Аз сол[ои 30-юми асри ХIII дар байни а[олии во[а[ои зироатb ва пешаварони ша[р xунбиши зидди золимони аxнабb ва ма[
Мангуrоон ва [окими тоxир - Масъудбек Аз истилои Осиёи Миёна ва Эрон дере нагузашта дар байни хон[о ва ашрофи муuул нисбат ба а[олии муrимии но[ия[о
Исло[оти пулии Масъудбек. Rисман барrарор шудани [аёти ша[р ва тиxорат Дар ибтидои сол[ои 70-уми асри ХIII Масъудбек му[имтарин исло[оти пулb ба амал овард.[1307] Ин аз uалабаи нави хеле x
Осиёи Миёна дар нимаи аввали асри ХIV Кабакхон аввалин [укмрони муuул аст, ки умеди худро тамоман ба Мовароунна[р алоrаманд намуд. Худи e аслан бутп
Категория[ои моликияти замин. Суюрuол Муносибати иxтимоию иrтисодии замони муuул[о, таъсири истило ва фармонфармоии он[о ба созмон[ои гуногуни иxти
Категория[ои де[rонон. Масъалаи сохти крепостноb. Uуломb Де[rонон дар замони муuул[о, мисли пештара ва давра[ои баъдина, гуногунтаркиб буданд. Гурe[е аз он[о дорои имти
А[воли пешаварон Сиёсати ба rайди асорат даровардани а[олb, ки муuул[о xорb мекарданд, махсусан дар муносибати он[о бо пешаварон
Меъморb. Касб[ои амалb. Санъат Вусъати фаъолияти бинокорb, ки дар миёна[ои асри ХIII ва алалхусус, асри ХIV ба вуreъ пайваст, ба [олати муrаррарb
Илму адаби тоxик дар асри ХIII – миёна[ои асри ХIV Аз тарафи eрду[ои Чингизхон истило шудани Осиёи Миёна ба тараrrиёти фан ва адабиёт зарбаи калоне расонид. Дар
Темур ва аввалин rадам[ои e дар ро[и ба даст овардани [окимият Хон[ои муuул батадриx дини исломро rабул карда, ба атрофи худ намояндагони уламо ва тоxиронро xамъ намуда, сиё
Xунбиши сарбадорон Дар [амин гуна як ваrти навмедb ва ла[заи мураккаб мардуми за[маткаш ташаббуси мудофиаи ша[рро ба дасти худ ги
Ба сари [окимияти Мовароунна[р омадани Темур ва футу[оти минбаъдаи e Пас аз забт шудани Самарrанд муносибати байни амир {усайн ва Темур вайрон гардид. Темур дар ваrти [укмронии а
Муборизаи сулолавии Темуриён Пас аз марги Темур давлати бузурги императории ташкилкардаи e аз по афтода, Мовароунна[р ба са[наи мубориза[
Укмронии Улуuбек Ваrте ки Шо[рух писари понзда[солаи худ - Улуuбекро [укмрони Самарrанд таъин кард, зимоми [окимият амалан дар д
Rатли Улуuбек. Низоъ[ои феодалb Улуuбек пас аз вафоти Шо[рух (1447) муддате чанд ша[ри пойтахтии {иротро xои истиrомати худ rарор дод. Вале дар [ам
Вазъи умумии хоxагb ва истисмори де[rонон Дар замони Темуриён вазъияти хоxагии rишлоr назар ба замони муuул[о хеле бе[тар гардид. Xанг[ои Темур харобиов
Категория[ои моликияти феодалон ба замин. Суюрuол дар асри ХV Замин ва об аз рeи [уrуrи моликият ба [амон категория[ое, ки собиrан вуxуд доштанд, таrсим мешуд. Мо дар боло милк
Тиxорат Падидаи аз [ама шоёни таваxxe[и [аёти иrтисодии асри ХV дараxаи баланди тараrrиёти касбу [унар ва тиxорати пулии
Ша[р ва касбу [унар Ма[з дар асри ХV ва ибтидои асри ХVI ба болотарин [адди тараrrиёти худ расидани муносибат[ои моливу пулb як [оди
Бинокорb ва меъморb Аз асри ХV ба замони мо миrдори зиёди ёдгори[ои мe[ташами меъморb боrb мондааст, вале ин фаrат як rисмати камест
Санъати наrrошb ва миниётур Чунон ки манбаъ[ои хаттb ша[одат меди[анд, иморат[ои бошукe[, алалхусус, rаср[ои Темур ва Темуриён аксаран бо та
Илму адаб дар нимаи дувуми аср[ои ХIV-ХV Яке аз олимони маъруфи замони Темур, ки бор[о дар мубо[иса[ои илмии дарбори e ширкат намудааст, Саъдуддин Ма
Сиёсати дохилии Шайбонихон Дар охир[ои асри ХV ва ибтидои асри ХVI eзбек[ои бодянишин бо сардории Му[аммад Шайбонихон Мовароунна[ри марка
Муборизаи байни Шайбониён ва Бобур Дар сарзамини па[новари давлати Шайбониён чанд сол сул[у осоиш [укмфармо гардид ва ба ин восита [аёти хоxагии
Осиёи Миёна дар нимаи аввали асри ХVI Дере нагузашта Шайбониён [амаи вилоят[ои Осиёи Миёна: Тошканд, Фарuона, {исор ва u.-ро аз сари нав ба зери тасар
Моликият ва истифодаи замин Дар асри ХVI замин аз рeи [уrуrи моликият, мисли пештара, ба 5 категория таrсим мешуд. Истилокори[ои Шайбониён да
Касбу [унар, тиxорати дохилb ва муомилоти пулb Дар адабиёти илмb доир ба вазъияти исте[солоти [унармандии Осиёи Миёнаи асри ХVI ду фикри ба [ам мухолиф баён
Тиxорати хориxb. Муносибат[ои дипломатb Устувор гардидани муносибат[ои иrтисодb ва дипломатb бо Россия омили тараrrиёти таърихии Осиёи Миёна дар аср
МАСЪАЛАИ ЭТНОГЕНЕЗИ ХАЛRИ EЗБЕК Масъалаи этногенези халrи eзбек фаrат дар илми таърихнигории марксистии советb аввалин бор бар асоси илмb гу
Бинокорb ва меъморb Дар асри ХVI бинокорb хеле авx гирифт. Хусусан, сохтмони бино[ои маъмурb, хоxагb ва маданию маишb вусъати зиёде п
Адабиёти бадеb ва таърихнигории тоxик дар асри ХVI Чи навъе ки дар боло rайд карда шуд, адабиёт ва фан, ки дар замони [укмронии Улуuбек хеле пеш рафта буд, ба зудb
Низоъ[ои байнихудии феодалон дар асри ХVII Хони Шайбониён - Абдуллохони II соли 1598 вафот кард ва ба xои e писараш - Абдулмeъмин ба тахт нишаст. Лекин азбас
Афзудани парокандагии феодалb. Сиёсати дохилии Убайдуллохон Дар давраи [укмронии кeто[муддати Убайдуллохон (1702–1711) муборизаи байни [укумати марказb ва феодалон хеле шид
Вазъи хоxагb. Даромади замин. Андоз[ои ша[р Чунон ки аз гуфта[ои боло маълум гардид, [укумати марказb, дар воrеъ, иrтидори xиддие надошт. Xониёнро [атто рас
Ба дасти феодалон xамъ шудани моликияти замин Дар айни замон ба дасти феодалони калони xудогона ва шайхони бонуфуз xамъ шудани мулк ва сарват[ои замин ба в
Xунбиш[ои халrb Зулму ситами тоrатшикан ва истисмори бера[монаи феодалb, xанг[ои дохилb ва фаrру гуруснагb норозигии оммаи хал
Касбу [унар, тиxорат, муомилоти пулb Дар давлати Xониён шароит барои тараrrиёти касбу [унар ва тиxорати дохилию хориxb хеле номусоид буд ва ба rадри
МАДАНИЯТИ МОДДB ВА МАЪНАВB МЕЪМОРB ВА САНЪАТ Хусусият[ои [аёти хоxагb ва иxтимоию иrтисодии аср[ои ХVII–ХVIII ба со[аи меъморb низ наrши маълуме гузошт. Нуфуз, [
Адабиёти бадеии тоxик ва солнома[ои таърихии асри ХVII – ибтидои асри ХVIII Дар а[ди Xониён ду маркази адабb вуxуд дошт, ки яке Бухоро ва дигаре Балх буд. Дар ин давра адабиёти тоxик назар
Уxуми Нодиршо[ ба Бухоро ва Хева Дар миёна[ои асри ХVIII Осиёи Миёна, ки дар натиxаи xанг[ои дохилb пароканда ва аз хароби[ои иrтисодb хеле заиф шу
Оuози [укмронии Манuития Соли 1747, аз кушта шудани Нодиршо[ дере нагузашта, Му[аммадра[имбb Абулфайзхонро бо ду писараш ба rатл расонид
МУБОРИЗА ДАР РО{И МУСТА{КАМ КАРДАНИ АМОРАТИ БУХОРО Чунон ки дар боло rайд карда шуд, норизоятии оммаи халr тамоми аморати Бухороро фаро мегирифт. Дониёлбb на фаr
Аморати Бухоро дар нимаи аввали асри ХIХ Пас аз фавти Шо[мурод писараш - амир {айдар (1800– 1826) ба тахти аморат нишаст. Вай аксарияти ваrтро ба мутол
Давлати хонии Хerанд дар нимаи аввали асри ХIХ Таърихи хонии Хerанд бо вуxуди ба андозаи фаровон мавxуд будани манбаъ[ои мeътамад, мадрак[ои мустанад ва хоти
Нобудшавии а[олb ва харобии хоxагb дар натиxаи xанг[ои байни давлат[ои феодалb Мо [ангоми баёни воrеа[ои таърихии аморати Бухоро ва хонии Rerанд бор[о xанг[ои барои Eротеппа сарзадаро ёдовар
Rувва[ои исте[солкунанда Масо[ати аморати Бухоро 180 [азор километри мураббаъро ташкил мекард.[1570] Ма[ал[ои ин сарзамин аз xи[ати xойгирш
Тиxорат Н.В.Хаников таъкид мекунад, ки Бухоро, Самарrанд ва Rаршb марказ[ои асосии тиxорати аморати Бухоро ма[суб меёф
Заминдории феодалb. А[воли оммаи халr Усули заминдории феодалb дар охири асри ХVIII-нимаи аввали асри ХIХ, умуман [амон тавре ки дар замон[ои гузашта
Муборизаи синфb А[олии ша[ри Бухоро ва но[ия[ои атрофи он бор[о ба муrобили амирони манuит шeриш бардоштанд. Ин rабил шeриш, аз xу
МУНОСИБАТ{ОИ ИRТИСОДИИ БАЙНИ ОСИЁИ МИЁНА ВА РОССИЯ. ТАДRИRИ ОСИЁИ МИЁНА АЗ ТАРАФИ ОЛИМОНИ РУС Соли 1781 мутарxим М. Бекчурин ба сифати сафири [укумати Россияи подшо[b ба Бухоро фиристода шуд. Вазифаи асоси
Тавсеаталабии Британия дар Осиёи Миёна ва раrобати Англияву Россия Инкишофи муносибат[ои мутаrобилаи тиxоративу сиёсии байни Россия ва давлат[ои Осиёи Миёна аз ибтидои асри ХI
Тадrиrи илмии давлат[ои Осиёи Миёна Чунон ки гуфта шуд, [укуматдорони подшо[b аз натиxа[ои умумии музокироти намояндаги[ои дипломатии худ дар Бух
Бинокорb ва меъморb Дараxаи тараrrиёти санъати меъмории Осиёи Миёна алалхусус дар бобати сохтмони бино[ои бошукe[ дар давраи мав
Аёти илмb ва адабb Дар шароите, ки мамлакат аз xи[ати иrтисодb хеле аrиб монда, нуфуз ва эътибори рe[ониёни иртиxоии ислом бе[ад пу
Инкишофи минбаъдаи робита[ои тиxоратию сиёсии Россия бо давлат[ои Осиёи Миёна Чунон ки дар боло rайд карда шуд, [укумати подшо[ии рус саъй менамуд, ки бо ро[и иrтисодb ва дипломатb мавrеи худ
Уxуми reшун[ои подшо[b ба Осиёи Миёна Дар соли 1864 [уxуми rатъии кeшун[ои подшо[b ба Осиёи Миёна сар шуд. Дар мо[и сентябри соли 1864 Чимкент забт гардид.
