Афзоиши нашъамандӣ ва коҳиши нашъаҷаллобӣ дар Тоҷикистон (чандрасонаӣ). Реферат дар бораи нашъаманди

Нашъамандӣ - вабои аср | Китобхонаи миллии Тоҷикистон

Китобхонаи миллии Тоҷикистон чун маъхази бузурги китоб дар мавзуъи нашъаву нашъамандӣ низ матолиби зиёдеро нигоҳ медорад ва мутолиаи онҳо барои ҳам муътодон ва ҳам барои касоне, ки мехоҳанд дар ин бора маълумоте дошта бошанд, муфид аст

Дар давоми солҳои охир нашъамандӣ ва майзадагӣ ба саломатии мардуми сайёра, аз ҷумла аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳдиди ҷиддӣ пеш оварда, дар самти пешравии фарҳангии ҷамъият монеа эҷод намуда истодааст. Чораҳои андешидашуда оид ба дастур, таҳлил ва баҳодиҳии вазъ, аз ҷумла бартараф намудани ин падидаи номатлуб ба такмил ва таҷдид ниёз доранд. Дар айни замон зарурати омўзиши илман асосноки вазъ, гузаронидани таҳқиқоти иҷтимоӣ дар байни аҳолӣ барои муайян намудани сабабҳои паҳншавии ин зуҳурот ва андешидани чораҳои мушаххас ба миён омадааст.Нашъамандӣ чун як бемории ғайриоддӣ ба тамоми узвҳои инсони истеъмолкунандаи маводи нашъаовар, аз қабили асаб, гурда, дил ва дигар узвҳои дарунӣ таъсир карда, беморро маҷруҳ мегардонад.Имрўзҳо касоне, ки ба ин кор даст мезананд, ниҳоят зиёданд. Онҳо шояд бо сабабҳои дур гаштан аз ғаму дард, нуқсону камбудиҳои ҳаёт ё бо сабаби ёр шудани беморӣ, шояд аз нодонӣ аз оқибатҳои он ё бо сабаби айшу роҳат ба ин амали номатлуб даст мезананд. Имрўзҳо душвор нест дарёфт кардани нафароне, ки бе тарсу ҳарос даст ба куштору дуздӣ мезананду хиёнат ба номусу ҷоҳилиҳо мекунанд. Албатта, ин гуна шахсон бевосита истеъмолкунандагони ин маводи зарароваранд, ки заррае аз кору кирдори кардаашон огаҳие надоранд, зеро он беҳушу ёдашон мегардонад.Китобхонаи миллии Тоҷикистон чун маъхази бузурги китоб дар мавзуъи нашъаву нашъамандӣ низ матолиби зиёдеро нигоҳ медорад ва мутолиаи онҳо барои ҳам муътодон ва ҳам барои касоне, ки мехоҳанд дар ин бора маълумоте дошта бошанд, муфид аст.Дар зер библиографияи матолиби нашъаву нашъамандиро меорем, то ниёхзмандон аз он баҳравар шаванд: 

Адабиёт бо забони тоҷикӣ

Ғуломов, М. Ғ. Муборизаи зидди нашъамандӣ ва заҳрмандӣ [Матн]. – Душанбе: Ирфон, 1989. – 128 с.

Ғуломов, М. Ғ. Нашъамандӣ ва оқибатҳои он [Матн]. – Душанбе: Сино, 1992 . – 35 с.

Абдулазизи, М., Муҳаммади, Ф. Таълимоти ислом алайҳи нашъа­мандӣ [Матн]. –Душанбе: Вергул , 1999 . – 20 с.

Нашъамандӣ душмани ҷомеаи солим [Матн]: Маводи методӣ библио­графӣ. – Душанбе: Ҳумо, 2001. – 30 с.

Эй нашъа балои ҷон шудастӣ [Матн]: Баргузидаи нигоштаҳои адибони тоҷик . – Душанбе: Адиб, 2001. – 95 с.

Шамсиддин, С. Анҷумани шаҳрвандӣ: Марги сафед [Матн]. – Душанбе , 2001. – 14 с.

Бобоҷони, Ш. Нашъамандӣ: Чӣ бояд кард [Матн]. – Душанбе: Нодир, 2002. –  80 с.

Пулатов, П. Пешгирии нашъамандӣ [Матн]: Дастур барои муал­лимони омўзишгоҳҳои касбиютехникӣ. –Душанбе, 2005. – 85 с.

Пулатов, П. Пешгирии нашъамандӣ [Матн]: Китоби дарсӣ барои хонандагони муассисаҳои таълимии таҳсилоти ибтидоии касбӣ. – Ду­шан­бе : Мега-Басим, 2006. – 114с.

Тоҷинисои, А. Зан, ҷомеа ва нашъамандӣ [Матн]. – Душанбе: Ирфон, 2009. – 62 с.

Бо забони русӣ

Гуреки, С. В. Внимание родители: Наркомания [Текст]. – М.: Профиздат, 1989. – 128 с.

Блике, О. Заместительная терапия героиновой наркомании [Текст]. – М., 1995. – 178 с.

Виникова, М.А. Постабстинентние состояния при героиновой наркомании [Текст]. – М., 1999. – 243 с.

Иванец, Н.Н. Винникова, М.А. Героиновая наркомания [Текст]. – М., 2000. –121 с.

Назаралиева, Ж. Избавь и прости [Текст]: Записки врача – нарколога о встречах с полиций, наркоделцами, больными, медиками, политиками на пяти континента. – Москва - Санкт-Петербург: Медицин–скаяпресса, 2001. – 494 с.

Зоиров, Д.М. Противодействия  незаконному образу наркотичес–ких средств и психотропных веществ в  Республике Таджикистана [Текст]: Монография МВД РТ. – Душанбе: Ирфон, 2005 – 182с.

Матуботи даврӣ бо забони тоҷикӣ

Раҳмонов, Э. Ш. Пойдории давлат аз муборизаи қатъи ва ошти­нопазир, аллайҳи муомилоти ғайриқонунии маводи нашъадор вобаста аст [Матн]: Суханронии ПрезидентиҶумҳурии Тоҷикистон дар конф­ронси байналхалқии илмӣ бахшида ба муборизаи бар зидди маводи нашъадор // Ҷумҳурият. – 1999. – 2 январ.

Раҳмонов, Э. Ш. Пойдории давлат аз муборизаи қатъӣ ва оштинопазир алайҳи муомилоти ғайриқонунии маводи нашъадор вобаста аст [Матн]: Суханронии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар конференсияи байналхалқии илмӣ бахшида ба мубориза бар зидди маводи нашъадор // Ҷумҳурият. – 1999 – 21 январ; Садои мардум. – 1999. – 22 январ.

Раҳмонов, Э.Ш. Соли 1999 – соли муборизаи зидди ҷинояткорӣ. [Матн]: Суханронии Призиденти Ҷумурии Тоҷикистон Э. Ш. Раҳмонов дар машварати кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ ва сохторҳои низомӣ, 9 феврали  соли  1999 // Ҷумҳурият. – 1999. – 13 феврал.

Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон [Матн]: Дар бораи таъсис додани агентии назорати  маводи нашъаовари назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон // Садои мардум . – 1999. – 5 июн; Ҷумҳурият. – 1999. – 5 июн.

Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон [Матн]: Дар бораи тасдиқи низомнома ва сохтори агентии назорати маводи нашъаовари назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон // Садои мардум. – 1999. – 29 июл.

Супориши ҷиддии Президенти ҷумҳурӣ [Матн]: Оиди мубориза бар зидди маводи нашъадор дар Тоҷикистон // Ҷумҳурият. – 1999. – 9 январ.

Барои тақвияти мубориза ба муқобили қочоқи нашъа [Матн]: Аз конфронси илмӣ байналхалқӣ бахшида ба муқобили нашъамандӣ// Ҷумҳурият. – 1999. – 21 январ.

Барномаи муассисаи назорати нашъаи СММ [Матн] // Ҷумҳурият. – 1999. – 26 январ.

Қочоқчиёни мансабдор [Матн] // Ҷумҳурият. – 1999. – 26 январ.

Раҳмонов, А. Нашъамандӣ - вабои аср [Матн]: Мусоҳиба бо муовини сардори раёсати мубориза бар зидди нашъамандӣ// Ҷумҳурият. – 1999. – 3 март.

Назаров, Р. Вабои асрро ҳамагон рафъ созем [Матн]: Мусоҳиба бо раиси комиссияи давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба назорати маводи нашъаовар Р. Назаров // Садои мардум.– 1999.– 26 феврал.

Умари Шерхон. Нашъамандӣ – вабои аср [Матн] // Ҷумҳурият – 1999. – 17 март.

Гадоев, М. Нашъамандӣ – худкушист [Матн] // Ҷумҳурият. – 1999. – 17 март.

Шарифзода, З.Ҳазар аз худкушӣ кун, эй бародар[Матн]: Ҷавонон ва нашъамандӣ дар Тоҷикистон // Ҷумҳурият. – 1999. – 31 март.

Мирзоев, М. Вақте ки мукаммал нест… [Матн] // Тоҷикистон. – 1999.  – 29 апрел.

Юсуфӣ, Ҳ. Марги сафед [Матн]: Оид ба нашъамандии ҷавонон// Садои мардум. – 1999. – 13 май.

Қурбонов, Ҳ. Нашъамандӣ худкушист [Матн]: Андешаҳои про­ку­ро­ри Тоҷикистон оид ба назорати риояи қонунҳо дар муассисаи истилоҳоти меҳнатӣ Мақсуд Гадоев дар атрофии доғи рўз // Ҷумҳурият. – 1999. – 17 март.

Аҳтамзод, Ш. Инсон аз дуо баҳра мегирад: Ё чаро занҳо ба нашъамандӣ даст задаанд [Матн] //Адабиётвасанъат. – 1999. – 8апрел.

Назаров, Р. Вабои асрро ҳамагон рафъ созем [Матн]:Мусоҳибаи раиси комиссияи давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон оиди назорати маводи нашъовар Р. Назаров// Садои мардум. – 1999. – 26 феврал.

Барои тақвияти мубориза ба муқобили қочоқи нашъа [Матн]: Аз конфроси илмӣ - байналхалқӣ бахшида ба муқобили нашъамандӣ // Ҷум­ҳурият. – 1999. – 21 январ.

Муҳаммади, Ф. Муходдирот ҳукм ва истеъмол [Матн] // Тоҷикис­тон. – 1999. – 12 фаврал.

Шарофов, С. Нашъамандӣ ба манкуртӣ мебарад [Матн]: Мусоҳиба бо Прокурори генералии ҷумҳурӣ, профессор С. Шарофов баъди мутолиаи китоби ў, «Нашъамандӣ. Муаммои асри XXI» //Садои мардум. – 2000. – 14 апрел.

Ализода, Х. Дарди асрҳо [Матн]: Нашъамандии ҷавонон ва роҳҳои ҳалли он // Садои мардум. – 2000. – 13 май.

Шафиъ, Б. Нашъамандӣ. Таҷдиди назар мебояд [Матн]:Хадамоти наркологӣдар чӣ ҳол аст// Садои мардум. – 2000. – 15 июн.

Ҳаким, Ғ. Марги сафед, ё ин ки ҳарисӣ ўро дучори марг кард [Матн] // Тоҷикистон. – 2001– 1декабр.

Саидов, С. Сарҳадбонон алайҳи маводи нашъадор [Матн] // Ҷум­ҳу­рият. – 2001. – 22 декабр.

Абдуллоев, М. Марги сафедро, ки меорад [Матн]: Мусоҳиба бо полковник Меъроҷ Абдуллоев оиди нашъамандӣ //Ҷумҳурият. – 2001. – 25 январ.

Шариф, М., Мусоев, А. Тамоюли даҳшатоварро ҳамагон пешгирӣ намоем [Матн]: Оиди маводи нашъадор // Садои мардум. – 2001. – 17 феврал.

Роҳҳои пешгирии нашъаандӣ [Матн] // Омўзгор – 2001. – 28 феврал.

Даминова, Д. Мо набояд аз тоҷик будани худ шарм кунем [Матн]: Мусоҳиба бо муаллифи барномаи телевизионии «Инсон ва қонун» оиди нашъамандӣ // Ҷавонони Тоҷикистон . – 2001. – 15 феврал.

Раҷабов, Ш. Нашъа на танҳо ҷиноят, балки таҳдид ба ақлу тафаккур низ ҳаст [Матн] // Паёми андоз . – 2001. – 16 март.

Гиёев, С. Нашъамандӣ - аз вабо даҳшатноктар [Матн] // Паёми андоз. – 2001. – 1 март.

Ёдгорӣ, Н. Эҳтиёт марги сафед [Матн]: Гераин аз куҷо меояд ва чӣ гуна метавонем пеши роҳи онро гирифт // Ҷумҳурият. – 2001. – 15 май.

Мақсуди Ошно. Фиреби рўи сафедашро нахўред [Матн]: Пешгирии нашъамандон // Ҷавонони Тоҷикистон. – 2001. – 1март.

Магкоев, В., Шафиъ, Б. Нашъмандӣ дар оинаи расмӣ [Матн:] Пешгирии ҷавонон аз истифодаи маводи нашъамандӣ // Ҷавонони Тоҷикистон. – 2001. – 1март.

Кўҳистонӣ, С. Террори марги сафед  ё аждаҳо чанд пой дорад? [Матн]: Мубориза зидди нашъамандӣ // Садои мардум. – 2001. – 1 март.

Сабзов, Ш. Нашъаҷаллобӣ аз бекорӣ нест [Матн]: Мубориза бар зидди нашъамандӣ // Ҷумҳурият. – 2001. – 28 апрел.

Тошбек, М. Долларҳои ашкбор [Матн]: Оид ба нашъамандӣ // Ҳам­роз. – 2001. – 18 май; 25 май.

Шарифзода, З. Ҳазар аз нашъаманд. - Эй навҷавонон [Матн]: Муборизааллайҳинашъамандӣ // Ҷумҳурият. – 2001. –5 апрел.

Мубориз, Г. Ҳамдардӣ [Матн]: Шеър ба нашъамандон // Адабиёт ва санъат. – 2002. – 8 март.

Олимов, А. Ҳамкорӣ натиҷаи дилкаш медиҳад [Матн]: Мусоҳиба бо генерал майори адлия Олимов Амур оиди нашъамандӣ // Садои мардум. – 2002. – 8 июн.

Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи ворид намудани тағийрот ба қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон [Матн]: Дар бораи воситаҳои нашъадор, моддаҳои психотропӣ ва прекурсарҳо // Садои мардум. – 2002. – 16 май.

Буриев, Н. Нашъамандӣ вабои аср аст [Матн] // Ҷумҳурият. – 2003. –19 апрел.

Дар мубориза бар зидди гардиши ғайриқонунии маводи мухаддир ҷиддуҷаҳдиякҷоялозим [Матн] // Садои мардум. – 2003. – 30 август.

Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон [Матн]: Дар бораи ёрии наркологӣ// Садои мардум – 2003. – 13декабр.

Салимов, М. Соли нав барои нашъаҷалобон бебарор аст [Матн]: Мусоҳиба бо сардори шуъбаи мубориза алайхи гардиши ғайри қонунии маводи муходири РКД Вилояти Хатлон подполковники милисия Зафар Сайфуллоев // Тоҷикистон. – 2004. –5 феврал.

Абдулло, М. Этилофи зидди нашъамандӣ зарурати таърихист [Матн]: Андешаҳои сардори раёсати Агентии назорати маводи нашъаовари назди Презиндети Ҷумҳурии Тоҷикистон дар вилояти Суғд Ш. Мирзоалиев // Садои мардум. – 2004. – 29 май.

Бобоев, А. Ҳариси онҳоро ба курсии ҷиноят нишонд [Матн]: Мубориза алайҳи вабои аср // Садои мардум. – 2005. – 1 октябр.

Мирзовалиёев, Ш. Мубориза алайҳи нашъамандӣ ба нафъи амнияти ҷомеа аст [Матн] // Ҷумҳурият. – 2005. – 20декабр.

Назаров, Р. Мубориза бо муходирот бардавом аст [Матн]: Мусоҳибаи директори Агенти назорати маводи нашъамандӣ назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Рустам Назаров оиди мубориза бар зидди нашъамандӣ// Ҷумҳурият. – 2006. – 1 июн.

Шафиев, Б. Тоҷикистон дар мубориза бар муқобили маводи нашъамндӣ устувор аст [Матн] // Ҷумҳурият. – 2006. – 24 январ.

Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи ворид намудани тағйиру иловаҳо ба Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи воситаҳои нашъадор, моддаҳои психотропӣ ва прекурсорҳо» [Матн]// Ҷумҳурият. – 2006. – 6 май.

Нутқи Президенти Ҷумурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон дар конфронси байналмилалӣ оид ба муборизаи зидди маводи нашъаовар, 15 май соли 2006 [Матн] // Ҷумҳурият. – 2006. – 18 май.

Назаров, Р. Муборизаи ҷаҳонӣ бо маводи нашъовар ва нақши Президенти Тоҷикистон дар он [Матн] // Ҷумҳурият. – 2006. – 23 декабр.

26 июн - рўзи ҷаҳони мубориза бо маводи нашъаовар: Пешгири муҳимтар аз табобат аст [Матн]: Суҳбат бо директори Агентии назорати маводи нашъаовари назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, генерал - лейтенанти милисия Рустам Назаров // ҶавонониТоҷикистон. – 2007. – 20 июн.

Назаров, Р. Коҳиши сафи гирифторони нашъамандӣ имконпазир аст [Матн]: Андешаҳои Рустам Назаров директори Агентии назорати маводи нашъаовари назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон // Ҷум–ҳурият. – 2007. – 26 июн.

Азаматов, В. Мубориза алайҳи паҳншудани маводи нашъаовар кори дастаҷамъист [Матн]: Мусоҳиб рўзноманигор З. Шарифзода бо муовини аввали директори Агентии назорати маводи нашъаовари назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон // Ҷумҳурият. – 2008. – 31 май.

Одинаев, Ҷ. Нашъамандӣ нишони марг аст [Матн]: Оиди гириф­тори бемории нашъамандӣ // Ҷавонони Тоҷикистон. – 2008. – 21 август.

Толиб, Ҷ. Ку нашъабару нашъахару нашъафурўш [Матн]: Мубо­риза бар зидди нашъамандӣ // Тоҷикистон. – 2008. – 18 сентябр.

Ҳотами, Ҳ. Нашъамандӣ: Роҳҳои пешгирии он кадом аст [Матн]// Тоҷикистон. – 2008. – 4 декабр.

26 июн – Рўзи ҷаҳонии мубориза бо маводи нашъаовар: Нашъамандӣ мушкилот ё фоҷиа [Матн]: Чанд сухан дар бораи нашъамандӣ // Миллат. – 2008. – 26 июн.

Муҳамадиқболи, И. Самимии ҷавонон, самими миллат аст [Матн]: Оиди бемории нашъамандӣ // Ҷавонони Тоҷикистон. – 2009. – 11 март.

Абдулло, К. Нашъамандӣ дараҷаи ба сўи марг [Матн] // Минбари халқ. – 2009. – 22январ.

Ҳомид, Ҳ. Мубориза бо нашъаҷалобон пурзўр мегардад [Матн]// Минбари халқ. – 2009. – 16 апрел.

Хаснов, Х. Маводи қотил ва тамоюли таҷовузкорӣ [Матн]: Суҳбат рўзноманигор Э. Сайидмурод бо муовини директории маркази миллии мониторинг ва пешгирии нашъамандии Вазорати тандурустии Тоҷи­кистон// Ҷавонони Тоҷикистон. – 2009. – 15 октябр.

Шафеъ, Б. Муходдирот - хатаре бузург ва фазоянда бар зидди нашъамандӣ [Матн] // Ҷумҳурият. – 2010. – 22 январ.

Воҳидова, Д. Бори каҷ ба манзил намерасад [Матн]: Ҳуқуқ­вайрон­куни маъмурӣ ва даст ба корҳои нашъамандӣ задан // Нури Зиндагӣ. – 2010. –11 март.

Қиёмиддин, А. Ҳайфи нашъамандӣ хатар ба ҷомеа аст [Матн]: Маълумотҳо дар бораи нашъамандӣ ва хатари он нисбат ба ҷавонон дар ҷомеаиимрўза таалуқдорад // Нури Зиндагӣ. – 2010. – 6 май.

Бухориев, М. Нашъаҷаллобон Тоҷикистонро истифода мебаранд [Матн]: Мусоҳиба рўзноманигор У. Олим бо полковники милитсия М. Бухориев// Пайкон. – 2010. –30 июн.

Малахов, М., Ғуломов, М.Ғ. Ломка:  Ё чӣ тавр нашъаманд метаво­над аз ин бало халос шавад [Матн] // Тоҷикистон. – 2011. – 21 апрел.

Марг дар зери ҷилваи гулҳо [Матн]: Бо озмуни ҷаҳон бе маводи нашъаовар // Садои мардум. – 2011. – 27 май.

Ҷалолиддин, Н. Ҳаракати олимпӣ суръат мегирад [Матн]: Оиди пешгирии қочоқи маводи мухаддир ва ҷалб намудани ҷавонон ба варзиш // Ваҳдат. – 2012. – № 5. – Март.

Сафарзода, З. Бо шумораи кам ҳам мубориза бояд бурд [Матн]: Мубориза бар зидди нашъамандон // Садои мардум. – 2012. –17 октябр.

Валиев,Ҷ. Нашъамандӣ амали нангин аст [Матн]: Пешгирии масъалаи хариду фурўш ва истеъмоли нашъа // Минбари халқ. – 2013. – 4 апрел.

Нашъамандӣ - дарди ҷонкоҳ [Матн]: Гирифтори дардӣ нашъаман­дӣ дар ҷумҳурӣ 26 фоиз ҷавонону наврасонро ташкил медиҳад                    // Омўзгор.  – 2013. – 31 май.

Мўсоев, А. Тадбирҳои пешгирӣ ва муқовимат бо қочоқи маводи муходир [Матн] // Садои мардум. – 2013.– 5 октябр.

Аюбов, И. Нашъамандӣ - душмани ҳаёти солим [Матн]: Вохўрии донишҷуёни Донишкадаи молия ва иқтисод бо намояндагони Агентии назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон // Ҷавонони Тоҷикистон. – 2013. – 15 август.

Саидов, С., Сатторов, Ҳ. Сабабҳои нашъамандии наболиғону ҷавонон ва роҳҳои пешгирии он [Матн]: Мубориза бар зидди нашъа­мандӣ // Қонун ва ҷомеа. – 2013. – 31октябр.

Иброҳимов, С. Ҳамкории ВКД дар самти пешгирии нашъаҷалобӣ [Матн]: Мубориза бар зидди гардиши ғайриқонунии маводи нашъадор

// Қонун ва ҷомеа. – 2013. – 21 ноябр.

Ҳасанов, Х. Нашъамандӣ коҳиш меёбад [Матн]: Суҳбати рўз–номанигор С. Эмомалӣ бо директори Маркази миллии мониторинг ва пешгирии нашъамандии Вазорати тандурусти Х. Ҳасанов // Чархи гардун. – 2013. – 25 декабр.

Маҳмудов, Ҳ.  Мубориза бо мухадирот пурзўр мегардад [Матн]: Суҳбати хабарнигори Ҷумҳурият Гулҷаҳон Турсунзода бо сардори Раёсати Агентии назорати маводи нашъаовари назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон вилояти Суғд Ҳалимҷон Маҳмудов // Ҷумҳурият. – 2014. – 6 март.

Тоҷикистон – зидди маводи мухаддир [Матн] // Қонун ва ҷомеа. – 2014. – 13феврал.

Темуров, Ш., Олим, У. Нақшаи нашъаҷаллобон натиҷа надод [Матн] // Қонун ва ҷомеа. – 2014. – 13 март.

Садриддинов,Ҷ. Тиҷорати сиёҳ - и нашъаҷаллобон [Матн] // Қонун ва ҷомеа. – 2014. – 2 май.

Машварати мақомоти салоҳиятдори давлатҳои СҲШ [Матн]: Машварат дар Китобхонаи миллии Тоҷикистон оиди мубориза бар зидди маводи мухаддир // Қонун ва ҷомеа. – 2014. – 19 июн.

Қурбон, Ш. Вокуниши умумимиллӣ бар зидди нашъамандӣ [Матн]: Оиди пешгирӣ намудани нашъамандӣ дар ҷомеа // Ҷумҳурият. – 2014. – 28 январ.

Рузиев, Д. Тоҷикистон ва Чин [Матн]: Ҳадаф – коҳиш додани сатҳи ҷиноятҳои мухаддиротӣ // Ҷумҳурият. – 2014. –22 апрел.

Додоҷон, Р. Тавсеаи муборизаи муштарак бо маводи нашъаовар [Матн] // Ҷумҳурият. – 2014. – 22 апрел.

Юсуфова, У. Ҳосили ҳамкориҳо дар ҷилавгирии қочоқи мухад­дирот [Матн]: Оиди омилҳои муҳиме, ки барои муборизаи бомуваф­фақияти мақомоти ҳифзи ҳуқуқ бо қочоқи маводи мухаддир зарур аст// Ҷумҳурият. – 2014. – 23 апрел.

Юсуфова, У. Маҳви муходирот - кафолати солимии ҷомеа [Матн]: 26 июн - Рўзи байналмилалии мубориза бар зидди маводи нашъаовар// Ҷумҳурият. – 2014. –18 июн.

Абдулвоҳидова, Ш. Ҷамъомади тантанавӣ бахшида ба 15 – солагӣ [Матн]: Дар агенти назорати маводи нашъаовари назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба муносибати 15 - солагии таъсисёбии ин ниҳоди давлатӣ чорабиниҳои тантанавӣ баргузор гардид // Садои мардум. –2014. –10 июн.

Муинов, М. Нашъамандӣ ҷиноят ё беморӣ [Матн] // Қонун ва ҷомеа. – 2014. –10 июл.

Мулоқоти Коҳир Расулзода бо Виктор Иванов [Матн]: 27 май сарвазири ҷумҳурӣ Коҳир Расулзода бо директории Хадамоти феде­ралии назорати маводи нашъаовари Федератсияи Русия Виктор Иванов // Ҷумҳурият. – 2014. – 29 май.

