Ұшпалы көмірсутектерін тұтыну оқиғалары туралы алғашқы хабарламалар медициналық мұрағаттарда ХІХ ғасырдың орта шенінде пайда болды. Алайда ХХ ғасырдың 50-ші жылдарына дейін есеңгіреу мақсатында ингалянттарды жеке, негізінен жасөспірімдердің тұтынуы сипатталып жазылған. 50-ші жылдың соңынан бастап тұрмыстық және өнеркәсіптік химия бұйымдарын токсикалық мастануды иелену үшін қолдану солтүстік америкалық және европалық елдерде тарай бастады, ал 60-шы жылдардың басында уытқұмарлықтың (токсикоманияның) бұл түрінің «індеті» («эпидемиясы») жасөспірім жасындағы тұлғалар арасында сипатталып жазылды.Мастануды шақырушы бұйымдар ретінде өнеркәсіп сұйықтарын кең көлемде қолдану алғашқы рет Калифорния жасөспірімдерінің арасында байқалып, одан соң ол АҚШ-ның барлық штаттарына тарай бастады. Одан әрі жасөспірімдердің органикалық ерітінділерді иіскеумен әуестенуі Европаға ауысты.Біздің елде ингалянттарды, алдымен дақ кетірушілерді, одан соң бензинді, әрі қарай желімнің әр түрлі сорттарын, ацетонды, әр түрлі лактар мен бояуларды шектен тыс тұтыну соңғы кездері басталды.Уытқұмарлық көбіне жастар арасында тараған. Иіскеуді шектен тыс қолдану 9-10 жастан басталады, негізгі топты 12-15 жастағы балалар мен жасөспірімдер құрайды. Ересек жастағы тұлғалар мен ересектерге уытқұмарлықтың мұндай түрі тән емес.Уытқұмарлық дамудың төменгі деңгейіндегі ортада болып келеді. Көбіне ұшпалы ерітіндіні затқа батырылған мақта немесе мата бар орамадан (қағаз, пластик) иіскейді. Бензин мен басқа салыстырмалы ұшпалы ерітінділер қандай да бір сиымдылықтан тікелей иіскелуі мүмкін, немесе олардың жоғары бөлігі қиылған пластикалық бөтелкелерден, мәселен жуу немесе ағарту бұйымдарының бос қауашақтарына құйылып, одан соң буларының иіскелуі ықтимал.Уытқұмарлықта жасөспірімнің мінез-құлқы өзгереді, оның оқуы, отбасы екінші орынға ығыстырылады. Алғашқы апталардың бойында-ақ өзін бақылау жоғалады, жасөспірімдер бірбеткей, озбырға айналады, үйден қашады, жиі төбелеседі, әр түрлі қылмыстарға (ұрлық, зорлық, тонау) баруы мүмкін.Жүйелі түрде 2-3 ай тұтынғаннан соң интеллектуалдық төмендеу көзге түседі. Пациенттер әңгімелесушіге қызығушылық танытпайды, тіпті жеңіл деген әр түрлі тесттерді орындауға қабілеті жетпейді. Психикалық қызметі жұтаң тартады. Айтқан әңгімелері мардымсыз, бір тегіс, қайталаумен, олигофазалық. Оқиғалық бақылау жоғалады.Ұшпалы ерітінділерді (ҰЕ) иіскеу қоғамдық орындарда, мектепте өтуі ықтимал. Интоксикациядан тыс науқастар дел-сал (апатиялы), ризашылығы жоқ, тұнжыр, озбыр. Орталық нерв жүйесінің ошақтық зақымдану белгілері, диэнцефалдық және пирамидалық симптоматика айқындалады.Толуолдан және шақпаққа арналған этилдік бензиннен болған уытқұмарлық барынша қатерлі өтеді. Бұл жағдайда дерт суреті (картинасы) тетраэтилқорғасынмен улану клиникасына сәйкес келеді.Сырқаттардың сыртқы түрі жүдеулікпен, бозарумен, санитарлық салақтықпен сипатталады.Нашақорлықтың бұл түріндегі кесел болжамы (прогнозы) барынша қолайсыз, 1,5 жыл бойына пациенттің мүгедек болуына жетелейді.
Кульзира Амангельдиевна НАБИЕВА,“облыстық наркологиялық орталығы” МКҚК,№4 наркологиялық аймақ нарколог дәрігері
Сурет www.medclub.ru сайтынан алынды
med-kz.ucoz.com
ӨМІР ЖӘНЕ ОНЫҢ МӘНІ
Өмірдің мәні. "Өмірдің мәні туралы ойланбайтын адам бар ма?" деген сұраққа кім болса да: "Жоқ, өз өмірінің мәні туралы ойланбайтын, толғанбайтын, мағыналы өмір сүруге әрекет етуге тырыспайтын адам болмайды", — деп жауап беретін болар. Олай болса, біз де бір уақыт өз өміріміздің мәні туралы ойларымызды ортаға салып көрейікші.
Ұлы Абайдың жас ұрпаққа: "Атаның ұлы болма, адамның ұлы бол" деп өсиет калдырғаны белгілі.
Әрине, бұл жерде өз атына лайық, ізгі, мейірімді, өзгелерді қадірлейтін, өз мүддесін қоғам мүддесімен ұштастыра алатын, өзі үшін де, өзгелер үшін де еңбек ете білетін, өз құқығын қорғап, өзгелердің кұқығын сыйлайтын, өмірден кеткен соң артына жақсы сөзі мен ісін қалдыратын адам туралы әңгіме болып отырғаны анық.
Дегенмен бұдан туындап жататын сұрақтар да аз болмаса керек. Сонда қалай, кез келген адам бұл дүниеге келгеннен кейін бар өмірін артына жақсы із қалдыруға арнауға міндетті болғаны ғой? Адамдардың бәрі ұлы тұлғалар сияқты еңбек етіп, артына игілікті мұра қалдыра ала ма? Ондайға тырысу қатардағы адамдар үшін қиял, орындалмайтын арман емес пе?
"Менің өмірлік тұрғым басқа, — дейді біреулер, — өмір адамға екі рет келмейді. Сондықтан мынау көк аспан мен жарық күннің астында сайран салып қалу керек. Аузың барда асап қал. Ішіп-же. Киін. Сауық құр. Нәпсіңді қандыр. Ләззат ал". Қайсысы дұрыс?
Мұндай сұраққа сылдырата жауап бере салу қиын емес. Адам өмірінің мәніне қатысты мәселе — ол әр адамның өзінің жеке мәселесі. Мұндайда дайын рецепт беруден онды нәтиже шыға кояр ма екен? Дүние жүзінде қанша адам болса, сонша өмірлік ұстаным бар. Ал талқының, пікір алмасудың ешқашан артықшылығы болмайтыны анық.
Өткен ғасырларда өмір сүрген ғұламалар бұқаралық санадағы түсініктерге талдау жасай отырып, адамның болмысының абстрактілі және өзгермейтінін негізге ала отырып, адамның өмірінің мәні оның іс-әрекеттерінің негізгі мақсаты мен мұратынан тұрады деген қағидаға ден қойып келгені мәлім. Бұдан дүниені рухани құралдармен өзгерту мүмкіндігі туралы ой туады. Көптеген философтар өмірдің мәнін жеке адамның дүниетанымдық жүйесінің көрсеткіші, моральдық нормаларды бейнелейтін реттеуші үғым ретінде қабылдайды. Бұл жерде адам өмірінің мәнін белгілі бір тұтынушылық стандарттар мен жеке бастың қамтамасыз болуына жетумен байланыстырудың да негізсіз емес екендігін айта кету керек.
Өмірдің мәні туралы сауалдарға ғылыми тұрғыдан нақты жауап қайтару мүмкіндігін теріске шығаратын теориялар да жоқ емес. Ондай тұжырымдар өмірдің мәні әр жеке адам үшін өзінше, қайталанбас өзгешелігінен туындаса керек. Егер дүние жүзінде 6 млрд-тан астам адам бар десек, өмірдің мәні туралы сонша пікір бар.
Ал өмірдің мәні туралы философтар пікірлерінің жалпы адамзатқа ортақ, әлдеқалай бір жиынтық тұжырым болып шығып жатуының да өзіндік жөні бар. Адам өмірінің мәні оның өлеуметтік жағдайларымен айқындалады. Адам — белсеңді әрекет иесі. Ол әлеуметтік дамуды жеделдетіп немесе тежеп, оған тура ықпал ете алады. Тарихтың түрлі кезеңдерінде өзгеріп отыратын адам өмірінің мәнін, құндылығын айқындаушы — сол адамның өзі. Және ол жеке адамнан, қоғамнан тыс ұғым емес, адамның мақсаттары мен қоғамды диалектикалық тұрғыдан біріктіретін ұғым.