Таъсиси генерал-губернатории Туркистон ва пешравии минбаъдаи reшун[ои подшо[b {укумати подшо[b барои идора кардани rисмати ишuолшудаи Осиёи Миёна дар соли 1867 бо фаро гирифтани вилоят[ои С
Муборизаи Англия ва Россия барои доираи нуфуз. Вусъати мулк[ои Россия дар Осиёи Миёна Пешравии reшун[ои Россияи подшо[b дар Осиёи Миёна наrша[ои империяи Британияро вайрон намуд. Дар соли 1869 Англи
Уxуми reшун[ои подшо[b ба Туркманистон Нимаи дувуми сол[ои 70-ум ва ибтидои сол[ои 80-уми асри ХIХ давраест, ки доира[ои [укмрони Россия амалиёти худро
Масъалаи Помир» ва [алли он Охирин муаммои раrобати байни Англия ва Россия дар асри ХIХ, ки дар ва[лаи аввал бояд [ал мешуд, «масъалаи Пом
А{АМИЯТИ ПРОГРЕСИВИЮ ТАЪРИХИИ БА РОССИЯ {АМРО{ ШУДАНИ ОСИЁИ МИЁНА Дар ваrти [амро[ шудан ба Россия дар Осиёи Миёна муносибат[ои патриархалии феодалb [укмфармо буданд. Давлат[о
Ду мар[алаи сиёсати иrтисодии [укумати мутлаrа дар Осиёи Миёна. Ро[ ёфтани муносибат[ои капиталистb Сиёсати дар Осиёи Миёна xорикардаи [укумати мутлаrаи подшо[иро ба ду мар[ала xудо кардан мумкин аст: мар[алаи
А[воли косибон Дар сол[ои аввали баъди ба Россия [амро[ шудани Осиёи Миёна косибb ба андозае ривоx ёфт. Сабаб [амин буд, ки дар
ВАЗЪИЯТИ ОММАИ ХАЛR ДАР КИШВАРИ ТУРКИСТОН ВА АМОРАТИ БУХОРО Дар натиxаи ба Россия [амро[ шудани Осиёи Миёна шакл[ои асримиёнагии хоxагb беш аз пеш вайрон гардид: дар сол[о
АРАКАТ{ОИ ХАЛRB ДАР ОСИЁИ МИЁНА ВА ДАР ОН{О ИШТИРОК КАРДАНИ ТОXИКОН Дар хоки генерал-губернатории Туркистон ва [амчунин дар rаламрави аморати Бухоро муттасил шeру ошeб[ои халrb
Ошeб[ои халrb дар бекии Балxувон Дар сол[ои 70-уми асри ХIХ дар бекии Балxувон ошeб[ои пурзeри халrb ба амал омаданд. Соли 1870 ду [азор де[rонон аз ху
Ошeб[о дар дигар ма[ал[ои Осиёи Миёна Соли 1872 дар Хуxанд, соли 1873 дар Пашb ном де[аи Eротеппа ошeб[ои калон шуданду барои rатъи он[о [атто аскар даъват
Тараrrиёти саноатии кишвари Туркистон. Сармояи банк[о Дар охири асри ХIХ ва аввали асри ХХ капитализм дар Россияи подшо[b ба мар[алаи олb, мар[алаи империалистии та
А[воли ме[наткашон {оxати гап нест, ки [амаи ин дасиса[о ба дeши ме[наткашон бори гарон мегардид ва он[оро ба uуломони якумраи як о
ВАЗЪИЯТИ АМОРАТИ БУХОРО ДАР АРАФАИ РЕВОЛЮТСИЯИ СОЛ{ОИ 1905-1907 Аморати Бухоро дар давраи аз соли 1868 то охири асри ХIХ истиrлолияти худро торафт бештар аз даст меди[ад. Дар с
Равнаrи муомилоти тиxорат Пас аз анxоми сохтмони ро[и о[ани Тошканд, ки Осиёи Миёнаро бо Оренбургу Москва пайваст, тиxорат хеле равнаr ё
А[воли а[ли ме[нат Дар хоxагии rишлоr ривоx ёфтани муносибат[ои пулию молb таxзияи де[rононро хеле тезонд–дар як rутб бой[ои кулак
Шeру ошeб[ои халrb Авxи шeру ошeб[ои халrb дар беки[ои uарби Помир [одисаи xудогонаву мустасно набуд. Худи [амин хел [одиса[о ва дар [
РЕВОЛЮТСИЯИ СОЛ{ОИ 1905-1907 ВА ИШТИРОКИ МЕ{НАТКАШОНИ ТОXИК ДАР ОН В.И.Ленин навишта буд: «Капитализми xа[онb ва [аракати рус дар соли 1905 Осиёро тамоман бедор карданд. Сад[о милл
Ривоxи минбаъдаи [одиса[ои револютсионb Дар ин давра газетаи «Самарrанд», ки ба он болшевикони дар боло номбурда М.В.Морозов ва П.В.Позняков (сонитар
Вазъияти кишвари Туркистон ва аморати Бухоро баъд аз револютсияи сол[ои 1905–1907 ва то Xанги якуми xа[онb Ба [укуматдорони подшо[b муяссар гардид, ки муваrrатан uолиб омада, аввалин револютсияи русро буub кунанд. Аммо
Авx гирифтани фаъолияти миллатчиёни буржуазb Робитаи миллатчиёни буржуазии Туркистону Туркия [анeз дар охири асри ХIХ сар шуда буд (дар ин кор миллатчиён
Таъсири харобиовари xанги соли 1914 ба иrтисодиёти Россия Дар соли 1914 Xанги якуми империалистии xа[онb сар зад. Азобу кулфати xанг, талафоти бисёри одамон, белаёrатии [а
Саршавb ва xараёни шeриш Ошeб[ои аввалин дар ша[ри Хуxанд сар шуданд. Аз рeи таrсимот мувофиrи вилоят ва уезд[ои кишвари Туркистон уезди
РЕВОЛЮТСИЯИ БУРЖУАЗB-ДЕМОКРАТИИ ФЕВРАЛИ 1917 ВА А{АМИЯТИ ОН ДАР {АЁТИ ХАЛRИ ТОXИК Xанги якуми xа[онb, ки оrибат ва ифодаи бe[рони умумии капитализм ба шумор мерафт, ин бe[ронро тезутунд гардонда
Маорифпарварb дар нимаи дувуми асри ХIХ – ибтидои асри ХХ Ба Россия [амро[ шудани Осиёи Миёна ба равнаrи маданияту санъату адабиёт объективона мусоидат кард. Олимони
Фаъолияти адибони пешrадами тоxик Дар ибтидои асри ХХ фаъолияти баъзе адибони пешrадами тоxик басо вусъат ёфт. {айрат, Са[бо, Асирb, Айнb ва баъзе
Монография ва маrола[о Абаев В.И., 1945.– В.И. Абаев. Надпись Дария I о сооружении дворца в Сузе.–«Иранские языки», 1. М.–Л., 19
Сарчашма[о Абдурраззоrи Самаркандb. - Notice de l’ourage persaё1ёёn qui a pour tite Matla-assaadein ou-madjma albahrein I) Матлаъ-ус-саъдайн ва маxмаъ-ул-
РEЙХАТИ ИХТИСОРА{О АДД — Автореферат докторской диссертации АКД — Автореферат кандидатской диссертации АПТ — «
ФЕ{РИСТИ АШХОС Абаев В.И.- 56, 59, 62 Аббоси 1- 551, 552 Аббосиён - 323, 324, 325, 329, 411 Аббот – Д.- 613 Абулазизхон - 553, 567,
allrefers.ru
ВАЗОРАТИ МАОРИФИ ЧУМХУРИИ ТОЧИКИСТОН
ДОНИШГОХИ ТЕХНИКИИ ТОЧИКИСТОН
БА НОМИ М. С. ОСИМЙ
КАФЕДРАИ "ФАНХОИ ГУМАНИТАРЙ "
Мавзуъ: «Точикон дар асрхои XVI — XVIII»
Чумаев Б.
Донишчуи курси I
гурухи «6547А »
Наќшаи кор:
1. Мовароунањри асрњои XVI-XVIII
2. Љангу низоъњои феодалї дар асри XVI
3. Тољикон дар асрњои XVI — XVIII
ТОЉИКОН ДАР АСРЊОИ XVI – XVIII
Дар асрњои XVI — XVIII ўзбекњои бодиянишин бо сардории Муњаммад Шайбонињои Мовароуннањри Марказї ва андаке баъдтар тамоми ќисмати боќимондаи давлати Темуриёнро забт намуданд. Давлат ва сулолаи нав бо номи таъсискунандаи худ – Шайбонї машњур гардид. Худи Шайбонихон аслан аз хонандаи Чингизхон буд. Боби ў, Абулхайрхон, дар асри XVI давлати пуриќтидори бодияви ташкил намуд. Ќавму тоифањои туркзабони муттањидкардаи ў аз аслу насабњои гуногун иборат буданд. Онњо дар пањноњои бекарони дашту сањрое, ки домони он аз поини дарёи Сир то Сибир рафта мерасид, њаёт ба сар мебурданд.
Душмани ашадии Темуриён дар ќисмати шимоли мамлакат моѓулњо ба шумор мерафтанд, ки Тошкентро маркази худ ихтиро карда буданд. Ваќте ки волии Бухоро бо ќўшуни худ ба тарафи Самарќанд равона шуд, Шайбонихон аз муњосира бархоста, ба муќобили ў шитофт ва дар роњ ин ќувваи аскариро торумор намуда, ба сўи Бухорои заифгардида њаракат кард. Аз муњосира њатто се рўз нагузашта аъёну ашроф ва рўњониён шањрро ба ў таслим намуданд. Гурўње саршохаи Темуриёни Осиёи Миёна Султон Алиро тарафдорї мекарданд, гурўњи дигар хешовандони вай — Бобурро ба Самарќанд даъват намуда, таслими шањрро ба ў ваъда медоданд.
Акнун њарифи асосии Шайбонихон шањзодаи љавони темурї, асосгузори ояндаи давлати ТемуриёниЊинд Бобур гардид. Бобур барои кўмак ба њокимони гуногун мурољиат намуд, вале имдоде нарасид.
Сокинони шањр, сарбозон ва њатто наздикони Бобур ба ќањтї ва гуруснагї тоб наёварда, ба њар сў фирор мекарданд. Нињоят худи Бобур њам роњи гурезро пеш гирифт, шањри пойтахтии Самарќанд дубора ва тамоман ба дасти Шайбонихон даромад. Муддате чанд Шайбонихон барои аз хатар эмин намудани аќибгоњи худ чорањои лозими дида, пас ба истилои мулкњои љанубии Темуриён камар баст. Дере нагузашта, Хоразм њам аз тарафи ќўшуни Шайбониён ишѓол карда шуд. Љињати иќтисодии ин мулкњои инъомї аз он иборат буд, ки мадохилот на ба хазинаи Шайбонихон, балки тамоман ё ќисман ба дасти мулкдорон шањру вилоятхо медаромад. Ба ин мулоњиза онњо ба харидани замин, иморатњои шањр ва устохонањо сар карданд. Бинобари ин аксар ваќт моли љабраи ситонидаи худро њамчун моли харида ба расмият медаровардан. Дар сарзамини пањновари давлати Шайбониён чанд сол сулњу осоиш њукумфармо гардид ва ин восита њаёти хољагии мамлакат ќадре рў ба бењбудї нињод. Ду давлати Шайбониён ва Сафавиён дар њамсоягии якдигар воќеъ гардиданд. Вале дар байни онњо сулњу сафо асаре набуд. Шайбонихон дар ќаламрави худ ба муќобили шиањо мубориза мебурд.
Дере нагузашта Шайбониён њамаи вилоятњои Осиёи Миёна Тошкент, Фарѓона, Њисор ва ѓайраро аз сари нав ба зери тасарруфи худ гирифтанд. Вале сарзамини Осиёи Миёна тамоман ба харобї рў нињода буд. Нарху наво баланд рафта, дар як ќатор мањалњо ќањтию гуруснагї руй дод. Дар сарчашмањо махсусан ањволи табоњи мардуми вилоятњои Њисор ва Самарќанд ба тафсил баён ёфтааст. Аќидае мављуд аст, ки умуман дар асри XVI масоњати заминањои кишт хеле кам гардидааст.
Дар асри XVI љангу низоъњои феодалї як њодисаи муќаррарї гардид. Соли 1583 Абдулло, ки бо номи Абдуллохони 2 маъруф гардидааст бар хилофи русуми мављуда, ки мебоист фарзанди калонии хонадон ба тахт менишаст, њукумрони мамлакат эълон карда шуд. Дар соли 1584 Абдуллохони 2 Бадахшонро забт карда, соли 1588 Њирот ва пас бисёр шањрњои дигари Хуросон ба тасарруфи ў даромаданд. Љангу низоъњои муттасили феодалие, ки таќрибан муддати панљоњ сол дар сарзамини Осиёи Миёна давом карданд, барои тиљорат ва гардиши пул вазъияти хеле номусоид ба миён оварданд. Буњрони муомилоти пўлї ба андозае танду тез гардида буд, ки мудохилаи чиддиро талаб мекард. Акнун пулњое, ки асосан дар Бухоро бароварда мешуданд, берун омада, дар саросари давлат баробар ба гардиш даромаданд. Дар асри XVI замин аз рўи њуќуќи моликият, мисли пештара, ба 5 категория таќсим мешуд. Ва нињоят, чунон ки аз санадњои асри XVI ва даврањои минбаъда маъмул мешавад, давлат заминњои милкро беш аз пеш њамнчун захирае барои подоши феодалї истифода менамуд.
Вазни ќиёсии заминњои категорияи милки њурри холис дар асри XVI он ќадар калон набуд. Захирањои заминњои ваќф дар асри XVI, њам аз њисоби заминњои милк ва њам як андоза аз њисоби заминњои милк њурри холис, ѓанитар гардид. Мушоњидањои ѓайримустаќим нишон медињанд, ки захираи ин ќабил заминњо дар асри XVI ва даврањои баъдина торафт кам мешуд. Дењќонон замини худро ба феодалони давлатманд мефурухтанд. Ањволи дењќонони безамин иљоранишин нињоят дараља бад буд. Дар асри XVI, мисли даврањои гузашта, воњиди асосии хољагї њамоно хољагии дењќонї ба шумор мерафт. Заминњои њама гуна категорияњо ба тариќи иљора ба дењќонон дода мешуд.
Тањќиќи сабабњои тадриљан, вале устуворона ка шудани истењсолоти молї ва тиљорати пўли дар асри XVI ва суръати бештар дар асри XVIII хеле ќобили таваљљўњ аст.
Дар асри XVI Абдуллохони 2 барои хотири шайхони бонуфуз ва давлатманди Љўйборї тамоман амлоки бузурги ононро ба њудуди шањр дохил намуд. Дар асри XVI таърихнигорї њам ба тараќќиёти худ давом намуд. Чунин асарњои асарњои барљастаи таърихї, аз ќабили Хондамир, воќеањои таърихи умумї ва тарљумаи њоли одамони машњурро баён кард. Барои омўхтани таърихи Осиёи Миёна асри XVI аз муњимтарин сарчашмањо ба њисоб мерафт.
Абдуллохони 2 соли 1598 вафот кард ва ба љои ў писараш Абдулмўъмин ба тахт нишаст. Лекни азбаски ў монанди падараш дар мамлакатдорї таљрибаи кофї надошт, гурўњњои хусуматпарвари аъён ва ашрофи феодалиро натавонист на ба тарафи худ кашад ва на дасти онњоро кўтоњ намояд. Дере нагузашта, худи њамон сол, вай аз тарафи нўкари зархариди як гурўњ феодалони зидди њукумати марказї кушта шуд. Охирин намояндаи сулолаи Шайбониён Пирмуњаммадхони 2 фаќат ба як ќисмати ночизи давлат соњиб буд. Ў њам ба зуди дар љангу низоъњои байнихудї њалок гардид.
Дар давраи њукумронии кўтоњмуддати Убайдуллохон муборизаи байни њукумати марказї ва феодалон хеле щиддат ёфт. Убайдуллохон охирин кас аз хонадони салтанатии Љониён буд, ки дар роњи мањдуд намудани худсарињои феодалон ва пурќувват кардани њокимияти маркаи саъю кўшиши зиёде ба харљ дод.