Гулова, М. Нигаронии давлатҳои минтақа аз хатари қочоқи маводи мухаддир [Матн]: Ташвиши давлатҳои Осиёи Марказӣ аз қочоқи нашъа аз Афғонистон ба Осиёи Марказӣ // Қонун ва ҷомеа. –2014. –18 декабр.

Давлатов С. Нашъаҷалоб ба даст афтод. [Матн]: Мусоҳибаи рўзноманигор Д. Ҷўрақулзода бо Раиси суди н. Бохтар С. Давлатов // Қонун ва ҷомеа. – 2014. – 6 феврали.

Фахруддинов, Ҷ. Этилофҳои ҷамъиятӣ бар зидди нашъамандӣ [Матн] // Ҷумҳурият. – 2014. –12 ноябр.

Ташрифов, А. Ҷараёни татбиқи стратегия қобили тавсиф нест [Матн]: Оид ба бемасъулиятии бархе аз мансабдорон дар мубориза бар зидди гардиши ғайриқонунии маводи мухаддир // Ҷумҳурият. – 2014. –12 декабр.

Саидов, Н. Нашъа дар мурғхона [Матн] // Қонун ва ҷомеа. – 2014.­­– 3 апрел.

Мусодираи афюн. - Боздошти шаҳрвандон бо нашъа. - Ғайри қонуни нигоҳ доштанимаводи мухаддир. - Героин дар зери нишастгоҳи мошин [Матн]: Маводи иттилооти ВКД// Қонун ва ҷомеа. – 2014.­­- 3апрел.

Дарёфт ва мусодираи маводи мухаддир. - Боздошти нашъаҷал­лобон [Матн]: Маводи иттилоотӣ ВКД // Қонун ва ҷомеа. – 2014.­­– 10 апрел.

Акрамов, Ҳ. Дузди нашъаманд [Матн]: Мусоҳибаи рузноманигор С. Шокиров бо судяи Суди н. Фирдавсӣ [Матн] //Қонун ва ҷомеа. – 2014.­­– 17 апрел.

Дарёфти маводи мухаддир [Матн] // Қонун ва ҷомеа. – 2014.­– 2май.

Мусодираи беш аз 25 килло нашъа [Матн] // Қонун ва ҷомеа. – 2014.  ­­– 8 май.

Зайниддин, А. Мусодираи нашъа [Матн] // Қонун ва ҷомеа. – 2014.­­– 15 май.

Мусодири нашъа аз манзили истиқоматӣ. - Боздошти нашъаман­дон бо ҳашиш. - Дастгир гардиданинашъаҷаллобон. - Нашъаи халта [Матн]: Маводи иттилоотӣ ВКД // Қонун ва ҷомеа. – 2014.­­– 15 май.

Солеҳов, Х. Даст задан ба муомилоти ғайриқонунии маводи нашъадор[Матн] // Қонун ва ҷомеа. – 2014.­– 22 май.

Мубориза бо нашъаҷаллобӣ. - Боздошти шаҳрванд бо маводи мухаддир. - Нашъа дар мошин [Матн]: Маводи иттилоотӣ ВКД // Қонун ва ҷомеа. – 2014.­­– 29 май.

Ҳамкорӣ барои мубориза бо маводи мухаддир дар Душанбе баррасӣ шуд [Матн] // Миллат. – 2015. – 18 март.

Мўсоев, А. Тақвияти ҳамкориҳо тақозои замон аст [Матн]: Конфронси байнамилалӣ таҳти унвони муттаҳид намудани ҳамкории байналмилалиизидди маводи муходиротӣ // Садои мардум. – 2015. – 12 июн.

Валиев,Ҷ. Роҳҳои пешгирии нашъамандӣ дар байни ҷавон [Матн]// Озодагон. – 2015. – 24 июн.

Ҳаснов, Х. Роҳи дуруст ё тарки одат [Матн]: Мусоҳибаи Э. Сайид Амирзод бо директори Маркази миллии мониторинг ва пешгирии нашъамандӣ вазорати тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоии оромии Тоҷикистон Х. Ҳасанов // Чархи гардун. – 2015. –12 август.

Мўсоев, А. Вазъият ҳанўз нигаронкунанда аст [Матн]: Татбиқи стратегияҳои миллӣ оид ба қочоқи маводи муходдир // Садои мардум. – 2015. – 16 сентябр.

Мўсоев, А. Табобати сайёри ёрирасон самарабахш аст [Матн]: Нашъамандӣ вабои аср // Садои мардум. – 2015. – 1 декабр.

Бо забони русӣ

Указ Президента Республики Таджикистан [Текст]: Об утверж­дении положение и структуры агенства по контролю за наркотиками при Президенте Республики Таджикистан // Народная газета. – 1999. – 22 июля.

Рахмонов, Э.Ш. Борьба с преступностью - общенородное дело [Текст]: Речь Президента на совешании с работниками правоохранитель­ных органов и силовых структур 9 февраля 1999 // Народная газета. – 1999. – 5 март.

Рахмонов, Э. Ш. Я обрашаюсь ко всем таджикистанцам, кому не безразлично будущее нашей родины [Текст]: С призывом объединить наши усилия в борьбе с наркомафией // Бизнес и политика. – 1999. – №4 – 22 январ.

Корш, Г. Президент РТ объявил войну... наркотикам [Текст]: О прошедшей Международной конференции в г. Душанбе 16 января 1999 г. «Таджикистан без без наркотиков» //Бизнес и политика. – 1999. – 22 январ.

Джураев, С. Если ваш ребенок наркоман [Текст] // Вечерный Душанбе. – 2000. – 17 май.

Гайрат, П. Наташу и Свету потенуло к наркотику [Текст]: Рассказ судьи железнодорожного р-на З.Юсуповой //Вечерний Душанбе. – 2000. – 12 май.

Назаров, Р. У. Всем миром против зла [Текст]: Спид и норкомания // Народнаягазета. – 2000. – 18 май.

Исматуллоев, С. Год на передовой [Матн]: Борба с наркотиками// Бизнес и политика. – 2001. – 5 январ.

Враг не дремлет. Наркотик- враг человечества [Матн]: Открытий разговор о том, как спасти наше общество от чумы века // Авицена. – 2001. – 2 феврал.

Плугатарёв, И. 350 агентов пропив наркомафии [Текст]: Беседа с генералом милиции Р.И. Назаровым // Asia-plus. – 2001. – 15-21 января.

Опищенко, А. А. Наркомания, главный помощник сотрудничество [Текст]// Авицена. – 2001. – 26 января.

Абдулло, Р. Наркотрофик в Республики Таджикистан не только наша проблема [Текст] // Asia-plus.  – 2001. – 22февраля.

Учёные против наркотиков [Текст]// Народная газета. – 2001.– 22 феврал.

Шарипов, Х. У вас есть что противопоставить мафии [Текст] // Asia-plus.  – 2001. – 1 март.

Хасанов, К. Ловчую сеть надо плести с более крупными взятками [Текст]: Борьба с наркотиками // Вечерный Душанбе. – 2001.–9 март.

Буриев, Н. Общество и наркотики [Текст] // Народная газета. – 2001. – 23 март.

Саидшарипова, А. Особенности национальности наркоохоты в Таджикистане [Текст] // Asia-plus. – 2001. – 15 апреля.

Джураев, С. Миллиард наркоманов [Текст] // Бизнес и политика. – 2001. – 1 ноября.

Убайдуллоев, М. Никто и нигде не застрахован от терроризма [Текст] // Вечерний Душанбе. – 2001. – 23 ноября.

Исматуллоев, С. Таджикистан и Киргизистан за совместную борьбус международныим терроризмом[Текст] //Бизнес и политика. – 2001. – 7 июня.

Худойбердиев, Б. Наркотическая война против России [Текст]// Народная газета. – 2001. – 12 июня.

Эрик, К. Заслоны на пути героина [Текст] // Народная газета. – 2001. – 20 декабря.

Юсупова, У. Общая беда человечество. 26-июня международный День борьба с наркоманий [Текст] // Народная газета. – 2002. – 23 июня.

Закон Республики Таджикистан «О наркотических средствах, психотропных веществах и прекурсорах» [Текст] // Ахбори Маджлиси Оли Республика Таджикистан. – 2002. –№4. –С. 125-226.

Назаров, Р. Мир против наркотиков // Народная газета. – 2002. – 6 марта.

Махмадиев, Х. Наркомания-таджикская традиция? [Текст] // Asia-plus. – 2002. – 2 мая.

Дикаев, Г. Героиновые заложники Таджикистана [Текст] // Asia-plus. – 2002. –9 мая.

Боротся с наркотикамина международном уровне [Текст]: Пресс конференцияв Агенстве по контролю за наркотиками в Республики Таджикистан // Народная газета. – 2003. – 2 января.

Амелина, Я. Россия-Таджикистан как прекратить наркотрафик [Текст] // Народная газета. – 2003. – 3 сентября.

Контроль за наркотиками итоги года [Текст] // Народная газета. – 2005. – 16 март.

Мусоев, С. Предыстория формирование совремённой системы. Международного контрольнад наркотиками [Текст]: Известия Академии Наук Республики Таджикистан отделение общественных наук. – 2005. –№4 – С.8-12.

Таджикистан избран в комиссию ООН по наркотиками [Текст]//

Назаров, Р.В. Кантрол с кантробандами [Текст]: 26 июля между­народный борба с наркомание и не законными оборотом наркотиков // Вечерний Душанбе. – 2005. – 24 июля.

Назаров, Р. Таджикистан на пути наркотрафики[Текст] // Asia-plus. – 2006. – 18 января.

Юсупова, У. Наркомании бой! [Текст]: 26-июля-международный день борьбы с наркоманией // Asia-plus. – 2009. – 24 июля.

Рахмон, Э. Десят лет в строю боевом[Текст]: Выступлении Эмомали Рахмона в честь 10 летия со дня создания агенства по контролю за наркотиками при Президента Республики Таджикистан // Народная газета. – 2009. – 2 июня.

Назаров, Р. Наркотиков будет много ... [Текст]: О работа Агенство по контролю за наркотиками при Президенте Республики Таджикистан

// Asia-plus.  – 2009 . – 27 мая.

Этапы создания и становления [Текст]: 10 лет агенству по контролю за наркотиками // Народная газета. – 2009. – 27 мая.

Сафарова, М. Героин нашего времени или наркобизнес и терроризм не имеет национальности[Текст] // Событие. – 2010. – 30 декабря.

Лекарник, И. Таможников учили мислить как кантробандисты [Текст]:Как лучше спрятать контробандуи как можно быстрее ее найти? // Asia-plus. – 2011. – 23 марта.

Хамрабаева, Н. Наркотики подорожают? [Текст]: Объём произ­водство наркотиков в Афганистане прошлом году сократилься // Asia-plus. – 2011. – 31 января.

Бухориев, М. У нас есть восемь крупных наркобаронов [Текст] // Asia-plus.  – 2011. 24 января.

Алиев А. Н. Незаконный оборот наркотических средств и психо­тропных веществ [Текст] // Молодой ученый. – 2012. – №4. – С. 264-265.

Чоршанбиев, П. Нам предсказывают рост контробанды [Текст]

// Asia-plus.  – 2012. – 11 мая.

Расулзоде, Т. Кантробанды не избежать? Кто ввозит кантробанду и кто ее приобретает? [Текст] // Asia-plus.– 2013. – 7 январь.

Таҳияи Ҷамил Валиев,Шуъбаи нигаҳдори китобКитобхонаи миллии Тоҷикистон

kmt.tj

Афзоиши нашъамандӣ ва коҳиши нашъаҷаллобӣ дар Тоҷикистон (чандрасонаӣ)

20:45, 6 феврал, 2015Муаллиф: Азия-Плюс

Тайи як соли ахир дар Тоҷикистон теъдоди истеъмолгарони мухаддарот афзудааст, вале ҳамзамон коҳиши истифодаи қаламрави кишвар аз сӯйи қочоқбарон барои интиқоли мухаддарот ба мамолики дигар мушоҳида шудааст.

Тайи як соли ахир дар Тоҷикистон теъдоди истеъмолгарони мухаддарот афзудааст, вале ҳамзамон коҳиши нисбии истифодаи қаламрави кишвар аз сӯйи қочоқбарон барои интиқоли мухаддарот ба мамолики дигар мушоҳида шудааст.

Бино ба иттилои Агентии назорати маводи нашъаовари назди Президенти ҶТ, шумораи нашъамандон дар Тоҷикистон дар соли гузашта 1,4 дарсад ё худ 103 нафар афзудааст. Тибқи омори ин ниҳод, дар кишвар 7 ҳазору 279 гирифтори нашъамандӣ ба сар мебаранд, ки 198 нафар аз онҳо зан мебошанд. Ин дар ҳолест, ки соли 2013 шумораи нашъамандон 7 ҳазору 176 нафарро ташкил медод.

Раҳоӣ аз марг

Афроде, ки монанди Ҷамила аз дарди нашъамандӣ азият мекашанд, дар Тоҷикистон кам нестанд. Агар қисме ба ин дарди ҷонкоҳ одат карда бошанд, вобастагӣ ба маводи мухаддир гурӯҳи дигарро ба марг дучор кардааст. Аммо Ҷамила ҳанӯз умед ба табобат дорад. Зеро ӯ медонад, ки хоҳиши муолиҷа ва иродаи қавии бемор муҳимтарин омили шифоёбӣ аз ин дард аст.

Ҷамила афзуд: "Даст кашидан аз ин кор на ба ҳама муяссар мешавад. Бисёре аз дӯстони ман аз ин беморӣ оқибат ба ҳалокат расиданд. Ин маризӣ одамро аз ҳама ҷудо мекунад ва бемор барои он, ки маводи мухаддирро ба даст орад, аз тамоми роҳу воситаҳо истифода мекунад". Ҳоло Ҷамила хушнуд аст, ки бо кӯмаки табибон аз ин роҳи марговар раҳо меёбад.

Бекорӣ - омили нашъамандӣ

Тибқи арзёбии Маркази ҷумҳуриявии клиникии наркологӣ, барои як давраи табобати бемории нашъамандӣ аз 1300 то 1400 сомонӣ зарур аст. Аммо аксари маризони нашъамандӣ имкони пардохти ин маблағро надоштаанд. Айни замон дар Тоҷикистон пардохти харҷи табобати нашъамандон ва таъмини онҳо бо дорувории сахттаъсиру гаронарзиш асосан бо кӯмаки созмонҳои байнулмилалӣ сурат мепазирад.

Коршиносон мегӯянд, нашъамандӣ ба сатҳи баланди нашъаҷаллобӣ дар кишвар рабт дорад. Гурӯҳҳои муайян, ки машғули интиқоли маводи мухаддир ба хориҷ аз кишваранд, тиҷорати онро дар дохил низ ривоҷ додаанд. Ин гурӯҳҳои нашъаҷаллоб ба афзоиши теъдоди муштариёни худ дар кишвар манфиатдоранд. Ҳамин тавр дастрасии осон ба маводи мухаддир сабаби гирифтории ҷавонон мешавад.

Сатҳи баланди вобастагӣ ба мухаддарот ҳам бештар дар шаҳрҳои бузург ба назар мерасад, зеро тиҷорати ин маводи марговар дар миёни сокинони шаҳр ривоҷ ёфта, дастрасӣ ба он бамаротиб осонтар будааст. Омор нишон медиҳад, ки пойтахти Тоҷикистон - шаҳри Душанбе дар муқоиса бо дигар шаҳру ноҳияҳои кишвар аз рӯйи теъдоди нашъамандон дар ҷойи аввал қарор дорад.

Тақвияти мубориза ва тағйири роҳи қочоқ

Омори нашъамандон дар Тоҷикистон дар ҳоле рӯ ба афзоиш ниҳодааст, ки масъулон аз тақвият ёфтани ҳифзи сарҳади давлатӣ бо Афғонистон ва коҳиши нисбии интиқоли маводи мухаддири афғонӣ тавассути кишвар хабар медиҳанд.

Тоҷикистон бо 1344 километр марзи давлатии худ бо Афғонистон, ки бузургтарин тавлидкунандаи маводи мухаддир дар минтақа ва ҷаҳон маҳсуб меёбад, дар гузашта роҳи аслии қочоқи маводи мухаддир аз ин кишвар ба хориҷ дониста мешуд. Аммо мақомоти зидахли кишвар мегӯянд, ҳамакнун роҳи интиқоли мухаддароти афғонӣ тағйир ёфтааст. Дар пайи шиддат гирифтани мубориза алайҳи қочоқбарон дар Тоҷикистон, нашъаҷаллобон роҳҳои нави интиқоли онро пайдо кардаанд. Акнун Тоҷикистон роҳи аслии хуруҷи мухаддароти афғонӣ ба хориҷ набуда, хатсайри ҷинояткорон тағйир ёфтааст.

Ба иттилои ин масъули Агентии назорати маводи нашъаовар, тайи чанд соли ахир мусодираи мухаддарот дар хатсайри сеюм, яъне тавассути кишварҳои Осиёи Марказӣ коҳиш ёфта, нишондоди қочоқ ва мусодира дар хатсайрҳои якум ва дуюм баръакс афзудааст. Ҳамзамон аз кашфи роҳи нави интиқоли маводи мухаддир тавассути Баҳри Сиёҳ хабар дода мешавад. Мақомоти тоҷик мегӯянд, ин далели худдории бархе аз гурӯҳҳои нашъаҷаллоб аз истифодаи роҳи Осиёи Марказӣ буда, ба тақвияти чораҳои мубориза бо ин раванд дар Тоҷикистон низ марбут аст.

Пешсафии Русия дар нашъаҷаллобӣ

Дар давоми даҳ моҳи соли 2014 аз ҷониби тамоми сохторҳои қудратии кишвар беш аз 5 тонна маводи мухаддир дарёфт ва мусодира шудааст. Баррасии парвандаи қисме аз қочоқгарон то кунун идома дорад, аммо аксари онҳо равонаи зиндон шуда, маводи мусодирашудаи марбут ба ҷинояткорон маҳв гардидааст. Агарчи Тоҷикистон дар қиёс бо кишварҳои дигари минтақаи Осиёи Марказӣ тӯлонитарин марзро бо Афғонистон дорад, аммо омор нишон медиҳад, ки сатҳи нашъаҷаллобӣ дар кишвари мо дар муқоиса бо ҷумҳуриҳои ҳамсоя камтар аст.

Тибқи иттилои Агентии назорати маводи нашъаовари назди Президенти ҶТ, дар Тоҷикистон нашъаҷаллобон аз сад ҳазор 10 нафарро ташкил медиҳанд. Дар ҳамин ҳол дар Туркманистон аз сад ҳазор нафар - 12 нафар, дар Ӯзбекистону Қазоқистон аз сад ҳазор нафар - 17 нафар нашъаҷаллоб будааст. Сатҳи баландтарини нашъаҷаллобӣ дар минтақаи Осиёи Марказӣ дар Қирғизистон ба қайд гирифта шудааст. Теъдоди нашъаҷаллобон дар ин кишвар аз сад ҳазор - 27 нафарро ташкил медиҳад. Омори нашъаҷаллобӣ дар Федератсияи Русия бештар аз кишварҳои Осиёи Марказӣ будааст. Дар Русия аз сад ҳазор - 135 нафар нашъаҷаллоб мебошад.

Ҳамакнун Тоҷикистон дар мубориза барои коҳиш додани гардиши ғайриқонунии маводи мухаддири истеҳсоли Ҷумҳурии Исломии Афғонистон танҳо нест. Ниҳодҳои байнулмилалӣ чораҳои ҷилавгирӣ аз қочоқи маводи мухаддирро дар баробари Афғонистон дар Тоҷикистон низ ҷоннок кардаанд. Зеро нашъамандӣ ва нашъаҷаллобӣ ду раванди ба ҳам вобаста буда, таъсири манфии он на ба як ё ду кишвар, балки ба кулли ҷомеаи ҷаҳон марбут аст.

news.tj

«БА НАШЪАМАНДӢ Ӯ ОВА ДАНИ МУҲОҶИ ОНИ МЕҲНАТӢ НИГА ОНКУНАНДА АСТ»

          Мусоҳибаи ихтисосӣ бо Хушвахт Ҳасанов, директори Маркази миллии мониторинг ва пешгирии нашъамандии Вазорати тандурустӣ

            – Ба наздикӣ марказӣ миллӣ дар ҳамҷояги бо КАДАП ҷаласае баргузор кард, ки дар он мутахассисони ватанӣ ва байналмилалӣ доир ба ҷамъабасти натоиҷи мубориза алайҳи нашъамандӣ дар ҷумҳурӣ натиҷагирӣ карданд. Мехостам барои хонандагон  онро васеътар шарҳ бидиҳед.

            –Аз тарафи Маркази миллии мониторинг ва пешгирии нашъамандии Вазорати тандурустии ҶТ дар якҷоягӣ бо барномаи КАДАП-и ташкилоти JIZ-и  Олмон як ҷаласаи сатҳи миллӣ баргузор гардид, ки ҳадафи ин ҷаласа  натиҷагирии ҳисоботи миллии вазъи нашъамандиро дар  Тоҷикистон  дар бар мегирифт. Маргази миллии мониторниг ва пешгирии нашъамандӣ,  ки самти фаъолияташ ба пешгирии бемории нашъамандӣ,  мониторингу омӯзиши вазъи нашъамандӣ ва гузаронидани як қатор чорабиниҳои вобаста ба баландбардории иттилоотнокии аҳолӣ аз сӯистеъмоли маводи нашъадорро дар бар мегирад, дар доираи фаъолияти худ дар соли равон  ҳисоботи миллии вазъи нашъмандӣ  дар кишварро  кор карда баромад. Ҳадафи ҳисоботи мазкур ин дар сатҳи илмӣ, омӯзиши вазъи нашъамандӣ дар Тоҷикистон мебошад.

          Дар доираи маълумоти расмӣ  муаяйн намудем, ки  дар соли 2011 вазъи нашъамандӣ нисбат ба солҳои пешин то андозае  коҳиш ёфтааст. Таҳлилҳо нишон медиҳанд, ки дар  натиҷаи дастҷамъаона мубориза бурдани ҳамаи он сохторҳое, ки аз тарафи Ҳукумати ҶТ ҷиҳати пешгирӣ ва густариши маводи мухаддир ва нашъамандӣ таъсис шудаанд, дар ин самт ба пешрафтҳо ноил гаштаем.

            – Маркази миллии мониторинг ва пешгирии нашъамандии Вазорати тандурустӣ дар кадом самтҳо фаъолият мекунад?

            – Мехоҳам  мухтасар бигӯям, ки чи зарурате омад, ки  Ҳукумати ҶТ дар назди Вазорати тандурустӣ Маркази миллии мониторинг ва пешгирии нашъамандиро таъсис дод.  Сол аз сол вазъияти бемории нашъмандӣ дар ҷаҳон ва  аз ҷумла, дар ҷумҳурии мо низ густариш меёфт. Азбаски ҷумҳурии мо бевосита бо яке аз давлатҳои калонтарини истеҳсолкунандаи маводи нашъадор ҳамсоягӣ дорад ва хоки он ҷиҳати интиқоли  маводи мухаддир  ба давлатҳои дигар ҳамчун транзит истифода бурда мешавад,  қисмате аз ин маводи интиқолшаванда дар дохили кишвар истеъмолкунандагони худро меёбад. Тайи солҳои 2000-2008-ум теъдоди нашъмандон рӯ ба афзоиш ниҳод. Ҳукумати ҶТзарур шуморид,  ки дар ин самт сиёсати ҷиддитарро бар роҳ бимонад ва дар баробари таъсиси Агентии назорати маводи нашъадор ва Раёсати мубориза алайҳи маводи нашъадори назди Вазорати корҳои дохилӣ, дар назди Вазорати тандурустӣ ин марказро таъсис диҳад.

            Фаъолияти марказ ба 3 самт равона шудааст:  ҷамъоварӣ ва таҳлили вазъи нашъамандӣ дар кишвар,  гузаронидани мониторингҳои даврӣ вобаста ба омӯзиши вазъи нашъамандӣ дар Тоҷикистон ва  ташкилу гузаронидани чорабиниҳои пешгирикунанда аз оқибатҳои сӯистеъмоли маводи нашъадор.

            –Мехостам дар мавриди нашъамандӣ дар ҷумҳурӣ мушаххастар суҳбат кунед. Ба он хотир, ки хонанда бидонад кадом қишрҳои ҷомеа ба маводи мухаддир рӯ меоранд: ҷавонҳо, занҳо ва ё калонсолон?

            – Омилҳое  ҷо доранд, ки шахсро ба бемории нашъамандӣ гирифтор мекунанд. Омили асосӣ дастрасии маводи нашъадор мебошад. Омили дигар ин бе назорат мондани ҷавонону наврасон аз тарафи падару модару аҳли ҷомеа мебошад. Бекорӣ омили дигар ва  бисёр дарднок аст. Боиси таассуф ва нигаронӣ аст, ки  гуруҳҳои нашъаҷалоб рӯй ба муҳоҷирони меҳнатии мо оварданд.  Далелҳое вуҷуд доранд, ки муҳоҷирони меҳнатии мо дар  муҳоҷират гирифтори чунин беморӣ шуда бармегарданд. Ҳамчунин  булҳавасии фарзандони шахсҳои сарватманд низ аз чуниномилҳо унвон мешавад.

            Қисмати асосии истеъмолкунандагони маводи нашъадорро  ҷавонон ташкил медиҳанд. Бекорӣ ва аз назорати волидайн дурмонанду ҳисси кунҷкобӣ  ҷавононро ба нашъамандӣ гирифтор менамояд.

            – Дар муқоиса бо солҳои гузашта вазъи нашъамандӣ дар ҷумҳурӣ дар чӣ сатҳ аст?