"Бақыт" түсінігі. Өмірдің мөні туралы айтқанда, біз оралмай кете алмайтын бір ұғым бар. Ол — бақыт туралы ұғым. "Өмірдің мәні оны бақытты етіп өткізуде" деген тұжырымның кез келген адамға түсінікті әрі жылы естілетіні содан болса керек.
Бақыт дегеніміз — өзі болмысының шарттары мен адамның кең ауқымды ішкі қанағаттанушылығына сәйкес келетін, өмірінің толыққандылығы мен маңыздылығын, өзінің адамдық мұратына жету күйін көрсететін моральдық сана ұғымы. Бақыт мұраттың сезімдік-эмоциялык формасы болып табылады. Бақыт ұғымы белгілі бір нақты объективті жағдайды немесе адамның субъективті күйін сипаттап қана қоймайды, сонымен бірге адам өмірінің қалай болуы керек екендігі, ол үшін ненің игілікті бола алатыны туралы түсініктерді де саралайды. Осыған байланысты бақыт ұғымы нормативті-бағалық сипат алады. Бақыттың мазмұны әр адамның өз өмірінің мұраты мен мағынасын қалай түсінуіне байланысты.
Бақыт сондай-ақ тарихи жене ұлттық шарттылық сипатта көрініс береді. Моральдық сана тарихында бақыт адамның тумысынан иелік ететін құқығы деп есептелген мезеттер болса да, іс жүзінде қоғамда езілген елдердің бақытты өмір сүруге тырысу әрекеттері аяусыз жанышталып тасталатын жағдайлар, жеке адамның бақытына тосқауыл болатын тарихи оқиғалар да аз болмайды.
Қазір бүкіл прогресшіл адамзат қауымы қабылдаған демократиялық қағидалар біздің өмірімізге де мықтап ене бастады. Тұлғаның мүддесі қоғам мүддесінің астында тапталып қалмайтын болды. Бірақ бұл жағдай жекенің мүддесі үшін қоғам зардап шеге берсін дегенге апарып саймаса керек. Ол екеуінің арасындағы байланыстар табиғи, бірін-бірі толықтырып отыратын болуы керек. Қоғам бақытты болса ғана адам бақытты. Ал қоғамның бақыты оның әр мүшесінің бақытынан құралады.
Қатардағы адамньң түсінігіне салсақ, бақыттьщ белгісі жанына жайлылық, тәніңе ләззат беру болып шығар еді. Бұл да өмірлік тәжірибеден алынған, сонысымен көпшіліктің санасына орныққан жағдай болар. Солай болғанның өзінде оған жетер жол біреу-ақ. Ол — табиғи жол, еңбек жолы. Бұл жолмен көңілдің хошын табу — әр адамның өмірлік нысанасы болуға тиіс.
Өмір жөне оның мәні туралы ой қозғаған ұлылардың бәрі бақытты еңбекпен байланыстырады. Осы ұстанымды қуаттайтын ойшылдарды, ғұламаларды, көркем-өнер кайраткерлерін көптеп кездестіруге болады. Көпке танымал болмаса да, қатардағы салауатты адамдар да осыны мақұлдайды. "Бакыт тек еңбекпен келеді" деген тұжырым әлімсақтан келе жатқан ақиқат, белгілі аксиома ретінде әлі күшін жойған жоқ. Адамның өзі таңдаған кәсіппен айналысуы, ұзақ және қызықты еңбек жолынан өтіп, мол тәжірибе жинап, кәсіпқойлықтың шыңына шығуы, шабытпен еңбек етіп, оның нәтижесін көруі — міне, адамды бақытқа бастап апарар баспалдақтар осы болса керек. Еңбек еткеннен кейін, оның зейнеті болады. Адал еңбек еш кетпейді. Қатардағы қарапайым адамдардың арасында өзі қалаған мамандьны бойынша еңбек етіп, көпшілік алып жүрген жалақысымен орташа күн кешіп жүрсе де, Отанының аясында, достары мен туыстарының арасында, тату-тәтті өмір сүріп жүргенін бақыт санайтындар толып жатыр.
Ал шығармашылық жұмыстармен айналысатын адамдардьщ өз бақытын ерінбей, жалықпай, маңдай терін сыпыра еткен еңбегінен табуының мысалдары айшықтырақ көрінеді. Олар үшін еңбек үрдісінің өзі — құлшынысқа, ләззатқа толы аса жоғары эмоциялық күй. Олар еңбекті ешқашан "ауыртпалық" деп санамайды, "қиындық" немесе "азап" деп есептемейді. Шығармашылық жұмыспен айналысатын адам үшін әр жаңа туынды жасаудың өзі бір ғажайып сырлы дүниеге, нұрлы әлемге сапар шегіп келгенмен бірдей болып көрінеді.
Әрине, шығармашылық еңбек ететіндердің халыққа танымал болатыны, олардың құрметке тезірек бөленетіні рас. Дегенмен барлық адам шығармашылық жұмыспен айналыса алмайды десек те, жұмыстың барлық түрін шығармашылықпен, шабытпен істеуге болатынын да жоққа шығаруға болмайды. Фабрика станогында, егінжайда, қызмет көрсету саласында немесе қатардағы көп мекеменің бірінде өз міндетін құлшыныспен атқарып жүрген адамдар баршылық.
Еңбек еткісі келген адамға еңбектің кез келген түрі құлшыныс тудырады. Мұны саудасы жүріп тұрған кәсіпкер де, машинасы жүріп тұрған жүргізуші де, егіні жайқалып өсіп келе жатқан диқан да, бір жерден кен қорын тапқан геолог та жақсы біледі. Еңбектен бақыт табу үшін әркімнің кәсіпті дұрыс таңдауы, оны сүйе білуі керек. Сондай-ақ еңбек мотивпен істеледі, оның ынтасы болуы керек. Түпкілікті мақсат пен нәтиже айқын болса, адам еңбегінің болашақ жемісін көре алса, кез келген әрекет шығармашылық үрдіске айналады, кез келген адам құлшына еңбек ететін болады.
Көптеген адамдар бақытты махаббатпен байланыстырады. Махаббат жолында бүкіл өмірін, байлығын, мансабын сарп еткендер де аз емес.
Осы жерде қазақтың батырлық жырлары мен лиро-эпостарының кейіпкерлерін еске түсірейікші. Қыз Құртқа үшін Қобыланды, Гүлбаршын сұлу үшін Алпамыс, Қыз Жібек үшін Төлеген, Баян сұлу үшін Қозы Көрпеш өздері сүйген арулар үшін өмірлерін қиюға да дайын еді.
Махаббат үшін аңызға татитын ерліктер мен адамды таңғалдыратын әрекеттерге баратындар барлық кезеңдерде де, барлық елдерде де аз болмаған. Шын ғашық адамдар үшін құйылып жатқан байлығың да, асып тұрған мансабың да қажетсіз болып қалуы әбден мүмкін. Қарсы жыныс өкіліне деген алабұртқан құлшыныс, жұптасып өмір сүруге ұмтылу құбылыстары о бастан тек адамдарға ғана тән, табиғи, сонысымен де заңды құбылыс. Сондықтан да махаббатпен өмір сүру бақыттылықтың басты белгілерінің бірі болып келді және бұдан былай да бола береді. "Кейде есер көңіл құрғырың, махаббат іздеп талпынар" немесе "Махаббат — өмір көркі" дегенде, ұлы Абай бақытты өмір сүрудің осы факторына сүйеніп айтса керек.
Махаббат туралы сөз қозғағанда, біздің ойымызға А.Дюманың де Монсоро ханымы, Л. Толстойдың Анна Каренинасы, М.Әуезовтің Қаракөзі, Ш.Айтматовтың Жәмиласы еріксіз оралады. Байқап отырсақ, ғашықтықтың ғажап хикаяларын бастарынан өткерген осы әйелдердің бәріне ортақ бір факторды аңғару қиын емес. Ол аталған перизаттардың барған (немесе баратын) жерлерінің бәрі ауқатты әулеттерден шыққан, әлеуметтік мәртебесі жоғары адамдар екендігі, ал соларды тастап кеткенде, жүректері қалағандары ауқаты жағынан да, мәртебесі жағынан да төмен адамдар болғандығында, сонысымен олардың махаббатты байлық пен мәртебеден жоғары қоюында жатса керек.
