(1414-1492)Рехтӣ хуни дил аз дидаи гирёни падар,Раҳм бар ҷони падар н-омадат, эй ҷони падар.Навбаҳор омаду гулҳо ҳама рустанд зи хок,Ту ҳам аз хок баро, эй гули хандоии падар.Аз сабаби характери гузариш доштани давраи эхёи итолиёвихудуди хронологии онро муайян кардан хеле душвор аст. Агар хусусиятхои муайяншудаи ин давраро ба асос гирифта (гуманизм, антропосентризм, модификатсияи анъанахои масехии Эхёи атиќа) назар кунем, хронологияи замони Эхё чунин ба назар мерасад. Ваќте, ки хусусиятхои номбурда навакак пайдо мегардад, чун мархилаи пеш аз Эхё, Проторенессанс характеристика дода мешавад. Инчунин бо нишон додани номи садсолахо – дученто (солхои 20-уми асри Х111) – триченто (солхои 30-уми асри Х1V) – квадроченто (солхои 40-уми асри ХV) – сархаду мархилахои Эхёи аврупоимуайян карда мешавад. Мархилае, ки дар он инкишофи олии ѓоя ва принсипхои эхёи маданияти итолиёвимушохида мешавад, номи Эхёи баландро гирифтааст (чинквеченто – (солхои 50-уми асри ХV1)). Маданияти замони Эхё чунин шахсони бузургро ба арсаи таърих овардааст: шоирон Данте Алигери, Xованни Бокачљо, рассомон Леонардо да Винчи, Тисиан, Рафаэл Санти ва ѓайра.
хамин тариќ, дарки дунявии љахон, ки бо зебоии шохипур карда шудааст, яке аз вазифахои љахонфахмии даврони Эхё ба шумор меравад. Дунёи воќеиинсонро ба худ xалб мекунад ва худи инсон онро хубтар эхсос менамояд. Чашми инсон аз нуќтаи назари намояндагони маданияти ин давра, бехтарин хискунандаи олами моддива маънавиаст. Лекин бояд ќайд кард, ки дар натиљаи харакати таxаддуд дар мамлакатхои Аврупо, алалхусус Италия мухити нави маънавї, иќтисодива сиёсипайдо мешавад.
Эхёи Шимоли.
харакати Эхёв на танхо дар Италия, балки дар дигар давлатхои Аврупо ва хусусан дар ќисмати шимолии он низ мушохида мешавад. Махсусан дар Нидерландия, Олмон, ки дар шахрхои Антверпон, Нюренбург, Амстердам, Витенбург, Аусбург намояндагони машхури харакати эхё зиндагимекарданд. Дар ба вуљудоии эхёи олмоничунин омилхои иќтисодимаќоми калон бозиданд: инкишофи коркарди маъданхои кўхива саноати бофандагї, ворид шудани муносибатхои молию пулива раванди бозоргонї.
Омилхои анъанавии таъсири маданияти атиќа ба Эхёи Шимоли на он ќадар бузург аст. Барои хамин хам нисбат ба нишонахои маданияти атиќа, бештар хусусиятхои готии асримиёнагимушохида карда мешавад. Эхёи Шимоли бештар ба харакати ислохотчигива љангхои дехќониалоќамандидорад. Саршавии эхёи шимолиро Мартен Лютер бо тарљимаи «Инљил» бо забони олмонизамина мегузорад. Инчунин китоби муќаддаси насрониён ба забони англисї фаронсавитарљума карда мешавад, ки ин ходисаи баѓоят бузурги маданигардид. Идеяи Лютерани табаќахои прогрессивии Олмонро мутаххид намуда, Томас Мюнсер барин намояндагони машхурро ба майдон овард.
Дигар намояндаи эхёи шимоли дар сохаи санъати тасвириАлбрехт Дюрер буд, ки махорати ў дар санъати тасвирии Аврупо наќши бузург мегузорад. Расми падар ва автопортрете, ки вай дар синни 112 солагимеофарад, шўхрати љахонидорад. Лекин ба ў реализми идеявии эхёи итолиёвимаъќул набуд, вай мехост дар санъати тасвириба аниќияти илмисохиб гардад. Боз як намояндаи санъати тасвириЛукас Крахан буд, ки дар эљодиёти ў услуби готинамоён аст. Образи занон (мадонна) ва дигар ќахрамонхои Инљилии ў аз ќабили хамзамонони рассом буданд. Онхо хеле нозук бо рангу рўи дилчасп ва чехраи мўъљизанок тасвир карда шудаанд.
Дар сохаи меъмори принсипхои наќшгирии эхёвидар шахрхои Аусбург, Нюнберг, Галл ба назар мерасад. Ин принсипхо ба анъанахои готиякxоя шуда ба меъмории олмонинаќши гуногунранг медиханд. Калисохои католикї, ќасрхои феодалї, ќалъахо хеле бисёр пайдо мешаванд.
Дар санъати мусиќишаклхо ва услубхои гуногун мушохида мешавад. Шаклхои фолклорї, мусиќии вокалї, гимнхои миллї, балету опера ва дигар услубхо инкишоф меёбанд. Намояндагони машхури санъати мусиќиК.Пауман, Г.Изак ва дигарон мусиќии динива дунявиро ба хотири навозиш тавассути асбоби мусиќии «Арѓунун» («Орган») офариданд. Г.Шютс операи аввалин бо номи «Дафна» ва балети аввалин бо унвони «Орорей» ва «Эврика»-ро эљод намуд.
Хамин тариќ, эхёи шимоли на он ќадар тўлонибуд, зеро ки љанги 30-сола ба тараќќиёти мадании Олмон монеа гардид. Лекин дар таърихи маданияти љахониин давра хамчун зухуроти таи боќимондааст, чун давраи устодони сухан ва рассомї. Ин ду шакли санъат бо хам омезиш ёфта, тимсолхои гуногунрангро офариданд. Мистисизми Готикиасоси эхёи шимоли гардида, љахонбинии миллии олмонї, ки дар эпоси «Сурудхо дар бораи Небелунг» пурра инъикос гардидааст, имконият медихад, ки ба раванди мадании умумиаврупоиворид гарданд.
Навоварони санъати тасвирии замони Эхё
Замони эхёро бешубха, давраи тиллоии санъати тасвирименоманд, зеро ки намояндагони машхури ин санъат Леонардо да Винчи, Микеланxело, Рафаэл Санти ва дигарон арзи вуљуд карда, асархои бебахои худро офариданд. Рассомони замони эхё ќонунхо ва принсипхои «хати рости перспективї»-ро кашф намуда, расмро ба оина шабохат медоданд, ки бо воситаи он инсон ба љахон менигарист ва онро дарк менамуд. Устодони замони эхёро аксар ваќт «Титанхо» меномиданд, бо назардошти универсализми онхо.
Леонардо да Винчи рассом, хайкалтарош, меъмор, нависанда, мусиќадон, математик, ботаник ва хатто инженери сохаи харбибуд. Аз рўи нишондоди Вазаривай ба зебоии зохирии худ аниќии хар як рухияи ѓамгинро таъмин менамуд. Лекин дар хар як чизе, ки оид ба хаёти Леонардо да Винчи медонем, ишорае дар бораи хаёти шахсии ў, оилаи ў, дар бораи хушбахтию хурсандии ў, ё ки ѓаму ѓусса аз муносибат бо мардумони дигар нест. Лекин мисли хаёти ин шахс хаёти пурмашаќќату андўхгин мумкин ќадар љой надорад. Мероси бадеии Леонардо на он ќадар бисёр аст. Лекин образхое, ки вай офаридааст мухаббати поки инсонї, зебогии хаёт ва табиат, махорату мухаббати бепоёни ўро инъикос менамоянд. Масалан, дар расмхои худ бо номи «Мадонна с цветком», «Мадонна в гроте», «Джаконда» (Мона Лиза) маънохои васею мўъљизадорро љойгир намудааст.