            -Тибқи баррасии оморҳои расмие, ки мо дар доираи онҳо фаъолият намуда истодаем, дар айни ҳол вазъи нашъамандӣ дар ҶТ то андозае коҳиш ёфта аст. Ин натиҷаи фаъолияти дастҷамъонаи ниҳодҳои давлативу ҷамъиятӣ ва Васоити ахбори умум мебошад. Агар ба омори расмӣ назар кунем, аз соли 1997, ки аввалин теъдоди нашъамандон дар ҷумҳурӣ  ба қайд гирифта шуда буданд, то соли 2007 ин теъдод рӯ ба афзоиш буд. Соли 2007, ки қуллаи баландтарини нашъамандонро нишон медиҳад, теъдоди онҳо  ба 8744 нафар мерасид. Айни ҳол теъдоди нашъамандон то 7135  коҳиш ёфта аст. Ин гувоҳи он аст, ки то андозае ҳам бошад, мо тавонистем садди роҳи инкишофи ин беморӣ шавем. Лекин то он рӯзе, ки ҳадди ақал як нашъаманд дар хоки кишвари мо боқӣ мемонадва ё як ҳолати интиқоли ғайри қонунии маводи мухаддир ҷой дорад,  худро муваффақ  гуфта  наметавонем.

            –Шахсоне, ки мубталои нашъамандӣ мешаванд, метавонанд гирифтори дигар маризиҳо ҳам бошанд?

            –Бемории нашъамандиро фоҷиаи башар ё вабои аср меноманд ва он як қатор оқибатҳои мудҳишро дар пай дорад. Аз ҷумла, яке аз бемориҳое ки шахси истеъмолкунандаи маводи нашъадор метавонад гирифтор шавад,  ин бемории норасоии масуният бадан, яъне  ВИЧ аст. Таҳлилҳои оморӣ нишон медиҳад ки шумораи зиёди гирифторони ВИЧ/СПИД-  ро истеъмолкунандагони тазриқии маводи мухаддир  ташкил мекунанд. Агар ба омори расмӣ  нигоҳ кунем,  қариб 62,9 фоизи истеъмолкунандагони маводи нашъодорро  истеъмолкунандагони намуди тазриқии маводи мухаддир ташкил медиҳанд, ки ин хеле ташвишовар аст.

            – Мусаллам аст, ки дар ҷумҳурӣ ва натанҳо дар ҷумҳурии мо қишри аз ҳама осебпазири ҷомеа ин занҳо мебошанд. Ва илова бар ин зан - модар тарбияткунандаи насл ба шумор меравад. Мехостам дар бораи вобастагии занҳо ба маводи мухаддир ё сатҳи нашъамандӣ дар миёни занҳо ба хонандаҳо иттилоъ медодед.

            – Мутаассифона,  дар байни истеъмолкунандагони маводи нашъадор ҳастанд занҳо ва модароне,  ки ба ин беморӣ гирифтор шудаанд. Ин мушкил ба солимӣ ва густариши миллат таъсири манфӣ мегузорад. Агар боз ҳам ба омор такя кунем, 236 нафарро аз шумораи умумии нашъамандон занҳо ташкил медиҳанд.

            –Агар зан ба нашъамандӣ гирифтор шавад, чӣ пайомаде метавонад ба бор орад?

            – Маводи мухаддир натанҳо барои як зан, балки барои кулли он шахсоне,  ки ба бемории нашъамандӣ гирифтор шуданд, оқибатҳое хеле мудҳишро ба бор меорад.  Пеш аз ҳама шахсият шикаста мегардад, яъне агар ҷавон бошад,  ҷавониаш талаф меёбад, оилааш шикаста мешавад ва ғайра. Агар ба як зани нашъаманд назар андозем, мебинем, ки ӯ метавонад  чандин касро шикастахотир гардонад, сар карда аз волидон, фарзандон, хусуру хушдоману шавҳару дӯстон ва ҳама атрофиёнаш. Натиҷаи дигараш ин аст, ки зани нашъаманд метавонад дар сироятёбии бемории ВИЧ/СПИД ва дигар бемориҳои ҷинсӣ зиёдтар нақш дошта бошад. Як шахси нашъаманд ба се мушкил оқибат гирифтор хоҳад шуд: ҳуқуқӣ,  иҷтимоӣ ва тиббӣ. Мушкили тиббӣ ин аст, ки  шахс бемор мешавад, баданаш қобилияти муқобилятро аз даст медиҳад. Пайомади иҷтимоияш  шахсро  хонавайрон мекунад. Ҳолати ҳуқиқиаш бошад, ин аст, ки  ҳар як шахс дар баробари нашъаманд будан боз метавонад ҷинояткор бошад, чункибарои дарёфти маводи мухаддир маблағи муайяне лозим аст. Ҳар рӯз бояд дастрас кунад ин маводро. Дар ҳолати надоштани маблағ шахси нашъаманд қодир астба ҳар як ҷиноят даст занад. Аз ҷумла,  агар зан бошад, метавонад ба фоҳишагӣ даст занад, ба дуздӣ рӯ орад ва ё  ягон ҷинояти дигареро содир кунад.

            – Шумо ки роҳбарии яке аз ниҳодҳоро  дар робита ба пешгирии нашъамандиро бар ӯҳда доред, фикр мекунед барои пешгирии вазъи нашъамандӣ ҷомеаи мо имрӯз бояд чи хел мубориза барад?

            – Танҳо дар якҷоягӣ метавонем ба ин фоҷиаи башар  дастболо шавем. Пеш аз ҳама бояд иттилоотнокии аҳолиро баланд бардорем, аз оқибатҳои суистеъмоли маводи нашъадор мардумро огоҳ созем. Илоҷи воқеа пеш аз вуқуъ мегӯянд, мо низ бояд корҳои пешгириро зиёдтар ба роҳ бимонем.

            – Мутахассисони Маркази миллӣ танҳо дар ноҳияҳои гирду атроф кор мебаранд ё ба ноҳияҳои дурдаст ҳам рафта, вазъро меомӯзанд?

            – Маркази миллӣ дар сатҳи ҷумҳурӣ фаъолият менамояд.  Раёсатҳои минтақавии марказ дар вилоятҳои Суғду Хатлон ва ВМКБ  фаъолият дошта, бевосита дар ноҳияҳои дурдасти кишварамон мулоқоту вохӯриҳо доир менамоянд. Дар баробари ин аз ҳисоби худи дастгоҳи марказӣ ҳар сол кормандон  ҷиҳати омӯзиши вазъи нашъамандӣ, барои гузаронидани чорабиниҳои пешгирикунанда ба ҳар як ноҳияву вилоят сафарбар мегарданд. Аз ҷумла,  дар соли равон мутахассисон ба вилояти ВМКБ, ки имрӯз  вазъи нашъамандӣ хеле нигаронкунанда аст, сафари корӣ доштанд. Инчунин дар навоҳии водии  Рашт низ тавонистем ин вохӯриҳоро доир намоем. Дар вилояти Хатлон ва  Суғд низ ҳамчунин мулоқоту вохӯриҳо анҷом додем.

            Дастоварди арзандаи мо барқарор  кардани робитаи зич бо ВАО мебошад. Соли равон тавонистем  сомонаи интернетиро, ки дар марказ фаъолият дошт, аз нав фаъол созем. Ҳозир сомонаи интернетии марказ бо 3 забон фаъолият намуда истодааст ва  ҳар як хонанда вобаста ба ин ва он навъи гирифтории нашъамандӣ метавонад ба суолҳои худ ҷавоб ёбад.

            – Шумо барои баланд бардоштани донишу малакаи мутахассисони маркази миллӣ чи гуна чорабиниҳо мегузаронед? Оё онҳо метавонанд аз таҷрибаи кишварҳои дигар бархурдор шаванд?

            – Бе такмили ихтисос, бе  баланд бардоштани малака корро ҷоннок намудан ҳич маънӣ надорад. Ҳамасола, аз тарафи Маркази миллӣ  бо дастгирии ташкилотҳои байналхалқӣ ва  пеш аз ҳама Вазорати тандурустии ҶТ дар ҳудуди кишвар ва  берун аз он  семинарҳои омӯзишӣ доир мекунем ва пайваста маҳорату малакаи кормандонамонро сайқал медиҳем, то аз усулҳои муосири таҳлилубаҳодиҳии вазъи нашъамандӣ бархурдор бошанд.

            –Вақтҳои охир ба назар мерасад,  ки ҳам кишварҳои Осиёӣ ва ҳам Аврупоӣ барои мубориза бо нашъамандӣ кушиш мекунанд даст ба дасти ҳам бидиҳанд. Фикр мекунед чаро?

            – Ҳич як давлати дар алоҳидагӣ ба ин зуҳуроти  номатлуб дастболо шуда наметавонад. Танҳо дар ҳолати дастаҷамъона муқовимат нишон додан, давлатҳо метавонанд  ба натиҷаҳои дилхоҳ бирасанд. Агар ба таърихи нашъамандӣ назар андозем,  аввалин чорабинии сатҳи байналмилалие, ки ба ҳамин мақсад гузаронида шуд, 100 сол қабл буд ва он бо қабули конвенсия оид ба муомилоти маводи нашъадор дар шаҳри Шанхай анҷом шуд. Баъдан, ба хотири пурзӯр намудани мубориза алайҳи гардиши ғайриқонунии маводи мухаддир чандин конвенсияҳои дигари байналмилалӣ баргузор  гардиданд. Қабулшавии конвенсияҳо аз он далолат мекунад, ки бе ҳамдигар давлатҳо ё ин ки як ашхоси  алоҳида бо ин беморӣ  ва  «вабо»  муқовимат нишон дода наметавонанд.

            – Ташаккур.

                                         Эмомалии Сайидамирзод ва Ёқуби Саид

www.bonuvon.tj

Реферат о ба забони То ик - Файл о

Для подготовки материала были использованы следующие веб-страницы:

1. www.ishq.tj/load/referat_o_ba_zaboni_to_ik/5	9.1%
2. tg.m.wikipedia.org/wiki/Футбол	4.5%
3. blogiston.tj/tag/futbol/	7.3%

Сулҳи пойдори мо

Сулҳ баҳорест, баҳор оварад,Равнақи шодиву барор оварад.Сулҳ диҳад шаршараи ҷӯи об,Сулҳ диҳад ҳусни пур аз обутоб.

Оре, сулҳ мафҳумест бузургу пуробуранг, ифодакунандаи амният, осоиштагӣ, озодӣ, истиқлолият ва нишонаи ободию зиндагии ороми давлату миллат. Сулҳ таҷассумгари шодиву нишот, ҳамдигарфаҳмӣ, озодихоҳиву ватандӯстист. Тавре шоири сулҳҷӯ Турсунзода гуфтааст:

Сулҳ дар гул-гул шукуфтанҳои ҷонон кишвар аст,Дар шуои офтоби толеи баҳру бар аст.Дар суруди аллаву бедор чаиши модарон,Хоби орому табассумҳои хуррам кӯдакон.

Сулҳ дар тасвири шоир асоси ободии ҳар кишвар ва манбаи хушбахтии ҳамаи тоифаи одамон аст. Ин аст, ки ҳастию пояндагии сулҳ на танҳо дар ҳастии давлату миллат, балки дар ҳастии ҳар як гулу гиёҳ ва тамоми ҷисмҳои зинда қувваи олам эҳсос мешавад. Сулҳ чун офтоби рахшон, баҳори пуробуранг, табиати пур аз роз, замини мубораку пурбор, одамони мушфиқу меҳрубониҳост. Ҳақиқатан сулҳ амниятест, ки чун дар мавриди хоб будани тифлакон модар дар истироҳат асту изтироб надорад, дар мавриди сулҳу осоиштагӣ низ давлат орому осоишта арзи ҳастӣ менамояд. Аз дарду ранҷ ва фитнаву дасисаҳо канора мегирад. Пас, сулҳу осоиштагӣ ва фароғати давлату миллат худ аз худ ба осонӣ ба даст намеояд. Барои ба даст овардани сулҳу дӯстӣ, ҳанӯз дар солҳои давраи Ҷанги Бузурги Ватанӣ мардуми мо дар муҳорибаҳои шадиду хунин ва дардафзо иштирок намуда, ҷони худро дар роҳи сулҳу дӯстӣ ва озодии Ватани хеш дареғ надоштаанд. Фарзандону ҳамсарони меҳрубони хешро ба ҳоли худ гузошта, баҳри озодии Ватан кӯшидаанд. Гуруснагиҳо дида, афсурдагиҳоро паси cap кардаанд. Натиҷаи ин заҳматҳои зиёди чунин мардонӣ баномусу нанги миллат имрӯз моён бо умеду орзу ва озодиву осоиштагӣ умр ба cap мебарем. Хушбахтем, озоду бофароғат зиндагӣ мекунем, офтоби гармталъат саховатмандона ба сарамон нуру зиё ва меҳру муҳаббат эҳё намуда, шодиамонро афзун мегардонад. Имрӯз бо заҳмати беандозаи Президенти давлатамон Эмомалӣ Раҳмон ва дастгирии миллати бонангу номуси тоҷик Тоҷикистон бо ҳамаи кишварҳои дунё робитаи дӯстӣ дорад. Ҳамарӯза чун миллати сулҳхоҳу давлати тинҷу ором ҳамкориву ҳамрайъӣ намуда, дар бурду бохт ва камию костиҳои онҳо саҳмгузор аст. Тамоми давлатҳо бо кишвари мо робитаҳои дӯстӣ доранд, ки ин натиҷаи сулҳу оромӣ аст.

Мардуми тоҷикзабонро даҳр бишносад кунун,3-он ки бошанд ҳар нафас ваҳдатгарои манзилам.Толиби сулҳанд доим мардуми тоҷикзабон,Такя бар онҳо намояд қавми соҳибманзилам.

Сулҳ дар ҳаёти имрӯзаи мардуми тоҷик ва фарҳангдӯст бо калимаи «Ваҳдат» пайванд гардида, мафҳуми бештареро фарогир гардид. Акнун дар ҷумҳурии офтобрӯямон Тоҷикистон рӯзи 27-июн ҳамчун рӯзи Вахдати миллӣ ҷашн гирифта мешавад. Мардуми мо ин рӯзро чун рӯзи баҳамоӣ, ҳамгироӣ, сулҳу оштипазирӣ ва ваҳдату ҳамфикрӣ ҷашн мегиранд.

Сулҳ ваҳдат ифтихори миллати соҳибдилам,Васфи онҳоро намояд решаи ҷону дилам.Дар миёни қавмҳо пайвастагӣ моро аз он,Дарҳ бинмояд ситоиш, мардуми барнодилам.

Хулоса, сулҳ армуғон ва дастоварди бузургест, ки аз сарвати бисёр болотар аст. Ҳеҷ як дороиву афзунӣ ба як лаҳзаи осоиштагӣ ва дӯстиву сулҳу субот баробар буда наметавонад. Сулҳ неъмати гарону ноёфтанист, ки миллатро бузургию арзи баланд ва давлатро афзунию шӯҳратёр мегардонад.

Оре, зан беҳтарин армон, азизтарин ҳастӣ, муқаддастарин мӯъҷиза ва арзандатарин сарватест, ки ҳамагонро ҳаёт бахшидааст. Аз ҳастии пайкари бузургаш ба дили кас қуввату мадор, тавоноиву қарор ва меҳру муҳаббати беканор пайдо мегардад. Тавоноии модар касро зинату самар, симу зар, болу пар ва шаҳду армон мебахшад.

Такя бар вуҷуди ҷаҳону инсонофарини зан - модар такя бар Яздони пок аст. Зан ягона офарандаи инсони комил аст, ки ҳамчун беҳдошти бузурги ҳаёт одамиятро ба дунёи равшан оварда, тарбият мекунад ва ба камол мерасонад. Аз ин офаридаи бузурги ӯ замину осмон, ҷаҳони ҷовидон ва хамаи ҳастии олам пур аз рози ниҳондошта, равшанию нур, хушию сурур ва ҳастии рӯҳу ҷон мегиранд. Ҳастии бузурги модар ҳамаи афзалиятҳои зиндагиро сабабгор аст.

Хуршед ниҳам ном туро ё ки ҷаҳонтоб?Модар, зи бузургӣ сару пои my нигин аст.Бар гӯш расад аз my садое хушам он рӯз,Эй хуш, бувад он рӯз садоят ба танин аст.

Зан Модар ситораи зиндагӣ, ситораи дурахшонест, ки ҷаҳонро нуру ҷило мебахшад. Офтобест, ки лаҳзае аз болои кӯҳе баромада, дунёро равшанию ҳаёт мебахшад.

Зан Модар ба қавли бузургон бо як дасташ гаҳвора ва бо дасти дигараш дунёро такон медиҳад. Аз бисоти бузургаш ба фарзандон шири сафед медиҳад, то дар зиндагӣ роҳи сафеду бахти сафед ёраш бошад. Барои ба тарбият бавоя расонидан ва баобрӯ гардиданаш кӯшиши зиёде мекунад. Даме тифлаш роҳгардон мешавад, модар мефахрад.

Даме, ки аввалин сухани бузург - «Модар»-ро ба забон меорад, модар бештар хушҳол гашга мефахрад, ки чун муъҷизоти пурафзуни инсони комилро офаридааст.

Модарон беҳтарин пушту паноҳ, арзандатарин ҳастии ҳаёт, равшандиҳандаи ҳар як хонадон қуввату мадори дилҳои нотавонанд. Онҳо сабабгори ҳамаи афзалиятҳои зиндагианд. Модарон қуввати дилу ҷонанд, ки дар ҳар таппиши дил ба мо ақлу заковат, меҳру муҳаббат ва эъҷозу ҳикмату хираду сарват мебахшанд.

Занон модар дар қатори тавлиду тарбияи фарзанд боз бисёр вазифаҳои пурмасъулро ба дӯш доранд. Онҳо, бахусус занони тоҷик дар соҳақои гуногуни зиндагӣ кору фаъолият мекунанд. Дар қатори мардон истода, ба оила мададгор мегарданд. Зани тоҷик имрӯз ронанда, бофанда, пазанда, духтур, муҳандис, роҳбар, тоҷир аст:

Гаҳе бинам, ки чун тоҷир my дap бозор мегардӣ,Гаҳе бинам ба беморе табибу ёр мегардӣ.Гаҳе бинам, ки медӯзӣ ба тифлат ҷомаву дастор,Гаҳе бинам ба ёрат мӯнису ғамхор мегардӣ.

Хулоса, азизон, волидон беҳтарин ганҷинаҳои ноёбу нотакроранд. Онҳо беҳтарин дороии ҳаётанд, ки барои ба дунё омадану ба камол расидани насли оянда хизмати арзанда доранд.

Намоед тоҷи cap, нуру басар модар - падарҳоро,Ки аз хубони олам хубтар худ волидон бошанд.

Меҳри модарро ягон мавҷудоти дигар ки моро ҳастию ҷон бахшидаанд ҷойгир буда наметавонад:

Он ҷо кu туӣ модар, он ҷой гулистон аст,Он ҷо ки набошӣ my, як манзили вайрон аст.Аз меҳри шарарборат, равшан шавад ин олам,Дурию фироқи my, сӯзест, ки дap ҷон аст.

Зеро ӯ худ мабдаи меҳр асту орзуву ормон. Зеро ӯ ободгару рӯҳбахши ҳаёт аст. Ҳар ҷо ки ӯст, аз он ҷо бӯи гулу гиёҳ меояд. Ин маъниро басе хуб баён намудаанд.

«Ҳадафи сиёсиси мо барпо кардани давлати демократию ҳуқуқбунёд аст. Дар ии ҷода, Сарқонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун санади воломақоми миллат ва шоҳсутуни устувори сулҳу ваҳдат, раҳнамои ҳамешагии мо хоҳад буд», - гуфтааст Президенти кишварамон мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон. Яке аз дастовардҳои бузурги даврони Истиқлоли Ҷумҳурии Тоҷикистон қабули Сарқонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад, ки соли 1994 сурат гирифтааст.

Акнун дар Сарқонун низ чун тағйиротҳои ҷомеа тағйиротҳои куллӣ ба вуҷуд омад. Албатта, сабаби ба вуҷуд омадани ин рӯйдоди бузурги таърихӣ тақозои замон, пешравии ҷомеа ва соҳибистиқлолии кишвари азизамон Тоҷикистон гардид.

Сарқонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки ҳамчун санади меъёрию ҳуқуқӣ эътибори олии ҳуқуқӣ дорад, арзиши олии миллат ҳисобида мешавад. Мувофиқи ин қонун ҳуқуқ, озодиҳои инсон ва шаҳрвандонро давлат эътироф, риоя ва ҳифз менамояд. Ҳукуқу вазифаҳои инсон аз ҷониби давлат эътироф ва кафолат дода мешавад. Тибқи талаботи Сарқонун ҳеҷ як мақомоти давлатӣ ва шахсони мансабдори давлатӣ ҳақ надоранд, ба ягон ваҷҳ ба қадру қимати инсон бирасанд. Масъалаи дигари муҳими он дахлнопазирии шахсият, манзил ва монанди инҳо мебошад.

Сарқонун асосан шиносномаи давлату миллат ҳисобида мешавад, зеро дар он номи давлат, сохти давлатдорӣ ва сохтори он нишон дода мешавад. Дар он асоси низоми ҳуқуқии давлат муайян мегардад. Он ҳамеша қонуни асосии давлат ҳисобида шуда, сарчашмаи ҳамаи қонунҳо мегардад. Он барои ҳама баробар дониста мешавад.

Бо шарофати қабули Сарқонуни Тоҷикистон чун субъекти комилҳуқуқи муносибатҳои байналмиллалӣ, халқи Тоҷикистонро чун мардуми бунёдкор, сулҳпарвар ва фарҳангӣ шинохтанд. Ин санади муқаддас ва тақдирсоз чун чароғи фурӯзон роҳи рушди давлати соҳибистиқлоли тоҷикон ва мардуми онро барои садсолаҳо мунаввар мекунад.

Бо шарофати Иҷлосияи ХVI Шӯрои Олии Ҷумқурии Тоҷикистон барои омодасозӣ ва қабули Сарқонуни давраи нав ба амал омад. Дар натиҷа 6 моябри соли 1994 ин конститутсия ба тариқи райъпурсии умумихалқӣ аз ҷониби аксарияти кулли мардум пазируфта шуд ва ин рӯзи таърихӣ дар Тоҷикистон рӯзи Конститутсия муқаррар гардид.

Сарқонуки Ҷумҳурии Тоҷикистон аз дебоча, 10 боб на 100 модда иборат мебошад. Конститутсия ҳуҷҷати мӯътабару мӯътамади тақдирсози ҳар як миллат аст.Сарқонун тавонист ифодагари манфиатҳои халқи тоҷик бошад, омоли меҳнаткашонро инъикос намояд, тоҷиконро дар арсаи олам муаррифӣ бисозад. Сарқонун барои сулҳу салоҳ ва ваҳдати комил - расидани тоҷикон нақши муҳим бозид. Ин ҳуҷҷати тақдирсоз аз ҷониби коршиносони байналхалқӣ дар шумори панҷ Конститутсияи беҳтарину мардумитарин давлатҳои узви Созмони Амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо номбар гардид.

Албатта, дар таҳия ва омодасозии Сарқонуни даврони истиқлоли Тоҷикистон нақши Президенти мамлакат Эмомалӣ Раҳмон ниҳоят зиёд аст. Инак Сарқонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон 16-сола мегардад ва мардум бо камоли ифтихор 6 ноябрро ҳамчун рӯзи қабули Сарқонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамасола қайд менамоянд.

Хулоса, боиси ифтихор аст, ки Сарқонуни кишвар дастгиру роҳнамои мардуми тоҷик гардид. Вазифаи ҳар як шаҳрванди ҷумҳурӣ аз он иборат аст, ки Сарқонунро эҳтиром намояд.

Ҳар киро дар зиндагӣ устодест. Имрӯз чӣ муаллиму чӣ духтур, чӣ ронанда ва чӣ коргару бофанда ҳама устодону шогирдони худро доранд. Ҳамаро дар ҳаёт касе омӯзонидааст. Ягон кору амал, ягон пешравию афзалият, ягон бурду бохт безаҳмат, бемашаққату қадршиносии устоде ба авҷи аълое намерасад. Инсон даме, ки чашм ба олами ҳастӣ мекушояд, албатта бо як ҳусну истеъдоди Худовандӣ тавлид мешавад, аммо худ танҳо бе сарварӣ, бе роҳнишондиҳӣ ва бе устоде соҳиби мақому мартабае шуда наметавонанд. Тавре гуфтаанд:

Ҳеҷ кас аз пеши худ чизе нашуд,Ҳеҷ оҳан ханҷари тезе нашуд.Ҳеҷ Мавлоно нашуд Мавлои Рум,То муриди Шамси Табрезӣ нашуд.

Вақте калимаи устодро ба забон меорем, бевосита пеши назарамон симои муаллим падидор мегардад. Аммо ин фикр тамоман чизи дигар аст. Устод касест, ки дар симои ӯ кас омӯзандаи ҳама гуна роҳу равиш, кору фаъолият ва ҷамъи ҳунару истеьдодро дидан мумкин аст. Ба ибораи дигар, мо метавонем устодро мураббӣ ва роҳнишондиҳандаи кулли корҳои хайр бигӯем. Зеро гуфтаанд:

Ҳар шахс метавонад аз таҷрибаи бузурги ҳаётиаш кору фаъолиятеро ба касе омӯзад.

Шахсоне ҳастанд, ки ягон мактаби маърифатию илмиро нагузаштаанд, аммо корҳоеро ба субот расонида метавонанд, ки арзиши баланд доранд ва чунин қобилияташон боиси ифтихор аст. Ин гуна шахсонро албатта, метавон устод номид, зеро метавонанд дар дили ҳама гуна афрод бо ҳунари волояшон роҳ ёфта, ҳаваси омӯхтани ҳунареро бедор карда, ҳаётро рангинию хушӣ бахшанд. Воқеан муҳим аст, ки ҳар шахс бояд ҳамин гуна шахсияти ғамхор буда, дар зиндагӣ ягон амали хайреро анҷом диҳад.

Шогирдонро низ лозим меояд, ки аз заҳматҳои устодони хеш бохабар бошанд, онҳоро кадршиносӣ карда тавонанд, зеро бе захмати зиёди устодон ягон шогирд ба ҷое расида наметавонад. Обрӯи шогирдони болаёқат обрӯи устоди онҳост.