Шын махаббат екі жақтың психологиялық және тәни үйлесуінен, олардың бірін-бірі үнемі аңсап тұруынан, түптеп келгенде, өмірге ұрпақ келтіруге бастап апаратын жұптасқан тұрмыс құруынан көрініс береді. Махаббат — адам өмірінің тым шетін, аса нәзік, оның бақытына тура қатысы бар маңызды қыры.
Бақыт деген — адамға оның өзінен жоғары тұрған, белгісіз бір күштердің сыйы емес. Бакытты болу немесе бола алмау — адамның маңдайына бұйырған үлес немесе тағдырына алдын ала жазылып койылған бағдарлама да емес. Бақытты болу әр адамның өз еркі, демек, бақытты бола білу әр адамның өз қолында.
Адасу. Еңбектен, махаббаттан, табиғаттың сұлулығынан немесе достар арасындағы толық түсіністікті сыр шертісулерден тыс қалған адам бақытты өзге жақтан іздейді. Адасу осыдан басталады. Алдымен шылым шегуден, спирттік ішімдіктен жанға сая табу кейін есірткі қабылдауға ұласуы әбден мүмкін. Уландырғыш заттар бастағы бар ауыртпалықгы белгілі бір мезетке ысырып тастағандай әсер етіп, көнілдің хошын келтіретіні рас. Есірткі қабылдаған адамда іштей қанағаттанғандық сезім пайда болып, қайғы мен мұң ұмытыльш, көңілі көтеріліп, айналасы қызылды-жасылды түске енеді. Бірақ жасанды бақыт ұзаққа бармайды. Есірткі денеге жайылып, оның уыты тарқағаннан кейін адам қайтадан бейжай күйге түседі. Ол бұрынғыдан да қатты қиналады: іштей құлазу, жалғыздық сезімі пайда болады. Бұдан құтылудың жолы біреу-ақ — қайтадан қажетті мөлшерін қабылдаса, бәрі сонымен шешілетіндей көрінеді. Адам қайтадан есірткі іздейді. Осылай жалғаса береді. Адамның өзін-өзі іштей ірітіп-шірітуі осылай басталады.
Адамның өзін-өзі өлтіру қүбылысын суицид дейді. Кейбір психолог ғалымдардың жорамалдауынша, жасөтарды суицидке итермелейтін факторлардың бірі — бұқаралық сипат алған әділетсіздік. Жеке адамның әділетсіздігі — қоғам әділетсіздігінің құрамдас бөлігі. Қоғамда демократиялылық пен жариялылықтың болмауы оның кейбір мүшесін еріксіз әділетсіз жолдарға түсуге итермелейді.
Бірінші дүниежүзілік немесе азамат соғыстары жылдарында тұтқында болған, фашистік жөне коммунистік тоталитарлық режімдердің концентрациялық лагерьлерінде болғандардың адам төзгісіз ауыр жағдайлары туралы көркем әдебиеттерден оқып, кинофильмдерден көріп жүрміз. Олардың басым көпшілігі соңғы демі үзілгенше жарық дүние үшін күресті. Өмірге деген құлшыныс, тіршілікті сүю ауыр минуттарда олардың санасына сәуле, бойына қуат берді. Олардың бірқатары жеңіс күніне де жетіп, содан кейін де бұл жарық дүниенің дәмін татты, қызық көрді, бала тәрбиелеп, немерелер сүйіп, қуанышқа кенелді.
Адамның төзімділігінде шек жоқ. Адам ақылдың, ойдың, сезімнің ғана емес, сонымен қоса ол төзімнің де кеніші. Адамның бойында керемет тәни күш пен қуат та бар. Адам рухани қиындықпен қатар, тәни ауыртпалықтың қандайына да төтеп бере алады. Адамның бірегейлігінің өзі осыдан көрініс тапса керек. Өмірге құштарлығымен бірнеше ұрпақтың назарын аудара білген орыс жазушысы Николай Островский: "Төзуге мүмкін болмайтын жағдайда да өмір сүре білу керек" деп жазған еді.
Басқаны былай қойғанда, адамның ауасы таза, суы мөлдір, аспаны ашық, айы мен күні орнында, гүлінің хош иісі бұрқыраған жер бетінде аяқ басып жүруінің өзі бақыт. Әрине, адам тек табиғат берген сыймен шектеліп қала алмайды. Адамға еркіндік, демократия, материалдық және рухани байлық керек. Бірақ оларды жасау әркімнің өз қолында.
cak.clan.su
Жоспар - www.topreferat.com.kz
КІРІСПЕ............................................................................................................................3
1. Жазаның жүйесі және олардың түрлері
1.1. Жазаның жүйесінің ұғымы және маңызы............................................4
1.2. Жазаның түрлері....................................................................................9
2. Жаза тағайындаудың бастамасы
2.1. Жауаптылықты жеңілдететін және ауырлататын жағдайлар............14
2.2. Кәмелетке толмағандарға жаза тағайындау.......................................19
3. Қылмыстардың көптілігі жағдайында жаза тағайындау
3.1. Қылмыстардың жиынтығы бойынша жаза тағайындау.....................24
3.2. Қылмыстардың қайталануы жағдайында жаза тағайындау...............26
ҚОРЫТЫНДЫ...........................................................................................27
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР............................................................28
Жұмыс түрі: Курстық жұмысЖұмыс көлемі: 27 бетПәні: Құқық
-----------------------------------------------------------------------------------КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
ЖОСПАР
КІРІСПЕ............................................................................................................................3
1. Жазаның жүйесі және олардың түрлері
1.1. Жазаның жүйесінің ұғымы және маңызы............................................4
1.2. Жазаның түрлері....................................................................................9
2. Жаза тағайындаудың бастамасы
2.1. Жауаптылықты жеңілдететін және ауырлататын жағдайлар............14
2.2. Кәмелетке толмағандарға жаза тағайындау.......................................19
3. Қылмыстардың көптілігі жағдайында жаза тағайындау
3.1. Қылмыстардың жиынтығы бойынша жаза тағайындау.....................24
3.2. Қылмыстардың қайталануы жағдайында жаза тағайындау...............26
ҚОРЫТЫНДЫ...........................................................................................27
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР............................................................28
Кіріспе
Біздің елімізде ХХ ғасырдың 90-жылдарының басынан бастап болыпҚазіргі таңда Қылмыстық құқықтарға жаза жүйесінің түсінігіОсы жұмыстың әдебиет тапшылықтарына келетін болсақ соңғы шығарылыпосы курстық жұмыс кіріспеден, үш тараудан және қорытындыданЖазаның жүйесі және олардың түрлері.
1.1. Жазаның жүйесінің ұғымы және маңызы.
Жазалар жүйесі дегеніміз – ауырлығы ескеріліп белгіліӘділқазылық мәселелерін шешуде жазалар жүйесін белгілеудің методологиялық жәнеОның методологиялық маңызы сол - әрбір жазаның қолдануЗаңмен белгіленген жазалар жүйесінің маңыздылығы сонда - олЖалпы жаза түрлерінің жүйесі және жазаның әрбір жекеСонымен, жаза түрлерінің біршама көптігі қылмыстың да, оныЖазаның түрлері мен жүйесі, сонымен қатар, қылмыскерлікпен күресуҚылмыстық жаза қоғамдағы үстем көзқарасқа және оның өмірКерісінше, егер заңдарға қоғам саяси да, сана жағынанҚылмыстық заң мен жаза адамдардың қалыптасқан өміріне, қоғамдықЕгер жаза түрлерінің қоғамның және қоғамдық қатынастардың даму1532 жылы кабылданған Карл V-нің қылмыстық жинағы «Каролина»Қылмыскерлікпен күрестің барлық формалары мен әдістері тек қатаңБірақ, қатаң жаза қолданудың өзі қатыгездікті тудыратынын өмірҚазіргі тарихи кезең жағдайды жазамен түзетуге болмайтындығын көрсетіпҚоғамның әлеуметтік өміріндегі жазаның орыны, бәрінен бұрын, адамгершіліктен,Қазақстан Республикасының жаңа Қылмыстық кодексінде бұл принциптер ескерілгенСонымен қатар, қоғамдық жұмыстар, бостандықты шектеу, тағы басқадайӨлім жазасы жаза түрлерінің тізіміне кіргенмен, ол ерекшеҚР ҚК-нің 39-бабында қарастырылған қылмыстық жазалар тізімінде мыналарТиімділігі өте төмен Бұрын кәмелетке толмағандарға тағайындалатын жазалар түрінің арнайы тізіміЖаңа ҚК-те жазалар жүйесі басқаша құрылған: олар (жазаҚР-ның қылмыстық заңындағы жазалар жүйесінде адамды масқара ететін,«1. Адамның қадір-қасиетіне қол сүғылмайды.