Микеланxело Буонарроти низ чун хайкалтарош, рассом, шоир, меъмор шўхрат пайдо кардааст. То дараљае ба корхои худ шавќу раѓбат ва мухаббати бепоён дошт, ки хатто аз муносибат ба одамон тамоман дур мешавад. Нисбат ба Леонардо дар љахонбинии ў хиссиёти гражданимушохида мешавад. Бо тамоми санъати худ Микеланxело мехохад нишон дихад, ки xисми инсон аз хама зеботарин дар табиат аст ва аз он зеботар чизе нест. Ин барои он аст, ки зебогии зохириинъикоси зебоии маънавиаст. Ў худро пеш аз хама худро хайкалтарош мехисобад. Дар силсилаи скулптурахои ў бо номи «Побидитель» (Фотех) образи худи Микеланxело ва рамзи хаёти ў инъикос гардидааст. Ў 15 сол барои оростани оромгохи Мария Медичи дар Флоренсия кор мекунад ва тамоми махорати худро дар наќшу меъморихои «Сахар», «Шом», «Рўз», «Шаб» ва ѓайра инъикос менамояд.
Сеюмин намояндаи санъати тасвириРафаэл Санти буд, ки чун рассоми гуногунжанр машхур шудааст. Ў устоди сохаи монументалива портрет шуморида мешуд ва ханўз дар давраи xавониба дараљаи баланд ноил гардид. Дар галереяи миллии Лондон расми ў бо номи «Сон рыцаря» љой дорад , ки дар синни 17- солагиаш офаридааст. Љанговари љахон бо як муовизаи хиссиёти дохилива оромии рухитасвир гардидааст. Ин баробарии дохилиро ў дар расми нисбатан дертар офаридаи худ бо номи «Мадонна в конестабиле» боз таќвим медихад. Дар Флоренсия чунин расмхоро бо номи «Мадонна в зелени», «Мадонна с щегленком», «Прекрасная садовница» меофарад. Рафаэл зебоива тимсолхои нозукро дўст медошт, барои он ки худаш зебо ва навозишкор буд. Нисбат ба Леонардо, Рафаэл моро ба сиру асрори мўъљизанок банд намекунад, балки даъват менамояд, то ки зебогии дунёи заминиро эхсос намоем. Мадоннахое, ки дар Флоренсия меофарад – модарони хеле зебо, дилчасп ва муосир буда, Мадоннахое, ки дар Рим тасвир гардида буданд, шакли нисбатан љиддива дорои мохияти чуќур буданд. Масалан, «Мадонна в кресле», «Сикстинская мадонна» аз хама расмхои шўхратноки Рафаэл шуморида мешавад.
хамин тариќ, орзуи дарки љахон, ки дар шахсиятхои давраи эхё мушохида мешавад, ба шакли идроки бадеитабдил меёбад. Лекин онхое, ки барои пурра тасвир намудани табиати зинда харакат намудаанд, рассомони замони Эхё ба шумор мераванд. Бо эљодиёти бадеимашѓул шуда, рассомон ба сохаи оптика, физика ва тавассути муаммои муовиза ба анатомия ва математика ворид гардиданд. Барои хамин хам Леонардо санъатро аз хама мухимтарин илм хисобидааст, зеро ки санъат ба аќидаи ў хаётро аниќ ва бо тамоми нозукихояш тасвир менамояд. Ў боз гуфтааст, ки љахон тавассути хиссиёт дарк карда шавад хам, чашм чун шохи хиссиёт маќоми асосимебозад. Агарчанде навоварони замони Эхё аз худ мероси на он ќадар зиёд гузошта бошанд хам, лекин аз љихати сифат ва сабку услуби тасвир нотакрору ягонаанд. Ин мероси бебахо ба рассомони давру замонхои сониилхоми баланд бахшида, онхоро ба эљодкорию навоваридаъват менамояд.
Саволхо барои такрор ва мустахкамкунї
1. Замони Эхёи Аврупо кадом асрхоро дар бар мегирад?
А) асрхои Х1V-ХV1 мелодї
Б) асрхои Х-ХV мелодї
В) асрхои 1V-V111 мелодї
2. Маркази харакати эхё кадом мамлакат буд?
А) Италия
Б) Олмон
В) Нидерландия
3.Калимаи «Ќenissans» (Эхёро) киаввалин маротиба истифода мебарад ва ба хотири чї?
А) Д.Вазариба хотири нишон додани давраи санъати итолиёвиаз с. 1250 то с. 1550.
Б) Ситсерон ба хотири инъикоси маданияти атиќа
В) Тотсит, ба хотири нишон додани дигаргунихои илми фалсафї
А) гуманизм, ба мадди аввал гузоштани имконияти бехамтои инсон (антропосентризм)
Б) теосентризм ва бовариба худо
В) илохиётшиносива дини насронї
А) харакатхои эхёвиро дар Олмон, Нидерландия ва дигар мамлакатхои Аврупои шимоли
Б) ба сўи шимол пахн гардидани ѓояхои эхёвї
В) пурзўр шудани муносибатхои молию пулї
А) Албрехт Дюрер, Лукос Крахан
Б) Томас Мюнсер, Мартен Лютер
В) Фома Аквини
7. Навоварони санъати тасвирии замони эхёро номбар кунед.
А) Леонардо да Винчи, Рафаэл, Микеланджело
Б) Веласкес, Рембрант
В) Рюрих, Берлиоз
А) занон ва зебоии табиат
Б) одамони бадќахр ва муљассамахо
В) ќахрамонхои динива худохо
А) ба донишхои илмї
Б) ба нишондодхои папаи Рим
В) ба ќобилияту имкониятхои илохї
Адабиёт
myunivercity.ru
(1414-1492)Рехтӣ хуни дил аз дидаи гирёни падар,Раҳм бар ҷони падар н-омадат, эй ҷони падар.Навбаҳор омаду гулҳо ҳама рустанд зи хок,Ту ҳам аз хок баро, эй гули хандоии падар.
Чоми олим, мутафаккир, шоир, нависандаи барчастаи халқи тоҷик буда, дар осмони илму адаби асри XV монанди як ситораи дурахшон ҷилвагар аст.Ӯ адабиёти зиёда аз 500- солаи форс-точикро дар тамоми соҳаҳо бо асархои баркамолаш ҷамъбаст намудааст. Ҷомӣ ифтихори халқи тоҷик ва тоҷикзабонон аст. Читать далее АБДУРАҲМОНИ ЧОМИ
(1321-1401)
Дил муқими куйи ҷонон асту ман ин чо гариб,Чун кунад бечораи мискин тани танҳо гариб.Орзуманди диёри хешаму ёрони хеш,Дар ҷаҳон то чанд гардам бесару бепо гариб?!
Мавзеи Валиёнкӯҳ ҷойи босафоест. Он дар атрофи шарқии шаҳри Табрез, дар домани кӯх воқеъ гардидааст. Боғоти мардуми дорой шахрнишин дар Валиёнкӯҳ домон густурдааст. Эшон дар се фаслй сол: баҳор, тобистон ва тирамоҳ он чо ба фарогату меҳнат вақти кимати хешро масруф медоранд ва бештари соҳибони бог аз ҳосили меваҷоти он богҳо рӯзгори хешро пеш мебаранд ва хамчунон соҳиби давлату сарват шудаанд. Читать далее КАМОЛИ ХУЧАНДИ
(1325-1389)Ёрӣ андар кас намебинем, ёронро чӣ шуд?Дӯстӣ кай охир омад, дӯстдоронро чӣ шуд?Оби ҳайвон тирагун шуд, Хизри фаррухпай куҷост?Хун чакид аз шохи гул, боди баҳоронро чӣ шуд?
Ҳофизи Шерози, ки маҳз бо ҳамин ному тахаллус оламгир шудааст, боиси ифтихор ва сарбаландии мардуми Аҷам аст. Беш аз шашсад сол осмони фарҳангу адаби тамаддуни башариро чун хуршеди тобон нуру зиё бахшидааст. Читать далее ҲОФИЗИ ШЕРОЗИ
(1270-1370)
Дар хонаи ман зи неку бад чизе нест.