Албатта, шахсе, ки барои омӯхтану аз худ кардани коре заҳмат мекашад, бе иззат буда, наметавонад маҳсули меҳнати ҳар як инсони асил аз ҷабри заҳмати кашидааш падид меояд. Ба қавли Румии бузург:

Ҳар кӣ ранҷе дид, ганҷе шуд падид,Ҳар кӣ ҷаҳде кард, бар ҷаҳде расид.

Хулоса, ҳар кору амале ба устод эҳтиёҷ дорад. Наметавон бе дастгирию маводи касе кореро ба анҷом расонда соҳибобрӯ гашт.

Дар ягон давру замон қадр, манзалат ва бузургии одамони дастгир, устодон ва роҳнишондиҳандагон аз байн намеравад. Онҳо ҳамеша чун устоди бузург ва ситораҳои дурахшони ҳаёт мӯътабар ва зинданом буда, ҷамъият ба онҳо ниёз дорад.

Бале, устодон ҳамеша зиндаёданд ва дар ҳар як лаҳзаи ҳаёт ба хотир оварда мешаванд, зеро пойдории ҳаёти кас ба устодон - нишондиҳандагони роҳу равиш, касбу камол ва роҳнамоёни зиндагӣ вобастагӣ дорад:

Устод агар набошад, ақле ба cap набошад,Дар боғи зиндагонӣ, гарди самар набошад.Бе роҳнамою роҳбар, дар ин ҷаҳони бесар,Пойи равон набошад, нури басар набошад,..

Шахсияте, ки дар зиндагии хеш ҳунари волои худро ба касе намеомӯзонад, яъне шогирде тарбия наменамояд, дарахти бесамареро мемонад, ки беманфиат аст. Анъанаи неки мардумӣ омӯзонидани ҳунарҳои воло ба насли ояндаи миллат аст, ки фардои дурахшони ҳаёт аз он сахт вобастагӣ дорад. Зиндаёд будани номи бузургон маҳз тавассути ҳунари воло, дастранҷи зебо ва шогирдони баркамол сурат мегирад: Тавре Саъдии бузург фармуда:

Саъдиё, марди накуном намирад ҳаргиз,Зинда он аст, ки номаш ба накӯӣ набаранд.

Душанбе шаҳри зебо ва калонтарини тоҷикон буда, имрӯз пойтахти Тоҷикистони азизамон мебошад. Ҳамаи мо медонем, ки Душанбе пеш аз Инқилоби Октябр як деҳаи хурдакаки камаҳолӣ буд. Бо вуҷуди хурд буданаш дар Бухорои Шарқӣ бо бозорхои калони хариду фурӯши мол маълуму машҳур буд. Одамон аз гирду атроф ва кӯҳистонҳои дурдаст ба ин ҷо омада молу маҳсулоташонро мефурӯхтанду маводи рӯзғорро харида бармегаштанд.

Аз сарчашмаҳои таърих маълум аст, ки дар охири асри ҶIҶ ва аввали асри ҶҶ дар Душанбе қалъаи мир, қозихона, дорухона, шифохона ва чойхонаҳо амал мекарданд. Мардум ба соҳаҳои кишоварзӣ, ҳунармандӣ, пахтакорӣ, чорводорӣ, боғдорӣ, оҳангарӣ, кулолгарӣ, чармгарӣ ва ғайра машғул буданд.

Аз соли 1924 Душанбе ҳамчун пойтахти Тоҷикистон шинохта шуд. Душанбе рӯз ба рӯз тараққӣ карда ба маркази нави иқтисодию сиёсӣ ва фарҳангии тоҷикон мубадал гашт. Барои пешрафт ва тараққиёти пойтахт бунёди роҳҳои мошингард, роҳи оҳан, фурудгоҳу роҳҳои ҳавоӣ лозим буд. Мардуми заҳматкаши Душанбе, ноҳияҳои гирду атроф ва халқҳои бародар дар як муддати кӯтоҳ ин шаҳро обод карданд, ки биноҳои боҳашамати замонавӣ, бунёди корхонаҳои саноатӣ, марказҳои бузурги фарҳангӣ то ҳол зеби пойтахт мебошанд.

Душанбе дар давоми 70-соли мавҷудияти Ҳукумати Шӯравӣ аз як деҳаи хурди назарногир ба як шаҳри азиму зебои саноатӣ табдил ёфт. Заводу фабрикаҳо, комбинату, иншоотҳои гуногун қомат афрохтанд.

Марказҳои бузурги илмию фарҳанг, Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон, Академияи илмҳои Тоҷикистон, театри опера ва балети ба номи устод Айнӣ, театри академии драмавии ба номи Абулқосим Лоҳутӣ, мактабҳои нави замонавӣ бунёд гардиданд. Донишгоҳу донишкадаҳои олӣ бунёд шуданд, ки ҳазорон мутахассисони баландихтисосро тайёр намуда ба хизмати халқ равона намуданд. Дар натиҷа Душанбе яке аз мар¬казҳои бузурги илмию фарҳангии Тоҷикистон гардид.

Душанберо барҳақ шаҳри ҷавонӣ меноманд, зеро ин шаҳр маҳз бо дасти ҷавонони боору номуси халқи тоҷик бунёд гардидааст.

Дар давраи ҷанги шаҳрвандӣ шаҳри азизи мо Душанбе аз ҳама бештар зарар дида бошад ҳам дар як муддати кӯтоҳ бо азму талош ва заҳматхои сокинони он барқарор гардид. Биноҳои баландошёнаи замони нав қомат рост карданд, ки симои шаҳрро боз ҳам зебову дилоротар гардониданд.

Сад шукри истиқлол, ки Тоҷикистонро дигар давлатҳо ҳамчун давлати соҳибистиқлолу хуқуқ-бунёду демократӣ шинохтанд ва бо он робитаҳои дипломатӣ барқарор намуданд. Дар шаҳри Душанбе сафоратхонаҳо, марказҳои илмию фархангӣ ва мақомотҳои давлатию ғайридавлатии мамлакатҳои хориҷӣ фаъолият доранд.

Ҳамаи мо шоҳиди он гаштем, ки шаҳрдорӣ ва ҳамаи сокинони шаҳри Душанбе ҷашни таърихӣ, 80-солагии шаҳри Душанберо чи тавр чашн гирифтанд. Ба ин муносибат якчанд иншоотҳои баландошёна, гулгашту хиёбонҳои тозаю зебо бунёд гаштанд. Мо боз аз он ифтихор мекунем, ки Ду¬шанбе ҳамчун шаҳри сулҳ эълон гардидааст.

Вақте, ки мо ҳамарӯза дар кӯчаҳои он қадам мегузорем, гулгашту хиёбонхои шукуфони он ба дили мо шодию фараҳ мебахшад. Мардуми шаҳр пайваста барои ободии шаҳр ва тозагии он кӯшиш мекунанд. Ҳар сол барои боз ҳам зеботару дилчасптар намудани кӯчаю хиёбонҳои шаҳр, дар фасли баҳорон ниҳолу дарахтони ороишӣ, гулҳои рангоранг мешинонанд.

Хулоса, шукронаи ваҳдат ва тинҷию оромӣ, ки Душанбе рӯз то рӯз симои худро дигар мекунад. Би¬ноҳои зебои замонависохт имрӯзҳо ба ҳусни зебои шаҳр ҳусни тозае зам мекунад.

Имрӯз пойтахти давлати тоҷикон шаҳри Душанбе яке аз марказҳои муттаҳидсозандаи тоҷикону форсизабонони ҷаҳон гардидааст.

Ифтихор аз Ватан дорем

Тоҷикистон, меҳри покат дар дилу ҷони ман аст,Офтоби шӯълапошат соя бар сад гулшан аст.Меҳри поки мардумат меҳри бузурги модарон,Мардуми меҳмоннавозат фахри даврони ман аст.

Тоҷикистон кишвари бузургест, ки саропо меҳрофарину дилнишин, бузургмардуму дилфиреб аст. Меҳри бузурги ин сарзамин ҳар як инсони асилро дар дилу дар ҷон аст. Сарзамини дилфиреб аст, макони бузургони хирад, оқилону фарзонагон ва шӯҳратмандони шӯҳратёр аз қабили Турсунзодаву Миршакар, Лоиқи роздону нуқтафаҳм ва амсоли ин садҳо нафар бузургон, ки оламиён васфашон мекунанд. Тоҷикистон макони бузургону сарзамини фарҳангдӯстон аст.

Он сарзаминест, ки бо ҳамаи бузургиҳояш мардуми Вахшу Хатлон, Ҳисору Варзоб, Кӯлобу Бадахшону Ленинобод барин мавзеъҳои бузургу номдорро Ватан аст. Ватане, ки чун модари азиз дӯсташ медоранду эҳтиром мекунанд. Тоҷикистони бузург имрӯз дарахти пурсамареро мемонад, ки шохаҳои пурқуввату бузургаш сояафкани ҳар гулу гиёҳи арзандаи ӯст ва меваҳои рангину лазизаш мардуми бонангу номӯс ва бодонишу баори он машҳури дунё гаштаанд. Дар байни дигар давлатҳо имрӯз Тоҷикистон бо боигариҳои зиёду пурарзишаш, аз қабили пахта, гандум, об, ангишт, тилло, нуқра ва амсоли ин шӯҳратёр аст.

Кӯҳҳои зарфишонаш кони зар,Сарвату тиллои он машҳури даҳр.Пахтаи бишкуфтааш рамзи ҳаёт,Гандумаш нони ҳама аҳли башар.

Равшан аст, ки Тоҷикистон кишвари пурганҷу пурэъҷоз ва пурсарвату бой аз захираҳои табиист. Илова бар ин НБО-ҳои машҳури он, ба мисли Варзобу Нораку Роғун бо иқтидори бузургашон ҳосилкунандаи қувваи бузурги барқианд, ки ақли бинандаро мафтун мегардонанд.

Иншоотҳои бузурги ин кишвари азиз дар ҳар гӯшаву канори он тақвиятдиҳандаю далели ҳамаи гуфтаҳои болоанд. Ба ақидаи Бозор Собир:

Тоҷикистон, Тоҷикистон.Мекунам шукри каму бисёри my,Мекунам шукрона аз озарму аз озори my.Аз my ман сарват намехоҳам, Ватан ҳастӣ бас аст,Бо хасу хорат баробар зиндагӣ кардан бас аст.

Тоҷикистон-сарчашмаи оби тоза

Об асту ҳаёт пойдор аст,Об асту замину кишту кор аст.Маҳсули ҳама ҷаҳони ҳастӣ,Аз ҳастии оби файзбор аст.

Оре, об манбаи ҳастии ҳамаи мавҷудоти олам аст. Об захираи бузургест, ки воқеияти он ҷаҳону зиндагониро таровату зебоӣ ва сарсабзиву озодагӣ мебахшад. Ҳастии гулу гиёҳ, ҳайвоноту наботот, растаниву инсоният, хосса зиндагии осоиштаву ободӣ ва озодагиву пурбаракатӣ ҳама ба об вобастагӣ дорад. Обро инсон барои нӯшидан, пухтани хӯрок, шустушӯй сохтани манзил, тозагии кӯчаҳо, обёрии заминҳо истифода мебарад. Инчунин одам бо роҳҳои обӣ заврақу киштӣ ронда, ҳар гуна бор ва мусофиронро мекашонад. Оби шаршарадор турбинаҳоро ба ҳаракат дароварда, ҷараёни электрикӣ ҳосил мекунад. Бо қувваи оби зиёд чархи санги осиёб, дастакҳои обҷувоз ҳаракат мекунанд.. Кори ягон соҳаи саноат бе об пеш намеравад. Дар фабрикаву заводҳо обро барои тайёр кардани маҳлули рангҳо, оҳар додани матоъ, коркарди пӯст, тайёр кардани коғаз, собун, нонпазӣ, нӯшокиҳои гуногун истифода мебаранд.

Инсон бе об зиндагӣ карда наметавонад. Ҳатто қисмати зиёди вазни бадани инсоният аз об иборат аст. Инсон дар тамоми лаҳзаҳои ҳаёташ аз об истифода мебарад. Об одамро аз ифлосию нопокӣ, аз бемориву дардҳо эмин мегардонад. Об сабзавоту наботот ва ҳайвонотро, ки инсон ҳамеша бо онҳо сарукор дорад, манбаи асосист. Ҳатто намии замин аз об аст, ки бе он ягон растанӣ ва гулу гиёҳ намерӯяд.

Мо, тоҷикистониён аз сероб будани сарзамини бузургамон бояд ҳамеша бифахрем. Тоҷикистон аз захираи об бой буда, қариб 7000 пирях, 155 кӯли гуногунҳаҷм, даҳҳо ҳазор чашмаоби одию маъданӣ ва обанборҳои зиёд дорад. Дар Тоҷикистон дарёҳои Сир, Вахш, Зарафшон, Варзоб, Кофарниҳон, Панҷ ҷорӣ мешавад, ки онҳо на инки Тоҷикистонро, балки мамлакатҳои ҳамсоя Узбекистону Туркманистонро низ шодоб мегардонанд. Ду дарёи калоне, ки аз кӯҳҳои осмонбуси мо сарчашма мегиранд, баҳри Аралро, ки имрӯзҳо хушк шуда истодаасту дар минтақаи Осиёи миёна ҳисороти зиёд оварданаш мумкин аст, аз об пур мекунад.Бе об зиндагӣ пойдор буда наметавонад. Аз қадимулайём дар китобҳои динӣ низ об чун манбаи асосии ҳаёт дониста мешавад. Чор унсур дар ҳаёт муқаддасанд: об, хок, оташ, бод, ки тамоми мавҷудоти олам ба онҳо эҳтиёҷ доранд.

Модоме ки асоси зиндагии ҳамаи мавҷудоти олам обро медонем, пас вазифадорем, ин маъхази бузургро чун асоси ҳастӣ, чароғи равшанидиҳанда, созгори дунёи ҳастӣ эҳтиром намоем, тозаву озода нигоҳ дорем, нагузорем, ки нохалафе ин мӯъҷизоти бузургро ифлос гардонад, ба он партовҳо партояд ё ягон амали носазое нисбати он раво бинад, зеро:

Зи ҷӯе, ки хурдӣ аз он оби пок,Набояд фикандан дар он сангу хок,

Оре, дониш чароғи ақл, қуввати дил, дороиву сарват ва ҷавшани бузургест, ки касро аз ҳама гуна ранҷу азоб кулфату дард ва афсурдагиву эҳтиёҷ дур месозад. Дониш барои инсон мояи манбаи фазлу камол буда, инсонро бузургдил мегардонад. Шахси донишманд дар ягон давру замон ба душвориҳо рӯ ба рӯ намешавад, зеро дониши бузургаш ӯро бо роҳи росту самарабахш раҳнамун месозад. Тавассути ақлу заковати бузургу хиради ба роҳи дониш ба дастовардааш метавонад соҳибкору соҳибмаълумот ва соҳибиззат бигардад.

Донишмандон азизу гиромӣ ва хотирнишинанд. Дар ёдҳо, базмҳо, дар ҳамаи мавридҳо дар дилу дидаи мардуманд. Ба даст овардани донишу маҳорати бузург ба осонӣ ба даст намеояд. Шахсе, ки дар роҳи донишомӯзӣ мекӯшад, гарчанде душвор аст, бо тамоми душвориҳо, норасоиҳо ва заҳматҳои зиёд чизе омӯзад, то донишманд гардад, зеро шахси донишманд соҳибобрӯст. Дониш ганҷи бузургест, ки баробари дунё арзиш дорад:

Беҳ аз ганҷи дониш ба гетӣ куҷост?Киро ганҷи дониш бувад подшост!

Ҳеҷ ганҷе бузургвортар аз дониш нест. Зеро ки он инсонро чун ҷавшани бузург аз камиву костӣ, гармиву сардӣ ва афсурдагиву эҳтиёҷ эмин медорад. Пас, бисёр кӯшиш мебояд, то ҳар вақт омӯхт. Агар манбаи омӯзишие пайдо нашуд, аз нодон метавон чизе омӯхт ва бо чашми дил ба ӯ нигарист ва бо басорати ақл бар вай назар кард. Он низ афзоиши дониши ту хоҳад буд. Бо омӯхтани алфози наве бо омӯхтани маънии дигаре барои кас ҷаҳони дигаре равшан мегардад. Як маънии бузург ҳаёти инсониятро тағйир медиҳад, бо роҳи рост ҳидоят мекунад.

Инсони асил пайваста дар омӯхтани илму андӯхтани донишу фазл мекӯшад. Фурсатро ғанимат шумурда, бо гузашти вақт дониши худро сайқал медиҳад. Аз пайи ҷамъ овардани молу мулк ва сарвати зиёд намекӯшад. Зеро дар зиндагӣ бояд ҳамеша илму дониш ва хирад дар пояи аввал истанд. Дар он мебояд кӯшид, ки ҳар рӯзи ҳаётро пайи зиёд кардани донишу ақлу заковати бузург сарф кард. На пайи тамаъи молу мулк.

Афзудани дониш касро пурдону пурмаърифат кордону нуктафаҳм мегардонад. Мегӯянд, ки хираду дониш барои инсони бомаърифат ҳамчун ғизо нерӯ мебахшад. Шахее, ки дорои хираду дониши бузург нест, ӯ ҳамчун шахсияти аз ғизо дурмонда мекаловад ва дар байни ҷомеа чун ангуштнамоён ба назари ҳар фард мерасад. Зиёд намудани дониши ҳар як инсон ба ҳадди омӯзиши ӯ вобастагӣ дорад.

Зеро мегӯянд, ки:

Илм чандон ки бештар хонӣ,Чун амал дap my нест нодонӣ.

Донишомӯзӣ ва толибилмӣ рисолатҳои бузурги инсонианд. Касе, ки ин рисолатҳоро ба ҷо намеорад, дар шумори одамиён буда наметавонад ва бевосита дар таънаву маломати атрофиён мемонад. Валек шахсияти донишмандро ҳама эътироф ва эҳтиром мекунад. Агар ба марги аблаҳон танҳо фарзандонашон бигирянд ба марги алломаҳо ҷаҳон мегиряд, зеро бо заковату дониши бузургашон дили ҷаҳониёнро ба даст овардаанд.

Барои омӯхтани донишу маърифати зиёд бисёртар бояд китоб хонд, зеро манбаи ҳамаи омӯзишу донишҳо аз китоб сарчашма мегирад.

Рӯй овар бар китобу дониш аз он саҳл гир,To ба дониш гардӣ машҳури ҷаҳону дилпазир.

Бале, дониш чароғи ақл аст, ки дидагон аз он равшаниву нур ва дилҳо хушиву сурур мегиранд. Шахси донишманд зинатгарои ҳар анҷуман аст. Агар аз хурдӣ то ба дами марг барои омӯхтани илму андӯхтани дониш камар бандем, саҳве нахоҳад шуд, зеро асоситарин ва беҳтарин амал дар зиндагии инсони асил илм омӯхтан аст. Зеро гуфтаанд:

Зи дониш зинда монӣ ҷовидонӣ,Зи нодонӣ наёбӣ зиндагонӣ.

Аз дўсти нодон душмани доно беҳтар аст

То тавонӣ, дӯстонро гум макун,Дӯстони меҳрубонро гум макун.(М. Турсунзода)

Оре, дӯст беҳтарин, наздиктарин ва азизтарин касест, ки инсонро дар зиндагӣ роҳбалад аст. Дӯст касест, ки ҳамчун оина айбатро рӯ ба рӯ гуфта, ҳамеша мекӯшад, маслиҳатчии наздик бошад. Дӯстон бояд дар ҳамаи мавридҳо мададрасон, ёвар ва ислоҳкунандаи ҳама гуна хатогиву нуқсонҳо бошанд.

Дӯст он бошад, ки айби дӯсташро,Ҳамчун оина рӯ ба рӯ гӯяд.На ин ки чун шона бо ҳазор забон,Аз ҷафо рафта, мӯ ба мӯ гӯяд.

Дӯст аст, ки инсонҳо дар ҳаёт хотирҷамъ, дилгарм ва хонаободанд. Дӯстонанд, ки беморон дардро, ғамдорон ғамро ва хушбахтон дилхуширо бо ҳам дида аз дардҳову хушбахтиҳои ҳамдигар огоҳ мегарданд. Наметавон худ камбудиву афзалияти хешро донист.

Чун инсон зиндагӣ мекунад, кору фаъолият мебарад, ба чизе, ба касе, ба тарбияе, ба дилгармие ниёз дорад, хоса ба дӯст. Дӯст афзунии ҳар шодиву дармони ҳар дарду норасоиву нуқсони ҳаёти касро мекушояд, ҳамдард мегардад, зеро дона танҳо хирман намегардад, нони танҳо файзи дастурхон намешавад, шукуфтани муғҷае бе ҷамоли офтобу боди субҳ сурат намегирад. Инсон ҳам бе дӯсти наздик буда наметавонад.

To абад бо дӯстон осӯдагист,Марг ҳам бе дӯстон осон нашуд.

Гуфтаанд, ки ҳақ бар ҷониби ишоракунандаи ин маънии бузург аст. Дар урфият иборае ҳаст, ки дӯстон се навъанд. Забониву нониву ҷонӣ.

Дӯстон ҳақиқатан дар ҳамин се навъ буда метавонанд. Асоситаринашон дӯстони ҷонӣ онҳое, ки дар ҳамаи мавридҳо дар ғаму шодии кас ҳозиранд.

Ба ибораи шоир:

Дӯст машмор он ки дap неъмат занад,Лофи ёриву бародархондагӣ.Дӯст он бошад, ки гирад дасти дӯст,Дар парешонҳоливу дармондагӣ.

Дар «Қуръон»-и маҷид аввалин сухане, ки ба инсоният аз ҷониби Худованди бузург гуфта шуд, ин калимаи «бихон» мебошад. Ин ҷой ҳикмате нуҳуфта аст, ки арзишашро бо моли ҷаҳон наметавон бар кашид. Маҳз тавассути хондану омӯхтан пешрафт ба амал меояд. Илму дониш моро ба қуллаҳои баланди мурод мерасонад. Чашми шахси хирадманд ҳақбин мебошад, дӯстро аз душман фарқ мекунад, дар зиндагӣ ба қадри хубиҳо мерасад.Пайғамбари ислом (с) фармудаанд: «Зи гаҳвора то гӯр дониш биҷӯй». Имом Ҳасани Муҷтабо ҳифзи донишро авло шумурдааст: «Донишро фаро гиред ва агар тавони ҳифз карданашро надоред, онро бинависед ва дар хонаҳоятон бигзоред».

Обрӯи мардумон дар илм бошад ва шахси беилм мартабае надорад. Абулқосими Фирдавсӣ ин нуктаро хуб ба қалам медиҳад:

Ба дониш бувад мардро обрӯй,Ба бедонишӣ то тавонӣ, мапӯй.

Аз нигоҳи шоир шахси донишманду донишомӯз аз дигарон бо рафтору гуфтор фарқ мекунад:

Касе, к-ӯ ба дониш тавонгар бувад,Зи кирдору гуфтор беҳтар бувад.

Донишро бояд биомӯзем ва шарти асосии он ҳифз кардани он мебошад. Фаромӯшӣ офати илм мебошад:

Ҳар он кас, ки дониш фаромӯш кунад,Забонро зи гуфтор хомӯш кунад.(Абулқосими Фирдавсӣ)

Илм бояд дар амал татбиқ гардад, барои пешрафти ҷомеа хизмат кунад, вагарна аҳамияти он аз байн меравад.

Инсоният ҳамеша ба омӯзиш ниёз дорад. Дари дониш бо ҷидду ҷаҳд ва талошҳои пайваста ба рӯйи мо боз мегардад. Абӯшакури Балхӣ беинтиҳо будани роҳи донишро ба дар мисраҳои зер ифода менамояд:

То бад-он ҷо расид дониши ман,Ки бидонам ҳаме, ки надонам.

Арзиши илм ва ҳурмати соҳибилм ҳеҷ гоҳ паст намегардад:

Аз шукӯҳи подшоҳӣ ҳурмати илм аст беш,Он ки мири корвон бошад, мутеи раҳбар аст.(Карими Кошонӣ)

Пешрафти давлатро бе сохтмонҳои азим тасаввур кардан ғайриимкон мебошад. Давлатҳои тараққикарда дар ин самт корҳои зиёдеро ба анҷом расонидаанд. Ҳангоми мавҷудияти Иттиҳоди Шӯравӣ Тоҷикистон яке аз давлатҳои қафомонда ба шумор мерафт, соҳаи саноат инкишоф наёфта буд. Маскав аз сохтани иншоотҳои азим дар ин ҷумҳурӣ дурӣ меҷуст. Дар даврони Шӯравӣ сохтани Нақби Анзоб ва нерӯгоҳи барқии Роғун ба нақша гирифта шуда буданд, вале бо ҳар баҳона оғози кор ба қафо партофта мешуд. Ба ҳамагон маълум аст, ки ба вилояти Суғд қариб шаш моҳ роҳи автомобилгард баста мешуд. Рафтуомад ба Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон низ душвор буд. Интиқоли бор аз Кӯлоб ба Қурғонтеппа мушкилӣ дошт. Мардуми ин минтақа ба роҳи оҳан ниёз доштанд. Вазъи роҳҳои водии Рашт низ дилсардкунанда буданд. Ҳамаи ин масъалаҳо доғи рӯз ба ҳисоб мерафтанд, вале дар ҳалли ин мушкилот кӯшише ба харҷ дода намешуд.