2. Ешкімді азаптауға, оған зорлық-зомбылық жасауға, басқадай қатыгездікСондықтан да бұл қылмыстық заңда жаза түрлерінің толықЖаза түрлері өздерінің мазмұны, сотталғанға ықпал жасау тәсіліКейбір жазаларды соттардың міндетті түрде қолдану шарты, шегіОсы күшіндегі ҚК бойынша жаза жүйесі туралы айтқанда,Жүйеге кіретін жазаның барлық түрлері үш топка бөлінеді:Жазаларды негізгі және қосымша деп бөлудің практикалық маңызы1.2. Жазаның түрлері
Жазаның негізгі түрлеріне тек өзінше бөлек тағайындалатын жазаларҚоғамдық жұмыстарға тарту. ҚР ҚК-нің 42-бабына сәйкес, қоғамдықҚоғамдық жұмыстар Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі белгілеген жазаныңҚоғамдық жұмыстар ҚК-тің Ерекше бөлімінің баптарында 64 санкцияда1997 жылғы 16 шілдедегі «Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінЖоғарыда аталып кеткендей, қоғамдық жұмыстардың түрлерін жергілікті атқарушыИспекция сотталғандарды жұмысқа жібереді. Сотталғандар қоғамдық жұмыстарды өздеріКР ҚК-нің Ерекше бөлімінің айыпкер сотталған бабының санкциясындаҚоғамдық жұмыстар, сонымен қатар, жасалған қылмыс үшін қарастырылғанБұл жаза мерзімді жазалар қатарына жатады. Ол сотталғанЖазаны бөлшектеп өтейді – демалыс күндері және сотталғанҚоғамдық жұмыстарды өтеуден әдейі қашқақтаған жағдайда сотталған адамҚР ҚАК-нің 34-бабына сәйкес қоғамдық жұмыстарды өтеуден әдейіТүзеу жұмыстары. Түзеу жұмыстарының мазмұны сонда — сотталғанБұл жазалау шарасы қылмыстық заңдарда орын алып отырғанОл кішігірім және орташа ауырлықтағы қылмыс жасаған, бірақӘскери қызмет бойынша шектеу. Қызмет бойынша шектеу —Әскери қызмет бойынша шектеудің мәні — көндіру жәнеКелісім-шарт бойынша қызмет атқарып жүрген әскери қызметкерге немесеӘскери қызмет бойынша шектеу келісім-шарт бойынша әскери қызметБас бостандығын шектеу. Бас бостандығын шектеу — сотталғанЖазаның бұл түрі жазалар жүйесіндегі жаңалық болып табылғанмен,Бас бостандығынан айыру. Бас бостандығынан айыру — сотталғанНегізгі жаза ретінде бас бостандығынан айыру, ҚР ҚК-ніңКез-келген жаза — белгілі бір субъектіні кандай даӨлім жазасы. Өлім жазасы — ең бір адамдыЖАЗАНЫҢ ҚОСЫМША ТҮРЛЕРІ
Қосымша жаза — негізгі жазамен салыстырғанда қосалқы сипаттағыҚосымша жазаны қолданғанда мынадай талаптар сақталуы тиіс:
— қосымша жазаның өзінше тағайындалуы мүмкін емес,— қосымша жазалар неғүрлым ауыр қылмыстар жасалғанда,— қосымша жаза негізгі жазадан қатаң — қосымша жазаның түрі негізгі жаза сияқты— басты жазалау элементтері негізгіАрнаулы, әскери немесе құрметті атақтан, сыныптық шеннен, дипломатиялықжеңілдіктерден, артық құқықтардан айырады, соттылықтың өзіне қарағанда үзақМүлікті тәркілеу. Мүлікті тәркілеу — сотталған адамның меншігіҚосымша жазалардың ішіндегі ең қатаңы болып табылатын бұлЖАЗАНЫҢ БАЛАМА ТҮРЛЕРІ
Балама жазалар қатарына айыппүл салу және белгілі бірАйыппұл салу. Айыппүл — ҚР ҚК-нің 40-бабында көзделгенБасқаша айтқанда, қылмыстық жаза ретінде айыппүл салу тағайындалғанБелгілі бір лауазымды атқару немесе белгілі бір қызметпен2. Жаза тағайындаудың бастамасы
2.1. Жауаптылықты жеңілдететін және ауырлататын жағдайлар
Әрбір нақты қылмыс үшін жаза тағайындағанда соттар қылмыстыңЖауаптылықты жеңілдететін немесе ауырлататын мән-жайлар қылмыстық заң арқылыҚазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 53-бабында қылмыстық жауаптылық пена) мән-жайлардың кездейсоқ тоғысуы салдарынан алғаш рет кішігірімб) айыпкердің кәмелетке толмауы;
в) жүктілік;
г) айыпкердің жас балалары болуы;
д) қылмыс жасағаннан кейін зардап шегушіге тікелей медициналықе) жеке басындық, отбасылық немесе өзге де ауырж) күштеп немесе психикалық мәжбүрлеу салдарынан не материалдық,з) қажетті қорғаудың құқықтық дұрыстығының шартын бұзу, асаи) қылмыс жасау үшін түрткі болып табылған жәжбүрленушініңк) шын жүректен өкіну, айыбын мойындап келу, қылмысты2. Осы баптың бірінші бөлігінде көзделмеген мән-жайларда жаза3. Егер жеңілдетілетін мән-жай осы Кодекстің Ерекше бөлімініңОсы баптың бірінші бөлігінің д) және к) тармақтарындаҚазақстан Республикасы жаңа Қылмыстық кодексінде қылмысты мәжбүрлік қажеттілікте,Қылмыстық кодекстің 54-бабына сәйкес мыналар қылмыстық жауаптылық пена) қылмыстарды әлденеше рет жасау, қылмыстардың қайталануы;
б) қылмыс арқылы ауыр зардаптар келтіру;
в) адамдар тобының, алдын ала сөз байласқан адамдарг) қылмыс жасағанда айырықша белсенді роль атқару;
д) айыпкер үшін психикасы бұзылуының ауыр түрінен зардапе) ұлттық, нәсілдік және діни өшпенділік немесе араздықж) жүктілік жағдайы айыпкер үшін алдын ала белгіліз) белгілі бір адамның өзінің қызметтік, кәсіби немесек) қару, оқ дәрі, жарылғыш заттар, жарылғыш немесел) төтенше жағдайды, табиғи немесе өзге де қоғамдықм) алкогольдық, есірткілік немесе уытқылық еліту жағдайында қылмысн) адамның өзі қабылдаған антың немесе кәсіби антыңо) қылмыскердің қызмет жағдайын немесе шарттқа байланысты өзінеп) өкімет өкілінің нысанды киімін немесе құжатын пайдаланып,2. Егер баптың бірінші бөлігінде көрсетілген мән-жай осы3. Жаза тағайындау кезінде сот осы баптың біріншіЖауаптылықты ауырлататын мән-жайлардың мазмұны төмендегідей:
Қылмыстарды әлденеше рет жасау, қылмыстардың қайталануы. Бұл қылмыстардыңҚылмыс арқылы ауыр зардаптар келтіру. Зардап материалдық емес,Адамдар тобының алдын ала сөз байласып, адамдар тобыныңҚылмыс жасағанда айырықша белсенді роль атқару. Адамның қылмыстыАйыпкер үшін психикасын бұзылуының ауыр түрімен зардап шегетініҰлттық нәсілдік және діни өшпенділік немесе аразылық себебіЖүктілік жағдайы айыпкер үшін алдын ала белгілі әйелгеЖас балаға кәрі немесе дәрменсіз халдегі адамдарға я8. Белгілі бір адамның өзінің қызметтік, кәсіби немесеҚоғамдық борышын атқарған адам деп қоғам, мемлекет, жеке9. Аса қатігездікпен, садизммен, қорлаумен, сондай-ақ жәбірленушіні қинай10. Қару, оқ дәрі, жарылғыш заттар немесе оны11. Төтенше жағдайды, табиғи немесе өзге де жағдайлардыЖұртшылыққа келген ауыртпалық жағдайына жер сілкіну, су тасқыны,12. Алкогольдік, есірткілік немесе уытқұмарлық елігу жағдайында қылмыс13. Адамның өзі қабылдаған атын немесе кәсіби атын14. Қылмыскердің қызмет жағдайын немесе шартқа байланысты өзіне15. Өкімет өкілінің нысанды киімін немесе құжатын пайдаланып2.2 Кәмелетке толмағандарға жаза тағайындау