Дар асрњои XVI – XVIII омаи халќњои Осиёи Миёна хеле фаъол шуданд ва онњоро дар муборизаи зидди амирони саркаш ба худ муттафиќ гардонидани хон барояш манфиати зиёде меовард. Убайдуллохон ба ислоњоти пул умеди калон баста буд. Хонњои сулолаи Љониён дар зарфи асри XVIII сикказаниро њамчун манбаи даромад дониста, муттасил пул мебароварданд. Онњо иёри пулро гоњ паст ва гоњ баланд намуда, дар охирњои асри XVIII зарби сиккањоро ба дараљае расониданд, ки дар тангањо њамагї 22,5% нуќра монда буду халос. Убайдуллохон бошад пулњое баровард, ки иёрашон хеле баланд буд, яъне тангањо 35% нуќра доштанд. Ў дар давоми њафт сол, дар чї вазъияте ки бошад, ба таѓйири пул њамчун манбаи даромад роњ надод. Дар Бухоро кори савдо ќатъ гардид. Тољиорн ва косибони шањр дўкону корхонањояшонро бастанд. Ин воќеаъ камбаѓалон ва гурўњњои мењнати ањолиро бисёр танг кард. Дар бозор чизе ёфт намешуд. Тудањои мардуми шањр, аксаран одамони бенаво шўриш бардошта, ба тањдид ва фарёд ба арк њуљум карданд ва ба њолати аввал овардани вазъияти шањрро талаб намуданд. Шўриши халќ охир фурў нишонда шуд, чанд кас ба ќатл расид. Акнун пули кўњна на ба як, балки ба ду пули нав баробар шуд. Убайдуллохонро тарафдори мекарданд, ба душмани ў мубаддал сохт. Ин буд, ки дар сиёсати дохилї имкони анљом додани ягон кори мусбати ба назар намоёне фароњам наомад.
Пас аз њалокати Убайдуллохон бародараш Абулфайзхон ба тахт нишаст. Дар замони њукумронии ин охирин намояндаи асосии сулолаи Љониён њукумати маркаї иќтидори худро тамоман аз даст дода, давлати хонї ба ќисмњои мустаќили људогона таќсим мегардад. Абулфайзхон њукумфармо буд, сухан меронад. Онњо барои савдо дар бозорњои Бухоро њуќуќи номањдудеро соњиб шуда, мардумро ѓорат менамуданд. Ин њама заду хўрдњои байнихудии хонњо ва бедодгарињои беамсоли феодалон аз њаёти пурмашаќќати халќњои Осиёи Миёна дар ањди њукумронии Љониён шањодат медињанд.
Дар асри XVIII дар сарзамини Осиёи Миёна, алалхусус дар вилоятњои марказии он таназзули амиќи иќтисодї рўй дод. Хољагии ќишлоќ аќиб рафт. Шабакаи обёри кам шуд. Хурока намерасид.
Процесси камшавии милкњои ин гурўњи, нисбатан имтиёзноки дењќонон дар асри XVI њам ба назар мерасид, вале дар замони Љониёни алалхусус дар вилоятњои марказии Осиёи Миёна ин ќабил соњибони милк тамоман хонахароб гардиданд.
Дар натиљаи зулму истисмори берањмона ва хирољу молиётситонињои аз њад афзун дењќонончунон њам ба фаќирї ва нотавонї афтоданд, ки дар асри XVIII њукумат дигар ба зиёд кардани хазина бурида шуд, зеро хавфи љунбиши калоне тањдид менамуд. Дењќонон умуман аз њар тараф њамлаву фишор дучор мешуданд.
Дар асри XVIII љунбишњои халќї чунон бисёр сар мезаданд, ки њатто муаррихони дарбор, бигззор ѓаразолуд ва рўпўшида бошад њам, аз зикри онњо гурез надоштанд. Дар ин аср вазъияти халќ боз њам бадтар гардид. Вазъияти умумии пулдорї ва сиёсати њукумат дар соњаи пулбарорї ва гардиши пул низ барои касбу њунар ва тиљорат номусоид гардид. Ба болои душворињои аз њилаву найранги ќурб ба миён омада, ки њанўз дар асри XVI чун барои гароне бар дўши касбу њунар ва тиљорат афтода буд.
Вазъияти даври баъдина ба пешрафти бинокорї, меъморї санъат ягон ќадар мусоидат накард. Дар ин асри XVIII давраи харобии иќтисодї, хуруљи љангњои дохилї, ба вайронї рў овардани шањру дењот, сар задани шўришњои халќї, дубора ављ гирифтани тохтутози хевагињо, њуљуми тоифањои бодиянишин ва ќушунњои аљнабї буд. Дар ин ваќт махсусан ноњияњои марказии Мовароунањр ва вилояти Балх зарар диданд. Дар натиљаи ба њар тараф фирор кардани ањоли чунин марказњои маданї, монанди Бухоро ва Самарќанд беодам монданд. Табиист, ки аз ин замони ошуфта ва тира њељ як ёдгории муњими меъморї ва њунарї боќи намондааст.
Бисёр вилоятњои тољикнишон, аз љумла вилояти Њирот ба њайати давлати Ањмадшоњ дохил шуд. Ањмадшоњ аз Њирот ќувваи зиёди њарбиро барои тобеъ намудани музофотњои тољикнишин ва ўзбекнишини соњили љанубии дарёи Аму равона сохт. Ба феодалони афѓон муяссар гардид, ки мувваќатан њокимони баъзе вилояту музофотњо, аз ќабили Балх, Андой, Маймана Ањља, Шибирѓон ва Ќундузро ба худ мутеъ намояд. Дар Балх гарнизони афѓонї гузошта, волие аз ќавми афѓон нишонда шуд. Баъдтар Бадахшон њам тањти нуфузи сиёсии Афѓонистон ќарор гирифт.
Дар воќеоти он давра Ќубодиён, ки он љо њокимони пешина њўкмронї мекардад, њамчунин дењаи Душанбе роли муњим мебозиданд. Дар њисор истењкомоти нав сохта, истењкомоти пешина дубора ба кор андохта шуданд. Чун њисор ва вилоятњои атрофи он барои давлати хонї ањамитяи калон доштанд ва феодалони ин мањалњоро табиати саркаше буд. Дар шањри сабз, Тошкент ва дигар валоятњо низ одамони худро ба сари кор овард. Фаќат Ўротеппа, ки дар асри XVIII ба њайати он шањрњои Хуљанд, Љиззах, ќалъањои Зомин, Ём ва ѓайра дохил мешуданд, њамчун мулки мустаќил боќї монд. Дар ањди њукумронии Муњаммадрањимхон дар натиљаи љангњои пайдарпай бисёр воњањои зироатї ба майдони муњориба мубаддал гардида, ба иќтисодиёти мамлакат зарарњои зиёде расонида шуд.
Читанавъе, ки адиб ва олими маъруфи тољик дар асри XVI Ањмад Махдуми Дониш ќайд мекунад, дар ањди Дониёлбї хеле андозњои нав, монанди аминона, никоњона, мўњрона, њаќќи тарозу ва амсоли инњо љорї карда шуд. Њамаи инњо сабабгори боз њам бештар ба бтабоњї рў вардани вазъи зиндагии табаќањои мењнатикаши ањолї мегардиданд.
Балх истиќлолият ба даст овард. Фарѓона дар асри XVIII ниммустаќил шуда, баъдтар дар ин љо хонии мустаќили Хўќанд ба вуљуд омад, ки дар сари он намояндагони ќабилаи ўзбеки минг ќарор гирифтанд. Ташаккули хонии Хўќанд дар асри XVIII, дар замони њукмронии Эрдонабїи ва Норбўта ба анљом мерасад. Давлати хонии Хуќанд дар миёна ва нимаи асри XVIII давраи хеле сахти љангу љидолњои байнихудиро аз сар мегузаронд, ба замми ин дар солњои 60-ум саросари онро гуруснагї ва вафо фаро гирифт. Дар Хева ќариб одам намонд. Андаке ба ифоќа омадани тартибу низоми ин хонї бо фаъолияти њукмрони он Муњаммадамин алоќаманд аст.
Мулкњои кўњистоние, ки дар сарзамини кунии Тољикистон, аксаран дар навоњии Њисору Кўлоб ваќеъ гардида буданд. Аз давраи салтанати Љониён дар амал њамчун мулкњои ниммустаќил боќї монда, аз тарафи њокимони мањаллї идора мешуданд. Мулки Ўротеппа њам, ки саргањи Зарафшон – аз Панљакент то Мастчоњ њамоно дар њайати он буд, истиќлолияти худро нигањ медошт.
www.ronl.ru
Диссертация на тему «Философские и этические взгляды Абубакра ар - Рази» автореферат по специальности ВАК 0. История философии. Стеклоделие Средней Азии в древности и средневековье. Ар Рисала фи- л- ахлак (Трактат об этике) //Абуали Ибн Сина.
Душанбе: Дошли, 2. С. Абу- ль- Хасан аль- Маварди.Аз Ориён то Сомониён.Содержание: Боби I. Инсоният дар остони хатархои глобали; Боби II. Бахриддинов С.Э., Холи. Идоракунии давлати дар ахди Сомониен // Хукукшинос, 1999.
Асрҳои IX-X сарзамини ҳозираи Точикистон ба ҳайати давлати бузурги Сомониён дохил буд, ки он вилоятҳои калони таърихию маданй - Мовароуннаҳр (байни дарёҳои Ому ва Сир) ва Хуросонро (сарзамини чанубу ғарбии дарёи Ому) ташкил мекард.
Вай парвардаи мухити фархангии Сомониён буд. Вале кисми зиёди умри Абуали ибни Сино баъди пош хурдани давлати мутамаркази Сомониён дар.Облегчение рассмотрения и ускорение три- умфа//Этическая мысль: Науч.- публицист, чтения. Избранные произведения. Том 1.- Ташкент: 1. Современные буржуазные концепции этического наследия средневекового Востока. Тариху фикри - л- арабии аль- исламии.
Тач,лили ч,ашни 1100-солагии давлати Сомониён, 2500-солагии шаxpи Истаpавшан, 2700 -солагии шаxpи бостонии Кулоб, xазоpаи «Шохномаи»-и .
Дар асри VI пеш аз мелод шоҳ Куруш Бохтар ва Суғдро забт намуда, онҳо ба давлати форси ҳахоманишиён дохил мегарданд. Дар асри VI пеш аз мелод онҳо як қисми давлати Искандари Мақдунй шуда, аз асри III пеш аз мелод ба давлати ворисони ў - салчуқиҳо дохил мегарданд. Баъдтар аз он салтанати Юнону Бохтар чудо мешавад. Миёнаҳои асри 11 пеш аз мелод дар натичаи муборизаи озодихоҳонаи бохтариҳову суғдиён ҳокимияти мақдуниҳо дар Юнону Бохтар сарнагун мешавад. Тохариҳои ба Бохтар якчоя бо қабилаҳои массагетҳову сакҳо омада дар озодкунии мамлакат ва ҳаёти минбаъдаи сиёсй нақши калон бозиданд. Аз асри IV сар карда Бохтар Тохаристон номида мешуд. Тохариҳо чун чузъи асосй ба халқияти нав ташаккул ёфтаистодаи точикон дохил мегарданд. Сипас Тохаристон якчоя бо қисми зиёди Осиёи Миёна, қаламрави Афғонистони ҳозира ва Ҳиндустони шимолй дар ҳайати давлати бузург бо сарварии сулолаи кўшониён буд. Ин замони нашъунамои иқтисодиёту маданият, ривочёбии алоқаҳо бо Аврупои шарқй, Рум, Чин ба ҳисоб меравад. Ёдгориҳои бостоншиносии замони кўшониён пайвастани санъати осиёмиёнагй, юнонй ва ҳиндиро инъикос менамоянд.
Таъсиси давлати Сомониён. Сарсилсилаи хонадони Сомониён - Сомон аслан аз вилояти Балх ё худ атрофи СамарМусаллам аст, ки яке аз саромадони давлати Сомониён Исмоили .
Дамаск: «Ар- раудида», 1. Социально- этические трактаты.
Алм- Ата: Наука, 1. Таърихи фарханги халки точик. Философские взгляды Носири Хисрава. Об отношении Носири Хисрава к Абубакруар- Рази.
Проблемы нравственности в «Шахнаме» Абулкосима Фирдавси. Социально- политические и этические взйяды Низамулмулька. Персидская культура и её влияние на другие страны.
Бактрийцы, согдийцы и другие народы Центральной Азии, несмотря на героическое сопротивление армиям Александра Македонского, были покорены. Примерно 200 лет спустя население. земледельческих районов Бактрии и Согдианы вместе с массагетскими кочевыми племенами свергли греко-македонское владычество. В Бактрии образовалось государство Тохаристан, которое впоследствии вместе с Согдианой и другими областями Средней Азии вошло в состав огромного Кушанского царства. Через Тохаристан протягивались "шелковые пути". Шелк закупали на рынках бассейна реки Тарима и везли в страны греко-римского Запада. В обратном направлении из Рима и Византии в Китай шли стеклянные изделия (хрусталь, тонкое разноцветное стекло), из Центральной Азии - предметы украшения, драгоценные камни, из Индии - бумажные и шерстяные ткани, пряности. В V в. Бактрия, Согдиана и другие области Средней Азии находились под властью эфталитов (их называли также белыми гуннами), а в VI в.- кочевых тюркоязычных племен. Согдийцы оказали большое влияние на отсталых кочевников, которые, оседая, смешивались с местным населением.
Арабы, ислам и арабский хилофат в ранеесредневековье.Наука в истории общества, М.: ИИЛ, 1. Носири Хусрав и исмаилизм. Точикон (таърихи кадимтарин, кадим ва асри миёна) Душанбе: Йрфон, 1.
Очерки по истории таджикской философии.
Первая мировая война особенно обострила противоречия и расслоения в обществе. Летом 1916 г. в Центральной Азии вспыхнуло самое массовое за всю ее историю восстание. Оно началось на севере Таджикистана (Ходжент, Костакоз, Ура-Тюбе, Пенджикент), а затем охватило весь Туркестан, Киргизию, Казахстан, части Астраханской губернии и Урала. Восстание, в основном крестьянское, возникло стихийно. Причина его - мобилизация царским правительством местного населения на тыловые работы. Царскими, а в Бухаре эмирскими войсками восстание было подавлено.