Инак, 9 сенябри соли 1991 Тоҷикистони мо истиқлолият ба даст овард. Мардуми шарифи кишвар шаҳди меваи соҳибдавлатиро баъди ҳазор сол аз нав чашиданд. Соҳибихтиёрӣ моро водор сохт, ки дар ободкории ватани азизамон камари ҳиммат бибандем. Масъалаҳои сохтани нерӯгоҳҳои барқӣ, нақб ва роҳҳои автомобилгард, корхонаҳои калони саноатӣ акнун мебояд ҳалли худро меёфтанд. Ҳукумати Тоҷикистон нақшаи ин сохтмонҳои азимро саривақт ва устокорона тарҳрезӣ намуд, ки саҳми сарвари давлат дар он беҳамтост. Дигар роҳи қафогардӣ набуд. Дар як вақти кӯтоҳ бо кӯмаки ҳамзабонон (Ҷумҳурии Исломии Эрон) дар Нақби Анзоб корҳои асосӣ анҷом дода шуданд, ки рафтуомади солонаро миёни марказ ва шимоли кишвар таъмин менамояд. Таъмири ин роҳ низ муташаккилона идома дорад. Роҳи оҳани Кӯлоб- Қӯрғонтеппаро ба истифода доданд. Ба таъмири роҳҳои воҳаи Рашт диққати махсус дода мешавад. Роҳи автомобилгард ба ВМБК аз нав сохта шуд. Комёбиҳои даврони соҳибистиқлолӣ назаррас мебошанд. Сохтмони нерӯгоҳҳои барқии хурду калон аз рӯйи нақшаи мувофиқ дуруст ба роҳ монда шуданд. Бо ҳамкории кишвари бо мо дӯст - Россия ду агрегати нерӯгоҳи Сангтӯда I ба истифода дода шуданд. Албатта ин иншоотҳои бузург дар пешрафти иқтисодии кишвар таккони ҷиддӣ мебахшанд ва ояндаи давлати мо дурахшон аст. Ҳамзамон сохтмони нерӯгоҳи Роғун оғоз гардид ва дар сурати аз рӯйи нақша сурат гирифтани корҳо бояд то соли 2012 он мавриди истифода қарор гирад. Ин иншооти бузурги аср дар як сол то 17 миллиард киловат қувваи барқ тавлид менамояд ва мо метавонем ба кишварҳои ҳамсоя барқ фурӯшем.

Мувафаққиятҳои даврони истиқлол зиёданд. Дар давоми 10-15 сол иншоотҳои калони саноатӣ низ сохта шуданд. Қариб дар ҳар як ноҳия корхонае мавриди истифода қарор гирифт. Коркарди пахта акнун дар дохили кишвар сурат мегирад.

Ба ободиву зебогии пойтахти азизамон - шаҳри Душанбе ҳам эътибори ҷиддӣ дода мешавад. Биноҳои зиёди замонавӣ дар ҳама кӯчаҳои он қомат афрохтаанд ва ба ҳусни шаҳр ҳусни тоза зам менамоянд. Хулоса, кишвари азизамон рӯ ба тараққӣ мениҳад ва комёбиҳо дар ҳама бахш назаррасанд. Ҳар як фарди солимфикр бояд дар ин ободкориҳо ҳиссаи арзандаи худро гузорад. Ин қарзи шаҳрвандии мост.

2.Географияи табиӣ чист?Географияи табиӣ қонунияти сохт ва таркиби сатҳи Замин, қабатҳои поёнии атмосфера, гидросфера, хок, олами наботот ва ҳайвоноти сатҳи Заминро меомӯзад.

3.Географияи иқтисодӣ чист?Географияи иқтисоди аҳолӣ, захираҳои меҳнатӣ, ҷойгиршавии истеҳсолоти ҷамъиятӣ, шароит, хусусиятҳои соҳаҳои алоҳида ва инкишофи онҳоро дар миқёси ҷаҳон ва мамлакатҳои алоҳида меомӯзад.

4.Дар ҷаҳон зиёда аз чанд давлат (мамлакат) мебошад?Алҳол дар кураи Замин (дунё, ҷаҳон) зиёда аз 230 давлат мебошад, ки калонтарин давлат дар ҷаҳон аз ҷиҳати масоҳат Федератсияи Россия мебошад, ки масоҳаташ 17,1 млн км2 аст.

5.Қитъаи олам чист?Материк ё як қисми материкро бо ҷазираҳои ҳамшафаташ қитъаи олам меноманд. Дар кураи Замин 6-то қитъа ҷойгир шудааст.1.Осиё масоҳаташ 44 млн км22.Амрико масоҳаташ 42 млн км23.Африқо масоҳаташ 30,3 млн км24.Антарктида масоҳаташ 14 млн км25.Аврупо масоҳаташ 10 млн км26.Австралия масоҳаташ 7 млн км2

6. Материк чист?Қитъаи калони хушкие, ки чор тарафашро об иҳота кардааст материк меноманд. Дар ҷаҳон 6-то материк мебошад. Номи материк Масоҳат млн(км²) Чанд % хушки Аҳолӣ Чанд % аҳолӣ1. Авруосиё 54 26,1 % 4 947 млн. н 71 %2. Африқо 30, 3 20.4 % 1 022 234 000 15 %3. Амрикои Шимолӣ 24, 4 16.5 % 542 056 000 8 %4. Амрикои Ҷанубӣ 18 12.0 % 392 555 000 6 %5. Антарктида 14 9.2 % —- —6. Австралия 9 5.9 % 29 127 000 0.4 %

7.Уқёнуси ҷаҳонӣ чист?Тамоми обҳое, ки дар сайёраи Замин ҷойгиранд уқёнуси ҷаҳонӣ меноманд. Масоҳати уқёнуси ҷаҳонӣ 361 млн км2 буда 94%-и оби кураи Заминро ишғол кардааст. Уқёнуси ҷаҳониро ба чор уқёнуси дигар ҷудо мекунанд:1. Уқёнуси Ором масоҳаташ 180 млн км2, миқдори обаш 710,36 млн км32. Уқёнуси Аталантика масоҳаташ 95 млн км2, миқдори обаш 329,66 млн км33. Уқёнуси Ҳинд масоҳаташ 75 млн км2 , миқдори обаш 282,65 млн км34. Укёнуси Яхбастаи Шимолӣ 13,1 млн км2, миқдори обаш 18,07 млн км3

8. Халқият чист?Одамоне, ки дар як ҳудуд зиндагӣ мекунанд, бо як забон ҳарф мезананд ва маданияти умумӣ доранд, гурӯҳи устувори ташаккулёфтаи таърихиро ташкил мекунанд халқият ё миллат номида мешавад.

9. Масоҳати Ҷумҳурии Тоҷикистон чӣ қадар аст?Масоҳати Ҷумҳурии Тоҷикистон 143,1 ҳаз км2 буда 93%-ро кӯҳҳо ва 7%-ро ҳамвориҳо ишғол кардаанд. Қариб 50%-и масоҳати ҶТ дар баландии 3000 метр аз сатҳи баҳр (Балтика) ҷойгир шудааст. Қуллаи баландтарини Тоҷикистон Исмоили Сомонӣ мебошад, ки 7495 метр баландӣ дорад.

10. Шумораи дарёҳои Тоҷикистон?Дарёҳое, ки дарозиашон аз 10 км зиёд мебошад шумораашон ба 947-то мерасад. Дарозии умумии дарёҳои Тоҷикистон 28 500 км мебошад. Яке аз дарёи дарозтарин ва серобтарини Тоҷикистон дарёи Панҷ буда, 921 км дарозӣ масоҳати обғундориаш (ҳавзааш) 114 ҳазор км2 мебошад.

Оре, китоб ёр, беҳтарин дӯстдору ғамхор нишондиҳандаи ҳаёти осоиштаву мададгори инсон аст. Китоб манбаи ягонаи пайдоиши илму дониш ва фазлу эҳсони инсони комил ба шумор меравад. Агар кас як умр ба мутолиаву омӯзиши он машғул бошад, чизеро талаф намедиҳад. Китоб ба инсон беҳтарин розҳо, маълумотҳо ва маъхазҳои зарурию ҳаётофаринро ҳадя месозад. Китоб беҳтарин ёвар ва маслиҳатгари кас буда, ҳаёту зиндагӣ, кору фаъолият ва донишу масъалаҳои нав ба навро меомӯзонад.

Китоб манбаи пайдоиши ҳамаи илмҳову фазлу камоли инсон ба шумор меравад. Китоб аст, ки моро асрорҳои олами ҳастӣ ва нашъунамо меомӯзонад. Китоб аст, ки баробари боз намудани саҳфаи аввалаш дари илму дониш, хираду фарҳангро боз мекунад ва бевосита моро ба олами маънӣ ҳидоят менамояд. Мутолиаи китоб касро бо беҳтарин олами пурасрор, ки ҷаҳонро равшанию нур ва хушию сурур мебахшад, огаҳ месозад. Шахсе, ки пайваста дар мутолиаи китоб мекӯшад, дарахти пурсамареро мемонад, ки меваҳои он ҳар лаҳза инсонро ҷон ҳастиву тавон ва имону виҷдон мебахшад. Шахсе, ки ҳамеша дар мутолиа аст, кабӯтареро мемонад, ки парвозҳои баланду сазоворро соҳиб аст.

Тавонгарӣ ба ҳунар аст, на ба мол

Дар ҳунар кӯш, ки зар чизе нест,Ганҷу зар пеши ҳунар чизе нест.Ҳунаре неҳ, ки диҳад симу зарат,Ҳунари аз дилу ҷон ранҷбарат.

Ҳунар сармояи гаронест, ки онро бо ягон дороӣ, сарват, симу зар иваз кардану харидан номумкин аст. Ҳунар инсонро бузургию шаҳомат бахшида ӯро болидарӯҳ мегардонад. Ҳунар зиндагиро зебоӣ мебахшад. Шахси боҳунар дарахти босамареро мемонад, ки шабеҳи меваҳоӣ болаззату хӯрданбоб. Шахси боҳунар дарёеро мемонад, ки онро ҳар замон обест зулолу ошомиданӣ.

Заҳмату кору ҳанар касро намоянд номдор,Олиҳиммат кас зи ҳастии ҳунар мумтоз шуд.

Вахдати мо - мароми мо

Сулҳу ваҳдат ифтихори миллати соҳибдилам,Васфи онҳоро намояд, решаи ҷону дилам.Дар миёни қавмҳо пайвастагӣ моро аз он,Даҳр бинмояд cғmoғши мардуми барнодилам.

Сулҳу ваҳдат ибораҳоеанд, ки ҳамеша дилчаспу дилнишин ва бо лаҳни шево садо дода, бевосита шунавандаро ба фикр кардан водор месозанд.

Сулҳ - оштиву фарзонагӣ, якдигарфаҳмӣ ва толиби осоиштагӣ будани мардумро таҷассумгар асг.

Ваҳдат бошад ба ҳам омадан, cap аз як гиребон бурун овардан, ҳамдигарфаҳму поктинату миллатдӯст будан.

Солхои мактабии ман

Чашмаи саршори илм аз остони мактаб аст,Мурғи масти орзу аз ошёни мактаб аст.Ақлу дониш, илму ирфон, дафтару меҳри китоб,Баҳри мо хидматрасон аз ганҷи кони мактаб аст.

Шарафи одами аз илм бошад

Илм ба кор судманд бувад,Илми бекор пойбанд бувад.

Илм, дониш, маърифат, фарҳанг, ақл, хирад чароғи равшани олами фонист. Инсон ба василаи он ҳар гуна мушкилотро ҳал менамояд ва ба рӯи худ дари бахту саодатро мекушояд. Дарки оламу одам, ҳаводиси мухталифи табиат, бадию некӣ, асрори фалак ба андозаи ақли инсон марбут аст. Ҳар қадар кас ба умқи ҳодисот бирасад, ҳамон қадар асрори дигаре зуҳур меёбад. Яъне дар ин олами бекарон ҳазорон асрор нуҳуфта аст, ки ҳар якеро бо заҳмати зиёд кашф мекунанд.

Сухан ганҷинаи бузургест, ки баробари аз забон падид омаданаш чун дурри гарон ва ҷилобахши шунавандаро ба худ ҷалб менамояд. Хоҳ ҷолиб бошад, хоҳ не. Сухан тиреро мемонад, ки баробари аз камон ҷастан метавонад касеро ё чизеро ҳалок созад. Сухан нӯшдорӯеро мемонад, ки беморонро қуввату мадор, ҳастию тавон ва нерӯю ҷон ва солимонро ақлу ҳӯш ва заковату ибрат мебахшад. Беҳуда нагуфтаанд:

Беҳтарин гавҳари ганҷинаи ҳастӣ сухан аст,Гар сухан ҷон набувад, мурда чаро хомӯш аст.

Сухан аст, ки ҳаёт пойдор аст. Сухан аст, ки кас ҳушдор аст. Сухан аст, ки аблаҳонро оқилу оқилонро аллома мегардонад. Сухан ҷавҳари хираду сирати гӯяндаро таҷассумгар аст, зеро тавассути сухангӯии кас доираи васеи фикронии гӯянда маълум мегардад.

Пайдост, ки сухан метавонад бо мазмуни баланду шуниданиаш иттифоқро барпо созад ё метавонад иттифоқи бунёду бузургро пароканда созад. Як сухани хуб таҷассумгари сад роз аст ва гӯяндаи он иброзкунандаи розҳои бузургу ҷолиб. На ҳар сухан метавонад писанди шунавандаи оқилу фарзона бигардад. Сухан метавонад аблаҳеро аз кори носазое дур гардонад. На ҳар сухангӯй метавонад дили хуфтаро бедор ва ақли хастаро ҳушёр созад. Бузурге гуфта:«Ай инсон! Сухане гӯй, ки маъшуқаҳо Лайлӣ шаванду ошиқон Маҷнун, ақлҳои хуфта бедор шаванду дилҳои мурда ҷондор. Сухане гӯй, ки таҷассумгари некӣ бошад. Одамонро якҷо кунад, на ҷудо, ба зиндагӣ фаро хонад, на ба марг. Сухане гӯй, ки болу пари Симурғ дошта бошаду макону замонҳоро тай кунад. Сухане гӯй, ки қудрати Илоҳӣ дошта бошаду хирадро дил ва дилро хирад созад. Ҷоно, агар ин ҳамаро натавонӣ, хомӯш бош ва ҳарфе мазан».

Нашавад тӯтӣ сухангӯй, чу суханпардоз аст,Пур бувад нукта басе, з-он ба яке пур роз аст.Ҳама кӯшанд ба ибрози яке маъние,Маьнӣ овар ба сухан, в-арна ҳама барбод аст.

\

Муассисаҳои таҳсилотӣ дар шароити гузаштан ба муносибатҳои нави бозоргонӣ ва ба вуҷуд омадани равандҳои гуногуни таълиму тарбиявӣ ба маҷмӯи мураккаби хизматрасониҳои иҷтимоӣ, психологӣ ва педагогӣ мубаддал гардида истодаанд, ки самтҳои асосии пешрафти онҳоро талаботи ҷомеаи муосир муайян менамояд.

Иқтидори таълиму тарбия, ақлу заковати бепоёни инсон чунон пеш рафтааст, ки башарият дар таърихи ҳазорсолаи муққадам дар шигифт мондааст.

Раванди инкишофи ин дигаргунӣ миқдор ва сифати ҷисмии инсон аст. Натиҷаи инкишоф ин ташаккули одам ҳамчун намуди мавҷудоти зиндаи биологӣ ва иҷтимоӣ мебошад. Инкишофи ҷисмонии одам ба хусусиятҳои биологӣ вобаста буда, дар худ тағйироти морфологӣ, биокимиёвӣ, физиологӣ мегирад. Аммо инкишофи иҷтимоӣ ба рушди психологӣ, рўҳӣ, ақлонӣ хос аст.

Тараққиёт мафҳуми фалсафӣ буда, гузаштан аз як ҳолат ба ҳолати дигар, ба вуҷуд омадани тағйиротҳои миқдорию сифати пешравиро мефаҳмонад.

Агар одам ба дараҷаи рушди иҷтимоӣ расад, онро шахсияти дорандаи ҳуш ва худогоҳ, қобили фаъолияти мустақилона, дигаргунсозанда меноманд. Одам ҳамчун шахсият таваллуд намеёбад, балки дар ҷараёни инкишоф ба он молик мегардад.

Мафҳуми «шахсият» аз «одам» бо хусусияти сифатҳои иҷтимоии худ фарқ мекунад, зеро ў бо таъсири муносибатҳои ҷамъиятӣ, робита бо одамон ташаккул меёбад. Одам ҳамчун шахсият дар низоми иҷтимоӣ бо роҳи мақсадгузорӣ ва тарбияи андешидашуда ташаккул меёбад. Шахсият ба андозаи аз худ кардани таҷрибаҳои иҷтимоӣ аз як тараф ва ба андозаи ба қадри ҳол ҳиссаи боздиҳӣ ба ҷомеъа, ба хазинаи моддӣ ва арзандагии маънавӣ гузаштан, аз тарафи дигар муайян карда мешавад. Барои шахсият шудан, одам бояд дар фаъолияти амалии худ зоҳир гардад хусусиятҳои ботинии табиат, шакли ҳаётӣ ва тарбиявиашро ифшо диҳад.

Инкишофи одам-ҷараёни басо мураккаб, давомдор ва боихтилоф аст. Дар ҷисми одам дигаргунӣ тамоми умр давом мекунад, вале хусусан сифатҳои ҷисмонӣ ва олами рўҳии одам айёми кўдакӣ ва ҷавонӣ бошидат тағйир меёбад. Инкишоф на бо ҷамъшавии тағийроти миқдории оддию хати рост, балки аз паст ба боло ҳаракат мекунад. Ҳамин тавр, хусусият ва сифатҳои рушди биологии инсон ба мафҳуми «шахсият» шомил намешавад. Мавҷудияти хусусиятҳои шахсият ба сифатҳои ҷамъиятии ў алоқаманд нест. Алахусус мафҳуми «шахсият» ин тавсифи моҳияти ҷамъиятии инсон, сифатҳои он - нутқ, шуур, захираи луғавӣ, одатҳои гуногуни рафтор ва муносибатҳои ҷамъиятӣ, ки ўро мавҷудоти ҷамъиятӣ мегардонанд, дар бар мегирад. Аз ин лиҳоз кўдаки навзод ва одами ақлбохтаро шахсият намегўянд.

Хусусияти шахсиятро мафҳуми «фардият» пурра мегардонад. Фардият хусусиятҳои ба худ хоси номонандӣ ва фарқияти як одам аз одами дигарро ифода мекунад. Фардият ҳамчун қоида, бо аломатҳои махсус бо мизоҷ, фаъолияти эҷодии иҷтимоӣ ва рафтори оқилонаи худ комилан ба мафҳуми «шахсият» мутааллиқ аст.

Зебинисо Рустамова - ифтихори варзиши тоҷик аз рӯи тирпаронӣ аз камон, устоди дараҷаи байналхалқии варзиш, довари хизматнишондодаи Ҷумҳурии Тоҷикистон, дорандаи ҷоизаи биринҷии Бозиҳои XXI олимпӣ (17 июл - 1 августи соли 1976, Монреал).

Зиндагинома

Аз бародари худ Ҳомидҷон ва тағояш Абдуқодир Зебуниссо фаҳмид, ки дар майдони «Динамо» шӯъбаи нави варзиши - тирпарони аз камон ифтитоҳ ёфтааст.

Мусобиқаҳои аввалин дар шаҳри Тула гузашта, ба рӯи Зебинисо дар варзиши калон роҳ кушод. Баҳор дар мусобиқаҳои умумииттифоқии тирпаронони ҷамъияти «Динамо», ки дар Сухуми баргузор гардид, ӯ меъёри Устоди варзиши ИҶШС-ро иҷро кард. Дар мусобиқаи мамлакат, ки дар Кишинёв аз рӯи тирпарони аз камон мегузашт, дар масофаи 50 метр Зебинисо ҷоизаи нуқраро ба даст овард, дар масофаи 70 метр бошад, дар муборизаи шадид медали тиллоро соҳиб шуд.

Ширкат дар Бозиҳои XXI олимпӣ дар соли 1976 дар Монреал (Канада) ба ӯ ҷоизаи биринҷиро дод.

Инсон дар рӯи замин сарчашмаи ҳамаи ободиҳо, озодиҳо ва пешравию комёбиҳои ҳаёт аст.

Асрҳои IX-X сарзамини ҳозираи Точикистон ба ҳайати давлати бузурги Сомониён дохил буд, ки он вилоятҳои калони таърихию маданй - Мовароуннаҳр (байни дарёҳои Ому ва Сир) ва Хуросонро (сарзамини чанубу ғарбии дарёи Ому) ташкил мекард.

Тавассути ақли бузургаш инсон муҳитро тозаву озода нигоҳ медорад, аз ифлосиву нопокиҳо эмин мегардонад. Покии ҳар як гӯшаву канор, молу амвол, чизу чора ва оилаҳову фарзандони солим маҳз ба инсоният вобастагӣ дорад.

Тозагӣ, ки зери ин истилоҳ мафҳумҳои покӣ, муҳити тоза аз ифлосиҳо, покии обу дигар сарватҳо, покии ашёи рӯзгор, манзили истиқоматӣ, кӯдакони ноболиғу сару либос ва кулли мавҷудоти олами ҳастӣ дониста мешавад, ба инсон вобастагӣ дорад.

Ачдодони точикон аз қадимулайём дар сарзамини ҳозираи Точикистон ва дигар чумҳуриҳои Осиёи Миёна сукунат доштанд. Соли 1980 дар вилояти Кўлоб, наздикии Ховалинг ҳангоми ҳафриёти археологй бозёфтҳое ба даст омаданд, ки далели ҳанўз ним миллион сол пеш дар замини Точикистон зиндагй кардани одамони ибтидой буданд. Дар кўҳсори Точикистон ёдгориҳои давраи мезолит ва неолит ёфт шуданд. Ду қабати поёнии мадании бошишгоҳи Тутқавул, наздикии Норак (ҳазораҳои Х-VII то мелод) ба давраи мезолит мансубанд. Ҳанўз дар асри санг маскуншавии баландкўҳҳо, аз чумла Помир оғоз мегардад. Дар Помири шарқй дар баландии 4200 метр аз сатҳи баҳр қароргоҳи шикорчиёни кўчманчй - Ошхона ифтитоҳ гардид. Дар мағораи Шахта тасвирҳои рўисангии мансуб ба неолити ибтидой ёфт шуданд. Дар онҳо ҳайвоноти тирхўрда ва шикорчиён тасвир шудаанд.

Одамон, бахусус занон асоси тоза нигоҳ доштани маводи рӯзгор, аз қабили хонаву ашёи он, либосу палос, ҷамъи ашёи рӯзгордорӣ, тозагии тифлакону муҳитро иҳота кардаанд.

Агар дар хонадон зани оқилаву порсо ва покдоману ҳалолкор вуҷуд дошта бошад, албатта, ҳама ашёҳо низ тозаву озода ва дар ҷои худ қарор мегиранд.

Дар асрҳои VI-V ба Суғд ва Тохаристон қабилаҳои даштнишини ҳафтолиён меоянд, аз асри VI бошад дар ин сарзамин ҳокимияти Ҳоқонии турк барқарор мегардад. Дар асрҳои V-VI раванди феодализатсия торафт бештар вусъат меёбад. Аз асри VI то нимаи дуюми асри Х1Х дар қаламрави Точикистони ҳозира муносибатҳои феодалй бо то андозае нигоҳ дошта шудани зуҳуроти боқимондаи кўҳна, нақши калони чамоат, ғуломдорй ҳукмрон буданд. Болоравии иқтисодиёт, ки асрҳои VI-VII, қабл аз истилои араб ба амал меомад, боиси боз ҳам бештар ба табақаҳои ичтимой чудо шудан мегардад. Аъёну ашрофи заминдор обу заминҳои обёришавандаро азони худ мекарданд.

Хулоса, гарави тансиҳатии ҳар як инсон тозагии ӯст.

Аз нимаи дуюми асри VII суғдиёну тохариҳо чун халқҳои Осиёи Миёна муқобили ғосибони араб мубориза мебурданд. Вале ханўз то миёнаҳои асри VIII арабҳо Осиёи Миёнаро истило намуда, ба ҳайати хилофат дохил карданд. Халқҳои Осиёи Миёна ба зўран чорй карда шудани дини ислом, забони арабй сахт муқобилият нишон медоданд, бар зидди ҳокимони араб исён мебардоштанд. Алалхус шўриш таҳти роҳбарии Муқаннаъ (солҳои 770-780) хеле тўлонй буд. Истилогарон ёдгориҳои маданиро несту нобуд мекарданд, шаҳрҳоро харобу валангор месохтанд, аз аҳолй андозҳои сершумори беинсофона ситонида, ба корҳои ичборй чалб мекарданд.

Пок дор аз ҳар губор оинаат! Гуфтаанд, ки ҳақу барҷост. Агар мехоҳем, ки зиндагии осоишта, рӯзгори обод, фарзандони солимфикру тансиҳат дошта бошем, пас моро лозим меояд, тозакору муҳитпарвар ва бунёдкори ҳаёти бофароғати хеш бошем. Ҳар як ҳастӣ ва ҳар қатраи обу хоки адокардаи Офаридгори созандаро поку беолоиш нигоҳ дорем.

Оре, ростию ростгӯӣ ва росткорӣ фазилатҳои хуби инсонианд.

Ростиро ба сарв ташбеҳ додаанд, ки ҳатто дар ҳолати хушкиаш боз ба асо, ки афсурдагонро қудрати роҳравӣ, пиронсолонро мадор мегардад.

Аморати Бухоро акнун бо заминҳои маҳдудгаштааш чун мулки тобею вобастаи Русия вучуд дошт. Қисми шимолии Точикистони ҳозира ба Русия дертар ҳамроҳ карда мешавад. Ҳамон вақт пас аз фурў нишондани шўриши зиддифеодалии солҳои 1873-1876 дар Қўқанд заминҳои он ба вилояти Фарғона дар ҳайати генерал - губернатории Туркистон ҳамроҳ карда шуд. Соли 1886 дар Бухоро агентии сиёсии императории Русия ташкил мегардад. Соли 1895 бо муоҳидаи байни Русияву Англия сарҳади аморати Бухоро бо Афғонистон қад-қади дарёи Панч дар Бадахшон муқаррар гардид. Қисмҳои чанубу шарқй ва марказии Точикистони ҳозира - Бухорои шарқй ва Помири ғарбй дар ҳайати аморати Бухоро боқй монда, соҳили чапи Дарвоз, қисмҳои соҳили чапи Вахон, Ишкошим, Шуғнон, Рўшон ба Афғонистон гузаштанд.

Поктинат агар аз хок ба афлок расад,Равиш аз даст надиҳад, вазъ дигаргун накунад.

гуфтаанд, ки басо барҷост.

Инсоне, ки дар муҳити дурусту бофазл ба воя расидааст, ҳамеша росткору поктинат ва бузургдилу бофазилат аст.