Қылмысты заңнамалар, қылмыстық іс-жүргізу, сондай-ақ азаматтық іс-жүргізу заңнамаларыТолық көлемдегі іс-қимылға қабілеттілік 18 жасқа толғаннан кейінМұндай ұстаным құқық бұзушыларды жас шамасына қатысты түрліСөйтіп, ҚР ҚК-нің жаңа VІ бөлімі кәмелетке жасыБіріншіден, тек кәмелетке толмағандарға ғана (қылмыстық жазадан басқа)Екіншіден, кәмелетке толмағандарға ересектер үшін көзделген жаза түрлерініңҮшіншіден, бірқатар жазалардың жасөсірімдер үшін қолданылуының өзіндік шарттылықтарыТөртіншіден, кәмелетке толмағандар үшін қылмыстық жазаны, оның ішіндеБесіншіден, олар үшін жазадан босатудың нақтылы және шарттыАқыр соңында, алтыншыдан, қылмыстық заңда кәмелетке толмағандар үшінЕ.В. Благовтың «жаза тағайындаған кезде келтірілген факторлардың кезКәмілетке жасы толмаған адамға жаза тағайындауға арналған ҚКБіздің ойымызша, егер бұл жерде сөз кәмелетке жасыҚұқық қолдану тәжірибесінде проблемалық мәселелердің бірі «кәмелетке толмағандық»Соттардың ҚР Жоғарғы Сотының нормативтік қаулыларын қатаң сақтауКәмелетке жасы толмағандардың негізсіз бас бостандығынан айыру фактілерінеКәмелетке толмағандарға жаза тағайындау туралы мәселені талқылаған кездеСондай-ақ ҚР ҚК 80 және 81-баптарында көрсетілген мән-жайлардыБірінші рет үш жылға дейін бас бостандығынан айыруғаШартты түрде соттауды қолданған кезде соттар сотталушыға, оныңКәмелетке жасы толмаған адамға тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеуЖоғарыда айтылғандар кәмелетке толмағандарды соттаған кезде өте байыпты,ҚР Президентінің «Сот жүйесі және соттар мәртебелері туралы»Ювеналық соттарды құрудың мынадай өміршең мұраттары бар:
Балалар мен кәмелеттік жасқа толмағандардың құқықтары мен мүдделерініңІстерді қарауда арнайы ережелердің қолданылуы;
Құқық бұзушы тараптың ерекшелігін және құқық бұзушылық жағдайдыҚұқық бұзушылықтың алдын алуға ықпал ету.
Ювеналдық сот кәмелеттік жасқа толмағандардың қалыптасып үлгермеген қарымҚазіргі уақытта ювеналдық сот АҚШ-тың барлық штаттарында қолданылады.
3. Қылмыстардың көптілігі жағдайында жаза тағайындау
3.1 Қылмыстардың жиынтығы бойынша жаза тағайындау
Сот тәжірибесінде бір адамның қылмыстық заңның әр түрліБір адамның бірнеше қылмыстарды істеуі оның істеген әрбірОсы заңның талабына сәйкес сот әрбір қылмыс үшінҚылмыстардың жиынтығы бойынша сот жаза тағайындағанда жаза тағайындаудыңТағайндалған жазаларды түгелдей қосып жаза белгілеу дегеніміз әрбірҚылмыстардың жиынтығы бойынша жаза тағайындағанда соттың қайсы принциптыЕгер іс бойынша үкім шығарылғаннан кейін сотталған адамныңҚылмыстар жиынтығы бойынша тағайындалған негізгі жазаға жиынтықты құрайтын3.2. Қылмыстардың қайталануы жағдайында жаза тағайындау
Қылмыстардың қайталануының түсінігі қылмыстық кодекстің 11-бабында белгіленген. ҚылмыстықҚылмыстық кодекстің 59-бабының екінші бөлігінде қайталанып жасалған қылмысҚорытынды
Сонымен жоғарыда айтылғандарды қорыта келе жаза деген сөзПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Нормативтік құқықтық актілер
Қазақстан Республикасының Конституциясы 30.08.1995ж. (өзгертулер мен толықтырулар 07.10.98ж.Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі (өзгертулер мен толықтырулар 31.05.2002Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі (өзгертулер менҚазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексі (өзгертулер менҚазақстан Республикасының Азаматтық кодексі. – Алматы: Жеті-Жарғы, 1995.
Қазақстан Республикасының 19.02.2002ж. №294-ІІ «Қазақстан Республикасы тәуелсіздігінің онҚазақстан Республикасының 05.05.2000ж. «Қазақстан Республикасының кейбір заң актілерінеАрнайы әдебиеттер
Ағыбаев А. Көптік қылмыстар // Тураби, 1998 /Алауханов Е. Жаза. 1. Жаза және оның мақсаты.Гальперин И.М. Наказание. Социальные функции, практика применения. М.,Жұмағұлов Ш. Қылмыстық жазаның мәні мен маңызын анықтауЖүнісов Б. Қазақстан Республикасы Қылмыстық құқығы (Жалпы бөлім).
2
topreferat.com.kz
Жоспар - www.topreferat.com Кіріспе 3 1. Жаза тағайындаудың бастамасы 4 1.1. Жауаптылықты жеңілдететін және ауырлататын жағдайлар 4 1.2 Кәмелетке толмағандарға жаза тағайындау 9 Қорытынды 14 ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 15 14
Жұмыс түрі: РефератПәні: ҚұқықЖұмыс көлемі: - бет
-----------------------------------------------------------------------------------https://www.topreferat.com/РЕФЕРАТТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
ЖОСПАР Кіріспе 3 1. Жаза тағайындаудың бастамасы 4 1.1. Жауаптылықты жеңілдететін және ауырлататын жағдайлар1.2 Кәмелетке толмағандарға жаза тағайындау 9Қорытынды 14 ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 15 Кіріспе Біздің елімізде ХХ ғасырдың 90-жылдарының басынанҚазіргі таңда Қылмыстық құқықтарға жаза дайындау1. Жаза тағайындаудың бастамасы 1.1. Жауаптылықты жеңілдететін және ауырлататын жағдайлар Әрбір нақты қылмыс үшін жаза тағайындағандаЖауаптылықты жеңілдететін немесе ауырлататын мән-жайлар қылмыстықҚазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 53-бабында қылмыстықа) мән-жайлардың кездейсоқ тоғысуы салдарынан алғашб) айыпкердің кәмелетке толмауы; в) жүктілік; г) айыпкердің жас балалары болуы; д) қылмыс жасағаннан кейін зардап шегушігее) жеке басындық, отбасылық немесе өзгеж) күштеп немесе психикалық мәжбүрлеу салдарынанз) қажетті қорғаудың құқықтық дұрыстығының шартыни) қылмыс жасау үшін түрткі болыпк) шын жүректен өкіну, айыбын мойындап2. Осы баптың бірінші бөлігінде көзделмеген3. Егер жеңілдетілетін мән-жай осы КодекстіңОсы баптың бірінші бөлігінің д) жәнеҚазақстан Республикасы жаңа Қылмыстық кодексінде қылмыстыҚылмыстық кодекстің 54-бабына сәйкес мыналар қылмыстықа) қылмыстарды әлденеше рет жасау, қылмыстардыңб) қылмыс арқылы ауыр зардаптар келтіру; в) адамдар тобының, алдын ала сөзг) қылмыс жасағанда айырықша белсенді рольд) айыпкер үшін психикасы бұзылуының ауыре) ұлттық, нәсілдік және діни өшпенділікж) жүктілік жағдайы айыпкер үшін алдынз) белгілі бір адамның өзінің қызметтік,к) қару, оқ дәрі, жарылғыш заттар,л) төтенше жағдайды, табиғи немесе өзгем) алкогольдық, есірткілік немесе уытқылық елітун) адамның өзі қабылдаған антың немесео) қылмыскердің қызмет жағдайын немесе шарттқап) өкімет өкілінің нысанды киімін немесе2. Егер баптың бірінші бөлігінде көрсетілген3. Жаза тағайындау кезінде сот осыЖауаптылықты ауырлататын мән-жайлардың мазмұны төмендегідей: Қылмыстарды әлденеше рет жасау, қылмыстардың қайталануы.Қылмыс арқылы ауыр зардаптар келтіру. ЗардапАдамдар тобының алдын ала сөз байласып,Қылмыс жасағанда айырықша белсенді роль атқару.