Душанбе: Таджикгосиздат, 2.Избранные произведения. Предмет, категории и задачи этики //Социальные, этические и эстетические взгляды Аль- Фараби. Алма- Ата: Наука, 1. Социальные взгляды Аль- Фараби //Социальные, этические и эстетические взгляды Аль- Фараби. Алма- Ата: Наука, 1. Бурабаев М. С., Сагадаев А.
Особенности развития этической и эстетической мысли народов средневекового Востока //Социальные, этические и эстетические взгляды Аль- Фараби. Абу Носир ал Фароби и его время. Гафуров Б., Касымжанов А. Социально- этические воззрения Аль- Фараби //Аль- Фараби.
Социально- этические трактаты. Алма- Ата: Наука, 1. Этическая мысль в Азербайджане. Этические взгляды восточных мыслителей - (перипатетиков). Средневековая философия народов Ближнего и Среднего Востока.
Из истории философии Средней Азии и Ирана (У1. XI 1вв.). М,: Изд- во АН СССР, 1. Узбекистон ССР тараки, Тошкент, Уз. ФА нашриёти, 1. 95. С. Золотое правило нравственности. М.: Молодая гвардия, 1. Краткая история этики.
Из истории домарксистской этической мысли. Этические воззрения Абуали ибн Сино 4. Этическая мысль в Средней 4. Натурфилософия Ибн Сины. Душанбе: Дониш, 1. Философия Насриддина Туси.
Азтаърихи фалсафаи точик. Душанбе: Ирфон,1. М.: Наука, 1. 97. Проблемы нравственности.
М.: Наука, 1. 97. История этики древнего мира. История этики средних веков. Л.: Изд- во, ЛГУ, 1. Социум и разум (рационалистическое течение в арабо- исламской общественно- политической мысли средневековья) Националистическая традиция и современность: Ближный и Средний Восток. Этика Насириддина Туси в свете его теорий свободы воли.
Избранные произведения мыслителей стран Ближнего и Среднего Востока IX- XIV вв. Общность и отличие этики Рози и Мискавайха. Этическое учение Мискавейха и его роль в развитии этической мысли средневековья. Москва: «Медицина», М.: 1. История таджикской философии.
Том 1, Душанбе: Дониш, 2. Душанбе: Адиб, 1. Мудрость веков, (древняя таджикская медицина о сохранении здоровья), Д.: Ирфон, 1. Неизвестное сочинение ар- Рази «Книга тайны - тайн», АН Узб.
М.- Л.: Из- во АН СССР, 1. Насириддин Туси о предмете и задачах науки этики //Вопросы истории философии. Душанбе: Дониш, 1. Ак; идахои ахлокии Саъди. Душанбе: Ирфон, 1. Сирати ахлокии Абубакри Розй.
Этические взгляды Джалолуддина Руми. Путеводитель колеблющихся. Григоряна «Из истории философии Средней Азии и Ирана», М.: Изд- во АН СССР, 1. Математики и астрономы мусульманского средневековья и их труды (VIII- XVH вв.). Том 3, М.: Наука, 1.
Таърихи адабиёти точик. К. 1, Душанбе: Маориф, 1. Мировоззрение Фаридуддина Аттора. Душанбе: Дониш, 1. Мухаммад Газали. Тахофут ул - фалосифа.
Философские и этические воззрения Низами. История Бухары, Ташкент: 1. Хикмати Амалии Мискавайх. Душанбе: 2. 00. 3,- ' 1. Душанбе, Полиграфкомбинат, 1. Сиёсат - Наме, (перевод, введение и замечания проф.
Зазодера)
, М.- Л.: Изд- во АНСССР, 1. Низомии Арузии Самарканди. Душанбе: Ирфон,1. Куллиёт, осори фалсафи ва дини. Том 2, Душанбе: Ирфон, 2. Носири Хусрав. Чомеъ - ул - хигматайн. Душанбе: 2. 01. 1.Чахонбинии Абдуллои Ансори. Нобигаи айём Садои Шарк. Очерки истории этики (под ред. Чагина) М.: Мысль, 1.
Очеркхои таърихи фалсафа. Византия на пути в Индию. М.- Л.: Изд- во АН СССР, 1.
Идея равенства в учении маздакитов. М.: Изд- во АН СССР, 1. Проблемы этики в философских учениях стран Востока. Философские и социально- этические взгляды Амира Хусрава Дехлави. Фирдавси ва замони хозира. Ташкент: «Фан», 1. С. Роль и предназначение человека в этических взглядах Ибн Сино //Торжество разума.
Этика Абунасра Фараби //Вопросы истории философии. Сайри хикмати Юнон ба Шарк. Масъалахои фалсафаи хасти дар «Наджот»- и Ибни Сино.
Аз таърихи афкори ахлокии мутафаккирони Шарк. Аз таърихи афкори ахлокии мутафаккирони Шарк. Акидахои фалсафи, ичтимои ва ахлокии Абуали ибни Сино.
Этические взгляды Кайкавуса. Таърихи фалсафаи точик. Том 1, Душанбе: Дониш, 2. Философские и этические взгляды Айнулкузота . Этическая мысль в Казахстане. Алма- Ата: Наука, 1.
Этическая концепция Фараби и Ибн^Синоо 1. Мировоззрение Фараби и его значение в истории философии. Ташкент: Изд во «Фан», 1. Фараби. Ташкент: Изд- во «Узбекистан», 1.
Этическое учение Хусайна Воиза Кошифи. Чахонбинии Абубакри Р ози ва макоми он дар фалсафаи точик. Арабский Халифат, М.: 1. Закария Рази иранский материалист и атеист раннего средневековья. Х,уджатулислом Газоли андешахои ицтимои ва сиёси. Духовная медицина Известия АНРТ. Серия философии и прав.
Сравнительный анализ этики Газали и Туси. Философского- теологические воззрения Газали. Из истории этических учений М.: Госполитиздат, 1.
Шокир Мухтор: Сино ва Гуашон. Шарипов А. Отношение Абубакра Рази к релегии. Серия: философия, экономика, правоведения. Точикистон: чахор соли истиклолият ва худшиноси. Энсиклопедияи Советии точик.
Этическая мысль: Научно- публицистические чтения. Этический мысл в Средней Азии в 1. Х- ХУ вв. М.: Изд- во, 1. История математики в средине века, М: Госиздат, 1.
На английском языке 1. НА ПЕРСИДСКОМ ЯЗЫКЕ 1. Абубакр Мухаммад Иби Закария Рази.
Забехулло Сафо. Таърихи улуми акли. Файласуфи Рай Мухаммад Ибни Закариёи Рази.
Муаллафот ва мусаннафот Абубакра Мухаммад ибни Закария Рази. Хусайни Кухсори Сайд Исхок. Таърихи'фалсафаи исломи.
unit.photogdz.ru
|
tarefer.ru
|
works.tarefer.ru
Таъсиси давлати Сомониён - раздел Образование, ТАЪРИХИ RАДИМТАРИН
Сарсилсилаи хонадони Сомониён – Сомон аслан аз вилояти Балх ё худ атрофи Самарrанд ва ё аз Тирмиз буд.[1087] Ба тибrи маълумоте, e дини исломро rабул карда, дар шахсияти [окими Хуросон Асад ибни Абдулло[, ки намояндаи халифаи араб буд, барои худ пуштибоне пайдо намуд ва аз ин сабаб ба аломати э[тиром нисбат ба ин мард фарзанди худро Асад ном кард. Асад чор писар дошт: Нe[, А[мад, Я[ё ва Илёс. {амаи фарзандони Асад дар а[ди хилофати Маъмун ба кор[ои идораи давлат кашида шуда, Нe[ ба Самарrанд, А[мад ба Фарuона, Я[ё ба Чоч ва Уструшан, Илёс ба {ирот [оким таъин гардида буданд.
Дар зо[ир ин чунин ба назар мерасид, ки гeё [ар яке аз чор бародар [окими вилояти инъомшудае мебошад ва бевосита ба rоиммаrоми Хуросон итоат мекунад. Аммо дар асл ин тавр набуд.
Бародари аз [ама калон Нe[ маrоми махсусе дошт. Дар робита[ои хориxb [амчун сардори хонадон баромад мекард. Муаррихон ба ин xи[ат кам а[амият додаанд. Та[rиrи сикка[о нишон меди[ад,[1088] ки дар давра[ои аввал бародарон худро на [амчун моликони ало[ида, балки [амчун аъзои як хонадон [исоб мекарданд, ки дар сари он Нe[ rарор гирифта будааст. Бесабаб нест, ки аввалин пул[ои мисии сомониро ба номи e сикка задаанд. Хусусан яке аз ин пул[о, ки дар мулки Я[ё - Бинкент бароварда шудаанд, xолиби диrrат аст: дар он на номи со[иби мулк, балки номи Нe[ сабт гардидааст. Бинобар ин чунин хулоса боварибахш аст, ки набера[ои Сомон аз rадам[ои аввал дар сар фикри ва[дати хонадонро парварида, онро яке аз шарт[ои таъсиси сулолаи муrтадире медонистанд, ки истиrлолияти Осиёи Миёнаро аз хилофати Араб ва То[ири[о таъмин карда метавониста бошад.
Пас аз вафоти Нe[ додари e А[мад сардори ин сулолаи навбунёд гардид. А[мад, ки марди нисбатан доно ва тавоно буд, бо маrсади муайян ба «xамъ кардани» замини бародаронаш ва собит намудани мавrеи аввалияти худ камар баст. E дар ваrти зиндагиаш [укмронии Самарrандро ба писари худ Наср супурд, ки вай баъди вафоти падараш дар соли 864 сарсилсилаи сомонb гардид. Соли 875 халифа [ам Насрро [амчун сардори сулола эътироф намуда, зимоми идораи давлатро ба дасти e дод.
А[воли Наср бисёр вазнин буд. Хешовандони калонтари e мулки ало[ида талаб мекарданд ва го[о, [атто зо[иран бошад [ам, вайро [амчун сардори сулола эътироф кардан намехостанд. Муборизаи Наср бо майлу кeшиш[ои xудошавии бародаронаш на ба таври кофb rатъb буд ва на бароре дошт. Масалан, амаки Наср Му[аммад ибни Нe[ дар овони [укмронb карданаш дар Чоч, xиянашро чун сардори сулола шинохта, ба номи e сикка[ои мисb мебаровард. Ваrте ки Чоч ба дасти бародари Наср - Яъrуб расид, e сикка[оро ба номи худ баровардан гирифт. Дигар бародари Наср - Асад дар Фарuона [укм меронд. Ин ду бародар дар мубориза ба муrобили бародарони дигари худ муттафиr буданд, бо вуxуди ин, Асад дар пойтахти Фарuона - Ахсикат ба номи худ пул мебаровард ва Насрро лоаrал чун [укмрон ёд намекард. Наср ба [амаи ин созиш менамуд. Муносибати Наср хусусан бо бародараш Исмоил мураккаб буд. Исмоил фаrат дар соли 874 со[иби мулки калони Бухоро гардид. То ин ваrт Бухоро ба Сомониён тааллуr надошт. {ангоме ки а[олии ин ша[р бар зидди бедодгари[ои [оким шeриш бардошта, eро пеш карданд, аъёну ашрофи бухороb ба кeмаки Наср рe оварданд. Наср Исмоилро rоиммаrоми Бухоро таъин кард.[1089] Ва Исмоил бо нируи аrлу заковат, нармиву хушзабонb ва макру [иял [окимияти худро дар Бухоро устувор ва халалнопазир гардонид.
Бухоро дар дасти Наср мулки ба ивази хизмат инъомшуда ба шумор мерафт. Та[лили матни Наршахb ба чунин хулосае имкон дод,[1090] ки Исмоил rисмати зиёди даромади Бухороро (rариб 700 [азор дирам) мебоист ба Наср биди[ад ва rисми камтари онро (500 [азор дирам) [амчун подоши хизмати rоиммаrом барои худ ниго[ дорад. Исмоил [окимияти худро дар ша[р муста[кам карда, аз итоат ба Наср сар кашид ва тамоми даромади ин вилояти пурсарватро аз они худ намуд.
Байни бародарон муборизаи дуру дароз сар шуд. То ваrт[ои охир муаррихон чунин мепиндоштанд, ки ин муборизаи сиёсии [окимиятталабb мебошад, аммо сарчашма[о ин фикрро тасдиr накардаанд. Тасвири муфассали муносибати ин ду бародар нишон меди[ад, ки муборизаи он[о дар заминаи иrтисодb rарор гирифта буд ва Исмоил фаrат мехост Бухороро бо тамоми [уrуr ва имтиёз дар дасти худ нига[ дорад. Сабаби [ар ду задухeрде, ки дар миёни бародарон ба вуreъ омад, rисмати ба хазинаи Наср тааллуrдоштаи даромади Бухороро азхуд кардани Исмоил буд: задухeрди якум (соли 886) ба он анxомид, ки Исмоил аз вазифаи rоиммаrоми Бухоро дур карда шуд; задухeрди дувум (соли 888) uалабаи Исмоилро таъмин намуд. Вале Исмоил тахтро аз Наср кашида нагирифт, зеро он ваrт e чунин даъво надошт. E фаrат барои истиrлолияти иrтисодb ва сиёсии Бухоро ва ба мулки хосаи худ табдил додани он мубориза мекард ва дар соли 888 комилан ба ин нияти худ расид. Ни[оят, дар соли 892, пас аз вафоти Наср, ба тахти салтанат нишаст ва мулки хосаи e Бухоро пойтахти давлати Сомонb гардид.
Пас аз бар[ам додани низоъ[ои байнихудии феодалb ва хобонидани исён[о дар пеши Исмоили Сомонb вазифаи боз [ам xиддитар меистод: акнун e мебоист бехатарии хориxии давлати ташкилкардаи худро таъмин менамуд. Вазъияти хориxии мамлакат хеле пурта[лука буд. Rабл аз [ама, иrтидори рeзафзуни давлати Исмоили Сомонb боиси ба вуxуд омадани нооромb ва изтироб дар маркази хилофат мегардид. Инчунин [уxуми пай дар пайи rабила[ои бодиянишини [амсоя ба иrтисодиёти во[а[ои зироатии мамлакат зарба[ои [алокатовар мерасонид.