Ҷуз лунгию пораи намад чизе мест.
Аз ҳар чӣ пазанд, нест гайр аз савдо
В-аз ҳар чӣ хуранд, ҷуз лагад чизе нест.
Низомиддин Убайди Зокони яке аз симоҳои барҷастаи адабиёти тоҷику форс аст. Ӯ аз тарафи муҳаққиқон ва ховаршиносон дар таърихи адабиёти хазорсолаи точику форс бузургтарин адиби ҳаҷвнигор эътироф шудааст. Чун сухан аз ҳаҷву мутоиба равад, хамоно пеши назар симои ин адиби фозилу оқил, ҳамабину ҳамадон пеши назар меояд. Читать далее УБАЙДИ ЗОКОНИ
(1253-1325)
Сайф аз сарам бирафту дили ман дуним монд
Дарёи ман равон шуду дурри ятим монд.
Волидайни Амир Хусрав дар Шаҳри Сабз рӯзгори бофароғат доштанд. Вале рӯзгори ононро омад-омади Чингизиёни хунхор нороҳат кард. Падари Хусрав марди майдон ва шахси бовиқоре буд ва дар қатори ҳазорҳо мардум аз ин тундбоди шум зору нолон ватанро тарк намуда, ҷониби Ҳинд рох пеш гирифтанд. Читать далее АМИР ХУСРАВИ ДЕҲЛАВИ
(1207-1272)
Бедор шав, эй дил, ки ҷаҳон мегузарад,
В-ин мояи умр роӣгон мегузарад.
Дар манзили тан махуспу гофил манишин,
К-аз манзили умр корвон мегузарад.
Соли 1212 буд. Чингизхон қабилаҳои мугулро бо ҳам муттаҳид намуда, як қисми Хитойро ба зери тассаруфи хеш даровард. Ин ҷаҳонгири хунхор акнун майл ба сарзамини биҳиштосои Осиёи Марказӣ дошт, тайёрӣ медиду ҷосусонашро ба шаҳру деҳоти ин кишварҳо барои ахбор овардан мефиристод.Бисёр олимону адибони ин диёр аз омад-омади ин тундбоди шум иттилоъ ёфта, бору бун бастанд ва ба мамолики Араб, Шом, Миср, Туркия ва кишварҳои дигар сафар ихтиёр карданд. Мақоли «Илоҷи воқеа пеш аз вуқӯъ»- ро барои хеш муносиб донистанд. Читать далее ҶАЛОЛИДДИНИ БАЛХИ (РУМИ)
(1184-1292)
Дар шеър се тан паямбаронанд,
Ҳарчанд «ло набия баъди»,
Авсофу қасидаву газалро
Фирдавсию Анварию Саьди.
Чорбоги боҳашамате дар канори шаҳри Шероз қомат афрохта. Гирдогирдашро девори баланд иҳота карда. Аз пешорӯйи Шероз дарвозаи дутабақаи хушсохти устодони гулдасти Нишопур бо сад арзандагй истода. Чорбог ҳам ободу дарахтони боровараш гувохн онанд, ки умри 30-40сола дорад. Чун ба он ворид мегардед, нахуст пеши назаратон рохрави хушсохти мармарин намоён мегардад ва шуморо истиқбол мегирад ва аз ду тарафи он гулгаштҳои ранг ба ранг, кн аз анвои гулҳои гуногун ороста шудаанд, чун арӯсони зебои рангинқабо бо камоли меҳр ояндагонро пазирой мекунад. Читать далее РУЗГОРИ САЪДИИ ШЕРОЗИ
Фарзанд нахоҳад зи пайи мол падарро,
Хоҳад, ки намонад падару мол бимонад.
Хуш нест ба марги падару бурдани мерос,
Хоҳад, ки кушандаш, ки дият ҳам биситонад!
Абдурахмони Чоми дар « Бахористон » ба бисёр масъалаҳои муҳимми замонааш, ки дар девонҳою маснавиҳояш иброз карда буд, боз бармегардад. Ӯ танҳо як чизро мехост: орзу дошт, ки ҳаёту зиндагии халқ хуб бошад, зулму бедодгарӣ барҳам хӯрад. Нависанда ҷамъиятро ба золимону мазлумон тақсим карда, ба муқобили золимон ва бераҳмию бешафқатии онҳо мебарояд. Читать далее МАЗМУН ВА МУНДАРИЧАИ ИДЕЯВИИ ХИКОЯХОИ БАХОРИСТОН
Ҳеҷ неъмат беҳтар аз фарзанд нест,
Ҷуз ба ҷон фарзандро пайванд нест.
Ҳосил аз фарзанд гардад коми мард,
Зинда аз фарзанд монад номи мард.
Марги фарзандон Ҷомиро рӯҳафтода мекунад. Ҷомӣ медонист, ки фарзанд нахли муроду давоми умр аст. Ба ҳамин маъни мегӯяд; Читать далее БАХОРИСТОН САБАБИ НАВИШТА ШУДАНИ АСАР СОХТ ВА ТАРКИБИ ОН
Зи дониш шавад кори гетӣ басоз,
Зи бедонишӣ кор гардад дароз.
Агар шоҳи даврон набошад ҳаким,
Бувад дар ҳазизи ҷаҳолат муқим.
Фарқи асари Ҷоми аз дигар « Искандарномаҳо ». Искандар дар адабиёти ҷаҳонӣ яке аз образҳои барҷаста ба ҳисоб меравад. Дар бораи ҳаёту зиндаги ва кору амалиёти Искандари таърихи, ки дар солҳои 356-323 то мелод дар Юнони қадим умр ба сар бурдааст, асарҳои зиёди таърихи ва адаби офарида шудаанд. Читать далее ДОСТОНИ ХИРАДНОМАИ ИСКАНДАРИ АБДУРАХМОНИ ЧОМИ
Худоро, эй фалак, бар ман бубахшой!
Ба рӯйи ман даре аз меҳр бикшой.
Агар нанҳӣ ба каф домони ёрам,
Гирифторам, касе дигар надорам
Зулайхо дар достони шоир мақоми хосса дорад ва хеле накди мураккаб ҳам аст. Дар огози достон ҳамчун нақши манфй амал мекунад, вале дар анчоми достон нақши мусбатро бозидааст. Умуман, барои типӣ баромадани симои қаҳрамон ва кушодани дунёи ботинии Юсуф ин нақш хизмат кардааст. Читать далее НАҚШИ ЗУЛАЙХО ДАР ДОСТОНИ ЮСУФ ВА ЗУЛАЙХО
Достони « Юсуф ва Зулайхо » аз нигоҳи сарчашмаҳои пайдоиш ва нақлу ривоятҳои мардуми яҳудй ва махсусан, сураи « Юсуф »-и « Қуръон » динист, дар он ишқи илоҳӣ ситуда шудааст. Ин гоя дар симои Юсуф — писари Яъқуби пайгамбар инъикос ёфтааст. Яъқуб медонист, ки фарзанди хурдиаш Юсуф оянда пайгамбар мешавад, бинобар ин аз нахуст ӯро аз фарзандҳои дигараш боло гузошт.
Барои ӯ аз биҳишт асо овард. Ин бошад, хашму газаби фарзандони дигарашро зиёд намуд. Аммо вақте ки бародарон Юсуфро бурданд ва боз ӯро ба назди падар барнагардонданд, Яъқуб дигар коре накард ва ҳамин тавр дар достон амалиёти ӯ қатъ гардид аз ин нигоҳ нақши Яъқуб чун дар « Таврот », « Инчил » ва « Қуръон » муаассир нест. Читать далее ТАХЛИЛИ НАКШХОИ АСОСИИ ДОСТОНИ ЮСУФ ВА ЗУЛАЙХО
Бад-у гуфт: «Эй Азиз, ин довари чанд?!