Айыпкер үшін психикасын бұзылуының ауыр түріменҰлттық нәсілдік және діни өшпенділік немесеЖүктілік жағдайы айыпкер үшін алдын алаЖас балаға кәрі немесе дәрменсіз халдегі8. Белгілі бір адамның өзінің қызметтік,Қоғамдық борышын атқарған адам деп қоғам,9. Аса қатігездікпен, садизммен, қорлаумен, сондай-ақ10. Қару, оқ дәрі, жарылғыш заттар11. Төтенше жағдайды, табиғи немесе өзгеЖұртшылыққа келген ауыртпалық жағдайына жер сілкіну,12. Алкогольдік, есірткілік немесе уытқұмарлық елігу13. Адамның өзі қабылдаған атын немесе14. Қылмыскердің қызмет жағдайын немесе шартқа15. Өкімет өкілінің нысанды киімін немесе1.2 Кәмелетке толмағандарға жаза тағайындау Қылмысты заңнамалар, қылмыстық іс-жүргізу, сондай-ақ азаматтықТолық көлемдегі іс-қимылға қабілеттілік 18 жасқаМұндай ұстаным құқық бұзушыларды жас шамасынаСөйтіп, ҚР ҚК-нің жаңа VІ бөліміБіріншіден, тек кәмелетке толмағандарға ғана (қылмыстықЕкіншіден, кәмелетке толмағандарға ересектер үшін көзделгенҮшіншіден, бірқатар жазалардың жасөсірімдер үшін қолданылуыныңТөртіншіден, кәмелетке толмағандар үшін қылмыстық жазаны,Бесіншіден, олар үшін жазадан босатудың нақтылыАқыр соңында, алтыншыдан, қылмыстық заңда кәмелеткеЕ.В. Благовтың «жаза тағайындаған кезде келтірілгенКәмілетке жасы толмаған адамға жаза тағайындауғаБіздің ойымызша, егер бұл жерде сөзҚұқық қолдану тәжірибесінде проблемалық мәселелердің біріСоттардың ҚР Жоғарғы Сотының нормативтік қаулыларынКәмелетке жасы толмағандардың негізсіз бас бостандығынанКәмелетке толмағандарға жаза тағайындау туралы мәселеніСондай-ақ ҚР ҚК 80 және 81-баптарындаБірінші рет үш жылға дейін басШартты түрде соттауды қолданған кезде соттарКәмелетке жасы толмаған адамға тәрбиелік әсеріЖоғарыда айтылғандар кәмелетке толмағандарды соттаған кезде«Сот төрелігінің өзі кәмелетке толмаған қылмыскерлергеҚР Президентінің «Сот жүйесі және соттарЮвеналық соттарды құрудың мынадай өміршең мұраттарыБалалар мен кәмелеттік жасқа толмағандардың құқықтарыІстерді қарауда арнайы ережелердің қолданылуы; Құқық бұзушы тараптың ерекшелігін және құқықҚұқық бұзушылықтың алдын алуға ықпал ету. Ювеналдық сот кәмелеттік жасқа толмағандардың қалыптасыпҚазіргі уақытта ювеналдық сот АҚШ-тың барлықҚорытынды Қылмыстық құқықтағы жаза тағайындау жүйесінің түсінігіОсы жаза тағайындау жүйесі қазіргі таңдаБұл жұмыстың бастамасында жазаның түсінігін жәнеБұл жаза тағайындау деген өте күрделіОсы жаза тағайындау жүйесінің түсінігі менСондықтан осы жұмыстың түсінбеушілігін және ауқымдыПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР Нормативтік құқықтық актілер Қазақстан Республикасының Конституциясы 30.08.1995ж. (өзгертулер менҚазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі (өзгертулер менҚазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексіҚазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексіҚазақстан Республикасының Азаматтық кодексі. – Алматы:Қазақстан Республикасының 19.02.2002ж. №294-ІІ «Қазақстан РеспубликасыҚазақстан Республикасының 05.05.2000ж. «Қазақстан Республикасының кейбірАрнайы әдебиеттер Ағыбаев А. Көптік қылмыстар // Тураби,Алауханов Е. Жаза. 1. Жаза жәнеГальперин И.М. Наказание. Социальные функции, практикаЖұмағұлов Ш. Қылмыстық жазаның мәні менЖүнісов Б. Қазақстан Республикасы Қылмыстық құқығы1 Фейербах А. Метафизика нравов. –1 «Қарағанды облыстық соты» 2001 жылғы1 Права человека и судопроизводство. Собрание3
23 наурыз 2018ж.2008-2017 topreferat.com - Қазақша рефераттар, курстық, дипломдық жұмыстар
www.topreferat.com
Қазақ халқы үшін төрт түліктің осалы жоқ . Дегенмен ілгері заманда жылқы мен түйенің адам үшін атқаратын қызметі өте жоғары бағаланатын. "Жылқы – малдың патшасы, түйе – малдың қасқасы” деген мақал сол кезде туған болатын. Мереке-қуанышта, қайғы-қасіретте, басқа түскен не ауыр күндерде де бұл түліктер адамның жан серігі, айырылмас досы болған.
Барлық түліктен де жылқы өсіру жеңіл. Жылқыны бағып-қағуда артық шығын шықпайды, еті де сүті де өте арзанға түседі. Жылқы етінің арзандығы өз алдына, қазақ халқы үшін ол аса қадірлі тағам. Ғылыми орындардың арнаулы зерттеулері бойынша, жылқының қара етінің қоректік қасиеті орта есеппен сапалы сиыр етімен тең, бірақ жылқы етінде сиырдың етінен бөлек 24-25 % көп болады. Сондықтан ол қорытуға жеңіл, сіңімі тез. Жасы толған семіз жылқы 10-12 қойдың етін береді. Қазіргі кезде жылқы етінен жасалған қазы-қарта, жал-жаяны білмейтін адам сирек, қай жерде де бұл тағамдар үлкен сұраныста болып отырғаны аян.
Жылқының бір қасиеті – сүтінде. Бие сүтінен қымыз ашытады. Қазақтың ертедегі көшпелі өмірінде ауруға ем болып, сауға қуат берген осы қымыз. Бие сүтінде қант көбірек болады, оны жаңа сауған сүттің дәмін татып білуге болады.
Қымыздың құрамына кіретін түрлі заттардың бәрі де адамның бойына жақсы сіңеді. Бие сүтінде " С” витамині мол болады. Сондықтан оның емдік қасиеттері, әсіресе туберкулез ауруынан емдеу үшін айрықша жоғары. Сондықтан да туберкулезді қымызбен емдейтін ең алғашқы курорт 1858 жылы Самара қаласының маңында ашылған екен. Оны ұйымдастырушы В. Толстиков деген дәрігер: "қымыз асқазанды ыстап, адамның өзін әлдендіреді, оның тәнін жаңғыртады” – деп жазған екен.
Халық арман еткен сол қымыз қазір де елдің қалаулы тағамы болып, көптің сүйсініп ішетін сусыны болып келеді. Бие басынан күніне орта есеппен 10-12 литр сүт сауылады; кейбір биелер 15-17 литрге дейін сүт береді. Биелерді 7-8 ай саууға болады, сонда бие басынан 1500-2000 литрге дейін сүт алынады. "Сауын саусаң бие сау, боз қырау түспей суалмас” деген мақал тегін айтылмаған. Жылқының жайылымы мен суаты сапалы болып, күтімі келіссе, бие сауудың биеге де, құлынға да зияны болмайды.
Қымызды, сондай-ақ бұзаулар мен құлындар диспепсия ауруына шалдыққанда, құлындардың, балапандар мен тауықтардың ащы ішегінде қабыну белгілері байқалғанда, бұзаулар мен құлындар қан бөлетін гастроэнтеритті ауруға шалдыққанда, ірі қара малдың асқазаны әлсірегенде, торайлардың іш ауруларына, балапандарға А және В витаминдері жетіспегенде, сол сияқты іріңдегенде, күйгенде, сиырлар, биелер мен қойларда кездесетін іріңді вагинит және эндометрит ауруларына, сиырлар мен биелердің іріңді желінсау ауруына және т.б. қолдануға болады.
2. Қымыз туралы әңгіме болғанда биология ғылымдарының докторы, профессор З. С. Сейітовбылай дейді: бұл сусын көптеген халықтарға ерте кезден-ақ белгілі. Оның түп тамыры – сонау скифтерге дейін барады. Біздің
эрамызға дейінгі Ⅴ ғасырда грек тарихшысы Геродот скифтердің бие сүтінен сусын ашытатынын айта келіп, олардың сүт консервілеу құпиясын мұқият сақтайтынын, ол құпияны ешкімге айтпайтынын жазады.