Мутаассифона, дар баъзе оилаҳо фарзандон на дар рӯҳияи ростию росткорӣ, балки дар муҳити баду носолим ва бемаърифатӣ ба камол мерасанд. Дуруғгӯянду бемаърифат, бетарбияанду разил, ки чунин хислатҳои бад, албатта, касро бо роҳи каҷу беҳосил ва зишту табоҳ бурда мерасонад, ки ҳеҷ гоҳ ба пешравӣ ноил намегарданд. Камолиддин Биноӣ барҳақ фармуда:

Ростонро баду бало нарасад,Марди каҷрав ба ҳеҷ чой нарасад.

Ростгӯӣ хислати басо бузургест, ки хоси ҳар кас буда наметавонад.

Салоҳи мардумон дар ростгӯист,Ки дар кизбу каҷӣ беобруист.

Ростгӯиву росткорӣ рисолатҳои инсони асилу бомаърифатанд.

Ростгӯӣ камоли инсонӣ, нишонаи бомаърифатӣ ва таҷассумкунандаи хиради волост.

Бузург он касе, к-ӯ ба гуфтори нек,Забонро биорост, кажжӣ нахост,Агар хоҳӣ аз ҳар ду сар обрӯй,Ҳама ростӣ кун, ҳама ростгӯӣ.

Хулас, ҳамеша бояд кӯшид, ки аз дуруғ забон барбаст, аз бадӣ канор ҷуст.

Дар ин давра Самарқанду Бухоро марказҳои калонтарини касбу ҳунар ва савдо, ҳамчунин илм, адабиёт ва санъат буданд. Дар доираи давлати Сомониён раванди ташаккулёбии халқияти точик анчом ёфта, дар он паҳншавии забони точикии ғарби эронии то ин замон бавучудомада нақши муҳим мебозид. Он ба тадрич забонҳои маҳаллии шарқи эрониро танг карда мебаровард ва дар аҳди Сомониён забони ҳукмрон гардид. Маданият, илм, адабиёт ва санъат бо ҳамин забон нашъунамо меёфт.

Фармудааст Шайх Аттор.

Меҳри падару модарро ба фарзанд ҳеҷ гоҳ касони дигар дода наметавонанд, зеро он меҳр пур аз қалби саршор ва пайванди хуну дили гарм буда, фарзанди ҷигарбандро эҳсоси хушӣ мебахшад.

Волидон беҳтарин пушту паноҳ, азизтарин ҳастии олам, мунаввартарин қалби саршор, пурзӯртарин қуввату мадори дилҳои нотавонанд.

Падармурдаро соя бар сар фикан,Ғубораш бияфшону хораш бикан.

Ятимонро дастгирӣ кардан, хотирашонро лаҳзае бошад, ҳам болида гардондан ниҳоят корест савоб.

МУАЙЯН КАРДАНИ НИШОНДИХАНДАИ ШИКАСТИ РУШНОИ ДАР ШИША БО ЁРИИ МИКРОСКОП Лавозимот: микроскоп бо винти микрометри, микрометр манбаъи рушнои, лавхаи хамвори шишагин, ки дар хар ду сатхаш раххои солбишакл дорад. Максади кор: шиносои бо микроскоп, за бар кардани усули микроскопи андозагирии нишондихагдаи щикасти шиша. Тафсири дастгох Агар бо ягон предмет бо самти амуд аз кабати шиша газары афканем, тавре зохир мегнардад, ки гуё прелмети ба мо наздиктар чойгир бошад.

Ба даст овардани дили ятимони бекас ба даст овардани дунёи азалист. Агар ятимеро дар ҳолати нороҳат ва афсурдагӣ вохӯрем, мебояд то охирин қудрату тавоноӣ ононро хурсанд кард, то бекасиву ятимиашонро эҳсос накунанд. Нороҳат гаштани ятими хастадил ба ҷароҳати бузурге шабоҳат дорад, ки ҳамеша сӯз дорад. Дар ҳузури ятимони бекас ҳатто сила кардани сари фарзанди хеш норавост.

Чун ятимеро касе гирён кунад,Молик андар дӯзахаш бирён кунад.

Ҳавасманд гардонидани ятиме дар зиндагӣ ба зиерат намудани хонаи Худованди муттаол баробар аст.

Каъба чӣ равӣ, бирав дилеро дарёб,Хуштар зи ҳазор Каъба бошад як дил.

Албатта, ана ҳамин гуна дилҳои эҳтиёҷмад дилҳои ятимони бепарастор аст, ки меҳрубонию лутфу марҳаматеро мехоҳанд.

Ҳамеша ҷаҳд бояд кард, ки ятимонро хушнуд сохт. Набояд гузошт бепарасторе дар фироқи дурии волидон сӯзад, афгор гардад. Онҳоро ҳамеша бояд дастгир буд, ёрӣ расонд, ҳавасманд гардонид, то анҷоми давраи наврасӣ барояш чун дар зери сояи дарахтони пурбор, лутфу марҳамати шахсиятҳои дар канор буда хуб гузарад, то баробари тифлони босаробон хушхол бошанд.

Дар вилоятҳои назди Помир равандҳои этникй андаке бо роҳи дигар пеш мерафтанд. Бинобар чудоии чуғрофй ва як қатор сабабҳои ичтимоиву иқтисодй ин вилоятҳо то асри Х дар гўшаю канори ташаккули этникии точикон боқй монданд. Аз ҳамин сабаб дар инчо халқиятҳои мустақили дорои забони худ ба вучуд омаданд, ки он аз забони точикии шарқи эронй фарқият дошт. Дар маданияти хосаи аҳолии Помири ғарбй таъсиру нуфузи Тохаристон, алалхусус маданияти давраи кўшониён хеле назаррас аст. Маскуншавии водиҳои душворгузари Панчи боло дар шакли як қатор мавчҳои мухочиратй ба амал меомад, ки он аз чониби ғарб, аз қаламрави Афғонистони ҳозира, Эрон ва ноҳияҳои чанубии Точикистон паҳн мегардид.

Фармуда Фаридуддини Аттор. Кору кирдори ношоиста, амали номатлуб касро аз роҳи дурусти ҳаёт гардонда, ӯро рӯ ба табоҳиву заволӣ меорад.

Ростиро баду бало нарасад,Марди каҷрав ба ҳеҷ ҷой нарасад.

Нашъамандӣ чун як бемории ғайриоддӣ ба тамоми узвҳои инсони истеъмолкунандаи маводи нашъаовар, аз қабили асаб, гурда, дил ва дигар узвҳои дарунӣ таъсир карда, беморро маҷрӯҳ мегардонад.

Чун мавзӯи матни навбатӣ «Нашъамандӣ - вабои аср» аст, охирҳои асри XX ва ибтидои асри XXI буда, масъалаи глобалии тамоми ҷаҳониён гаштааст.

Барои ин гуна шахсон, ки ҳаловати нашъамандиро медонанд, дарёфт кардани он ба кадом қиммате, ки набошад, ниҳоят зарур аст.

Ёри бад беҳтар бувад аз мори бад.То тавонӣ бигурез аз ёри бад.

Бадбахтона, заноне низ ёфт мешаванд, ки ба ин амали номатлуб даст мезананд. Барои дарёфт кардан, ба истеъмол, парвариш ва фурӯши ин маводи зиёновар даст мезананд.

Рентаи феодалй махлут буд: бегорй, коркардадиҳй ва пулй. Вазъияти деҳқонони чоряккор, ки барои қисми ночизи ҳосил дар замини бойҳо кор мекарданд, алалхусус вазнин буд. Ғуломдорй низ чой дошта, он танҳо баъди ба Русия ҳамроҳ карда шудан бекор мегардад. Зулму ситами бераҳмона, андозҳои вазнин боиси шўришу исёнҳо (соли 1758 дар Бухоро, аввали асри Х1Х дар /ротеппа, Хўчанд ва дигар чойҳо) мегардиданд.

Чун шутурмурғ бидон ин нафсро,На кашад бору на парад ба ҳаво.

Албатта, ин амали номатлуб дар ягон давру замон поянда нахоҳад буд, пойдеворе, иморате, ки тавассути нашъаҷаллобӣ бунёд гаштааст, ноустувор ва бебақост.

Хулоса, кохи баландафрохтае, ки аз амали носазову маблағи номуроди нопок ба авҷ сар кашида, рӯзе валангор хоҳад гашт.

Барои кўҳсор ва доманакўҳҳои Точикистон маданияти давраи неолит хос буд, ки он маданияти ҳисор номида шудааст. Намояндагони ин маданият, ба ақидаи баъзе олимон, бо чорводорию зироаткорй машғул буданд. Айни замон шикор дар хочагии онҳо нақши калон мебозид. Дар маҳалли биёбонии Қайроққум, шимоли Точикистон боқимондаҳои сершумори қароргоҳҳои аҳди биринчй таҳқиқ шуданд. Аксари онҳо ба охири ҳазораи III ва аввали ҳазораи II пеш аз мелод мансубанд. Намояндагони маданияти қайроққуми аҳди биринчй асосан бо чорводорй машғул буданд, вале айни замон аз зироату кори маъдан - пўлодгудозию кулолй низ огоҳй доштанд. Дар чануби Точикистон, дар поёноби дарёи қизилсу, Вахш ва Кофарниҳон маданияти дигар, маданияти бишкентии аҳди биринчй бо зироаткорй, қароргоҳҳои мустаҳкам, дарачаи баланди истеҳсоли сафолот вусъат ёфта буд. Ин маданият ба ёдгориҳои аҳди биринчии Туркманистони чанубй ва Осиёи чанубу ғарбй наздик аст.

Аминем, ки бо мурури айём нашъамандӣ чун офтоби қуллаи кӯҳе рӯзе рӯ ба ғуруб меорад ва гулҳои аз ин бӯстон сар ба авҷ кашида, пажмурдаву помол мегарданд. Иффат, покдоманӣ, ростӣ, росткорӣ ва солимақлию меҳнатдӯстии ҷавонони миллат пирӯз мегардад.

Парокандагии миллӣ, ҷудогӣ ба маҳалу гурўҳҳо ва паси сангари муқобил пайи қасди ҷони якдигар қарор гирифтани тоҷикон, ки акнун истиқлолият насибашон гашта буд, воқеан даҳшат ва хатари азиме буд.

Ваҳшонияти ин рўйдоди нобасомон, ки доғе ба қалби ҳар пиру ҷавон ҷо намуда ба ҳар хонадоне осори ғаму андўҳ ниҳода буд, дар шеъри Мўъмин Қаноат чунин тасвир шудааст:

Чунин разми беназмро касс надид,Ва тасвири онро набояд кашид.

Чун тулўи офтобе, ки баъди чанд рўзи боронҳои пай дар пай синаи абрҳоро шикофта берун мешавад, моҳи ноябри соли 1994 роҳбарии давлати тоҷикон ба ўҳдаи шахсе вогузор гардид, ки нахустин суханаш: «Ман кори худро аз сулҳ сар мекунам » буд.

Дарвокеъ, ин шахси ватандўсту матинирода тавонист орзуву омоли деринтизори тоҷиконро ҷомаи амал пўшонад.

Дар нимаи аввали ҳазораи I то мелод ачдодони точикони ҳозира - бохтариҳову суғдиён аҳолии асосии давлатҳои қадимтарини ғуломдории Осиёи Миёна - Бохтар ва Суғд буданд. Бохтар қисмҳои марказй, чанубй ва шарқии Точикистони ҳозира (чануб ва чанубу шарқтар аз қаторкўҳҳои Ҳисор) ва Суғд - ҳавзаи Зарафшон, Қашқадарё ва музофоти шимолии қаторкўҳҳои Ҳисорро фаро мегирифтанд. Аҳолии қадимаи водии Фарғона (музофоти Даван), ҳамчунин қабилаҳои сершумори кўчманчй ва нимкўчманчии сакҳо - сокинони Помир, Тиёншон ва Сирдарё ачдодони точикон буданд. Забони ин халкиятҳо ба шохаи шарқии гурўҳи забонҳои эронй тааллуқ дошта, аз забони точикии дертар ташаккулёфта фарқ мекарданд.

Устод Лоиқ Шералӣ яке аз аввалинҳо шуда ин санаи муборакро барои ҳаммиллатонашон муборакбод гуфт:

Имоми ду тарафро мекунам табрик,Ки тоҷик мешавад наздик бо тоҷик!Кунун оғози сулҳ асту рафоҳи халқ,Бувад ояндаи пурнурамон наздик!

Шоира Гулрухсор аз тулўи ҳаёти нави мадуми кишвар ва эҳёи зиндагии пурбаҳои миллати бунёдкори тоҷик ба ваҷд омада мегўяд:

Боз тоҷик, -Миллати мурғи самандар,Аз шўои оташи худсўзии худ,Марзи имонро биафрўзад.

Инқилоб ба Бухоро якчоя бо Армияи Сурх омада, амирро сарнагун сохт ва соли 1920 Республикаи Халқии Советии Бухороро ташкил дод. Солҳои 1918-1926 чанги гражданй мерафт. Соли 1924 Республикаи Автономии Советии Сотсиалистии Точикистон дар ҳайати РСС /збекистон ташкил ёфт. Ба қаламрави республика 12 кенти кишвари Туркистон, Бухорои шарқй ва як қисми Помир дохил гардиданд. Маркази асосии сиёсию маданй - Бухоро ва Самарқанд дар дохили сарҳади /збекистони Советй монданд.

Дарвоқеъ, ҳиммати баланди бахшандагӣ ва заковату дурандешии фозилонаи сарвари давлатамон Эмомалӣ Раҳмон ва сарвари собиқ мухолифин Сайид Абдуллоҳи Нурӣ, ки оқибат ба дарки маънии идомаи ҷанг - идомаи тоҷиккушист ва идомаи тоҷиккушӣ фанои миллат аст, расида, дасти якдигарро баҳри сулҳ ва ризоияти миллӣ фишурданд ва 27 июни соли 1997 дар Маскав ба созишномаи сулҳ имзо гузоштанд, сазовори ситоиш ва накўиш аст.

Моҳи маи соли 1992 гирдиҳамой ва гуфтушунидҳо дар Душанбе ба тақобули мусаллаҳона гузашта, баъдтар дар ноҳияҳо паҳн шуданд. Аз ҳамин давра эътиборан ва то ба имзо расидани созишнома дар бораи оташбас охири соли 1994 низоъҳои мусаллаҳона гоҳ-гоҳ ба вуқўъ мепайвастанд, алалхусус дар чануби Точикистон. Моҳи ноябри соли 1994 раъйпурсии оиди қабули Қонуни асосй (конститутсия) ва интихоби президенти нав гузаронида шуд. Пас аз се моҳ, моҳи феврали соли 1995 интихобот ба Мачлиси Олй (парламент) барпо гардид.

Халқи тоҷик баъди зиёда аз ҳазор сол аз нав соҳиби давлати мустақили миллӣ гардида, мақому манзалати хосса касб намуд. Барои миллат ин бахти нодир ва воқеаи хеле бузургу фараҳбахш ва ифтихор аст.

Мо тоҷикон аз он ифтихор дорем, ки гузашгони мо боре ҳам барои ғасби кишваре лашкар накаши- даанд.

Сафари шуарои дурандеши мо, мисли Носири Хусрав, Камоли Хуҷандӣ, Аҳмади Дониш далели андешаи болост. Онҳо аз кишварҳои зиёд дидан намуда, бозёфтҳои маънавии ҷомеаро дар асарҳояшон истифода кардаанд.

Аз шоирони муосири тоҷик устод Мирзо Турсун- зода ин амали шоистаро идома дода, бо абёти саропо рангин Тоҷикистонро чун кишвари зебову афсонавӣ ба ҷаҳониён муаррифӣ кардааст.

Бо фарорасии фазоӣ мустақили сиёсиву иқтисодӣ ва фарҳангӣ вазифаҳои шаҳрвандии мо бо тадриҷ афзуд.

Тоҷикистонро дигар қисмат макун,Байни Хатлону Зарафшону Бадахшон.

Мо тоҷикон, ки яке аз рукнҳои тамаддуни ҷаҳон ҳастем, бояд таърихи халқи худро воқеъбинона ва беғаразона омӯзем ва мақому манзалати халқи тоҷикро дар арсаи байналхалқӣ боз ҳам боло бардорем.

Ниёгони мо Рӯдакиву Фирдавсӣ, Ибни Сино, Низомӣ, Хайём, Мавлонои Балх, Ҷомӣ, Аҳмади Дониш, Садриддин Айнӣ, Бобоҷон Ғаффурову Мирзо Турсунзода ва бисёр дигарон маҳз ҷавононро ба рафтору кирдори нек донистани таъриху маданияти худ ва пеш аз ҳама ба худшиносӣю ифтихорӣ миллӣ даъват намудаанд.

Ба андешаи ман мо бояд ҳисси баланди худши- носӣ ва ифтихори миллии тоҷикӣ дошта бошем, ба мисли ниёгонамон барои эҳё ва ободии кишвар ҷидду ҷаҳд намоем.

Баробари болоравии иқтисодиёт маданият пеш рафта, шаҳрҳо тараққй мекарданд. Панчакент яке аз марказҳои маданияти ибтидоии асримиёнагии Осиёи Миёна буд. Қасру иншоотҳои мазҳабй, толорҳои бошукўҳ, ҳайкалу мусаввараҳои рангин бо сужетҳои оиди мавзўи эпосҳо аз дарачаи баланди маданияти бадей, санъат ва меъмории он замон далолат медиҳанд. Ёдгории катибаҳои Суғд, ки дар вақти кофтукови Калъаи Муғ ёфт шуданд, ба аввалҳои асри VIII мансубанд. Қалъаҳои феодалони асри миёнаи ибтидой хеле мустаҳкам карда шуда буданд (масалан Қалъаи Болои шаҳри Исфара).

Сулҳи пойдори мо

Сулҳ баҳорест, баҳор оварад,Равнақи шодиву барор оварад.Сулҳ диҳад шаршараи ҷӯи об,Сулҳ диҳад ҳусни пур аз обутоб.

Оре, сулҳ мафҳумест бузургу пуробуранг, ифодакунандаи амният, осоиштагӣ, озодӣ, истиқлолият ва нишонаи ободию зиндагии ороми давлату миллат. Сулҳ таҷассумгари шодиву нишот, ҳамдигарфаҳмӣ, озодихоҳиву ватандӯстист. Тавре шоири сулҳҷӯ Турсунзода гуфтааст:

Сулҳ дар гул-гул шукуфтанҳои ҷонон кишвар аст,Дар шуои офтоби толеи баҳру бар аст.Дар суруди аллаву бедор чаиши модарон,Хоби орому табассумҳои хуррам кӯдакон.

Сулҳ дар тасвири шоир асоси ободии ҳар кишвар ва манбаи хушбахтии ҳамаи тоифаи одамон аст. Ин аст, ки ҳастию пояндагии сулҳ на танҳо дар ҳастии давлату миллат, балки дар ҳастии ҳар як гулу гиёҳ ва тамоми ҷисмҳои зинда қувваи олам эҳсос мешавад. Сулҳ чун офтоби рахшон, баҳори пуробуранг, табиати пур аз роз, замини мубораку пурбор, одамони мушфиқу меҳрубониҳост. Ҳақиқатан сулҳ амниятест, ки чун дар мавриди хоб будани тифлакон модар дар истироҳат асту изтироб надорад, дар мавриди сулҳу осоиштагӣ низ давлат орому осоишта арзи ҳастӣ менамояд. Аз дарду ранҷ ва фитнаву дасисаҳо канора мегирад. Пас, сулҳу осоиштагӣ ва фароғати давлату миллат худ аз худ ба осонӣ ба даст намеояд. Барои ба даст овардани сулҳу дӯстӣ, ҳанӯз дар солҳои давраи Ҷанги Бузурги Ватанӣ мардуми мо дар муҳорибаҳои шадиду хунин ва дардафзо иштирок намуда, ҷони худро дар роҳи сулҳу дӯстӣ ва озодии Ватани хеш дареғ надоштаанд. Фарзандону ҳамсарони меҳрубони хешро ба ҳоли худ гузошта, баҳри озодии Ватан кӯшидаанд. Гуруснагиҳо дида, афсурдагиҳоро паси cap кардаанд. Натиҷаи ин заҳматҳои зиёди чунин мардонӣ баномусу нанги миллат имрӯз моён бо умеду орзу ва озодиву осоиштагӣ умр ба cap мебарем. Хушбахтем, озоду бофароғат зиндагӣ мекунем, офтоби гармталъат саховатмандона ба сарамон нуру зиё ва меҳру муҳаббат эҳё намуда, шодиамонро афзун мегардонад. Имрӯз бо заҳмати беандозаи Президенти давлатамон Эмомалӣ Раҳмон ва дастгирии миллати бонангу номуси тоҷик Тоҷикистон бо ҳамаи кишварҳои дунё робитаи дӯстӣ дорад. Ҳамарӯза чун миллати сулҳхоҳу давлати тинҷу ором ҳамкориву ҳамрайъӣ намуда, дар бурду бохт ва камию костиҳои онҳо саҳмгузор аст. Тамоми давлатҳо бо кишвари мо робитаҳои дӯстӣ доранд, ки ин натиҷаи сулҳу оромӣ аст.

Мардуми тоҷикзабонро даҳр бишносад кунун,3-он ки бошанд ҳар нафас ваҳдатгарои манзилам.Толиби сулҳанд доим мардуми тоҷикзабон,Такя бар онҳо намояд қавми соҳибманзилам.

Сулҳ дар ҳаёти имрӯзаи мардуми тоҷик ва фарҳангдӯст бо калимаи «Ваҳдат» пайванд гардида, мафҳуми бештареро фарогир гардид. Акнун дар ҷумҳурии офтобрӯямон Тоҷикистон рӯзи 27-июн ҳамчун рӯзи Вахдати миллӣ ҷашн гирифта мешавад. Мардуми мо ин рӯзро чун рӯзи баҳамоӣ, ҳамгироӣ, сулҳу оштипазирӣ ва ваҳдату ҳамфикрӣ ҷашн мегиранд.

Сулҳ ваҳдат ифтихори миллати соҳибдилам,Васфи онҳоро намояд решаи ҷону дилам.Дар миёни қавмҳо пайвастагӣ моро аз он,Дарҳ бинмояд ситоиш, мардуми барнодилам.

Хулоса, сулҳ армуғон ва дастоварди бузургест, ки аз сарвати бисёр болотар аст. Ҳеҷ як дороиву афзунӣ ба як лаҳзаи осоиштагӣ ва дӯстиву сулҳу субот баробар буда наметавонад. Сулҳ неъмати гарону ноёфтанист, ки миллатро бузургию арзи баланд ва давлатро афзунию шӯҳратёр мегардонад.

Оре, зан беҳтарин армон, азизтарин ҳастӣ, муқаддастарин мӯъҷиза ва арзандатарин сарватест, ки ҳамагонро ҳаёт бахшидааст. Аз ҳастии пайкари бузургаш ба дили кас қуввату мадор, тавоноиву қарор ва меҳру муҳаббати беканор пайдо мегардад. Тавоноии модар касро зинату самар, симу зар, болу пар ва шаҳду армон мебахшад.

Такя бар вуҷуди ҷаҳону инсонофарини зан - модар такя бар Яздони пок аст. Зан ягона офарандаи инсони комил аст, ки ҳамчун беҳдошти бузурги ҳаёт одамиятро ба дунёи равшан оварда, тарбият мекунад ва ба камол мерасонад. Аз ин офаридаи бузурги ӯ замину осмон, ҷаҳони ҷовидон ва хамаи ҳастии олам пур аз рози ниҳондошта, равшанию нур, хушию сурур ва ҳастии рӯҳу ҷон мегиранд. Ҳастии бузурги модар ҳамаи афзалиятҳои зиндагиро сабабгор аст.

Хуршед ниҳам ном туро ё ки ҷаҳонтоб?Модар, зи бузургӣ сару пои my нигин аст.Бар гӯш расад аз my садое хушам он рӯз,Эй хуш, бувад он рӯз садоят ба танин аст.

Зан Модар ситораи зиндагӣ, ситораи дурахшонест, ки ҷаҳонро нуру ҷило мебахшад. Офтобест, ки лаҳзае аз болои кӯҳе баромада, дунёро равшанию ҳаёт мебахшад.

Зан Модар ба қавли бузургон бо як дасташ гаҳвора ва бо дасти дигараш дунёро такон медиҳад. Аз бисоти бузургаш ба фарзандон шири сафед медиҳад, то дар зиндагӣ роҳи сафеду бахти сафед ёраш бошад. Барои ба тарбият бавоя расонидан ва баобрӯ гардиданаш кӯшиши зиёде мекунад. Даме тифлаш роҳгардон мешавад, модар мефахрад.

Даме, ки аввалин сухани бузург - «Модар»-ро ба забон меорад, модар бештар хушҳол гашга мефахрад, ки чун муъҷизоти пурафзуни инсони комилро офаридааст.

Модарон беҳтарин пушту паноҳ, арзандатарин ҳастии ҳаёт, равшандиҳандаи ҳар як хонадон қуввату мадори дилҳои нотавонанд. Онҳо сабабгори ҳамаи афзалиятҳои зиндагианд. Модарон қуввати дилу ҷонанд, ки дар ҳар таппиши дил ба мо ақлу заковат, меҳру муҳаббат ва эъҷозу ҳикмату хираду сарват мебахшанд.

Занон модар дар қатори тавлиду тарбияи фарзанд боз бисёр вазифаҳои пурмасъулро ба дӯш доранд. Онҳо, бахусус занони тоҷик дар соҳақои гуногуни зиндагӣ кору фаъолият мекунанд. Дар қатори мардон истода, ба оила мададгор мегарданд. Зани тоҷик имрӯз ронанда, бофанда, пазанда, духтур, муҳандис, роҳбар, тоҷир аст:

Гаҳе бинам, ки чун тоҷир my дap бозор мегардӣ,Гаҳе бинам ба беморе табибу ёр мегардӣ.Гаҳе бинам, ки медӯзӣ ба тифлат ҷомаву дастор,Гаҳе бинам ба ёрат мӯнису ғамхор мегардӣ.