Халифаи араб дар мубориза бар зидди Исмоили Сомонb [окими Хуросон - Амр ибни Лайси Саффориро истифода мебурд. Дар соли 898 халифа [оxиёни аз Осиёи Миёна ба Баuдод омадаро ба rасри худ даъват намуда, дар [узури он[о маншуреро, ки дар вай аз сари [укумат дур кардани Исмоил ва ба Амри Саффорb супорида шудани [укмронии Мовароунна[р навишта шуда буд, хонд. Сипас, e ин маншурро бо [адя[ои пурrимат ба Амр ирсол намуд. Халифаи араб Амрро ба муrобили Исмоил барангехта, мехост ба ин васила rуввати ин [ар дуро заиф гардонад ва [окимияти хилофатро дар Осиёи Миёна муста[кам намояд.
Амр фармони халифаро гирифта, бар зидди Исмоили Сомонb лашкар кашид. Исмоил, чунон ки Наршахb менависад, «авом ва пешаваронро» мусалла[ намуда, бо rувваи зиёде ба муrобили Амр ба Балх [аракат кард ва пеши ро[и лашкари eро гирифт.
Соли 900 Исмоил дар назди Бухоро Амр ибни Лайсро маuлуб сохт. Ин uалаба ба Исмоил аз он сабаб муяссар гардид, ки eро оммаи халr – мардуми авом ва пешаварон дастгирb карданд.[1091] Инро Табарb[1092], Ибни Мисковай[[1093] ва боз [ам равшану возе[тар Наршахb тасдиr менамоянд. Масалан, Наршахb наrл мекунад, ки Исмоил [ам ашроф, [ам авом ва [ам пешаварони бофандаро бо xи[оз ва сило[ таъмин намуд. Амр, ки назараш ин нируи бузурги фавxи халrиро нагирифт, ба маuлубият дучор шуд.[1094] Ин гуфтаи Наршахиро, яъне мусалла[ намудани Исмоил мардуми авом ва пешаварро муаллифи «Таърихи Систон» [ам rувват меди[ад: «Исмоил ибни А[мад дар Мовароунна[р ба xорчи[о фармуд эълон кунанд, ки: «Амр омадааст, то Мовароунна[рро забт кунад, одамонро ба rатл расонад, молу мулкро ба uорат барад ва занону кeдаконро uулом гардонад!» Чун дарвоrеъ [ам, ин [амин тавр буд, пешаварони Мовароунна[р тарафи Исмоилро гирифта, бо суханони «Марг аз асорат бе[!» ба xанги зидди Амр равона шуданд».
Ин буд, ки соли 900 Исмоил дар натиxаи ба кор бурдани тадбири мо[иронаи xангb лашкари Амр ибни Лайсро ба му[осира гирифта, тамоман торумор кард ва [окимияти худро дар Хуросон барrарор намуд.
Муваффаrият[ои [арбие, ки Исмоили Сомонb дар xанги зидди бодиянишинон ба даст овард, аз uалабаи e бар Амр камтар набуд. Бодиянишинон як rатор зарба[ои [алокатовар дида, ваrти зиёде аз тохтутози во[а[ои зироатии Мовароунна[р даст кашиданд. Барои он ки во[а[ои Бухоро аз [уxуми бодиянишин[о бехатар монад, [анeз rабл аз Исмоил, дар байни во[а[ои зироатb ва са[рои чодарнишин дар масофаи да[[о километр девори баланд кашида буданд. Таъмири [арсолаи ин девор ба зиммаи а[олb гузошта шуда буд. Чи навъе ки муаррихони асри Х тасдиr мекунанд, ин кор барои а[олb e[дадории хеле сахт [исоб мешуд. {ангоме ки Исмоили Сомонb ба бодиянишинон зарбаи rатъb расонид, а[олии Бухоро ва атрофи онро аз ин хидмати маxбурb озод намуд. «То ваrте ки зиндаам, rалъаи Бухоро ман [астам» -мегуфт e. Наршахb менависад, ки дар [аrиrат [ам Исмоили Сомонb [ама ваrт дар му[ориба[о шахсан иштирок менамуд ва ба душман имкон намедод, ки ба вилояти Бухоро даст ёбад.
Исмоили Сомонb аз муборизаи оммаи халr барои истиrлолият истифода бурда, нахустин бор пас аз истилои араб сарзамини дар натиxаи задухeрд[ои дохилb парешонгардидаро ба [ам мутта[ид намуд ва давлати бузурги мустаrиле ба вуxуд овард. Вай дар баробари бар[ам додани [укумати Саффориён [окимияти худро на тан[о дар Мовароунна[р ва Хуросон муста[кам кард, балки ба як rатор вилоят[ои шарrb ва шимолии Эрон со[иб гардида, истиrлолияти [аrиrии давлати ташкилкардаи худро нисбат ба хилофати Араб таъмин намуд.
Исмоили Сомонb, ки худ як нафар феодали калон буд, бо саъю кeшиши тамом манфиат[ои аъён ва ашрофи феодалии ма[аллb ва гурe[[ои бозургонии мамлакатро му[офизат мекард. Исмоил ба таrозои [амин манфиат[ои тоxирону заминдорони калон чи дар та[кими амнияти хориxии мамлакат ва чи дар бобати ба тартиб даровардани идораи дохили он иrдомот ба амал овард. Ин иrдомот ва [амчунин дар навбати аввал ба як марказ мутта[ид намудани Хуросон ва Мовароунна[р, таъмин намудани истиrлолияти [аrиrии мамлакат ва сомон кардани муносибати он бо бодиянишинон - ин [ама ба тараrrиёти зироат, пешаварb ва тиxорати Мовароунна[р ва Хуросон замина[ои зарурb фаро[ам оварданд.
ДУШАНБЕ НАШРИЁТИ «ДОНИШ» 2008
САРЧАШМАИ ХУДШИНОСИИ МИЛЛB Агар кас гузаштаи аxдоди худро надонад, инсони комил нест! Ин хитобаи сода, вале дар айни замон
МУRАДДИМА Халrи тоxик ба итти[оди бузурги миллат[ои сотсиалистb, ки Иттифоrи Республика[ои Советии Сотсиалисти
Осори палеолити поин Замони пайдоиши нахустин одамонро дар сарзамини Осиёи Миёна ба таври яrин муайян кардан хеле душвор аст, зе
Осори палеолити миёна Дар Осиёи Миёна аз мар[илаи баъди [аёти башари аввалия – палеолити миёна ёдгори[ои фаровон боrb мондааст. Ин
Осори палеолити боло Тахминан 40–35 [азор сол пеш ташаккули навъи имрeзаи башар Homo sapiens сурат мегирад. Дар ин давра асбобу олот
Тавсифи xамъияти палеолит Мо дар асоси материал[ои археологb инкишофи тадриxии rувва[ои исте[солкунандаи xамъияти давраи палеолити Оси
МЕЗОЛИТ ВА НЕОЛИТ Замони мезолит ва неолитро одатан ба 10–15 [азор сол тахмин мекунанд. Лекин давоми ин давраи [аёти инсонb дар [
Осори мезолит Осори давраи мезолит хусусан дар ма[ал[ои со[или Каспb ба таври муфассал тадrиr шудааст. Намунаи барxастаи он
Осори неолит Тахминан 9–7 [азор сол rабл аз ин асри нави санг оuоз ёфтааст. Дар Осиёи Миёна се умумияти мадании таърих
Rадимтарин тасвир[ои рeи санг Тасвир[ои рeи санг, ки барои дарк намудани тафаккури башари rадим ва тасаввуроти нисбат ба му[ит пайдокардаи
Гузариш ба сохти rавмии падарb Асри биринxb му[имтарин давраи таърихи инсоният мебошад. Дар ин давра чи дар тараrrиёти rувва[ои исте[солкунан
Rувва[ои исте[солкунанда Бо мурури аср[о олоти исте[солот беш аз пеш такмил ёфта, техника тараrrb намуд. Яке аз равия[ои ин тараrrиёт ба п
Вилоят[ои таърихию мадании Осиёи Миёна Сайри тараrrиёти таърихии а[ди биринxb дар rисмат[ои мухталифи Осиёи Миёна яксон набуд. Дар ин бобат ду вилоят
Сохти xамъиятb Масъалаи сохти xамъиятии а[ди биринxb мавриди ба[су мунозира[ои бени[ояти мутахассисон rарор гирифтааст. Роxе
Умумияти [индуэронb. Ориёи[о Протсесс[ои этникие, ки дар Осиёи Миёнаи а[ди биринxb ба амал меомаданд, [ам барои тараrrиёти ояндаи худи ин са
Ро[[ои кeчиши тоифа[ои [индуэронb ва комплекс[ои археологии Осиёи Миёна Тоифа[ои [индуэронb то замони аз [ам xудо шудани худ дар куxо сукунат доштанд, кай ва бо кадомин ро[[о кeчидан аз
Металлургияи о[ан Материал[ои археологb бо rиёси баъзе мадрак[ои забонb ва [амчунин сарчашма[ои хаттии rадим, ки ба давра[ои баъд
Маскан[о Ёдгори[ои асри аввали о[ан дар Осиёи Миёна назар ба ёдгори[ои пешини аср[ои санг ва биринxb ни[оятдараxа кам ка
Авесто» [амчун сарчашмаи таърихb «Авесто», ки аз маxмeи матн[ои пайравони оини зардуштb иборат аст, му[имтарин маъхази оид ба таърихи rадимтари
Масъалаи ташаккули rадимтарин давлат[о Та[лили вазъи иxтимоию иrтисодии Осиёи Миёна нишон меди[ад, ки мамлакат дар мар[илаи гузариш ба xамъияти синфb
Зардуштия Дар боло ишора кардем, ки «Авесто» – маxмeи аносири аxноси мухталиф ва дар замони гуногун ба вуxуд омадааст. К
Ба вуxуд омадани давлати {ахоманиши[о Пайдоиши нахустин падида[ои давлат дар Эрон ба аср[ои IХ-VII пеш аз милод тааллуr дорад[188]. Дар ин аср[о аксари н
Футу[оти Куруши II дар Осиёи Миёна Натиxа[ои давраи аввали фаъолияти Куруши II ин буд, ки давлати {ахоманишb ба иrтидори бузурге со[иб гардид, нуф
Шeриши зидди Хахоманиши[о дар а[ди Дорои I Uалабаи бодиянишинони Осиёи Миёна бар Куруши II дар [алли таrдири давлати {ахоманишb роли калоне бозид. Аз як т
Осиёи Миёна дар [айъати давлати {ахоманишb Мувофиrи маълумоти сарчашма[о, rисмати му[ими Осиёи Миёна дар [айъати давлати {ахоманишb rарор гирифта буд. Да
Сохти иxтимоию иrтисодb, маданият ва дини Суuд, Хоразм ва Бохтар дар аср[ои VI–IV пеш аз милод Сохти xамъиятии халr[ои шарrиэронии Осиёи Миёна дар давраи [укмро-нии сулолаи [ахоманиши[о, чунон ки аз тадrиrи
ОСИЁИ МИЁНА ВА ЭРОН ДАР А{ДИ САЛТАНАТИ {АХОМАНИШИ{О Давлати бузурги [ахоманишb, ки яке аз пуриrтидортарин империя[ои xа[они а[ди rадим [исоб меёфт, мавxудияти худр
Тараrrии Маrдуния Дар а[ди салтанати Файлаrуси II (359–336 пеш аз милод) иrтидори Маrдуния афзуда, марказиятнокb ва итти[оди он усту
Шикасти давлати {ахоманишb Искандар ба тавассути хабар[ое, ки аз Форс мерасид, аз вазъияти ноустувори давлати {ахоманишb ба хубb ого[ гар
Му[ориба[о дар дамга[и Осиёи Миёна Дар сарчашма[ои хаттb роxеъ ба чораxeи[ои Бесс баъзе маълумот мавxуд аст. Аввалан, e кeшиш кард, ки xи[ати rонунии
Rувва[ои [арбb ва [унари xангии халr[ои Осиёи Миёна Халr[ои Осиёи Миёна бо кадомин rувва[о муrобили Искандари Маrдунb муrовимат карданд? Бояд rайд кард, ки камбуди
Амалиёт[ои [арбb дар Мовароунна[р Арриан (III, 28, 9-10) воrеаро ба rарори зайл наrл мекунад: «Ваrте ки ба Бесс наздик расидани Искандарро хабар додан
Шeриши сол[ои 329–327 пеш аз милод Ба муборизаи ба[ри истиrлолияти Суuд ва Бохтар сипа[солори ма[аллb Спитаман, ки яке аз симо[ои хеле барxаста да