Француз саяхатшысы Вильгельм Рубринаста 1253 жылы қазіргі Татарстан территориясымен саяхат шегіп, қымыз ішкен. Қымызды ашыту жолдарын, дәмін, адам организміне, оның ішінде несіп бөлуге әсер ететінін божайлап тұрып жазған. Қымыз жайлы ⅩⅧ-ⅪⅩ ғасырлардың өлі арасында көшпелі елдің тұрмыс-тіршілігін бақылаған С.Т. Ақсақов та, тіпті орыстың ұлы ақыны А.С. Пушкин де жақсы лебіз білідірген.
С.Т. Ақсақовтың жазбаларына қарағанда ең алғаш қымыздың дәлірек қасиетін біліп, онымен емдеген Уфа қаласының дәрігерлері, дәлірек айтқанда доктор Авенариус екен. Қымыздың емдік қасиеттері жөнінде ⅪⅩ ғасырдың Ⅰ жартысында орыстың медициналық журналдарында Н. Шванковскийдің, П. Скворцовтың, В. Дальдың бірнеше мақалалары басылған.
Ұлы орыс жазушылары Л.Н. Толстой Самара даласында, ал А.П. Чехов Андреевск санаторийінде қымызбен емделген. ⅪⅩ ғасырдың ортасында ғалым-дәрігерлер С.П. Боткин, Г.А. Захарин, Н.В. Склифосовский және басқалары қымызбен емдеу мәселесін қызу қолдаған. Біздің елімізде қымызбен емдейтін алғашқы санаторий 1858 жылы Самара (қазіргі Құйбышев) қаласынан 6 км жерден ашылған. Бұл санаторийді ұйымдастырушы Н.В. Постников оны 55 жыл бойы басқарған.
Қазақстанда қымызбен емдейтін алғашқы емхана 1910 жылы Бурабайда ашылды. Бурабай емханасы үшін қымызды дәстүрлі әдіс бойынша сабаға ашытқан. Сол 1910 жылы Торғайда темір жол қызметкерлерін емдейтін Берсүгір емханасы жұмыс істеген.
Бұл күндері ұйытқан және ашытқан сүттің қоректілік құндылығының артатындығы әбден белгілі болды. Осы жағынан алғанда қымыз бүкіл ашытылған басқа сүт өнімдерінен едәуір асып түседі. Қымызда адам организміне қажетті элементтердің барлығыда табылады. Сонымен қатар бие сүтінің құрамында витаминдер мол болады.
Қымыз жүйке ауруларына бірден-бір ем. өйткені оның құрамында В витаминімен бірге В2, В12 витаминдері бар. Ал туберкулезбен ауыратын адамдардың организмінде витамин алмасуының бұылатындығы да дәлелденген жайт. Олардың қымызбен емделгенде сауығып кететіндігі де сондықтан.
Қымыз организмге жан-жақты әсер етеді. Ол ас қорту органдарының , жүрек-қан
тамырлары аппаратының, жүйке системасы мен басқа органдардың қызметін
жақсартады.
Қымыздың әсері бүкіл организмді өзгертеді. Физиологиялық және биохимиялық процесстер күшейіп, зат алмасу қалпына келеді.
Қымыздың құрамында сүт қышқылы бар. Соған орай тағамның құрамындағы белоктардың, майлардың, әр түрлі қанттардың жақсы қорытылуына ықпал жасайды. Ал құрамындағы көмір қышқылы аздығына қарамастан ас қорыту бездеріне әсер етіп, қарын сөлінің бөлініп шығуын тездетеді. Қымыз ішкенде тәбеттің ашылатыны сондықтан.
Бие сүтінің химиялық құрамы өте күрделі. Сүтқоректі жануарлардың әрбір түрлі белгілі бір құрамдағы сүтті жинақтап, бөліп шығарады, бұл әр малдың тек өзіне тән қасиеті. Бие құлындағаннан кейін алғашқы 2-3 күндей сүт бездері уыз бөліп шығарады, оның құрамы жөнінен жәй сүттен едәуір айырмашылығы бар. Уыздың құрамында белок пен витаминдер 2-3 еседей
көп, ол май мен сүт қанты 1,5 еседей кем.
Бие сүтінің сапалылығы белгілі бір дәрежеде сүтті жылқы тұқымдары
өсірілетін географиялық аймаққа, ондағы жайылым жағдайына және т.б. байланысты.
Сүттегі ең бағалы зат – белок. Бие сүтінде ол 1,8 – 2,2 % болады. Сүтте белоктың үш түрі – казеин, альбумин және глобулин болады. Сиыр сүтіндегі белоктардың ең көбі казеин. Ол барлық белоктық заттардың 80% алады, ал қалған 20% альбумин мен глобулиннің үлесіне тиеді. Бие сүтінде 40% еритін белоктар (альбумин, глобумин және бос амин қышқылдары) бар. Сондықтан сиыр сүтін казеинді сүтке жатқызады, ал бие сүтін альбуминді деп аталады. Бие сүтінің казеині 3-4 жеке белоктарға жіктеледі, оларды казеиннің альфа, бета, гамма және кейде каппа-фракциялары деп атайды.
Бие сүтінің жалпы белогындағы амин қышқылдарының мөлшері жөніндегі айырмашылықтар үшінші және он үшінші тәуліктегі және құлындағаннан кейін үшінші күні сауылған сүтте анық байқалады. Бұған көз жеткізу үшін ауыстыруға болмайтын амин қышқылдары қалай өзгеретіндігін бақылау керек. Үшінші тәулікте сауылған сүттің жалпы белогында: лизин – 9,3%, ал 13 тәуліктегіде – 6,7%, осыған сәйкес гистидин – 2,9%, глютамин қышқылы – 1,8, треонин – 12,0, триозин – 8,0%, валин - 5%, метионин – 4,3%, аргинин – 6,2% және 6,1 болады.
Бие сүтінде шамамен 1,3 – 2,0% май бар, бұл сиыр сүтіндегіден 2 еседен астам кем. Жүргізілген зерттеулерде, сиыр сүтіндегі май түйіршіктеріне қарағанда, бие сүтіндегі май түйіршіктері кішілеу келетіндегі анықталған. Сол себепті бие сүтінің майы организмге тез гидролизденеді және жақсы сіңеді. Бие сүтінің майының бір өте тамаша қасиеті бар
П.Ю. Берлиннің деректерінде туберкулез бактериясының сары майда өсіп-көбейетіндігі, ал бие сүтінің майы керісінше, оның өсуін тежейтіндігі айтылады. Бие сүтіндегі көмірсулар негізінен лактозаның дисахариді немесе
сүт қанты түрінде кездеседі. Сүт қанты екі моносахаридтен – глюкоза мен
голактозадан тұрады. Бие сүтінде 6,7% лактоза бар. Сонымен қатар қанттан басқа, қалпына келмейтін көмірсулар бар.
Сүттің тағамдылық құндылығы онда белоктардың, майдың және
көмірсулардың ғана емес, сондай-ақ адам үшін маңызы бар витаминдердің де болуына байланысты. Бие сүтінде адамның денсаулығына керекті барлық витаминдер бар. Әсіресе ол А және С витаминдеріне бай. Сонымен қатар В тобындағы витаминдер, Д, Е, F витаминдері болады. В тобына жататын барлық витаминдер организмнің қалыпты тіршілік етуі үшін қажет. Мәселен, адам тағамында В1 витамині жоқ болса, онда ол бери-бери ауруына шалдығады. Бұл ауруға шалдыққан адамның қозғалғыш және сергек сезім нервтері зақымданады, парпличке айналады. В12 витамині жеткіліксіз болса, жілік майында қан құрау бұзылып, қан аздық пайда болады.
Қымыз ашытқанда кейбір витаминдердің мөлшері өзгереді: биотин, тиамин, В12 витаминінің мөлшері кемиді; рибофлавин, фоли қышқылы сол
күйінде қалады; пантотен қышқылы артады.
Қымызда мынандай минералдық заттар бар: кальций тотығы - 48%, магний
тотығы – 3,4%, фосфордың бес тотығы – 21,3%, хлор – 7,5%.