Гуноҳе не, бад-ин хорим мапсанд
Зулайхо ҳар чӣ мегӯяд, дуруг аст,
Дурӯги ӯ чароги бефурӯг аст».
Достони маъруф ва овозадори Абдураҳмони Ҷоми маснавии « Юсуф ва Зулайхо » мебошад. Ин достон дар пайравии достони « Хусраву Ширин »-и Низомии Ганҷавӣ эҷод шудааст. Адиб ба ҳамин маънӣ ишорат намуда чунин мегӯяд: Читать далее ДОСТОНИ ЮСУФ ВА ЗУЛАЙХО АБДУРАХМОНИ ЧОМИ
Осудадило, ҳоли дили зор чӣ донӣ?
Хунхории ушшоқи ҷигархор чӣ донӣ?
Ҳаргиз нахалида ба кафи пои ту хоре,
Озурдагии синаи афгор чӣ донӣ?
Дар эҷодиёти Абдураҳмони Ҷомӣ, чунонки қаблан арз кардем, ғазал мавқеи асоси дорад.Ҷоми дар сурудани газал ба шоирони бузурги гузашта — Саъдии Шерози, Хусрави Дехлави, Ҷалолиддини Руми, Ҳофизи Шерози ва Камоли Хучанди пайравӣ намудааст: Читать далее МАЗМУН ВА МУНДАРИЧАИ ИДЕЯВИИ ҒАЗАЛИЁТИ ШОИР АБДУРАХМОНИ ЧОМИ
whiteblog.ru
Маданияти Рими Ќадим
Рими Ќадим, ки онро бародарон Ромул ва Рем (754-753 то мелод) асос гузошта буданд, яке аз давлатхои калонтарини сохили бахри Миёназамин буд. Маданияти ин кишвар аз бисёр љихатхо бо маданияти юнониён монандидорад, хусусан дар сохаи санъат. Ба антропосентризми юнониён, римиён љахонфахмии нисбатан баландро ворид намуданд. Аниќива таърихияти тафаккур, назму насри љиддиба асоси маданияти римиён гузошта шуда буд. Вакте ки мо Рим мегўем, чангхои гладиаторї, императорон Нерон, Юлий Сезар ва дигар ашхоси намоёни Рим ба хотир меояд. Хусусан макоми императорони Рим дар инкишофи маданияти ин кишвар хеле бузург аст. Масалан: император Август гуфта буд: ки Рими-Хиштиро ќабул карда ба ворисон Рим мармари боќигузоштааст, Калигула мехост аспи худро сенатор таъин намояд; Веспасиан гуфта буд, ки пул бўй надорад ва олихиммат Тит, ки агар ягон кори хуб накунад, мегуфт «Дўстон ман як рўзро гум кардам».
Дар маданияти римиён хусусиятхои санъати халќхои тобеи империяи Рим мушохида карда мешавад. Санъати рими инчунин дар асоси бахамоии санъати ќабилахои итолиёвиба вуљуд омадааст. Хусусан, этрускхо, римиёнро бо санъати шахрсозї, наќќошии деворї, муљассамасозишинос намуданд. Лекин дар асос, таъсири санъати юнониён баръало аён мегардад. Юнониён чихеле, ки ќайд шуд, бохашаматї, хушохангива зебоиро эътироф мекарданд, римиён бошанд ба ѓайр аз бузургии ќувва дигар чизро эътироф намекарданд.
Ёдгорихои меъмории римиён, хатто дар холати вайрониинсонро ба хайрат меоваранд. Онхо дар меъмории љахонидавраи навро оѓоз намуда, бештар ба сохтани бинохои љамъиятикўшиш менамуданд. Римиён бо ихтирооти худ бо бинохои дорои услуби гуногун ва боигарии шаклхои композитсионишўхрати љахонипайдо намуданд. Онхо иншоотхои мухандисиро (кўпрукхо, роххо, ќалъахо, бандархо ва ѓайра) хамчун объекти меъмориба мухити xуѓрофии шахр ва дехот ворид намуданд.
Дар охири асри 1 то мелод давлати Рим аз республикаи аристократиба империя табдил ёфт. Ин давраи хукмронии император Август буд, ки чун «асри тиллоии» маданияти Рим маълум аст. Ин давра бо номхои меъмор Витрувий, таърихшинос Тит Ливий, шоирон Вергилий, Овидий зич алоќаманд аст. Ин замони сохтмони комплексхои бузурги меъмори(масалан Форуми республикавива императорї), бинохои бисёрошёна ба хисоб меравад. Таљассуми бузургива ахамияти таърихии Рими императорииншооти «Тоќи нусрат» (триумфальная арка) буд, ки ѓалабахои љангиро таърифу тавсиф мекард. Аз хама бузургтарин иншооти Рими ќадим Кализея буд, ки дар ин xо љангхои гладиаторинамоиш дода мешуд.
Хусусияти дигари маданияти ин кишвар дар релеф ва пластика мушохида мешавад. Дар майдони Миррих, ёдгории монументалии мармарин бо номи «Мехроби љахон» бино карда мешавад, ки он ѓалабаи Августро аз болои Испания ва Италия таљассум менамуд. Портрети Нерон, муљассамаи Марк Аврелий дар болои асп (аз биринљи) офарида мешаванд, ки дар онхо тамоми хусусиятхои зохирива ботинї, инчунин рухияи нозуку нигохи хаяxоновари онхо инъикос гардидааст.
Хамин тавр, дар санъати римисистемаи нави тафаккур пайдо мешавад, ки дар он, харакат ба сўи хастии маънавї, ки ба санъати давраи асримиёнагиниз хос аст мушохида мешавад. Соли 395 империяи Рим ба ќисмати Fарбива Шарќитаќсим гардид. Дар асрхои IV-VII дар Рими аз тарафи варвархо тороxшудаю вайронгардида шахрхои нав бино гардиданд, ки дар онхо анъанахои ќадими санъати римимушохида мешаванд ва образхои бадеии хунармандони Рим ба устодони замони Эхё илхоми тоза мебахшиданд.
Хамин тавр, Рим дар таърихи љахониунвони шахри xовидро гирифтааст, ки дастовардхои бузурги он, ба монанди хуќуќиримї, театр ва сирки гладиаторї, Пантеон (маъбади Худоён), санъати меъморива нотиќии римиён ба тамаддуни Аврупо наќши бузург гузошт. Пайдоиши дини насронибошад сахифаи нави маданияти љахониро мекушояд.
Саволхо барои такрор ва мустахкамкунї
А) аз хазорсолаи III пеш аз мелод то асри III мелодї
Б) аз асри VI пеш аз мелод то асри I мелоди
В) аз асри I мелодито асри VI мелодї
А) Иллиада, Одиссея, достонхои Гесиод.
Б) ёдгорихои бостоншиносї
В) асархои файласуфони Юнон
А) офарандагони мамлакати Элладаро (Юнон)
Б) ќабилахои германиро
В) гурўхи халќхои кўчманчиро
А) нависанда, муаллифи «Иллиада ва Одиссея»
Б) хаxвнигори римї
В) асосгузори санъати мусиќидар Юнон
А) асрхои V-IV пеш аз мелодро
Б) асрхои I-III пеш аз мелод
В) асрхои III-V пеш аз мелод
А) ќасри Артемида дар Эфес, дахмаи Галикарнас, муљассамаи Зевс дар Олимпия
Б) боѓхои муаллаќи Бобулистон
В) Персополь ва навиштаљотхои Бехистун
А) хушоханги нуронї
Б) номи меъмории ёдгорї
В) равияи бадеидар адабиёти Юнон
А) торик, бетартиб
Б) муќобилгузорї
В) бедоршавии табиат
А) бародарон Ромул ва Рем
Б) Каллигула
В) император Август
АДАБИЁТ
Наќша:
Тавсифи умумии маданияти асри миёна
Ба ивази замони Атиќа давраи асримиёнагии инкишофи маданияти љахонимеояд, ки мархилаи пайдоиш, инкишоф ва таназзули феодализм ба шумор меравад. Ин давраи хукмронии назарияхои динї, схоластика, инквизитсия, љангхои байнихамдигарива аз байн рафтани маданияти бои Юнону Римимегардад. Асархои миёна зиёда аз 1000 соли таърихи инсониятро, тахмин аз асрхои V то ХV ва дар баъзе мамлакатхо то асри ХVII-ХVIII дар бар мегирад. Н.А.Бердяев ба ин давра бахо дода гуфтааст, ки «Асри миёна-давраи аз хама мўъљизаноки таърихи љахонибуда, пур аз антитезисхо, зиддиятхо мебошад».