Инrирози империяи Искандари Маrдунb ва оrибати футу[оти маrдуни[о Искандар Бобулро пойтахти давлати нави худ rарор дод ва асосан [амон усули мамлакатдории давраи {ахоманиши[
ОСИЁИ МИЁНА ДАР {АЙЪАТИ ДАВЛАТИ СЕЛЕВКИЁН Яке аз сарлашкарони Искандари Маrдунb - Селевк соли 312 пеш аз милод дар Бобулистон ба сифати сатрап мавrеъ ёфт
Пайдоиш ва таърихи давра[ои аввали Порт ва Юнону Бохтар Дар айни муборизаи байни ду бародарон (Селевки II ва Антиохи Гиеракс) барои со[иб шудан ба тахт аз давлати Сел
Муборизаи зидди истилокории Селевкиён Сипас, ахбори маъхаз[о моро ба да[сола[ои охири асри III пеш аз милод меоварад. Дар ин мобайн Порт давлати муrта
Равнаrи давлати Юнону Бохтар Масо[ати давлати Юнону Бохтарро писари Евтидем Деметрий аз [исоби хоки {индустон вусъат дод. Юстин (ХII, 6,4) Де
Давлати Юнону Бохтар Ни[оят кам будани маъхаз[ои таърихb имкон намеди[ад, ки сохти давлатb ва xамъиятии Юнону Бохтар муфассал тавс
Давлати Порт Агар бо сана[ои ин фасл ма[дуд нашавем ва материал[ои давраи сонитарро ба назар гирем, маълумот дар бораи сох
Дигар но[ия[ои Осиёи Миёна Яке аз му[имтарин но[ия[ои зироатии Осиёи Миёна – Фарuона мувофиrи маълумоти маъхаз[ои охири асри II пеш аз ми
Кeчманчиён ва Порт Соли 138/7 ба тахти Порт Фар[оди II нишаст. Худи Фар[од [анeз хурд буд ва давлатро модараш идора мекард. Амнияти м
Масъалаи пайдоиши йуxи[о Xараёни воrеа дар Юнону Бохтар тамоман дигар буд. Барои фа[мидани он ва фа[мидани вазъияти умумии Осиёи Миёна
Страбон Помпей Трог Аси[о Аси[о Пасиан[о (асиан[о) Асиан[о Та[ори[о Тахори[о Сакараул[о (=сакараук[о) Сараук[о (=сакару
Амлаи rатъb ба Юнону Бохтар Соли 206 пеш аз милод, да[[о сол rабл аз он, ки йуxи[о ба хоки Осиёи Миёна дохил шуданд, дар сар[ад[ои давлатии Юно
Бохтар ва Суuд Аз тарафи йуxи[о истило шудани Бохтар боиси минбаъд пароканда ва uайримутамарказ шудани он гардид. Ваrт[ои ав
Давлати rадимии Фарuона – Даван Дар маъхаз[ои хитоии аср[ои II–I пеш аз милод Даван ном як кишвари васеи пурсарвати серодам тасвир шудааст. А
Халr[о ва но[ия[ои шимолb Яке аз халr[ое, ки дар мушкилb дастгири фарuонаги[о шуд, канuуй[о буданд (талаффузи rадимиаш khan-kiah). Дар сарчашма
Порт. Uалабаи Порт бар Рим Иrтидори Порт дар а[ди Ме[рдоди II ни[оят афзуд. Баъд аз сари вай (соли 88/7 пеш аз милод) кори Порт аввал омад нак
Давраи аввали давлати Кушон Дар Осиёи Миёна ва инчунин дар но[ия[ои xануби он – то худи хоки шимолу uарби Покистон бисёр ваrт танга[ое ёфт
Масъалаи хронологияи Кушон Масъалаи хронологияи Кушон, ки олимон сад сол боз бо xeшу хурeш му[окима мекунанд, [оло [ам масъалаи дандоншик
Забти сарзамин[о «{окими Гуйшуан Киотсзюкю» (ба rавли П.Пелйо, ин ном дар rадим K’iəudz ‘iəu kiəp талаффуз карда мешудааст),
Исло[оти пулии Кадфизи II Кадфизи II дар сиёсати пул исло[оте ба амал оварда, танга[ои тиллоро ба муомилот андохт. Одатан, чунин аrида ма
Канишка ва равнаrи давлати Кушон Маш[уртарин шо[и Кушон - Канишка мебошад. Та[лили номи вай дар илм боиси мубо[исаву мунозираи дурударозе гард
Таназзули давлати Кушон. Кушониён ва Сосониён Мувофиrи катиба[ои [индb баъди Канишка ба тахт Васишка нишаст, вале тангае бо номи e нест, танга[ое [астанд, ки
Бохтари шимолb Ба туфайли тадrиrот[ои муфассалу мунтазами археологии территорияи Осиёи Миёна, Афuонистон ва шимоли {индуст
Суuд, Фарuона, Чоч, Хоразм Ша[ру манзил[ои давраи Кушониёни Суuд, Фарuона, Чоч нисбат ба ша[ру манзил[ои давраи Кушониёни Бохтари шимолb
Хоxагии rишлоr. Обёрb Тадrиrи муфассали археологии майдон[ои фарох нишон меди[ад, ки дар он давра тамоми но[ия[ои асосии Осиёи Миён
Бинокорb ва [унармандb {ангоми [африёти археологb чунин намуд[ои иморату иншоот ёфт шуданд: 1) rаср[о, 2) маъбад[о, 3) бино[ои истиrоматb, 4
Савдои дохилb ва хориxb Ба давраи Кушониён системаи мутараrrии пулb, ни[оят гуногун будани rимати танга[о ва хеле зиёд будани шумораи
Осори хаттb Дар давраи Кушониён дар со[аи маданияти маънавии халr[ои Осиёи Миёна дигаргуни[ои xиддb рeй доданд. Ин давраи
Аrоиди маз[абb Аrоиди маз[абии давраи Кушониён ни[оят печдарпеч ва муракккаб аст. Rисми асосии а[олии Осиёи Миёна мисли пешт
ИСТОРИОГРАФИЯИ МАСЪАЛА{ОИ ФОРМАТСИЯИ ИXТИМОИЮ ИRТИСОДИИ UУЛОМДОРИИ ОСИЁИ МИЁНАИ RАДИМ Нотавонии илми буржуазb, алалхусус [ангоми чун як чизи том омeхтани таърихи иxтимоию иrтисодии Осиёи Миёна ва
Таrсимоти иxтимоb ва молумулкb Аллакай дар охири [азораи III ва аввали [азораи II пеш аз милод дар Туркманистони xанубb таrсимоти молумулкb рав
Таркиби xамъияти Осиёи Миёна дар охири [азораи I пеш аз милод ва ибтидои [азораи I милодb Дар танга[ои Юнону Бохтар ва давра[ои баъдтар ва инчунин дар танга[ои Кушониён чунин унвони юнонb ё худ шарrи
Давлати Сосониён Дар ибтидои асри III милодb дар натиxаи xанг[ои дурударози пурта[лукаи зидди рими[о ва низову хархаша[ои дохилb
Кидориён Мадраки асосb роxеъ ба Кидориён дар ахбори маъхаз[ои зерин [астанд. Дар солномаи Бэй-ши ривоят мешавад, ки [ок
Хиёниён Соли 346/47 шо[и Сосониён Шопури II дар сар[ади шарrии давлати худ меистод, зеро ба он xо, ба rавли Аммиан Марселли
Айтолиён Инак, дар ахбори муаррихи арман, ки ба соли 450 нисбат дорад, «кишвари [айтолиён» номбар шудааст. Егише Вардап
Масъалаи пайдоиши хиёниён ва [айтолиён Нависандаи суриёнии аввали асри VI Яшу Стилат менависад, ки: «хиёниён, ки худ гунн [астанд».[594] Вале ин даъвор
Xамъияти [айтолиён Прокопий Кесарский дар бораи «гунн[ои сафед» – [айтолиён гап зада, навишта буд, ки он[о «аз rадим» муrимb мебо
Не[зати Маздак Дар [удуди аср[ои V–VI дар Эрони Кайrубодшо[ (сол[ои 488–531) бар зидди муносибат[ои феодалb, ки нав ташаккул меёфт
Хоrонии турк ва нуфузи [окимияти он дар Осиёи Миёна Дар асри VI хеле дур аз [удуди Осиёи Миёна дар Олтой зери унвони «Хоrонии турк» (сол[ои 551-744) итти[оди давлатие
Турк[о ва {айтолиён {анeз ваrте ки турк[о ба Осиёи Миёна сар медароварданд, бояд ба {айтолиён дучор меомаданд. Ваrте Хоrонии турк б
Низои турк[о ва Сосониён. Иrтисодиёт ва сиёсат {амин ки давлати {айтолиён бар[ам дода шуд, байни собиr иттифоrчиён низоъ хест. Дере нагузашта алангаи низоъ б
Муносибати хоrони турк ва [окимони ма[аллb. Синтези Осиёи Миёнаву турк Аввал[о сиёсати турк[о, ки Осиёи Миёнаро ишuол карда буданд, аз сиёсати {айтолиён фарrи казоb надошт,[693] яъне о
Не[зати Абрeй А[воли а[ли ме[нат ни[оят вазнин буд.[702] Ба ин муносибат маълумоти не[зати Абрeй ни[оят му[им аст. Ин маълумот а
Маълумоти сарчашма[о дар бораи вазъияти Тахористон дар асри VI – ибтидои асри VIII Номи «Тахористон» бори аввал дар як асари тарxумавии соли 383 зикр мешавад.[707] Маъхаз[ои хитоb ин мамлакатро «
Таърихи сиёсb Мо дар боло наrл карда будем, ки дар а[ди Туншаху (вафоташ соли 630) хоrонии uарбии турк Тахористонро забт намуд.
Обёрb. Хоxагии rишлоr Аз афти кор, аксарияти мардуми Тахористон машuули зироат буд. Дар ривояти Сон Юн (ниг. ба боло) ба вуxуди обёрb
Унармандb ва тиxорат Дар Тахористон конковb хеле ривоx дошт. Аз рeи хабари сайё[он ва маълумоти содироти ин ё он мол[756] мо медонем,
Бинокорb. Меъморb Дар Тахористон бисёр ша[р[о, rаср[ои де[rонон ва ибодатго[[о [африёт шудаанд. {африёте, ки дар Тирмиз шуд (сол[ои
Санъати тасвирb Санъати рассомb дар Балаликтеппа, Аxинатеппа ва Rалъаи Кофарни[он махсусан муфассал инъикос шудааст. Дар яке
Айкалтарошb, кандакории чeб ва дигар намуд[ои санъат Баъзе асар[ои санъати [айкалтарошb дар осори гуногун дучор мешаванд. Дар Аxинатеппа як силсила муxассама[ои б
Тавсифоти умумb Номи «Суuд» дар маъхаз[ои гуногунзабон дар муддати мадид дучор мешавад.[802] Му[аrrиrи маш[ур В. Томашек тахмине
Сюан-сзан ва Хой Чао дар бораи Суuд Сюан-сзан ба Суuд соли 629 омад. Вай менависад, ки Самокиён ё Самосзан (Самарrанд) – мулкест, ки аз шарr ба uарб тe
Таърихи сиёсb Ал[ол мадракоти кофb нест, ки таърихи сиёсии Суuд, алалхусус, таърихи сиёсии мулк[ои он тартиб дода шавад. Маъ
Обёрb. Хоxагии rишлоr Се канали асосии обёрb, ки замин[ои xануби Самарrандро шодоб мекард, дар аср[ои миёна аз Вараuсар («Сари дарuот
Унармандb ва тиxорат Кe[[ои атрофи Суuд пур аз маъданиёт аст. Мувофиrи маъхаз[ои хаттb, баъзеи он[о истихроx карда мешуд. Масалан, маъ
Мустамликадории Суuдиён Мустамликадории суuдиён дар ин давра, аз як тараф, ба [аёти тиxоратию иrтисодb ва, аз дигар тараф, ба протсесс[о
Кашфи Rалъаи кe[и Муu ва [африёти Панxакенти rадим Дар тадrиrи давра[ои аввали таърихи асримиёнагии Суuд кашфиёту тадrиrот[ои археологb чунон маrому а[амиятеро с
Самарrанд, Варахша ва дигар бошишго[[ои ша[рb Маркази Суuд ша[ри Самарrанд буд. Ша[р дар димнаи Афросиёб xой дошт.[901] Вусъати димна 219га аст. Дар Афросиёб Н.И.
Бинокорb Дар боб[ои пешина мо камубеш бисёр масъала[ои бинокориро аз назар гузарондем. Дар аввал[ои аср[ои миёна дар С
Санъати тасвирb Осори санъати тасвирb аз Панxакенти rадим, Варахша ва Самарrанд падид омад. Дар Панxакент дар 60 хона расм
Айкалтарошb. Санъати мусиrb ва раrсb Дар санъати Суuд дар баробари рассомb [айкалтарошb [ам маrоми му[им дошт. Масоле[и [айкалсозb гил, гаx ва чeб буд.