Хулоса, азизон, волидон беҳтарин ганҷинаҳои ноёбу нотакроранд. Онҳо беҳтарин дороии ҳаётанд, ки барои ба дунё омадану ба камол расидани насли оянда хизмати арзанда доранд.

Намоед тоҷи cap, нуру басар модар - падарҳоро,Ки аз хубони олам хубтар худ волидон бошанд.

Меҳри модарро ягон мавҷудоти дигар ки моро ҳастию ҷон бахшидаанд ҷойгир буда наметавонад:

Он ҷо кu туӣ модар, он ҷой гулистон аст,Он ҷо ки набошӣ my, як манзили вайрон аст.Аз меҳри шарарборат, равшан шавад ин олам,Дурию фироқи my, сӯзест, ки дap ҷон аст.

Зеро ӯ худ мабдаи меҳр асту орзуву ормон. Зеро ӯ ободгару рӯҳбахши ҳаёт аст. Ҳар ҷо ки ӯст, аз он ҷо бӯи гулу гиёҳ меояд. Ин маъниро басе хуб баён намудаанд.

«Ҳадафи сиёсиси мо барпо кардани давлати демократию ҳуқуқбунёд аст. Дар ии ҷода, Сарқонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун санади воломақоми миллат ва шоҳсутуни устувори сулҳу ваҳдат, раҳнамои ҳамешагии мо хоҳад буд», - гуфтааст Президенти кишварамон мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон. Яке аз дастовардҳои бузурги даврони Истиқлоли Ҷумҳурии Тоҷикистон қабули Сарқонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад, ки соли 1994 сурат гирифтааст.

Акнун дар Сарқонун низ чун тағйиротҳои ҷомеа тағйиротҳои куллӣ ба вуҷуд омад. Албатта, сабаби ба вуҷуд омадани ин рӯйдоди бузурги таърихӣ тақозои замон, пешравии ҷомеа ва соҳибистиқлолии кишвари азизамон Тоҷикистон гардид.

Сарқонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки ҳамчун санади меъёрию ҳуқуқӣ эътибори олии ҳуқуқӣ дорад, арзиши олии миллат ҳисобида мешавад. Мувофиқи ин қонун ҳуқуқ, озодиҳои инсон ва шаҳрвандонро давлат эътироф, риоя ва ҳифз менамояд. Ҳукуқу вазифаҳои инсон аз ҷониби давлат эътироф ва кафолат дода мешавад. Тибқи талаботи Сарқонун ҳеҷ як мақомоти давлатӣ ва шахсони мансабдори давлатӣ ҳақ надоранд, ба ягон ваҷҳ ба қадру қимати инсон бирасанд. Масъалаи дигари муҳими он дахлнопазирии шахсият, манзил ва монанди инҳо мебошад.

Сарқонун асосан шиносномаи давлату миллат ҳисобида мешавад, зеро дар он номи давлат, сохти давлатдорӣ ва сохтори он нишон дода мешавад. Дар он асоси низоми ҳуқуқии давлат муайян мегардад. Он ҳамеша қонуни асосии давлат ҳисобида шуда, сарчашмаи ҳамаи қонунҳо мегардад. Он барои ҳама баробар дониста мешавад.

Бо шарофати қабули Сарқонуни Тоҷикистон чун субъекти комилҳуқуқи муносибатҳои байналмиллалӣ, халқи Тоҷикистонро чун мардуми бунёдкор, сулҳпарвар ва фарҳангӣ шинохтанд. Ин санади муқаддас ва тақдирсоз чун чароғи фурӯзон роҳи рушди давлати соҳибистиқлоли тоҷикон ва мардуми онро барои садсолаҳо мунаввар мекунад.

Бо шарофати Иҷлосияи ХVI Шӯрои Олии Ҷумқурии Тоҷикистон барои омодасозӣ ва қабули Сарқонуни давраи нав ба амал омад. Дар натиҷа 6 моябри соли 1994 ин конститутсия ба тариқи райъпурсии умумихалқӣ аз ҷониби аксарияти кулли мардум пазируфта шуд ва ин рӯзи таърихӣ дар Тоҷикистон рӯзи Конститутсия муқаррар гардид.

Сарқонуки Ҷумҳурии Тоҷикистон аз дебоча, 10 боб на 100 модда иборат мебошад. Конститутсия ҳуҷҷати мӯътабару мӯътамади тақдирсози ҳар як миллат аст.Сарқонун тавонист ифодагари манфиатҳои халқи тоҷик бошад, омоли меҳнаткашонро инъикос намояд, тоҷиконро дар арсаи олам муаррифӣ бисозад. Сарқонун барои сулҳу салоҳ ва ваҳдати комил - расидани тоҷикон нақши муҳим бозид. Ин ҳуҷҷати тақдирсоз аз ҷониби коршиносони байналхалқӣ дар шумори панҷ Конститутсияи беҳтарину мардумитарин давлатҳои узви Созмони Амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо номбар гардид.

Албатта, дар таҳия ва омодасозии Сарқонуни даврони истиқлоли Тоҷикистон нақши Президенти мамлакат Эмомалӣ Раҳмон ниҳоят зиёд аст. Инак Сарқонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон 16-сола мегардад ва мардум бо камоли ифтихор 6 ноябрро ҳамчун рӯзи қабули Сарқонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамасола қайд менамоянд.

Хулоса, боиси ифтихор аст, ки Сарқонуни кишвар дастгиру роҳнамои мардуми тоҷик гардид. Вазифаи ҳар як шаҳрванди ҷумҳурӣ аз он иборат аст, ки Сарқонунро эҳтиром намояд.

Ҳар киро дар зиндагӣ устодест. Имрӯз чӣ муаллиму чӣ духтур, чӣ ронанда ва чӣ коргару бофанда ҳама устодону шогирдони худро доранд. Ҳамаро дар ҳаёт касе омӯзонидааст. Ягон кору амал, ягон пешравию афзалият, ягон бурду бохт безаҳмат, бемашаққату қадршиносии устоде ба авҷи аълое намерасад. Инсон даме, ки чашм ба олами ҳастӣ мекушояд, албатта бо як ҳусну истеъдоди Худовандӣ тавлид мешавад, аммо худ танҳо бе сарварӣ, бе роҳнишондиҳӣ ва бе устоде соҳиби мақому мартабае шуда наметавонанд. Тавре гуфтаанд:

Ҳеҷ кас аз пеши худ чизе нашуд,Ҳеҷ оҳан ханҷари тезе нашуд.Ҳеҷ Мавлоно нашуд Мавлои Рум,То муриди Шамси Табрезӣ нашуд.

Вақте калимаи устодро ба забон меорем, бевосита пеши назарамон симои муаллим падидор мегардад. Аммо ин фикр тамоман чизи дигар аст. Устод касест, ки дар симои ӯ кас омӯзандаи ҳама гуна роҳу равиш, кору фаъолият ва ҷамъи ҳунару истеьдодро дидан мумкин аст. Ба ибораи дигар, мо метавонем устодро мураббӣ ва роҳнишондиҳандаи кулли корҳои хайр бигӯем. Зеро гуфтаанд:

Ҳар шахс метавонад аз таҷрибаи бузурги ҳаётиаш кору фаъолиятеро ба касе омӯзад.

Шахсоне ҳастанд, ки ягон мактаби маърифатию илмиро нагузаштаанд, аммо корҳоеро ба субот расонида метавонанд, ки арзиши баланд доранд ва чунин қобилияташон боиси ифтихор аст. Ин гуна шахсонро албатта, метавон устод номид, зеро метавонанд дар дили ҳама гуна афрод бо ҳунари волояшон роҳ ёфта, ҳаваси омӯхтани ҳунареро бедор карда, ҳаётро рангинию хушӣ бахшанд. Воқеан муҳим аст, ки ҳар шахс бояд ҳамин гуна шахсияти ғамхор буда, дар зиндагӣ ягон амали хайреро анҷом диҳад.

Шогирдонро низ лозим меояд, ки аз заҳматҳои устодони хеш бохабар бошанд, онҳоро кадршиносӣ карда тавонанд, зеро бе захмати зиёди устодон ягон шогирд ба ҷое расида наметавонад. Обрӯи шогирдони болаёқат обрӯи устоди онҳост.

Албатта, шахсе, ки барои омӯхтану аз худ кардани коре заҳмат мекашад, бе иззат буда, наметавонад маҳсули меҳнати ҳар як инсони асил аз ҷабри заҳмати кашидааш падид меояд. Ба қавли Румии бузург:

Ҳар кӣ ранҷе дид, ганҷе шуд падид,Ҳар кӣ ҷаҳде кард, бар ҷаҳде расид.

Хулоса, ҳар кору амале ба устод эҳтиёҷ дорад. Наметавон бе дастгирию маводи касе кореро ба анҷом расонда соҳибобрӯ гашт.

Дар ягон давру замон қадр, манзалат ва бузургии одамони дастгир, устодон ва роҳнишондиҳандагон аз байн намеравад. Онҳо ҳамеша чун устоди бузург ва ситораҳои дурахшони ҳаёт мӯътабар ва зинданом буда, ҷамъият ба онҳо ниёз дорад.

Бале, устодон ҳамеша зиндаёданд ва дар ҳар як лаҳзаи ҳаёт ба хотир оварда мешаванд, зеро пойдории ҳаёти кас ба устодон - нишондиҳандагони роҳу равиш, касбу камол ва роҳнамоёни зиндагӣ вобастагӣ дорад:

Устод агар набошад, ақле ба cap набошад,Дар боғи зиндагонӣ, гарди самар набошад.Бе роҳнамою роҳбар, дар ин ҷаҳони бесар,Пойи равон набошад, нури басар набошад,..

Шахсияте, ки дар зиндагии хеш ҳунари волои худро ба касе намеомӯзонад, яъне шогирде тарбия наменамояд, дарахти бесамареро мемонад, ки беманфиат аст. Анъанаи неки мардумӣ омӯзонидани ҳунарҳои воло ба насли ояндаи миллат аст, ки фардои дурахшони ҳаёт аз он сахт вобастагӣ дорад. Зиндаёд будани номи бузургон маҳз тавассути ҳунари воло, дастранҷи зебо ва шогирдони баркамол сурат мегирад: Тавре Саъдии бузург фармуда:

Саъдиё, марди накуном намирад ҳаргиз,Зинда он аст, ки номаш ба накӯӣ набаранд.

Душанбе шаҳри зебо ва калонтарини тоҷикон буда, имрӯз пойтахти Тоҷикистони азизамон мебошад. Ҳамаи мо медонем, ки Душанбе пеш аз Инқилоби Октябр як деҳаи хурдакаки камаҳолӣ буд. Бо вуҷуди хурд буданаш дар Бухорои Шарқӣ бо бозорхои калони хариду фурӯши мол маълуму машҳур буд. Одамон аз гирду атроф ва кӯҳистонҳои дурдаст ба ин ҷо омада молу маҳсулоташонро мефурӯхтанду маводи рӯзғорро харида бармегаштанд.

Аз сарчашмаҳои таърих маълум аст, ки дар охири асри ҶIҶ ва аввали асри ҶҶ дар Душанбе қалъаи мир, қозихона, дорухона, шифохона ва чойхонаҳо амал мекарданд. Мардум ба соҳаҳои кишоварзӣ, ҳунармандӣ, пахтакорӣ, чорводорӣ, боғдорӣ, оҳангарӣ, кулолгарӣ, чармгарӣ ва ғайра машғул буданд.

Аз соли 1924 Душанбе ҳамчун пойтахти Тоҷикистон шинохта шуд. Душанбе рӯз ба рӯз тараққӣ карда ба маркази нави иқтисодию сиёсӣ ва фарҳангии тоҷикон мубадал гашт. Барои пешрафт ва тараққиёти пойтахт бунёди роҳҳои мошингард, роҳи оҳан, фурудгоҳу роҳҳои ҳавоӣ лозим буд. Мардуми заҳматкаши Душанбе, ноҳияҳои гирду атроф ва халқҳои бародар дар як муддати кӯтоҳ ин шаҳро обод карданд, ки биноҳои боҳашамати замонавӣ, бунёди корхонаҳои саноатӣ, марказҳои бузурги фарҳангӣ то ҳол зеби пойтахт мебошанд.

Душанбе дар давоми 70-соли мавҷудияти Ҳукумати Шӯравӣ аз як деҳаи хурди назарногир ба як шаҳри азиму зебои саноатӣ табдил ёфт. Заводу фабрикаҳо, комбинату, иншоотҳои гуногун қомат афрохтанд.

Марказҳои бузурги илмию фарҳанг, Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон, Академияи илмҳои Тоҷикистон, театри опера ва балети ба номи устод Айнӣ, театри академии драмавии ба номи Абулқосим Лоҳутӣ, мактабҳои нави замонавӣ бунёд гардиданд. Донишгоҳу донишкадаҳои олӣ бунёд шуданд, ки ҳазорон мутахассисони баландихтисосро тайёр намуда ба хизмати халқ равона намуданд. Дар натиҷа Душанбе яке аз мар¬казҳои бузурги илмию фарҳангии Тоҷикистон гардид.

Душанберо барҳақ шаҳри ҷавонӣ меноманд, зеро ин шаҳр маҳз бо дасти ҷавонони боору номуси халқи тоҷик бунёд гардидааст.

Дар давраи ҷанги шаҳрвандӣ шаҳри азизи мо Душанбе аз ҳама бештар зарар дида бошад ҳам дар як муддати кӯтоҳ бо азму талош ва заҳматхои сокинони он барқарор гардид. Биноҳои баландошёнаи замони нав қомат рост карданд, ки симои шаҳрро боз ҳам зебову дилоротар гардониданд.

Сад шукри истиқлол, ки Тоҷикистонро дигар давлатҳо ҳамчун давлати соҳибистиқлолу хуқуқ-бунёду демократӣ шинохтанд ва бо он робитаҳои дипломатӣ барқарор намуданд. Дар шаҳри Душанбе сафоратхонаҳо, марказҳои илмию фархангӣ ва мақомотҳои давлатию ғайридавлатии мамлакатҳои хориҷӣ фаъолият доранд.

Ҳамаи мо шоҳиди он гаштем, ки шаҳрдорӣ ва ҳамаи сокинони шаҳри Душанбе ҷашни таърихӣ, 80-солагии шаҳри Душанберо чи тавр чашн гирифтанд. Ба ин муносибат якчанд иншоотҳои баландошёна, гулгашту хиёбонҳои тозаю зебо бунёд гаштанд. Мо боз аз он ифтихор мекунем, ки Ду¬шанбе ҳамчун шаҳри сулҳ эълон гардидааст.

Вақте, ки мо ҳамарӯза дар кӯчаҳои он қадам мегузорем, гулгашту хиёбонхои шукуфони он ба дили мо шодию фараҳ мебахшад. Мардуми шаҳр пайваста барои ободии шаҳр ва тозагии он кӯшиш мекунанд. Ҳар сол барои боз ҳам зеботару дилчасптар намудани кӯчаю хиёбонҳои шаҳр, дар фасли баҳорон ниҳолу дарахтони ороишӣ, гулҳои рангоранг мешинонанд.

Хулоса, шукронаи ваҳдат ва тинҷию оромӣ, ки Душанбе рӯз то рӯз симои худро дигар мекунад. Би¬ноҳои зебои замонависохт имрӯзҳо ба ҳусни зебои шаҳр ҳусни тозае зам мекунад.

Имрӯз пойтахти давлати тоҷикон шаҳри Душанбе яке аз марказҳои муттаҳидсозандаи тоҷикону форсизабонони ҷаҳон гардидааст.

Ифтихор аз Ватан дорем

Тоҷикистон, меҳри покат дар дилу ҷони ман аст,Офтоби шӯълапошат соя бар сад гулшан аст.Меҳри поки мардумат меҳри бузурги модарон,Мардуми меҳмоннавозат фахри даврони ман аст.

Тоҷикистон кишвари бузургест, ки саропо меҳрофарину дилнишин, бузургмардуму дилфиреб аст. Меҳри бузурги ин сарзамин ҳар як инсони асилро дар дилу дар ҷон аст. Сарзамини дилфиреб аст, макони бузургони хирад, оқилону фарзонагон ва шӯҳратмандони шӯҳратёр аз қабили Турсунзодаву Миршакар, Лоиқи роздону нуқтафаҳм ва амсоли ин садҳо нафар бузургон, ки оламиён васфашон мекунанд. Тоҷикистон макони бузургону сарзамини фарҳангдӯстон аст.

Он сарзаминест, ки бо ҳамаи бузургиҳояш мардуми Вахшу Хатлон, Ҳисору Варзоб, Кӯлобу Бадахшону Ленинобод барин мавзеъҳои бузургу номдорро Ватан аст. Ватане, ки чун модари азиз дӯсташ медоранду эҳтиром мекунанд. Тоҷикистони бузург имрӯз дарахти пурсамареро мемонад, ки шохаҳои пурқуввату бузургаш сояафкани ҳар гулу гиёҳи арзандаи ӯст ва меваҳои рангину лазизаш мардуми бонангу номӯс ва бодонишу баори он машҳури дунё гаштаанд. Дар байни дигар давлатҳо имрӯз Тоҷикистон бо боигариҳои зиёду пурарзишаш, аз қабили пахта, гандум, об, ангишт, тилло, нуқра ва амсоли ин шӯҳратёр аст.

Кӯҳҳои зарфишонаш кони зар,Сарвату тиллои он машҳури даҳр.Пахтаи бишкуфтааш рамзи ҳаёт,Гандумаш нони ҳама аҳли башар.

Равшан аст, ки Тоҷикистон кишвари пурганҷу пурэъҷоз ва пурсарвату бой аз захираҳои табиист. Илова бар ин НБО-ҳои машҳури он, ба мисли Варзобу Нораку Роғун бо иқтидори бузургашон ҳосилкунандаи қувваи бузурги барқианд, ки ақли бинандаро мафтун мегардонанд.

Иншоотҳои бузурги ин кишвари азиз дар ҳар гӯшаву канори он тақвиятдиҳандаю далели ҳамаи гуфтаҳои болоанд. Ба ақидаи Бозор Собир:

Тоҷикистон, Тоҷикистон.Мекунам шукри каму бисёри my,Мекунам шукрона аз озарму аз озори my.Аз my ман сарват намехоҳам, Ватан ҳастӣ бас аст,Бо хасу хорат баробар зиндагӣ кардан бас аст.

Тоҷикистон-сарчашмаи оби тоза

Об асту ҳаёт пойдор аст,Об асту замину кишту кор аст.Маҳсули ҳама ҷаҳони ҳастӣ,Аз ҳастии оби файзбор аст.

Оре, об манбаи ҳастии ҳамаи мавҷудоти олам аст. Об захираи бузургест, ки воқеияти он ҷаҳону зиндагониро таровату зебоӣ ва сарсабзиву озодагӣ мебахшад. Ҳастии гулу гиёҳ, ҳайвоноту наботот, растаниву инсоният, хосса зиндагии осоиштаву ободӣ ва озодагиву пурбаракатӣ ҳама ба об вобастагӣ дорад. Обро инсон барои нӯшидан, пухтани хӯрок, шустушӯй сохтани манзил, тозагии кӯчаҳо, обёрии заминҳо истифода мебарад. Инчунин одам бо роҳҳои обӣ заврақу киштӣ ронда, ҳар гуна бор ва мусофиронро мекашонад. Оби шаршарадор турбинаҳоро ба ҳаракат дароварда, ҷараёни электрикӣ ҳосил мекунад. Бо қувваи оби зиёд чархи санги осиёб, дастакҳои обҷувоз ҳаракат мекунанд.. Кори ягон соҳаи саноат бе об пеш намеравад. Дар фабрикаву заводҳо обро барои тайёр кардани маҳлули рангҳо, оҳар додани матоъ, коркарди пӯст, тайёр кардани коғаз, собун, нонпазӣ, нӯшокиҳои гуногун истифода мебаранд.

Инсон бе об зиндагӣ карда наметавонад. Ҳатто қисмати зиёди вазни бадани инсоният аз об иборат аст. Инсон дар тамоми лаҳзаҳои ҳаёташ аз об истифода мебарад. Об одамро аз ифлосию нопокӣ, аз бемориву дардҳо эмин мегардонад. Об сабзавоту наботот ва ҳайвонотро, ки инсон ҳамеша бо онҳо сарукор дорад, манбаи асосист. Ҳатто намии замин аз об аст, ки бе он ягон растанӣ ва гулу гиёҳ намерӯяд.

Мо, тоҷикистониён аз сероб будани сарзамини бузургамон бояд ҳамеша бифахрем. Тоҷикистон аз захираи об бой буда, қариб 7000 пирях, 155 кӯли гуногунҳаҷм, даҳҳо ҳазор чашмаоби одию маъданӣ ва обанборҳои зиёд дорад. Дар Тоҷикистон дарёҳои Сир, Вахш, Зарафшон, Варзоб, Кофарниҳон, Панҷ ҷорӣ мешавад, ки онҳо на инки Тоҷикистонро, балки мамлакатҳои ҳамсоя Узбекистону Туркманистонро низ шодоб мегардонанд. Ду дарёи калоне, ки аз кӯҳҳои осмонбуси мо сарчашма мегиранд, баҳри Аралро, ки имрӯзҳо хушк шуда истодаасту дар минтақаи Осиёи миёна ҳисороти зиёд оварданаш мумкин аст, аз об пур мекунад.Бе об зиндагӣ пойдор буда наметавонад. Аз қадимулайём дар китобҳои динӣ низ об чун манбаи асосии ҳаёт дониста мешавад. Чор унсур дар ҳаёт муқаддасанд: об, хок, оташ, бод, ки тамоми мавҷудоти олам ба онҳо эҳтиёҷ доранд.

Модоме ки асоси зиндагии ҳамаи мавҷудоти олам обро медонем, пас вазифадорем, ин маъхази бузургро чун асоси ҳастӣ, чароғи равшанидиҳанда, созгори дунёи ҳастӣ эҳтиром намоем, тозаву озода нигоҳ дорем, нагузорем, ки нохалафе ин мӯъҷизоти бузургро ифлос гардонад, ба он партовҳо партояд ё ягон амали носазое нисбати он раво бинад, зеро:

Зи ҷӯе, ки хурдӣ аз он оби пок,Набояд фикандан дар он сангу хок,

Оре, дониш чароғи ақл, қуввати дил, дороиву сарват ва ҷавшани бузургест, ки касро аз ҳама гуна ранҷу азоб кулфату дард ва афсурдагиву эҳтиёҷ дур месозад. Дониш барои инсон мояи манбаи фазлу камол буда, инсонро бузургдил мегардонад. Шахси донишманд дар ягон давру замон ба душвориҳо рӯ ба рӯ намешавад, зеро дониши бузургаш ӯро бо роҳи росту самарабахш раҳнамун месозад. Тавассути ақлу заковати бузургу хиради ба роҳи дониш ба дастовардааш метавонад соҳибкору соҳибмаълумот ва соҳибиззат бигардад.

Донишмандон азизу гиромӣ ва хотирнишинанд. Дар ёдҳо, базмҳо, дар ҳамаи мавридҳо дар дилу дидаи мардуманд. Ба даст овардани донишу маҳорати бузург ба осонӣ ба даст намеояд. Шахсе, ки дар роҳи донишомӯзӣ мекӯшад, гарчанде душвор аст, бо тамоми душвориҳо, норасоиҳо ва заҳматҳои зиёд чизе омӯзад, то донишманд гардад, зеро шахси донишманд соҳибобрӯст. Дониш ганҷи бузургест, ки баробари дунё арзиш дорад:

Беҳ аз ганҷи дониш ба гетӣ куҷост?Киро ганҷи дониш бувад подшост!

Ҳеҷ ганҷе бузургвортар аз дониш нест. Зеро ки он инсонро чун ҷавшани бузург аз камиву костӣ, гармиву сардӣ ва афсурдагиву эҳтиёҷ эмин медорад. Пас, бисёр кӯшиш мебояд, то ҳар вақт омӯхт. Агар манбаи омӯзишие пайдо нашуд, аз нодон метавон чизе омӯхт ва бо чашми дил ба ӯ нигарист ва бо басорати ақл бар вай назар кард. Он низ афзоиши дониши ту хоҳад буд. Бо омӯхтани алфози наве бо омӯхтани маънии дигаре барои кас ҷаҳони дигаре равшан мегардад. Як маънии бузург ҳаёти инсониятро тағйир медиҳад, бо роҳи рост ҳидоят мекунад.

Инсони асил пайваста дар омӯхтани илму андӯхтани донишу фазл мекӯшад. Фурсатро ғанимат шумурда, бо гузашти вақт дониши худро сайқал медиҳад. Аз пайи ҷамъ овардани молу мулк ва сарвати зиёд намекӯшад. Зеро дар зиндагӣ бояд ҳамеша илму дониш ва хирад дар пояи аввал истанд. Дар он мебояд кӯшид, ки ҳар рӯзи ҳаётро пайи зиёд кардани донишу ақлу заковати бузург сарф кард. На пайи тамаъи молу мулк.

Афзудани дониш касро пурдону пурмаърифат кордону нуктафаҳм мегардонад. Мегӯянд, ки хираду дониш барои инсони бомаърифат ҳамчун ғизо нерӯ мебахшад. Шахее, ки дорои хираду дониши бузург нест, ӯ ҳамчун шахсияти аз ғизо дурмонда мекаловад ва дар байни ҷомеа чун ангуштнамоён ба назари ҳар фард мерасад. Зиёд намудани дониши ҳар як инсон ба ҳадди омӯзиши ӯ вобастагӣ дорад.

Зеро мегӯянд, ки:

Илм чандон ки бештар хонӣ,Чун амал дap my нест нодонӣ.

Донишомӯзӣ ва толибилмӣ рисолатҳои бузурги инсонианд. Касе, ки ин рисолатҳоро ба ҷо намеорад, дар шумори одамиён буда наметавонад ва бевосита дар таънаву маломати атрофиён мемонад. Валек шахсияти донишмандро ҳама эътироф ва эҳтиром мекунад. Агар ба марги аблаҳон танҳо фарзандонашон бигирянд ба марги алломаҳо ҷаҳон мегиряд, зеро бо заковату дониши бузургашон дили ҷаҳониёнро ба даст овардаанд.