Истилохи «асри миёна» аз асри ХVII ба китобхои таърихива фалсафиворид мегардад ва то имрўз истифода мешавад. Пайдоиши феодализм ба тараќќиёти баланди иќтисодиёт замина мегардад. Агарчанде аз байн рафтани тамаддуни атиќа фоxиа шуморида шавад, лекин чунин вазъият на танхо дар натиљаи тохтутози варвархо, балки аз сабаби таназзули худи тамаддуни ѓуломдориба вуљуд омадааст. Пайдоиши халќхо ва давлатхои нав, ба вуљуд омадани дини насронї, инкишофи адабиёт ва санъат, тараќќиёти илмхои гуногун, хусусан фалсафа ва ѓайра нишонахои асосии маданияти ин замон аст.
Яке аз хусусиятхои асосии маданияти замони асримиёнагиин бовариба худо аст, ки дини насронионро ба вуљуд оварда, ба xои маданияти дуньявии атиќа xорименамояд. Ин идеологияи диничун ќувваи муттахидкунанда наќш бозида, ба маданияти ин давра томияти муайянро медихад. Асоси онро парастиш ва хизмат ба худо ташкил медод. Яъне теосентризм – худоро ба мадди аввал гузошта, онро маќсади асосива марказии инсон мешуморад. Бо воситаи ахлоќ ва мухаббати осмонию замини(дўст доштани Худо) тамоми арзишхои инсониро ба дараљаи баланд мебардорад. Дини насрони аз нуќтаи назари В.В. Соловьев «дини инсониабстрактї» гардид ва ахлоќи он шакли умумибашариро гирифт.
Хулосаи маънидодкунии љахон дар муќобилгузории Худо ва табиат, осмон ва замин, рух ва xисм инъикос меёбад. Љахон хамчун майдони муборизахои ќуввахои осмонива дўзахї, некива бадитасаввур карда мешуд. Мардумони асримиёнагиба хар як мўъxизот боваридоштанд ва хар чизе, ки дар «Инљил» гуфта шуда буд, чун хаќиќат дарк мекарданд.
Давраи асри миёна замони инкишофи хунармандимегардад ва он асоси пайдоиши сохахои нави санъат мегардад. Махз хамин санъаткоримаданиятро аз бетартибии ибтидоиxудо мекунад. Шахрхои на он ќадар калон (20 х. ахолї) ба марказхои хунармандитабдил мегарданд. Дар асри VI «хафт санъат», ки ба асоси таълимоти мактаби атиќа гузошта шуда буд, ба талаботи калисо мутобиќ гардонида шуданд. Яъне, илмхои вуљуддошта ба ду зина xудо карда шуданд: поёни(тризиум) – грамматика, риторика, диалектика ва оли(квадризм) хандаса, риёзї, нуљум ва мусиќї. Лекин обрўю эътибори «Инљил ва илохиётшиносї» аз хама боло гузошта мешавад.
хамин тавр, дар асри миёна инсоният дар рохи тараќќиёти моддива маънавихеле пеш рафта, давлатхои миллии Англия, Франсия, Германия, Руссия, Туркия, Япония ва ѓайра пайдо мешаванд
Пайдоиши дини насрони. Маданияти Византия.
Дар аввали асри якуми милодидар ќисми шарќии империяи Рим (Византия) дини насрониба арсаи таърих омад, ки асосгузори он Исои Масех буд. Асоси ѓоявии маданияти масехиро якчанд маданиятхои дигар ташкил доданд. Масалан, яхудї, фалсафаи юнонию римї, динхои Шарќи ќадим. Дарки меъёрхои хаётива арзишхои маънавии маданияти замони атиќа дар китоби «Апокалипсис» инъикос гардидааст. Азxумла идеяи баробарии умум, ки гўё хамаи одамон (яхудиён, римиён, варвархо, ѓуломон, боён, камбаѓалон) дар назди Худо гунахкор хастанд ва хама бандаи Худо мебошанд. Махкум кардани боигарї, хасисива эълон намудани мехнати хамагон. Ин ва дигар ѓояхоро дини насронитарѓибу ташвиќ менамояд.
Аз давраи эътироф шудани дини насрони(с. 313 Эдикти Константин) аввалин калисохои насронибо номи «Базилик» пайдо мешаванд (аз номи сардори онхо Базиликс). Ин бинои росткунља буда, ду сўи он ба тарафи Fарбу Шарќ нигаронида шуда буд. Ба ѓайр аз ин дигар намуди калисохои доирашакл пайдо мешаванд, ки онхо кунљхои бисёр доштанд. Ин ду намуди калисохои аввала образи ќасрхои романива готигардиданд, ки онхо рамзи асосии Аврупои асримиёнагишуданд. Аввалин калисохо аз берун намуди содда доштанд, лекин намуди дохилии онхо хеле зебо ва дилчасп буданд. Агар дар дохили ибодатгоххои замони атиќа акси императорон ва муљассамахои онхо дида шавад, дар калисохои насронибошад, сюжетхои гуногуни динибо симои Исои Масех ва дигар шахсони муќаддас мушохида карда мешуд. Симои Исои Масех дар чунин асархои диниба монанди «Апокалипсис», «Послания Апостолов», «Деяния Апостолов», «Евангелие» инъикос гардидааст.
myunivercity.ru
Халќи ќадимтарин, ки ба ин минтаќа асос гузоштааст, шумерхо буданд, ки ханўз дар хазорсолаи IV- пеш аз мелод хатро ба вуљуд оварданд. Ишорахои хаттиба образи тасвирии он баробар карда мешавад. Онро бо забони илми«пиктограмма» меноманд. Инчунин дар ин мантаќа нишонахои хати мехи(клинопись) пайдо шуда, рамзи кушодани онхо ба вуљуд оварда мешавад.
Дар хаёти мардумони ин кишвар дину оин мавќеи асосиро ташкил мекард, хар як шахру давлатхо худои худро дошт. Мавќеи мухимро тасаввуроти шумерхо оид ба «Худо-модар» ишѓол мекард, ки хамчун мухофизаткунандаи заминдорї, хосилхезимаълум буд. Худои Инанна- Худои шахри Урук, ќуввахои гуногуни табиат дар образи афсонавии се Худо: Ан-Худои осмон, Энлиле-Худои замин, Энки-Худои об таљассум ёфтаанд.
Дар системаи динхои Байнаннахрайн динхои Бобулистон мавќеи хосаеро ишѓол менамоянд. Масалан, Мардук-худои нигохдорандаи Бобулистон хисоб карда мешуд. Дар тасаввуроти бобулиён асотир бо динхо омезиш ёфта, љахонбинии ононро нисбати табиат, набототу хайвонот ва ѓайра муайян менамояд. Асотир дар бораи Гилгамеш, оид ба офарида шудани олам ва дигар хикояхо љахони маънавива хусусияти зисту –зиндагонии мардуми ин кишварро инъикос менамояд. Гилгамеш дар эљодиёти дахонихамчун подшохи шахри Урук нишон дода мешавад ва ин асотир хусусияти халќидорад.