Хати суuдb ва адабиёти он Чи тавре дар боло гуфта гузаштем, хати суuдb аз хати оромb бармеояд. Дар он даврае, ки ал[ол мавриди назар аст,
Аrоиди маз[абb Дар бораи аrоиди маз[абии а[ли Суuд дар маъхаз[ои гуногуни суuдb, хитоb, арабb ва тоxикию форсb маълумот ба назар
Уструшан Дар маъхаз[ои хитоb ин но[ия Сао (Саои шарrb), ё худ Су-дуй-ша-на (Suо-tuâi-şа-nâ)[959] номида шудааст. Маълумот
Фарuона Дар маъхаз[ои хориxb Фарuона дар аср[ои VI-VII Фейхан, Бохан, Паханна номида шудааст. Дар асоси ин транскрипсия в
СОХТИ ИXТИМОИЮ ИRТИСОДB. ТАШАККУЛИ МУНОСИБАТ{ОИ ФЕОДАЛB Маъхаз[ои хаттb дар бораи сохти иxтимоию иrтисодии давра[ои аввали асримиёнагии Осиёи Миёна он rадар маълумо
Арабистон дар арафаи ислом Дар асар[ои таърихшиносb аксар ваrт аrибмондагии араб[о дар арафаи пайдоиши ислом таъкид мешавад. Ин аrида як
Пайдоиши ислом. Шикасти давлати Сосонb Чанд сухан дар бораи пайдоиши ислом. Му[аммад пайuамбари Олло[и таоло ва яккаву ягона гардид. E аслан аз калон
Парокандагии сиёсии Мовароунна[р дар миёна[ои асри VII Араб[о аз [амон рeзе, ки ба Эронзамин rадам гузоштанд, uасб кардани вилоят[ои дар ин сeи Омударё воrеъгардидаи О
Ба сар[ади Осиёи Миёна расидани лашкари араб. {амла[ои нахустин ба Мовароунна[р Мувофиrи ривоят[ои араб, лашкари ислом пас аз му[орибаи назди На[ованд (с.642) reшуни шикастхeрдаи сосониро таъrи
Муборизаи суuдиён, тахористони[о ва дигар халr[ои Осиёи Миёна бар зидди истилогарон Аъёну ашрофи араб фаrат пас аз он ки дар замони хилофати Абдулмалик ибни Марвон (685–705) низоъ[ои дохилии хило
Мудофиаи Самарrанд Чунон ки дар боло оварда шуд, [укмрони Самарrанд подшо[и Суuд - Тархун бо араб[о сул[ кард. E дар айни ваrт e[дадор
Иттифоrи Суuд, Чоч, Фарuона ва Туркон Дар сол[ои 712–713 ба муrобили араб[о иттифоrи хоrони турк ва се давлати калони истиrлолияти худро ниго[ дошта - С
А[воли халr[ои Осиёи Миёна Араб[о дар тамоми ша[ру де[а[ои бузурги Осиёи Миёна rувва[ои [арбии худро гузошта, бо пуштибонии он[о а[олии ма[
Муборизаи суuдиён, фарuони[о ва туркон дар сол[ои 720–722 Дар таълифоти таърихшиносb го[е ба иштироки Хитой дар муборизаи зидди араб[о ишора карда мешавад. Ин тамоман
Муборизаи Хатлонзамин бар зидди истилогарон Мардуми далер ва озодихо[и Хатлон (Хаталон) ба истилогарони араб муrобилати сахт нишон доданд. Он ваrт[о Хатл
Оrибати ба хилофати араб [амро[ карда шудани Осиёи Миёна {ангоми ба[о додан ба а[амияти таърихии аз тарафи араб[о истило шудани Осиёи Миёна, чунон ки дар баъзе тадrиrо
Гурe[[ои мухолиф дар хилофат Рe[ияи душманона нисбат ба [окимияти хилофат на тан[о дар Осиёи Миёна, балки дар дигар кишвар[ои та[ти тасарру
Не[зати Абeмуслим Абeмуслим аслан аз оилаи барзгар баромада, бар тибrи баъзе маълумот, дар аввал[о uулом будааст. Абeмуслим дар
Шeриши Сумбоди Муu ва не[зати Муrаннаъ Дар замони хилофати Аббосиён а[воли оммаи васеи халr на тан[о бе[тар нашуд, балки назар ба давраи Умави[о боз
Rувват гирифтани ашрофи феодалии ма[аллb Шeриш[ои пай дар пайи халr[ои Мовароунна[р, ки аз замони мавриди ис-тилои хилофат rарор гирифтани Осиёи Миёна
Сохти давлатb ва ташкили дастго[и идораи он Асосгузори давлати Сомониён Исмоили Сомонb ба хубb медонист, ки таъмин кардани истиrлолияти Мовароунна[р ва
Низоъ[ои байнихудии феодалb ва суст шудани давлати Сомониён. Истилои Rарохониён Баъд аз вафоти Исмоили Сомонb (с.907), дар аввал[ои салтанати А[мад ибни Исмоил (907-914) якбора дар якчанд вилоят[о
Хоxагии rишлоr Аксари а[ли ме[нат машuули зироат ва чорводорb буд. Зироати обb дар Осиёи Миёна ва дар Хуросон ба uояти равнаr р
Исте[соли маъдан ва кe[корb Исте[соли маъдан низ хеле равнаr гирифт. Дар Фарuона о[ан, rалъагb, нуrра, симоб, мис, сурб ва, инчунин мум, сангп
Исте[соли шиша ва сафололот {ангоми тадrиrи ша[ру де[оти асримиёнагb бевосита дар болои хок ва [ангоми [африёти археологb дар маuзи rабат[ои
Дигар намуд[ои касбу [унар Дигар намуд[ои касбу [унар ва ма[сулоти он[оро, ба мисли шишагарb ё кулолb, ин rадар муфассал тавсиф кардан аз и
Бинокорb ва меъморb Дар маъхаз[ои хаттb хабар дода мешавад, ки дар аср[ои IХ-Х бисёр бинову иморат[о сохта шуда буд, вале аз он[о хе
Тиxорат ва муомилоти пул Калонтарин ша[р[ои Осиёи Миёна дар аср[ои IХ–Х марказ[ои тиxорати дохили вилоят[о, байни вилоят[о ва баъзеи он
Бухоро – маркази давлати Сомониён Асри VIII барои а[олии ша[р[ои Мовароунна[р асри бени[оят вазнин буд. Наршахb дар «Таърихи Бухоро» навиштааст, к
Созмони инъомоти феодалb ва заминдории шартb Асри Х давраи феодализми мутараrrb мебошад. Давлати Сомониён давлати феодалие буд, ки манфиати заминдорону т
Рентаи феодалb, [аёти де[rонон ва не[зат[ои халrb Дар а[ди То[ириён ва Сомониён «тамuазании» де[rонон, ки он[оро то ба дараxаи uулом паст мекард, rатъ гардид ва зо
Анxоми ташаккули халrи тоxик Дар [амон даврае, ки [окимият дар Мовароунна[ру Хуросон дар дасти Сомониён буд, ташаккули халrи тоxик анxом ёф
Тараrrиёти адабиёти бадеb Вазъияти сиёсии Осиёи Миёна [анeз дар ибтидои асри IХ барои тараrrии адабиёти нави китобии тоxик, ки бар асоси
Илму фан Комёби[ои илму фанни давраи сомонb камтар аз муваффаrият[ои адабиёти нафиса набуд. Аммо фарr дар ин буд, ки ас
Муборизаи бесамари Абeибро[ими Мунтасир барои аз нав барrарор намудани [окимияти Сомониён Дар сол[ои аввали асри ХI, пас аз забт кардани Мовароунна[р ба Rарохони[о лозим омад ба муrобили амалиёти баро
Халrи тоxик дар давраи салтанати Uазнавиён Давраи [амчун як маркази сиёсb сар бардоштани Uазнин [анeз аз аввал[ои нимаи дувуми асри Х сар мешавад.[1196]
Салxуrи[о ва суrути давлати Uазнавиён Як гурe[ амалдорони олимаrоми дарбори uазнавb бо сардории [оxиб ба васияти султон Ма[муд амал намуда, писари ху
Давлати Uури[о Дар аср[ои миёна кишвари кe[истониеро, ки дар сарга[и {арируд воrеъ гардида, аз {ирот то Бомиён ва [удуди Кобулу
Салxуrи[о ва Низомулмулк Xанги Дандонаrон, ки дар соли 1040 сурат гирифта, таrдири давлати Uазнавиёнро [ал карда буд, боиси тамоман ба Хур
Не[зати исмоилия Не[зати исмоили[о [1212] таrрибан муддати чорсад сол дар таърихи Осиёи Миёна ва Эрон роли калоне бозb кард. Ф.Энг
Rарохониён Таърихи Осиёи Миёнаи а[ди Rарохониён [анeз ба дараxаи кофb омeхта нашудааст. Манбаъ[ои хаттb доир ба xараёни вуr
Rарохониён ва rарахитои[о Дар аввали чоряки дувуми асри ХII мардуми сершумори кидонb {афтрудро бо ша[ри Баласоuун ишuол намуда, империяи
Хоразм ва давлати Салxуrb Uалабаи Rарахитои[о дар соли 1141 Салxуrиёнро хеле заиф гардонид. Дигар аз воrеа[ои rобили диrrате, ки дар ин
Иrтаъ ва заминдории шартb дар аср[ои ХI–ХII Дар аср[ои ХI–ХII иrтаъ ва иrтаъдорb, яъне ба тариrи хизматона инъом карда шудани замин[ои кишт хеле ривоx ёфт, в
Моликияти замин ва де[rонон Яке аз протсесс[ои хоси иxтимоии давраи мавриди та[rиr таuйир ёфтани [айъати заминдорони калон ва, [атто миёна
Ша[р[ои Осиёи Миёна дар аср[ои ХI–ХII Тараrrиёти босуръати ша[р[о, исте[солоти молb ва тиxорати пулb аз му[имтарин аломат[ои давраест, ки мо ба та[rиrи
Касбу [унар дар аср[ои ХI–ХII Маркази асосии касбу [унар ва тиxорат ша[р буд. Касбу [унари ша[рии онваrта аксаран ба тавассути маълумот ва м
Муомилоти пул Тараrrиёти rувва[ои исте[солкунанда, беш аз пеш xудо шудани касбу [унар аз хоxагии rишлоr, инкишофи минбаъдаи ис
Бинокорb, меъморb ва [унари амалb Аз аср[ои ХI–ХII ва ибтидои асри ХIII миrдори зиёди осори меъмории мe[ташам то замони мо омада расидааст. Ин алб
Илму адаби тоxик дар асри ХI– аввали асри ХIII Таuйироти сиёсии охир[ои асри Х, яъне аз байн рафтани давлати сомонb, ба Мовароунна[р со[иб шудани Rарохони[о в
Па[н шудани тасаввуф ва ро[ ёфтани он ба адабиёти форсу тоxик Яке аз му[имтарин хусусият[ои ин давра ба адабиёт ро[ ёфтани uоя[ои тасаввуф мебошад. «Тасаввуф», ки дар адаби
Уxуми eрдуи Чингизхон ба Осиёи Миёна Давлати хоразмшо[b дар сол[ои бистуми асри ХIII боз [ам бештар сабзида, uайр аз Хоразм ва Мовароунна[р Афuонисто
Мудофиаи rа[рамононаи Хуxанд. Темурмалик Он rисмати лашкари муuул, ки барои забт кардани Хуxанд фиристода шуда буд, агарчи муддати зиёде ин ша[ри rадим
Футу[оти минбаъдаи Чингизхон дар Осиёи Миёна Истилогарони муuул а[олии зиндамондаи Бухоро, Самарrанд ва Хуxандро ба азобу уrубат[ои да[шатангезе гирифтор
Аёти хоxагb пас аз истилои муuул Чингизхон давлати бузурги императории ташкилкардаашро дар байни писарони худ таrсим намуд. Писари кал
Шeриши Ма[муди Торобb Аз сол[ои 30-юми асри ХIII дар байни а[олии во[а[ои зироатb ва пешаварони ша[р xунбиши зидди золимони аxнабb ва ма[
Мангуrоон ва [окими тоxир - Масъудбек Аз истилои Осиёи Миёна ва Эрон дере нагузашта дар байни хон[о ва ашрофи муuул нисбат ба а[олии муrимии но[ия[о
Исло[оти пулии Масъудбек. Rисман барrарор шудани [аёти ша[р ва тиxорат Дар ибтидои сол[ои 70-уми асри ХIII Масъудбек му[имтарин исло[оти пулb ба амал овард.[1307] Ин аз uалабаи нави хеле x
Осиёи Миёна дар нимаи аввали асри ХIV Кабакхон аввалин [укмрони муuул аст, ки умеди худро тамоман ба Мовароунна[р алоrаманд намуд. Худи e аслан бутп
Категория[ои моликияти замин. Суюрuол Муносибати иxтимоию иrтисодии замони муuул[о, таъсири истило ва фармонфармоии он[о ба созмон[ои гуногуни иxти
Категория[ои де[rонон. Масъалаи сохти крепостноb. Uуломb Де[rонон дар замони муuул[о, мисли пештара ва давра[ои баъдина, гуногунтаркиб буданд. Гурe[е аз он[о дорои имти
А[воли пешаварон Сиёсати ба rайди асорат даровардани а[олb, ки муuул[о xорb мекарданд, махсусан дар муносибати он[о бо пешаварон
Меъморb. Касб[ои амалb. Санъат Вусъати фаъолияти бинокорb, ки дар миёна[ои асри ХIII ва алалхусус, асри ХIV ба вуreъ пайваст, ба [олати муrаррарb
Илму адаби тоxик дар асри ХIII – миёна[ои асри ХIV Аз тарафи eрду[ои Чингизхон истило шудани Осиёи Миёна ба тараrrиёти фан ва адабиёт зарбаи калоне расонид. Дар
Темур ва аввалин rадам[ои e дар ро[и ба даст овардани [окимият Хон[ои муuул батадриx дини исломро rабул карда, ба атрофи худ намояндагони уламо ва тоxиронро xамъ намуда, сиё
Xунбиши сарбадорон Дар [амин гуна як ваrти навмедb ва ла[заи мураккаб мардуми за[маткаш ташаббуси мудофиаи ша[рро ба дасти худ ги
Ба сари [окимияти Мовароунна[р омадани Темур ва футу[оти минбаъдаи e Пас аз забт шудани Самарrанд муносибати байни амир {усайн ва Темур вайрон гардид. Темур дар ваrти [укмронии а
Муборизаи сулолавии Темуриён Пас аз марги Темур давлати бузурги императории ташкилкардаи e аз по афтода, Мовароунна[р ба са[наи мубориза[
Укмронии Улуuбек Ваrте ки Шо[рух писари понзда[солаи худ - Улуuбекро [укмрони Самарrанд таъин кард, зимоми [окимият амалан дар д
Rатли Улуuбек. Низоъ[ои феодалb Улуuбек пас аз вафоти Шо[рух (1447) муддате чанд ша[ри пойтахтии {иротро xои истиrомати худ rарор дод. Вале дар [ам
Вазъи умумии хоxагb ва истисмори де[rонон Дар замони Темуриён вазъияти хоxагии rишлоr назар ба замони муuул[о хеле бе[тар гардид. Xанг[ои Темур харобиов
Категория[ои моликияти феодалон ба замин. Суюрuол дар асри ХV Замин ва об аз рeи [уrуrи моликият ба [амон категория[ое, ки собиrан вуxуд доштанд, таrсим мешуд. Мо дар боло милк