Барои омӯхтани донишу маърифати зиёд бисёртар бояд китоб хонд, зеро манбаи ҳамаи омӯзишу донишҳо аз китоб сарчашма мегирад.

Рӯй овар бар китобу дониш аз он саҳл гир,To ба дониш гардӣ машҳури ҷаҳону дилпазир.

Бале, дониш чароғи ақл аст, ки дидагон аз он равшаниву нур ва дилҳо хушиву сурур мегиранд. Шахси донишманд зинатгарои ҳар анҷуман аст. Агар аз хурдӣ то ба дами марг барои омӯхтани илму андӯхтани дониш камар бандем, саҳве нахоҳад шуд, зеро асоситарин ва беҳтарин амал дар зиндагии инсони асил илм омӯхтан аст. Зеро гуфтаанд:

Зи дониш зинда монӣ ҷовидонӣ,Зи нодонӣ наёбӣ зиндагонӣ.

Аз дўсти нодон душмани доно беҳтар аст

То тавонӣ, дӯстонро гум макун,Дӯстони меҳрубонро гум макун.(М. Турсунзода)

Оре, дӯст беҳтарин, наздиктарин ва азизтарин касест, ки инсонро дар зиндагӣ роҳбалад аст. Дӯст касест, ки ҳамчун оина айбатро рӯ ба рӯ гуфта, ҳамеша мекӯшад, маслиҳатчии наздик бошад. Дӯстон бояд дар ҳамаи мавридҳо мададрасон, ёвар ва ислоҳкунандаи ҳама гуна хатогиву нуқсонҳо бошанд.

Дӯст он бошад, ки айби дӯсташро,Ҳамчун оина рӯ ба рӯ гӯяд.На ин ки чун шона бо ҳазор забон,Аз ҷафо рафта, мӯ ба мӯ гӯяд.

Дӯст аст, ки инсонҳо дар ҳаёт хотирҷамъ, дилгарм ва хонаободанд. Дӯстонанд, ки беморон дардро, ғамдорон ғамро ва хушбахтон дилхуширо бо ҳам дида аз дардҳову хушбахтиҳои ҳамдигар огоҳ мегарданд. Наметавон худ камбудиву афзалияти хешро донист.

Чун инсон зиндагӣ мекунад, кору фаъолият мебарад, ба чизе, ба касе, ба тарбияе, ба дилгармие ниёз дорад, хоса ба дӯст. Дӯст афзунии ҳар шодиву дармони ҳар дарду норасоиву нуқсони ҳаёти касро мекушояд, ҳамдард мегардад, зеро дона танҳо хирман намегардад, нони танҳо файзи дастурхон намешавад, шукуфтани муғҷае бе ҷамоли офтобу боди субҳ сурат намегирад. Инсон ҳам бе дӯсти наздик буда наметавонад.

To абад бо дӯстон осӯдагист,Марг ҳам бе дӯстон осон нашуд.

Гуфтаанд, ки ҳақ бар ҷониби ишоракунандаи ин маънии бузург аст. Дар урфият иборае ҳаст, ки дӯстон се навъанд. Забониву нониву ҷонӣ.

Дӯстон ҳақиқатан дар ҳамин се навъ буда метавонанд. Асоситаринашон дӯстони ҷонӣ онҳое, ки дар ҳамаи мавридҳо дар ғаму шодии кас ҳозиранд.

Ба ибораи шоир:

Дӯст машмор он ки дap неъмат занад,Лофи ёриву бародархондагӣ.Дӯст он бошад, ки гирад дасти дӯст,Дар парешонҳоливу дармондагӣ.

Дар «Қуръон»-и маҷид аввалин сухане, ки ба инсоният аз ҷониби Худованди бузург гуфта шуд, ин калимаи «бихон» мебошад. Ин ҷой ҳикмате нуҳуфта аст, ки арзишашро бо моли ҷаҳон наметавон бар кашид. Маҳз тавассути хондану омӯхтан пешрафт ба амал меояд. Илму дониш моро ба қуллаҳои баланди мурод мерасонад. Чашми шахси хирадманд ҳақбин мебошад, дӯстро аз душман фарқ мекунад, дар зиндагӣ ба қадри хубиҳо мерасад.Пайғамбари ислом (с) фармудаанд: «Зи гаҳвора то гӯр дониш биҷӯй». Имом Ҳасани Муҷтабо ҳифзи донишро авло шумурдааст: «Донишро фаро гиред ва агар тавони ҳифз карданашро надоред, онро бинависед ва дар хонаҳоятон бигзоред».

Обрӯи мардумон дар илм бошад ва шахси беилм мартабае надорад. Абулқосими Фирдавсӣ ин нуктаро хуб ба қалам медиҳад:

Ба дониш бувад мардро обрӯй,Ба бедонишӣ то тавонӣ, мапӯй.

Аз нигоҳи шоир шахси донишманду донишомӯз аз дигарон бо рафтору гуфтор фарқ мекунад:

Касе, к-ӯ ба дониш тавонгар бувад,Зи кирдору гуфтор беҳтар бувад.

Донишро бояд биомӯзем ва шарти асосии он ҳифз кардани он мебошад. Фаромӯшӣ офати илм мебошад:

Ҳар он кас, ки дониш фаромӯш кунад,Забонро зи гуфтор хомӯш кунад.(Абулқосими Фирдавсӣ)

Илм бояд дар амал татбиқ гардад, барои пешрафти ҷомеа хизмат кунад, вагарна аҳамияти он аз байн меравад.

Инсоният ҳамеша ба омӯзиш ниёз дорад. Дари дониш бо ҷидду ҷаҳд ва талошҳои пайваста ба рӯйи мо боз мегардад. Абӯшакури Балхӣ беинтиҳо будани роҳи донишро ба дар мисраҳои зер ифода менамояд:

То бад-он ҷо расид дониши ман,Ки бидонам ҳаме, ки надонам.

Арзиши илм ва ҳурмати соҳибилм ҳеҷ гоҳ паст намегардад:

Аз шукӯҳи подшоҳӣ ҳурмати илм аст беш,Он ки мири корвон бошад, мутеи раҳбар аст.(Карими Кошонӣ)

Пешрафти давлатро бе сохтмонҳои азим тасаввур кардан ғайриимкон мебошад. Давлатҳои тараққикарда дар ин самт корҳои зиёдеро ба анҷом расонидаанд. Ҳангоми мавҷудияти Иттиҳоди Шӯравӣ Тоҷикистон яке аз давлатҳои қафомонда ба шумор мерафт, соҳаи саноат инкишоф наёфта буд. Маскав аз сохтани иншоотҳои азим дар ин ҷумҳурӣ дурӣ меҷуст. Дар даврони Шӯравӣ сохтани Нақби Анзоб ва нерӯгоҳи барқии Роғун ба нақша гирифта шуда буданд, вале бо ҳар баҳона оғози кор ба қафо партофта мешуд. Ба ҳамагон маълум аст, ки ба вилояти Суғд қариб шаш моҳ роҳи автомобилгард баста мешуд. Рафтуомад ба Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон низ душвор буд. Интиқоли бор аз Кӯлоб ба Қурғонтеппа мушкилӣ дошт. Мардуми ин минтақа ба роҳи оҳан ниёз доштанд. Вазъи роҳҳои водии Рашт низ дилсардкунанда буданд. Ҳамаи ин масъалаҳо доғи рӯз ба ҳисоб мерафтанд, вале дар ҳалли ин мушкилот кӯшише ба харҷ дода намешуд.

Инак, 9 сенябри соли 1991 Тоҷикистони мо истиқлолият ба даст овард. Мардуми шарифи кишвар шаҳди меваи соҳибдавлатиро баъди ҳазор сол аз нав чашиданд. Соҳибихтиёрӣ моро водор сохт, ки дар ободкории ватани азизамон камари ҳиммат бибандем. Масъалаҳои сохтани нерӯгоҳҳои барқӣ, нақб ва роҳҳои автомобилгард, корхонаҳои калони саноатӣ акнун мебояд ҳалли худро меёфтанд. Ҳукумати Тоҷикистон нақшаи ин сохтмонҳои азимро саривақт ва устокорона тарҳрезӣ намуд, ки саҳми сарвари давлат дар он беҳамтост. Дигар роҳи қафогардӣ набуд. Дар як вақти кӯтоҳ бо кӯмаки ҳамзабонон (Ҷумҳурии Исломии Эрон) дар Нақби Анзоб корҳои асосӣ анҷом дода шуданд, ки рафтуомади солонаро миёни марказ ва шимоли кишвар таъмин менамояд. Таъмири ин роҳ низ муташаккилона идома дорад. Роҳи оҳани Кӯлоб- Қӯрғонтеппаро ба истифода доданд. Ба таъмири роҳҳои воҳаи Рашт диққати махсус дода мешавад. Роҳи автомобилгард ба ВМБК аз нав сохта шуд. Комёбиҳои даврони соҳибистиқлолӣ назаррас мебошанд. Сохтмони нерӯгоҳҳои барқии хурду калон аз рӯйи нақшаи мувофиқ дуруст ба роҳ монда шуданд. Бо ҳамкории кишвари бо мо дӯст - Россия ду агрегати нерӯгоҳи Сангтӯда I ба истифода дода шуданд. Албатта ин иншоотҳои бузург дар пешрафти иқтисодии кишвар таккони ҷиддӣ мебахшанд ва ояндаи давлати мо дурахшон аст. Ҳамзамон сохтмони нерӯгоҳи Роғун оғоз гардид ва дар сурати аз рӯйи нақша сурат гирифтани корҳо бояд то соли 2012 он мавриди истифода қарор гирад. Ин иншооти бузурги аср дар як сол то 17 миллиард киловат қувваи барқ тавлид менамояд ва мо метавонем ба кишварҳои ҳамсоя барқ фурӯшем.

Мувафаққиятҳои даврони истиқлол зиёданд. Дар давоми 10-15 сол иншоотҳои калони саноатӣ низ сохта шуданд. Қариб дар ҳар як ноҳия корхонае мавриди истифода қарор гирифт. Коркарди пахта акнун дар дохили кишвар сурат мегирад.

Ба ободиву зебогии пойтахти азизамон - шаҳри Душанбе ҳам эътибори ҷиддӣ дода мешавад. Биноҳои зиёди замонавӣ дар ҳама кӯчаҳои он қомат афрохтаанд ва ба ҳусни шаҳр ҳусни тоза зам менамоянд. Хулоса, кишвари азизамон рӯ ба тараққӣ мениҳад ва комёбиҳо дар ҳама бахш назаррасанд. Ҳар як фарди солимфикр бояд дар ин ободкориҳо ҳиссаи арзандаи худро гузорад. Ин қарзи шаҳрвандии мост.

2.Географияи табиӣ чист?Географияи табиӣ қонунияти сохт ва таркиби сатҳи Замин, қабатҳои поёнии атмосфера, гидросфера, хок, олами наботот ва ҳайвоноти сатҳи Заминро меомӯзад.

3.Географияи иқтисодӣ чист?Географияи иқтисоди аҳолӣ, захираҳои меҳнатӣ, ҷойгиршавии истеҳсолоти ҷамъиятӣ, шароит, хусусиятҳои соҳаҳои алоҳида ва инкишофи онҳоро дар миқёси ҷаҳон ва мамлакатҳои алоҳида меомӯзад.

4.Дар ҷаҳон зиёда аз чанд давлат (мамлакат) мебошад?Алҳол дар кураи Замин (дунё, ҷаҳон) зиёда аз 230 давлат мебошад, ки калонтарин давлат дар ҷаҳон аз ҷиҳати масоҳат Федератсияи Россия мебошад, ки масоҳаташ 17,1 млн км2 аст.

5.Қитъаи олам чист?Материк ё як қисми материкро бо ҷазираҳои ҳамшафаташ қитъаи олам меноманд. Дар кураи Замин 6-то қитъа ҷойгир шудааст.1.Осиё масоҳаташ 44 млн км22.Амрико масоҳаташ 42 млн км23.Африқо масоҳаташ 30,3 млн км24.Антарктида масоҳаташ 14 млн км25.Аврупо масоҳаташ 10 млн км26.Австралия масоҳаташ 7 млн км2

6. Материк чист?Қитъаи калони хушкие, ки чор тарафашро об иҳота кардааст материк меноманд. Дар ҷаҳон 6-то материк мебошад. Номи материк Масоҳат млн(км²) Чанд % хушки Аҳолӣ Чанд % аҳолӣ1. Авруосиё 54 26,1 % 4 947 млн. н 71 %2. Африқо 30, 3 20.4 % 1 022 234 000 15 %3. Амрикои Шимолӣ 24, 4 16.5 % 542 056 000 8 %4. Амрикои Ҷанубӣ 18 12.0 % 392 555 000 6 %5. Антарктида 14 9.2 % —- —6. Австралия 9 5.9 % 29 127 000 0.4 %

7.Уқёнуси ҷаҳонӣ чист?Тамоми обҳое, ки дар сайёраи Замин ҷойгиранд уқёнуси ҷаҳонӣ меноманд. Масоҳати уқёнуси ҷаҳонӣ 361 млн км2 буда 94%-и оби кураи Заминро ишғол кардааст. Уқёнуси ҷаҳониро ба чор уқёнуси дигар ҷудо мекунанд:1. Уқёнуси Ором масоҳаташ 180 млн км2, миқдори обаш 710,36 млн км32. Уқёнуси Аталантика масоҳаташ 95 млн км2, миқдори обаш 329,66 млн км33. Уқёнуси Ҳинд масоҳаташ 75 млн км2 , миқдори обаш 282,65 млн км34. Укёнуси Яхбастаи Шимолӣ 13,1 млн км2, миқдори обаш 18,07 млн км3

8. Халқият чист?Одамоне, ки дар як ҳудуд зиндагӣ мекунанд, бо як забон ҳарф мезананд ва маданияти умумӣ доранд, гурӯҳи устувори ташаккулёфтаи таърихиро ташкил мекунанд халқият ё миллат номида мешавад.

9. Масоҳати Ҷумҳурии Тоҷикистон чӣ қадар аст?Масоҳати Ҷумҳурии Тоҷикистон 143,1 ҳаз км2 буда 93%-ро кӯҳҳо ва 7%-ро ҳамвориҳо ишғол кардаанд. Қариб 50%-и масоҳати ҶТ дар баландии 3000 метр аз сатҳи баҳр (Балтика) ҷойгир шудааст. Қуллаи баландтарини Тоҷикистон Исмоили Сомонӣ мебошад, ки 7495 метр баландӣ дорад.

10. Шумораи дарёҳои Тоҷикистон?Дарёҳое, ки дарозиашон аз 10 км зиёд мебошад шумораашон ба 947-то мерасад. Дарозии умумии дарёҳои Тоҷикистон 28 500 км мебошад. Яке аз дарёи дарозтарин ва серобтарини Тоҷикистон дарёи Панҷ буда, 921 км дарозӣ масоҳати обғундориаш (ҳавзааш) 114 ҳазор км2 мебошад.

Оре, китоб ёр, беҳтарин дӯстдору ғамхор нишондиҳандаи ҳаёти осоиштаву мададгори инсон аст. Китоб манбаи ягонаи пайдоиши илму дониш ва фазлу эҳсони инсони комил ба шумор меравад. Агар кас як умр ба мутолиаву омӯзиши он машғул бошад, чизеро талаф намедиҳад. Китоб ба инсон беҳтарин розҳо, маълумотҳо ва маъхазҳои зарурию ҳаётофаринро ҳадя месозад. Китоб беҳтарин ёвар ва маслиҳатгари кас буда, ҳаёту зиндагӣ, кору фаъолият ва донишу масъалаҳои нав ба навро меомӯзонад.

Китоб манбаи пайдоиши ҳамаи илмҳову фазлу камоли инсон ба шумор меравад. Китоб аст, ки моро асрорҳои олами ҳастӣ ва нашъунамо меомӯзонад. Китоб аст, ки баробари боз намудани саҳфаи аввалаш дари илму дониш, хираду фарҳангро боз мекунад ва бевосита моро ба олами маънӣ ҳидоят менамояд. Мутолиаи китоб касро бо беҳтарин олами пурасрор, ки ҷаҳонро равшанию нур ва хушию сурур мебахшад, огаҳ месозад. Шахсе, ки пайваста дар мутолиаи китоб мекӯшад, дарахти пурсамареро мемонад, ки меваҳои он ҳар лаҳза инсонро ҷон ҳастиву тавон ва имону виҷдон мебахшад. Шахсе, ки ҳамеша дар мутолиа аст, кабӯтареро мемонад, ки парвозҳои баланду сазоворро соҳиб аст.

Тавонгарӣ ба ҳунар аст, на ба мол

Дар ҳунар кӯш, ки зар чизе нест,Ганҷу зар пеши ҳунар чизе нест.Ҳунаре неҳ, ки диҳад симу зарат,Ҳунари аз дилу ҷон ранҷбарат.

Ҳунар сармояи гаронест, ки онро бо ягон дороӣ, сарват, симу зар иваз кардану харидан номумкин аст. Ҳунар инсонро бузургию шаҳомат бахшида ӯро болидарӯҳ мегардонад. Ҳунар зиндагиро зебоӣ мебахшад. Шахси боҳунар дарахти босамареро мемонад, ки шабеҳи меваҳоӣ болаззату хӯрданбоб. Шахси боҳунар дарёеро мемонад, ки онро ҳар замон обест зулолу ошомиданӣ.

Заҳмату кору ҳанар касро намоянд номдор,Олиҳиммат кас зи ҳастии ҳунар мумтоз шуд.

Вахдати мо - мароми мо

Сулҳу ваҳдат ифтихори миллати соҳибдилам,Васфи онҳоро намояд, решаи ҷону дилам.Дар миёни қавмҳо пайвастагӣ моро аз он,Даҳр бинмояд cғmoғши мардуми барнодилам.

Сулҳу ваҳдат ибораҳоеанд, ки ҳамеша дилчаспу дилнишин ва бо лаҳни шево садо дода, бевосита шунавандаро ба фикр кардан водор месозанд.

Сулҳ - оштиву фарзонагӣ, якдигарфаҳмӣ ва толиби осоиштагӣ будани мардумро таҷассумгар асг.

Ваҳдат бошад ба ҳам омадан, cap аз як гиребон бурун овардан, ҳамдигарфаҳму поктинату миллатдӯст будан.

Солхои мактабии ман

Чашмаи саршори илм аз остони мактаб аст,Мурғи масти орзу аз ошёни мактаб аст.Ақлу дониш, илму ирфон, дафтару меҳри китоб,Баҳри мо хидматрасон аз ганҷи кони мактаб аст.

Шарафи одами аз илм бошад

Илм ба кор судманд бувад,Илми бекор пойбанд бувад.

Илм, дониш, маърифат, фарҳанг, ақл, хирад чароғи равшани олами фонист. Инсон ба василаи он ҳар гуна мушкилотро ҳал менамояд ва ба рӯи худ дари бахту саодатро мекушояд. Дарки оламу одам, ҳаводиси мухталифи табиат, бадию некӣ, асрори фалак ба андозаи ақли инсон марбут аст. Ҳар қадар кас ба умқи ҳодисот бирасад, ҳамон қадар асрори дигаре зуҳур меёбад. Яъне дар ин олами бекарон ҳазорон асрор нуҳуфта аст, ки ҳар якеро бо заҳмати зиёд кашф мекунанд.

Сухан ганҷинаи бузургест, ки баробари аз забон падид омаданаш чун дурри гарон ва ҷилобахши шунавандаро ба худ ҷалб менамояд. Хоҳ ҷолиб бошад, хоҳ не. Сухан тиреро мемонад, ки баробари аз камон ҷастан метавонад касеро ё чизеро ҳалок созад. Сухан нӯшдорӯеро мемонад, ки беморонро қуввату мадор, ҳастию тавон ва нерӯю ҷон ва солимонро ақлу ҳӯш ва заковату ибрат мебахшад. Беҳуда нагуфтаанд:

Беҳтарин гавҳари ганҷинаи ҳастӣ сухан аст,Гар сухан ҷон набувад, мурда чаро хомӯш аст.

Сухан аст, ки ҳаёт пойдор аст. Сухан аст, ки кас ҳушдор аст. Сухан аст, ки аблаҳонро оқилу оқилонро аллома мегардонад. Сухан ҷавҳари хираду сирати гӯяндаро таҷассумгар аст, зеро тавассути сухангӯии кас доираи васеи фикронии гӯянда маълум мегардад.

Пайдост, ки сухан метавонад бо мазмуни баланду шуниданиаш иттифоқро барпо созад ё метавонад иттифоқи бунёду бузургро пароканда созад. Як сухани хуб таҷассумгари сад роз аст ва гӯяндаи он иброзкунандаи розҳои бузургу ҷолиб. На ҳар сухан метавонад писанди шунавандаи оқилу фарзона бигардад. Сухан метавонад аблаҳеро аз кори носазое дур гардонад. На ҳар сухангӯй метавонад дили хуфтаро бедор ва ақли хастаро ҳушёр созад. Бузурге гуфта:«Ай инсон! Сухане гӯй, ки маъшуқаҳо Лайлӣ шаванду ошиқон Маҷнун, ақлҳои хуфта бедор шаванду дилҳои мурда ҷондор. Сухане гӯй, ки таҷассумгари некӣ бошад. Одамонро якҷо кунад, на ҷудо, ба зиндагӣ фаро хонад, на ба марг. Сухане гӯй, ки болу пари Симурғ дошта бошаду макону замонҳоро тай кунад. Сухане гӯй, ки қудрати Илоҳӣ дошта бошаду хирадро дил ва дилро хирад созад. Ҷоно, агар ин ҳамаро натавонӣ, хомӯш бош ва ҳарфе мазан».

Нашавад тӯтӣ сухангӯй, чу суханпардоз аст,Пур бувад нукта басе, з-он ба яке пур роз аст.Ҳама кӯшанд ба ибрози яке маъние,Маьнӣ овар ба сухан, в-арна ҳама барбод аст.

\

Муассисаҳои таҳсилотӣ дар шароити гузаштан ба муносибатҳои нави бозоргонӣ ва ба вуҷуд омадани равандҳои гуногуни таълиму тарбиявӣ ба маҷмӯи мураккаби хизматрасониҳои иҷтимоӣ, психологӣ ва педагогӣ мубаддал гардида истодаанд, ки самтҳои асосии пешрафти онҳоро талаботи ҷомеаи муосир муайян менамояд.

Иқтидори таълиму тарбия, ақлу заковати бепоёни инсон чунон пеш рафтааст, ки башарият дар таърихи ҳазорсолаи муққадам дар шигифт мондааст.

Раванди инкишофи ин дигаргунӣ миқдор ва сифати ҷисмии инсон аст. Натиҷаи инкишоф ин ташаккули одам ҳамчун намуди мавҷудоти зиндаи биологӣ ва иҷтимоӣ мебошад. Инкишофи ҷисмонии одам ба хусусиятҳои биологӣ вобаста буда, дар худ тағйироти морфологӣ, биокимиёвӣ, физиологӣ мегирад. Аммо инкишофи иҷтимоӣ ба рушди психологӣ, рўҳӣ, ақлонӣ хос аст.

Тараққиёт мафҳуми фалсафӣ буда, гузаштан аз як ҳолат ба ҳолати дигар, ба вуҷуд омадани тағйиротҳои миқдорию сифати пешравиро мефаҳмонад.

Агар одам ба дараҷаи рушди иҷтимоӣ расад, онро шахсияти дорандаи ҳуш ва худогоҳ, қобили фаъолияти мустақилона, дигаргунсозанда меноманд. Одам ҳамчун шахсият таваллуд намеёбад, балки дар ҷараёни инкишоф ба он молик мегардад.

Мафҳуми «шахсият» аз «одам» бо хусусияти сифатҳои иҷтимоии худ фарқ мекунад, зеро ў бо таъсири муносибатҳои ҷамъиятӣ, робита бо одамон ташаккул меёбад. Одам ҳамчун шахсият дар низоми иҷтимоӣ бо роҳи мақсадгузорӣ ва тарбияи андешидашуда ташаккул меёбад. Шахсият ба андозаи аз худ кардани таҷрибаҳои иҷтимоӣ аз як тараф ва ба андозаи ба қадри ҳол ҳиссаи боздиҳӣ ба ҷомеъа, ба хазинаи моддӣ ва арзандагии маънавӣ гузаштан, аз тарафи дигар муайян карда мешавад. Барои шахсият шудан, одам бояд дар фаъолияти амалии худ зоҳир гардад хусусиятҳои ботинии табиат, шакли ҳаётӣ ва тарбиявиашро ифшо диҳад.

Инкишофи одам-ҷараёни басо мураккаб, давомдор ва боихтилоф аст. Дар ҷисми одам дигаргунӣ тамоми умр давом мекунад, вале хусусан сифатҳои ҷисмонӣ ва олами рўҳии одам айёми кўдакӣ ва ҷавонӣ бошидат тағйир меёбад. Инкишоф на бо ҷамъшавии тағийроти миқдории оддию хати рост, балки аз паст ба боло ҳаракат мекунад. Ҳамин тавр, хусусият ва сифатҳои рушди биологии инсон ба мафҳуми «шахсият» шомил намешавад. Мавҷудияти хусусиятҳои шахсият ба сифатҳои ҷамъиятии ў алоқаманд нест. Алахусус мафҳуми «шахсият» ин тавсифи моҳияти ҷамъиятии инсон, сифатҳои он - нутқ, шуур, захираи луғавӣ, одатҳои гуногуни рафтор ва муносибатҳои ҷамъиятӣ, ки ўро мавҷудоти ҷамъиятӣ мегардонанд, дар бар мегирад. Аз ин лиҳоз кўдаки навзод ва одами ақлбохтаро шахсият намегўянд.

Хусусияти шахсиятро мафҳуми «фардият» пурра мегардонад. Фардият хусусиятҳои ба худ хоси номонандӣ ва фарқияти як одам аз одами дигарро ифода мекунад. Фардият ҳамчун қоида, бо аломатҳои махсус бо мизоҷ, фаъолияти эҷодии иҷтимоӣ ва рафтори оқилонаи худ комилан ба мафҳуми «шахсият» мутааллиқ аст.