Дар ин сарзамин аввалин ќонуни хуќуќиба мисли Ќонуни Хаммурат ба вуљуд меояд, ки бо воситаи он сохти љамъияти ѓуломдорива идоракунии давлат ба низом дароварда мешавад. Дар ин ќонун тамоми сохахои хаёти љамъиятии онваќта, хусусан меъёрхои хуќуќи инсон хеле васеъ тасвир шудааст ва аз ин рў ќонуни Хаммуратро яке аз бузургтарин ёдгорихои маданияти љахонимешуморанд. Ў яке аз подшохони Бобулистон (1792-1750 то мелод) буд, ки ќонуни худро рўи санги сиёх бо дасти ѓуломон тасвир намудааст. Аз рўи ин ќонун имзо кардани шартномаи оилавиљой дошт, ки имрўз оид ба он сухан меронанд.
Дастовардхои мардуми Байнаннахрайн дар сохаи астрономия, риёзї, тиб ва баъзе илмхои љамъиятшиносиба љахониён маълум аст. Системаи ададии Бобулистон то имрўз истифода мешавад. Масалан, таќсимоти 1-соат ба 60 даќиќа ва доира ба 360 дараља ва ѓайра. Тасдиќ шудааст, ки математикони бобулиилми алгебраро асос гузоштаанд. Онхо дар баъзе холатхо муодилахои дорои се номаълумро хал мекарданд. Яке аз марказхои машхури илми китобхонаи Ашўрбанапол буд (китобхона ба номи шох Ашурбанапол гузошта шудааст), ки адабиёти зиёд доир ба хамаи сохахои илм xамъ оварда шуда буд.
Дар ин сарзамини ќадим ба меъмори ва санъат диќќати махсус медоданд. Дар ин xо нисбат ба Миср масолехи асосии сохтмон хишти пухта ва хом буд. Меъморони Шумер ва Аккад ќасрхои бохашамати зинадор (зиккурат) бино мекарданд; дар ќасрхои худ сутунхо, аркахо, мозаика ва дигар унсурхои меъмориро васеъ истифода мебурданд.
Яке аз бузургтарин ёдгорихои меъмории Бобулистон ин муаллаќбоѓхои Бобул ба шумор меравад , ки чун мўъљизаи дуюми љахон эътироф шудааст. Ин намунаи бехтарини санъати љахониаст, ки дар он ишќу мухаббати инсонитаљассум ёфтааст. Подшох Новохудоноср бахшида ба зани худ Семирамида дар аввали асри VI пеш аз мелод бино месозад ва тамоми боигарии давлати худро намоиш медихад. Лекин обхезии сахте, ки дар дарёи Фурот рўй медихад, баъд аз 1,5 аср ин ёдгориро тамоман аз байн мебарад.
хамин тариќ, шахрхо –давлатхои Байнаннахрайн аз худ ёдгорихои бебахое гузоштаанд, ки дар сахифаи таърихи умумиљахонинаќши босазоеро гирифта, таъсири худро ба дигар минтаќахои дунёи ќадим гузоштааст.
Тамаддуни Хиндустон ва Хитои Ќадим
Дар маданияти Шарќи Ќадим Хиндустон ва Хитой наќши босазое гузоштаанд. Ин ду маркази тамаддуни љахонидар инкишофи сохаи гуногуни маданият сахми бузург гузошта, хусусияти маданияти анъанавии худро то имрўз нигох доштаанд. Номи Хиндустон бо номи дарёи хинд, ки онро хиндустони Ќадим Синдху меномиданд, зич алоќаманд аст.Махз дар сохилхои дарёи Хинд ва Ганг тамаддуни хинду ташаккул ёфтааст.
Пайдоиши системаи кастахо дар Хиндустон яке аз хусусияти маданияти ќадими хиндуён буд. Хамаи љахони эмпирики(таљрибавї) новобаста ба ходисахои табиива таќсимоти сохти каставї, аз тарафи мардумон хеле нозук дарк карда мешуд, хамчун як ќуввае, ки ба ѓайр аз мусибат,дигар чизеро намеорад. Азобу машаќќати инсон бо маргаш ба охир намерасад, зеро ки ў ба хаёти нав сохиб шуд, дар љисми дигари зинда барќарор гардид. Некива бадии гузашта мукофот ва ё ќасосро дар инъикоси хаёти нав ба вуљуд меоварад. Дар хамин аст, мохияти ќонуни Карма, ки хусусияти дигари маданияти ин кишвар аст.
Дунё аз тарафи хирадмандони хинду хамчун инъикоси беохири азобу машаќќатхо тасаввур карда мешуд. Ин силсилаи мусибатхо ва роххои озод шудан аз онхо дар дини Буддої, ки асосгузори он шохзодаи хинд Гаутома буд, хеле хуб тасвир гардидааст. Мазмуни таълимоти Гаутомаро ба тариќи мушаххас чунин тасвир кардан мумкин аст, ки он аз љор унсури илохииборат аст.
Барои фахмиши маданияти хиндуёни ќадим донистани дини миллии онхо низ зарурат дорад. Хиндуия дар заминаи барахмания пайдо гардидааст,ки дар он хусусиятхои гуногуни хаёти динива мадании мардумхои ин кишвар инъикос гардидааст.Худохои хиндуёни ќадим (ба монанди Варуна-Худои Осмон, Агезн-Худои оташ, Сурия-Худои офтоб, Индро- Худои раъду барќ, Шива, Вишну ва ѓайра) дар китоби муќаддаси «Ведо»-таљассум гардидаанд. Ведо –донишхои муќаддасро дар бар гирифта аз 4-ќисм иборат аст ва то замони мо расидааст (Ригведо-гимнхои ведо,Самоведо-ведои охангхо, Яљурведо-ведои ибодат ва ќоидахои ќурбонї, Атхарвоведо-ведои xорию илтихо ).
Махобхарата, Рамояна, Ведо барин намунахои адабиёти хиндисарчашмахои асосии омўзиши маданияти хиндустон ба шумор меравад. Чунин ёдгорихои таърихї, ба монанди Хораппа ва Махенљодаро дар бораи меъморию санъати бои хиндуён далолат медиханд. Намунаи барљастаи санъати меъмориТољ-Махал аст, ки яке аз ќасрхои зеботарини дунё ба шумор меравад.
Тамаддуни хитоиён баробари тамаддуни хиндуён ташаккул меёбад. Дар тўли бисёр хазорсолахо хитоиён тарзи анъанавии худро нигох дошта, дар муддати хеле кўтохи асри ХХ дар натиљаи инќилоби маданиаз мамлакати ќафомондаи аграриба кишвари пешќадами индустриалитабдил гардид. Номи русии «Китай» аз номи халќхои Осиёи Миёна гирифта шудааст ба ин мамлакат бо назардошти халќе, ки баромади муѓулидоштанд, чунин ном доданд.
Дар инкишофи маданияти хитоиён давлатхои сулолавиба мисли Шан, Чжоу, Хан, Ян, Инь, Цин ва ѓайра роли асосибозидаанд. Мардумони ин кишвар ба мисли хиндуён бо ёрии асотир кўшиш мекарданд, ки љахону табиатро дарк намоянд. Одамон рўххоро парастиш мекарданд, ки онхо инъикоскунандаи ќуввахои табиат буданд. Замину осмон дорои худохои гуногун буданд: Худои некї, бадї, зебої, љанг, адабиёт ва ѓайра. Асотирхои хитоияке аз сарчашмаи асосии омўзиши маданият мебошанд. Хитоиён ба чор намуди хайвоноти асотиридиќќати махсус медиханд (аждахо, паланг, самандар, сангпушт).
Дар тўли бисёр асрхо ба инкишофи маданияти маънавии ин кишвар се таълимоти ахлоќию фалсафиё ки 3-дин таъсири калон расонидааст: конфутсионї, даосизм ва буддоия.