Тиxорат Падидаи аз [ама шоёни таваxxe[и [аёти иrтисодии асри ХV дараxаи баланди тараrrиёти касбу [унар ва тиxорати пулии
Ша[р ва касбу [унар Ма[з дар асри ХV ва ибтидои асри ХVI ба болотарин [адди тараrrиёти худ расидани муносибат[ои моливу пулb як [оди
Бинокорb ва меъморb Аз асри ХV ба замони мо миrдори зиёди ёдгори[ои мe[ташами меъморb боrb мондааст, вале ин фаrат як rисмати камест
Санъати наrrошb ва миниётур Чунон ки манбаъ[ои хаттb ша[одат меди[анд, иморат[ои бошукe[, алалхусус, rаср[ои Темур ва Темуриён аксаран бо та
Илму адаб дар нимаи дувуми аср[ои ХIV-ХV Яке аз олимони маъруфи замони Темур, ки бор[о дар мубо[иса[ои илмии дарбори e ширкат намудааст, Саъдуддин Ма
Сиёсати дохилии Шайбонихон Дар охир[ои асри ХV ва ибтидои асри ХVI eзбек[ои бодянишин бо сардории Му[аммад Шайбонихон Мовароунна[ри марка
Муборизаи байни Шайбониён ва Бобур Дар сарзамини па[новари давлати Шайбониён чанд сол сул[у осоиш [укмфармо гардид ва ба ин восита [аёти хоxагии
Осиёи Миёна дар нимаи аввали асри ХVI Дере нагузашта Шайбониён [амаи вилоят[ои Осиёи Миёна: Тошканд, Фарuона, {исор ва u.-ро аз сари нав ба зери тасар
Моликият ва истифодаи замин Дар асри ХVI замин аз рeи [уrуrи моликият, мисли пештара, ба 5 категория таrсим мешуд. Истилокори[ои Шайбониён да
Касбу [унар, тиxорати дохилb ва муомилоти пулb Дар адабиёти илмb доир ба вазъияти исте[солоти [унармандии Осиёи Миёнаи асри ХVI ду фикри ба [ам мухолиф баён
Тиxорати хориxb. Муносибат[ои дипломатb Устувор гардидани муносибат[ои иrтисодb ва дипломатb бо Россия омили тараrrиёти таърихии Осиёи Миёна дар аср
МАСЪАЛАИ ЭТНОГЕНЕЗИ ХАЛRИ EЗБЕК Масъалаи этногенези халrи eзбек фаrат дар илми таърихнигории марксистии советb аввалин бор бар асоси илмb гу
Бинокорb ва меъморb Дар асри ХVI бинокорb хеле авx гирифт. Хусусан, сохтмони бино[ои маъмурb, хоxагb ва маданию маишb вусъати зиёде п
Адабиёти бадеb ва таърихнигории тоxик дар асри ХVI Чи навъе ки дар боло rайд карда шуд, адабиёт ва фан, ки дар замони [укмронии Улуuбек хеле пеш рафта буд, ба зудb
Низоъ[ои байнихудии феодалон дар асри ХVII Хони Шайбониён - Абдуллохони II соли 1598 вафот кард ва ба xои e писараш - Абдулмeъмин ба тахт нишаст. Лекин азбас
Афзудани парокандагии феодалb. Сиёсати дохилии Убайдуллохон Дар давраи [укмронии кeто[муддати Убайдуллохон (1702–1711) муборизаи байни [укумати марказb ва феодалон хеле шид
Вазъи хоxагb. Даромади замин. Андоз[ои ша[р Чунон ки аз гуфта[ои боло маълум гардид, [укумати марказb, дар воrеъ, иrтидори xиддие надошт. Xониёнро [атто рас
Ба дасти феодалон xамъ шудани моликияти замин Дар айни замон ба дасти феодалони калони xудогона ва шайхони бонуфуз xамъ шудани мулк ва сарват[ои замин ба в
Xунбиш[ои халrb Зулму ситами тоrатшикан ва истисмори бера[монаи феодалb, xанг[ои дохилb ва фаrру гуруснагb норозигии оммаи хал
Касбу [унар, тиxорат, муомилоти пулb Дар давлати Xониён шароит барои тараrrиёти касбу [унар ва тиxорати дохилию хориxb хеле номусоид буд ва ба rадри
МАДАНИЯТИ МОДДB ВА МАЪНАВB МЕЪМОРB ВА САНЪАТ Хусусият[ои [аёти хоxагb ва иxтимоию иrтисодии аср[ои ХVII–ХVIII ба со[аи меъморb низ наrши маълуме гузошт. Нуфуз, [
Адабиёти бадеии тоxик ва солнома[ои таърихии асри ХVII – ибтидои асри ХVIII Дар а[ди Xониён ду маркази адабb вуxуд дошт, ки яке Бухоро ва дигаре Балх буд. Дар ин давра адабиёти тоxик назар
Уxуми Нодиршо[ ба Бухоро ва Хева Дар миёна[ои асри ХVIII Осиёи Миёна, ки дар натиxаи xанг[ои дохилb пароканда ва аз хароби[ои иrтисодb хеле заиф шу
Оuози [укмронии Манuития Соли 1747, аз кушта шудани Нодиршо[ дере нагузашта, Му[аммадра[имбb Абулфайзхонро бо ду писараш ба rатл расонид
МУБОРИЗА ДАР РО{И МУСТА{КАМ КАРДАНИ АМОРАТИ БУХОРО Чунон ки дар боло rайд карда шуд, норизоятии оммаи халr тамоми аморати Бухороро фаро мегирифт. Дониёлбb на фаr
Аморати Бухоро дар нимаи аввали асри ХIХ Пас аз фавти Шо[мурод писараш - амир {айдар (1800– 1826) ба тахти аморат нишаст. Вай аксарияти ваrтро ба мутол
Давлати хонии Хerанд дар нимаи аввали асри ХIХ Таърихи хонии Хerанд бо вуxуди ба андозаи фаровон мавxуд будани манбаъ[ои мeътамад, мадрак[ои мустанад ва хоти
Нобудшавии а[олb ва харобии хоxагb дар натиxаи xанг[ои байни давлат[ои феодалb Мо [ангоми баёни воrеа[ои таърихии аморати Бухоро ва хонии Rerанд бор[о xанг[ои барои Eротеппа сарзадаро ёдовар
Rувва[ои исте[солкунанда Масо[ати аморати Бухоро 180 [азор километри мураббаъро ташкил мекард.[1570] Ма[ал[ои ин сарзамин аз xи[ати xойгирш
Тиxорат Н.В.Хаников таъкид мекунад, ки Бухоро, Самарrанд ва Rаршb марказ[ои асосии тиxорати аморати Бухоро ма[суб меёф
Заминдории феодалb. А[воли оммаи халr Усули заминдории феодалb дар охири асри ХVIII-нимаи аввали асри ХIХ, умуман [амон тавре ки дар замон[ои гузашта
Муборизаи синфb А[олии ша[ри Бухоро ва но[ия[ои атрофи он бор[о ба муrобили амирони манuит шeриш бардоштанд. Ин rабил шeриш, аз xу
МУНОСИБАТ{ОИ ИRТИСОДИИ БАЙНИ ОСИЁИ МИЁНА ВА РОССИЯ. ТАДRИRИ ОСИЁИ МИЁНА АЗ ТАРАФИ ОЛИМОНИ РУС Соли 1781 мутарxим М. Бекчурин ба сифати сафири [укумати Россияи подшо[b ба Бухоро фиристода шуд. Вазифаи асоси
Тавсеаталабии Британия дар Осиёи Миёна ва раrобати Англияву Россия Инкишофи муносибат[ои мутаrобилаи тиxоративу сиёсии байни Россия ва давлат[ои Осиёи Миёна аз ибтидои асри ХI
Тадrиrи илмии давлат[ои Осиёи Миёна Чунон ки гуфта шуд, [укуматдорони подшо[b аз натиxа[ои умумии музокироти намояндаги[ои дипломатии худ дар Бух
Бинокорb ва меъморb Дараxаи тараrrиёти санъати меъмории Осиёи Миёна алалхусус дар бобати сохтмони бино[ои бошукe[ дар давраи мав
Аёти илмb ва адабb Дар шароите, ки мамлакат аз xи[ати иrтисодb хеле аrиб монда, нуфуз ва эътибори рe[ониёни иртиxоии ислом бе[ад пу
Инкишофи минбаъдаи робита[ои тиxоратию сиёсии Россия бо давлат[ои Осиёи Миёна Чунон ки дар боло rайд карда шуд, [укумати подшо[ии рус саъй менамуд, ки бо ро[и иrтисодb ва дипломатb мавrеи худ
Уxуми reшун[ои подшо[b ба Осиёи Миёна Дар соли 1864 [уxуми rатъии кeшун[ои подшо[b ба Осиёи Миёна сар шуд. Дар мо[и сентябри соли 1864 Чимкент забт гардид.
Таъсиси генерал-губернатории Туркистон ва пешравии минбаъдаи reшун[ои подшо[b {укумати подшо[b барои идора кардани rисмати ишuолшудаи Осиёи Миёна дар соли 1867 бо фаро гирифтани вилоят[ои С
Муборизаи Англия ва Россия барои доираи нуфуз. Вусъати мулк[ои Россия дар Осиёи Миёна Пешравии reшун[ои Россияи подшо[b дар Осиёи Миёна наrша[ои империяи Британияро вайрон намуд. Дар соли 1869 Англи
Уxуми reшун[ои подшо[b ба Туркманистон Нимаи дувуми сол[ои 70-ум ва ибтидои сол[ои 80-уми асри ХIХ давраест, ки доира[ои [укмрони Россия амалиёти худро
Масъалаи Помир» ва [алли он Охирин муаммои раrобати байни Англия ва Россия дар асри ХIХ, ки дар ва[лаи аввал бояд [ал мешуд, «масъалаи Пом
А{АМИЯТИ ПРОГРЕСИВИЮ ТАЪРИХИИ БА РОССИЯ {АМРО{ ШУДАНИ ОСИЁИ МИЁНА Дар ваrти [амро[ шудан ба Россия дар Осиёи Миёна муносибат[ои патриархалии феодалb [укмфармо буданд. Давлат[о
Ду мар[алаи сиёсати иrтисодии [укумати мутлаrа дар Осиёи Миёна. Ро[ ёфтани муносибат[ои капиталистb Сиёсати дар Осиёи Миёна xорикардаи [укумати мутлаrаи подшо[иро ба ду мар[ала xудо кардан мумкин аст: мар[алаи
А[воли косибон Дар сол[ои аввали баъди ба Россия [амро[ шудани Осиёи Миёна косибb ба андозае ривоx ёфт. Сабаб [амин буд, ки дар
ВАЗЪИЯТИ ОММАИ ХАЛR ДАР КИШВАРИ ТУРКИСТОН ВА АМОРАТИ БУХОРО Дар натиxаи ба Россия [амро[ шудани Осиёи Миёна шакл[ои асримиёнагии хоxагb беш аз пеш вайрон гардид: дар сол[о
АРАКАТ{ОИ ХАЛRB ДАР ОСИЁИ МИЁНА ВА ДАР ОН{О ИШТИРОК КАРДАНИ ТОXИКОН Дар хоки генерал-губернатории Туркистон ва [амчунин дар rаламрави аморати Бухоро муттасил шeру ошeб[ои халrb
Ошeб[ои халrb дар бекии Балxувон Дар сол[ои 70-уми асри ХIХ дар бекии Балxувон ошeб[ои пурзeри халrb ба амал омаданд. Соли 1870 ду [азор де[rонон аз ху
Ошeб[о дар дигар ма[ал[ои Осиёи Миёна Соли 1872 дар Хуxанд, соли 1873 дар Пашb ном де[аи Eротеппа ошeб[ои калон шуданду барои rатъи он[о [атто аскар даъват
Тараrrиёти саноатии кишвари Туркистон. Сармояи банк[о Дар охири асри ХIХ ва аввали асри ХХ капитализм дар Россияи подшо[b ба мар[алаи олb, мар[алаи империалистии та
А[воли ме[наткашон {оxати гап нест, ки [амаи ин дасиса[о ба дeши ме[наткашон бори гарон мегардид ва он[оро ба uуломони якумраи як о
ВАЗЪИЯТИ АМОРАТИ БУХОРО ДАР АРАФАИ РЕВОЛЮТСИЯИ СОЛ{ОИ 1905-1907 Аморати Бухоро дар давраи аз соли 1868 то охири асри ХIХ истиrлолияти худро торафт бештар аз даст меди[ад. Дар с
Равнаrи муомилоти тиxорат Пас аз анxоми сохтмони ро[и о[ани Тошканд, ки Осиёи Миёнаро бо Оренбургу Москва пайваст, тиxорат хеле равнаr ё
А[воли а[ли ме[нат Дар хоxагии rишлоr ривоx ёфтани муносибат[ои пулию молb таxзияи де[rононро хеле тезонд–дар як rутб бой[ои кулак
Шeру ошeб[ои халrb Авxи шeру ошeб[ои халrb дар беки[ои uарби Помир [одисаи xудогонаву мустасно набуд. Худи [амин хел [одиса[о ва дар [
РЕВОЛЮТСИЯИ СОЛ{ОИ 1905-1907 ВА ИШТИРОКИ МЕ{НАТКАШОНИ ТОXИК ДАР ОН В.И.Ленин навишта буд: «Капитализми xа[онb ва [аракати рус дар соли 1905 Осиёро тамоман бедор карданд. Сад[о милл
Ривоxи минбаъдаи [одиса[ои револютсионb Дар ин давра газетаи «Самарrанд», ки ба он болшевикони дар боло номбурда М.В.Морозов ва П.В.Позняков (сонитар
Вазъияти кишвари Туркистон ва аморати Бухоро баъд аз револютсияи сол[ои 1905–1907 ва то Xанги якуми xа[онb Ба [укуматдорони подшо[b муяссар гардид, ки муваrrатан uолиб омада, аввалин револютсияи русро буub кунанд. Аммо
Авx гирифтани фаъолияти миллатчиёни буржуазb Робитаи миллатчиёни буржуазии Туркистону Туркия [анeз дар охири асри ХIХ сар шуда буд (дар ин кор миллатчиён
Таъсири харобиовари xанги соли 1914 ба иrтисодиёти Россия Дар соли 1914 Xанги якуми империалистии xа[онb сар зад. Азобу кулфати xанг, талафоти бисёри одамон, белаёrатии [а
Саршавb ва xараёни шeриш Ошeб[ои аввалин дар ша[ри Хуxанд сар шуданд. Аз рeи таrсимот мувофиrи вилоят ва уезд[ои кишвари Туркистон уезди
РЕВОЛЮТСИЯИ БУРЖУАЗB-ДЕМОКРАТИИ ФЕВРАЛИ 1917 ВА А{АМИЯТИ ОН ДАР {АЁТИ ХАЛRИ ТОXИК Xанги якуми xа[онb, ки оrибат ва ифодаи бe[рони умумии капитализм ба шумор мерафт, ин бe[ронро тезутунд гардонда
Маорифпарварb дар нимаи дувуми асри ХIХ – ибтидои асри ХХ Ба Россия [амро[ шудани Осиёи Миёна ба равнаrи маданияту санъату адабиёт объективона мусоидат кард. Олимони
Фаъолияти адибони пешrадами тоxик Дар ибтидои асри ХХ фаъолияти баъзе адибони пешrадами тоxик басо вусъат ёфт. {айрат, Са[бо, Асирb, Айнb ва баъзе
Монография ва маrола[о Абаев В.И., 1945.– В.И. Абаев. Надпись Дария I о сооружении дворца в Сузе.–«Иранские языки», 1. М.–Л., 19
Сарчашма[о Абдурраззоrи Самаркандb. - Notice de l’ourage persaё1ёёn qui a pour tite Matla-assaadein ou-madjma albahrein I) Матлаъ-ус-саъдайн ва маxмаъ-ул-
РEЙХАТИ ИХТИСОРА{О АДД — Автореферат докторской диссертации АКД — Автореферат кандидатской диссертации АПТ — «
ФЕ{РИСТИ АШХОС Абаев В.И.- 56, 59, 62 Аббоси 1- 551, 552 Аббосиён - 323, 324, 325, 329, 411 Аббот – Д.- 613 Абулазизхон - 553, 567,
allrefers.ru