Дини конфутсионї, ки асосгузори он Конфутсий буд, аќлу хирадро нисбат ба хиссиёт баландтар мегузорад. Дар асри VI-V пеш аз мелод ин таълимот ба арса меояд, ки дар он ахлоќу одоб, табиати зебои инсонива принсипхои идоракунии давлат ба мадди аввал гузошта мешавад. Яке аз хусусиятхои асосии ин таълимот, кўшиши бо хам пайвастани давлатдорива инсондўстиаст. Ахлоќро асоси расму оин шинохта инсон хислати “ИСЭН”-ро, яъне инсондўстиро мегирад. Конфутсий ќайд мекунад, ки рохбари идеалилозим аст, ки хислати асосии ў инсондўстибошад. Он касе, ки дорои 5-хислат (боэхтиром, хушмуомила, ростгўй, љасур, некхох) бошад, инсондўст шуда метавонад.
Даосизм-яке аз шохахои дигари маданияти Хитой аст, ки аз таълимоти Конфутсий фарќ мекунад. Асосгузори ин таълимот Лао-Цзы мебошад, ки асри Х1 то мелод онро ба вуљуд овардааст. Ў мегўяд, ки инсон сарчашмаи адабиёти худро бо воситаи хамрох щудан бо рохи беохири хаёти табиат, ба даст оварда метавонад. Аз ин xо номи даосизм-маънои рохи худохоро дорад. Агар таълимоти Конфутсий ба таќдири љамъият ва давлат равона карда шуда бошад, даосизм-ба таќдири инсон ва хаёти ў равона шудааст. Ин таълимот дар китоби “Дао-де йзин” (китоби роххо ва некхохї) xамъ оварда шудааст, ки дар он фалсафаи хеле васеъ мушохида мешавад.
Саволхо барои такрор ва мустахкамкунї
А) дар Африка
Б) дар Америка
В) дар Осиё
А) давраи то сулолавї, сулолавива шохигарии нав
Б) давраи ќадима ва замони нав
В) давраи ибтидої, асри миёнагї
А) дар давраи сулолаи чорум, ки асосгузори он Дисосер буд
Б) дар замони хукмронии Тутанхамон
В) дар давраи Аминхотепи-IV
А) минтаќаи байни дарёи Даљла ва Фурот
Б) мамлакатхои байни Амударё ва Сирдарё
В) сохили дарёи Нил ва шохобхои он
А) боѓхои муаллаќи Бобулистон
Б) ќасри худои Мардук
В) ќасри Артемида дар Эфес
А) ќонуни Хамураппи
Б) ќонуни юнонї-римї
В) ќонуни Гилчамеш
А) аз номи дарёи Инд
Б) аз номи дарёи Ганга
В) аз номи дарёи Нил
А) Махобхарата, Рамаяна, Ведо, Ригведо
Б) Трипитака, Кама-Сутра
В) Илиада ва Одиссея
А) Конфутсианї, даосизм
Б) Индуизм ва сикхизм
В) брахманизм ва буддизм
АДАБИЁТ
myunivercity.ru
Византия давлате буд, ки соли 395 дар натиљаи сукути Империяи Рим ташкил ёфта, то миёнахои асри ХV арзи вуљуд дошт. Дар аввали замони асримиёнагиВизантия ягона давлати нигахдорандаи анъанахои давраи атиќа хисоб мешуд, ки он бо маданияти анъанавии халќхои ин сарзамин мисриён, суриягихо, халќхои Осиёи Хурд ва Моварои Кафкоз омезиш ёфта буд. Дар натиљаи ихтилофхои динива сиёсиимперияи Рим ба ду ќисм xудо мешавад. Ќисми ѓарбии он баъдтар маркази калисои католикимегардад. Дар Fарб таъсири хуќуќи римизиёд буд дар Шарќ бошад, фалсафаи атиќа навафеотуния (неоплотонизм) нуфузи зиёд дошт.
Шахрхои Византия чехраи эллинистии худро нигох дошта, баробари ин хусусиятхои маданияти насрониро ворид намуданд. Соли 425 университети Византия таъсис дода шуд, ки дар он xо омўзиши классикаи замони гузашта хеле хуб ба рох монда шуда буд.
Византия барои мардумони дунё асархои Гомер, Эсхил, Софокл ва дигар файласуфону олимони замони атиќаро нигох дошта, забони юнониро ба дараљаи баланд бардошт. Барои маданияти Византия чунин хосиятхо хос буд: тантанаи шахомат ва маънавиёти баланд, зебоии намуд ва дурандешї. Дар инкишофи маданияти Византия чунин даврахоро мушохида кардан мумкин аст: а) давраи арафаи дини насронї, б) мархилахои аввали византиягї, в) иконапарастї, г) баъди иконапарастї.
Хусусиятхои хоси маданияти Византия чунин аст: 1) Синтези унсурхои Fарби ва Шарќидар асоси сарварии анъанахои юнону римї. 2) Нигох дошта шудани анъанахои замони атиќа, ки дар заминаи он эхёи аврупоиба вуљуд омад. 3)хокимияти пурќуввати мутамарказ, ки санъати дунявиро тавонист, нигох дорад. 4) Провославия, ки ба мухити моддива маънавитаъсир расонид.
хамин тавр, Византия ба мисли ќисми ѓарбии империяи Рим ёдгорихои давраи атиќаро несту нобуд накарданд ва баробари ин чунин дастовардхои эљодии худро ба мисли санъати тасвирии монументалї, мозаика, фреска, икона, миниатюрахои китобива ѓайраро ба вуљуд оварда, пахн намуданд. Шавќу раѓбати зиёд ба донишхои илмизохир мешавад. Ќомусхо оид ба таърих, хољагии ќишлоќ, тиб, хуќуќ пайдо мегардад ва жанрхои гуногуни адабию бадеидар сохахои гуногуни санъат истифода мегардад.
Маданияти Аврупои Fарбива католисизм
Санъати романива готи
Дар ќисми ѓарбии империяи Рим хукмронии мутлаќи калисои католикимушохида мешавад. Абарќудратии калисои католикитамоми xабхахои хаёти љамъиятиро фаро гирифта буд. Пурзўр шудани xанбаи динидар фалсафа мушохида мешавад, ки намояндагони машхури он Августин, Фома Аквинї, Марк Аврелий ва дигарон буданд.
Соли 476 мелодиимперияи Fарбии Рим дар натиљаи бўхрони сохти ѓуломдорива хуxуми ќабилаи «варвархо» аз шимол пароканда шуд. Варвархо ќабилаи германибуданд, ки дар худуди империяи Fарбии Рим давлатхои мустаќилро ташкил намуданд. Дар Галлия (Германияи Шарќї) франкхо, дар шимолии Испания – вестготхо, дар Италия – остготхо, дар Англия – англосаксхо љой гирифтанд. Аз ин сабаб, маданияти Аврупои Fарбигуногунранг буда, анъанахои бадеии ќабилаи «варвархо» маќоми асосиро иљро намудааст.
Калимаи «варвар» хамчун муродифи ашхоси берахмона вайронкунандаи маданият хисоб карда мешавад, лекин дар айни хол онхо офарандаи маданияти нав буданд. Муайянкунандаи санъати онхо зиннатива наќшу нигор буд, ки дар он унсурхои тасвири абстрактии хайвонот мушохида мешавад. Дар аввал дар ќисми ѓарбии империяи Рим калисохои сангин месохтанд, шахсони муќаддасро тасвир мекарданд, хайвонхои афсонавиро инъикос менамуданд. Баъдтар бошад шаклхо ва услубхои нави адабию-бадеиба вуљуд меоянд. Дар давраи аввали асримиёнаги«ќалъа» ва «дайр» (моностир) марказхои маданихисоб мешуданд. Махз маданияти дайриба љамъияти варвархо асосхои донишро омўзониданд ва бо ин рох он чизи ночизе, ки аз давраи атиќа боќимонда буд, нигох дошта мешавад. Дар назди дайрхо мактабхое пайдо гардиданд, ки матнхои атиќаро пахн мекарданд.
Ба хамаи ин нигох накарда, дин бар аќлу хиради инсон хукмронимекард. На танхо дар байни дехќонон, балки дар байни феодалон одамони саводнок хеле кам буданд. Дар хамаи мамлакатхои Аврупои Fарбитаълиму тарбия бо забони лотинимегузашт, бо ин забон китобхо менавиштанд, ибодат мекарданд.
Дар ќисми Fарбии империяи Рим санъати меъмориба дараљаи баланд тараќќикарда, ёдгорихои гуногун аввал аз чўб, баъд аз санг сохта мешаванд. (Масалан, дахмаи шохи остготхо Теодорих дар Италия). Нишона аз санъати рассомии асрхои V-VIII на чандон зиёд аст, фаќат миниатюрахои китобибоќимондааст.
Подшохи франкхо Карли Кабир аввалин империяи асримиёнагиро ташкил намуд ва аз ин рў маданияти ин давраро маданияти каролинименоманд. Баъди вафоти ў империяи бузург бархам хўрд, лекин «эхёи королинї» аввалин нишонаи раванди таxлили тамаддуни Fарб аст.
Яке аз ходисахои мадании Аврупои Fарбиин пайдоиши санъати романиаст. Саволе пайдо мешавад, ки барои чи санъати асри IX-XI-ро романименоманд? Рухияи љанговарива талаботи доимии худмухофизатидар санъати романимушохида мешавад. Дехќонон озодии худро гум карда, крепостнои хўxаини худ буданд. Љангхо хусусияти асосии ин давра буд ва аз ин рў чизи асосие, ки услуби санъати романиба вуљуд овард – ин ќаср – ќалъаи љанговарон, ё ки ибодатгох - ќалъаи Худо, ки дар он Худо дар образи феодали олитаљассум ёфтааст. Бинохои романибо табиат омезиш ёфта, рельефи махалро бой мегардонанд. Чехраи бинохои услуби романибо деворхои ѓафси сангин ва оинахои хурди худ диќќати инсонро xалб менамоянд.
Дигар услубе, ки дар ин давра пайдо мегардад ин санъати готиаст, ки аз номи ќабилаи германии Готхо гирифта шудааст. Аз шакли хаймаи готхои ќадим, ки гўё ќуллахои дарахтони назди якдигар мерўидаро пайваст мекарда бошад, гирифта шудааст. Ин воќеаи маданиба асрхои XIII-XIV рост меояд, ки ќуллаи баланди маданияти асримиёнагиба шумор меравад. Дар ин давра адабиёти дуньявї, санъати театриинкишоф меёбад, ки дар онхо арзишхои мифологива дунявиомезиш меёбанд.
Олими англис Дж. Реекин гумон мекард, ки «миллатхои бузург тарљумаи холи худро дар се китоб- китоби калимахо, китоби корхо ва китоби санъат» менависанд, лекин фаќат охиринаш мансуби бовариаст. Чунин рамзи санъат дар замони Готимасљиди xомеи готигардид. Меъморимисли мусиќии шахшудамонда (Шеннинг) мисли мусиќии беовоз (Гете) тасаввур карда мешуд ва пеш аз хама ќасрхои бохашамати готиро дар назар доштанд.
Саволхо барои такрор ва мустахкамкунї
1. Замони асримиёнагикадом асрхоро дар бар мегирад?
А) асрхои IV-XIV мелодї
Б) асрхои I-X мелодї
В) асрхои III-VI мелодї
2. Хусусияти асосии маданияти давраи асримиёнагиаз чииборат аст?
А) аз бовариба ќувваи худованд ва илохиёт
Б) аз бовариба ќувваи инсон
В) ягонагии xисм ва рўх
3.Дар давраи асримиёнагикадом давлатхои дунё пайдо мешаванд?
А) Англия, Фронса, Русия , Туркия
Б) Япония, Корея, Португалия
В) хамаи давлатхои Аврупо
А) асри 1-уми мелодидар Византия
Б) асри 1-уми пеш аз мелод дар Рим
В) Асри Х мелодидар Русия
А) дар «Инљил» (Библия)
Б) дар «Апокалипсис»
В) дар «Таврот ва Забур»
А) провославї
Б) католикї
В) протестантизм
А) Константин
Б) Александр
В) Юстаниан
А) католикї
Б) провославї
В) протестантї
А) санъати тасвирї, меъморї
Б) адабиёт ва илм
В) дину оин ва ибодатгоххои динї.
Адабиёт:
Наќша:
Хусусиятхои асосии маданияти замони Эхё.
Замони Эхёи аврупоияке аз даврахои навбатии инкишофи маданияти љахонимебошад, ки мархилаи гузариш аз маданияти асримиёнагиба маданияти замони нав хисобида мешавад. Маркази харакати Эхё шахрхои Италия ба шумор меравад, ки дар он xо ин ходисаи бузурги маданидар асрхои Х1V-ХV1 рўй медихад ва минбаъд ба дигар мамлакатхои Аврупо ворид мегардад.
Калимаи Эхё дар хотираи инсон тимсоли паррандаи афсонавии самандарро ба вуљуд меоварад, ки раванди доимии зиндашавиро таљассум менамояд. Истилохи Эхё хатто дар байни одамоне, ки таърихро хуб намедонанд, таассуроти давраи пурнури таърихиро ба вуљуд меоварад. Чунин таассурот умуман дуруст аст, зеро ки ин мархилаи гулгулшукуфии илму санъат ва адабиёт мебошад ва намояндагони он аз худ мероси бебахое гузоштаанд.
Калимаи «Ќenissans» (Возрождение), яъне Эхё аз тарафи Джорджо Вазари, ки хамчун рассом, меъмор, таърихнигор шўхрат ёфта буд, истифода бурда мешавад, ба хотири нишон додани давраи санъати итолиёвиаз соли 1250 то 1550, чун Эхёи давраи атиќа. Дар асри ХV1 мазмуни ин мафхум нисбатан махдуд мешавад ва мазмуни эхёи атиќа чун тимсоли идеалинишон дода мешавад. Дере нагузашта мазмуни калимаи Эхё маънои озод шудани илм ва санъат аз илохиёт, ба вуљуд омадани адабиёти миллї, кўшиши инсон ба озодива махдуд шудани калисои католикиро дар худ инъикос мекард. Эхё хаќиќатан ба гуманизм замина гузошт.
Дар ин давра ба мадди аввал инсон бо имкониятхои бехудуди худ гузошта, ќудрати бехамтои ў тавсиф карда мешавад. Яъне, гузариш аз теосентризми асримиёнагиба антропосентризм мушохида мешавад. Дар ин давра шахрхои Италия ба маркази савдо, хунармандї, илму санъат мубаддал мегарданд. Дар ин шахрхо мардумони сохибкор, ўхдабаро, бофаросате, ки дар хар як холат фоидаи худро xустуxў мекарданд, xамъ шуда буданд. Махз маданияти шахриодамони нав ва муносибати навро ба хаёт ифода кард, мухитеро ба вуљуд овард, ки дар он ѓояхои бузург ва асархои олидараља офарида шуд. Намояндагони давраи Эхё боварии худро ба худо гум накарда, баробари ин ба худ ва љахони ихотакунанда ба назари нав менигаристанд. Бузургива масъулияти худро барои таќдири худ Эхсос намуда, баробари он чун одамони асримиёнагибоќимонданд. Бархурдории асосхои атиќа ва дини насронисабаби духела шудани инсон мегардад, мегўяд файласуф Н.Бердяев. Рассомони давраи Эхё, ќайд мекунад файласуфи номбурда, девонаи гузариш ба замони нав буданд. Чунин орзуро ба онхо Исои Масех медихад ва ќувваи офаридгорро дар худ хис намуда, ба назди худ вазифахои бузург мегузоштанд. Ба маданияти замони Эхё бахо дода набояд аз хотир барояд, ки саводнокибарои табаќахои оли(аъёну ашроф), аристократхо хос буд. Таъсири васеи он ба табаќахои гуногуни ахолинисбатан дертар мушохида мешавад. Лекин дар арсаи умумиљахонигуманистон чун табаќаи нави љамъиятибаромад мекарданд, ки нишонахои табаќавивуљуд надошт ва хар як шахс аз нуќтаи назари саводнокимавќеъ дошт.
myunivercity.ru