Қан құрауда маңызды роль атқаратын кобальт пен мыс сияқты элементтер сиыр сүтінен гөрі бие сүтінде едәуір көп: кобальт онда 1,5 есе, ал мыс 3,2 есе артық.. Бір литр қымызда 1,60 мг мыс болады. Құрамындағы микроэлементтерінің мөлшері жөнінен бие сүті ана сүтіне жуықтау, бұл жөнінде Донецк медицина институтының ғылыми қызметкері Е.П.Гребникованың және басқаларының деректері дәлел бола алады.
Қазақ халқының бір ғасырлық тарихын басынан кешірген Жамбыл Жабаев ақын атамыз:
...Үйірілген сары алтындай сары қымыз,
Ауруға – ем, сауға – қуат, дәрі қымыз.
Елімнің баяғыдай сүйген асы,
Шығаршы тағы нең бар кәрі қымыз, -
деп жырлаған екен. Бұның өзі қымыздың қасиеті мен бірге оның түрлерінің көп екенін аңғартады. Қазақтар жыл маусымына қарай қымызды уыз қымыз, жазғы қымыз, күзгі, қысқы қымыз деп атаған.
Солардың негізгі түрлері мыналар:
Уыз қымыз – бұл бие сүтінің уыз дәмі таралған кезде ашытылған қою қымыз;
Сары қымыз – жаз ортасындағы, шөп әбден пісіп, буыны қатқан кездегі қымыз;
Түнемел қымыз – мол қордың үстіне сүт қышқылыарнаулы торсықта сақталып, екі тәулік сапырылған, пісуі жеткен қымыз;
Құнан қымыз – үш тәулік бойы ашытылады;
Бал қымыз – бал, қант секілдітәтті қосып жуасытқан қымыз;
Дөнен қымыз – төрт тәулік ашытылады;
Бесті қымыз – бес тәулік ашытқан қымыз;
Асау қымыз – бесті қымыздан да күшті қымыз;
Жуас қымыз – баяу ашыған немесе саумал қосқан қымыз;
Қорабалы қымыз – мол қордың үстіне күн сайын сүт құя отырып, бірнеше
күн жинаған қымыз;
Сірге жияр қымыз – күзді күні бие ағытарда соңғы қымыз бірнеше күн
жиналады.
3. Қымыз – қазақ халқының ұлттық тағамдарының ішіндегі ең құрметті дастарқан дәмінің бірі. Ол тек қана бие сүтімен ашытылады. әдетте сауылатын биелер: сақа бие, құлын бие, қыран бие деп үшке бөледі. Сақа бие – бірнеше рет құлындаған, бұрыннан сауылып келген бие. Құлын бие – құнажын немесе дөнен жасында алғаш құлындаған бие. Қысырақ бие – деп өткен жылы кейбір себептермен қысыр қалған, құлын орнына тайы еміп жүрген биелерді айтады. Биыл құлындаған мен тайы еміп жүргендіктен ондай биелер, күтімі жарасса, сауылы береді. Жыл мезгілдеріне, шөп шығымына, малдың күтіміне, күйіне қарай сауылатын биелерді мал иесі мен
жылқышы іріктеп алады. Онда биелердің ауру-сырқаудан амандығы, құлындардың ширақтығы, денсаулығы еске алынады. Жадау биелер немесе қара құлақ болып марқаймаған құлындар белгілі мезгілге дейін байланбайды.
Бие байлау деп – енелері сауылатын құлындарды ноқталап, желге байлап ұстауды айтады. Жыл сайын алғаш бие байлаған күн "Бие байлар, желі майлар” деген дәстүрмен мереке сияқты өткізіледі. Желіннің қазығына, айғырдың жасына май құйылып жағылады. Бие байлау ел жазғы жайлауға шығып, шөптің нәрі толған кезде басталады. Бұл кез құлындар марқайып жетілген, бес-алты сағат байлауды көтеретін жағдайға келіп қалады. Олар сауын сайын емізіп, жетектеп жүріп сергектенеді. Көктемде және шілде айларында биелер жиі-жиі сауылады.
Биені бие көнекке немесе ағаштан істеп ысталған шелекке сауады. Жаңа сауылған бие сүтін сүзгіден өткізіп, жылы кезінде күбіге немесе сабадағы саумалдың үстіне құяды. Содан соң оны міндетті түрде 30-40 минут пісіп, аузын байлап не тығындап тастайды. Алғаш рет қымыз ашытарда бие сүті сабаға арнаулы ашытқының немесе тордың үстіне
құйылды. Ашытқыны көбінесе сүр жаяның немесе қазының сынық сүйегін салып, ол жоқ болғанда сүтке нан ашытқысын езіп әзірлейді. Қор дегеніміз – ескі қымыз, ол жақсы ашыған қымыздың саба түбінде қалатын арнайы сақталған сарқыны. Биені қолмен және машинамен сауады. Машинамен сауудың қол мен саууға қарағанда айқын артықшылығы бар: ол адамның жұмысын жеңілдетеді, еңбек өнімділігін арттырады, ию рефлексі пайда болуына аса қолайлы физиологиялық жағдай жасайды. Биені машинамен сауу жөніндегі бірінші тәжірибені 1957 жылы Москва түбіндегі "Мцыри” санаторийінде И. Аникин жүргізді.
Биелерді машинамен сауу үшін ДА-ЗМ, АД-100 және ДДА-2 сауу аппараттарын пайдалануға болады.
Қымыз ашытудың ескі және жаңа әдісі жөнінде айтып өтейін. Көшпелі халықтар бірнеше жүздеген жылдар бойы қымызды торсыққа ашытып келді. Бұның мәнісі неде? Көшпелі тұрмыс алып жүруге ыңғайлы ыдысты қажет
еткен. Торсық пен саба сондай ыдыстар болып табылады.
Торсық дегеніміз жылқының терісінен шелін алып, ыстап жасалған,сиымдылығы 10-30 литр тері қап. Терінің шел жағы ішіне қаратып
тігіледі. Саба - пирамида сияқты, төрт бұрышты түбі және ұзын мойыны бар
сиымдылығы 100-150 литр тері қап. Сабаны жасар алдында арнаулы тұз ерітіндісіне салып, қылшығынан тазартып, өңдеп шығарады, содан соң ыстайды. Сабаны қайыңның, тобылғының түтінімен ыстау қымыздың дәмін жақсартады, мұндай қымыздың ерекше хош иісі болады. Саба мен тосықтан басқа мес қолданылады, оны шыбыштың терісінен тігеді. Қымыз саба, тосық, көнектер әзірлеуге көп мінілмеген, тер сіңбеген, ауырмаған, арқасы жауыр болмаған, семіз жылқының терісі таңдалып алынады. Ол қыс бойы от жағылатын асхананың төбесіне кептіріліп, жаз шыға қайтадан жібітіледі де, құрымға салынады. Құрым дегеніміз – шошоманың төбесіне жиналған қара
күйе ыс. Саба , торсық, көнек жасайтын шеберлер қара күйені сыпырып алып
қайнатады да, әрі ащы, әрі қышқылы мол, қою май сияқты сұйық ас әзірлеп, теріні соған батырады. Ол құрымда 20-30 күн ұсталып, жүні, шелі, ет қалдықтарынан тазартылады. Осыдан кейін тері ширап, шымырланып, қоңыр-қошқыл түске енеді. Осындай әдіспен иленген тері шуда жіппен көктеліп, ішін таза құммен толтырып кереді де, кептіреді. Әбден кебуі жеткен саба шерткенде сыңғырлап тұрады. Бұл саба жасаудың бірінші сатысы. Ал екінші сатысында әлі кептірген ыдысты жылқының сүр етінің және қымыздың майымен сіңдіре әбден майлайды. Майлардың нәтижесінде сабаның тігістері кірігіп, бекіне түседі. Сабаны жасаудың үшінші сатысы – оны ыстау. Бұл жауапты істі маман, әдетте елге танымал болған, осы іске қабілеті бар, тәжірибесі мол адам ғана жақсы жүргізеді. Тәжірибесіз, шалғай адамдар бұрынғы еңбектің бәрін еш кетіріп, өрт шығарып, сабаны күйдіріп алуы немесе шала-шарпы ыстауы мүмкін. Ысты көбінесе үй іргесінен аулақ, шөп-шаламы жоқ, айналасы таза, суы, өзені жақын жерде салады. Ыстау үшін әдейі "құрылыс” жүргізу керек. Мысалы, жарқабақтан отын салатын оттық ойып алады да оның төріне жалғастыра ұзындығы 15-20 метр, кеңдігі 50-60 см түтін жүретін өңеш жасауға ор қазады. Оның ішін кірпішпен түтін қашпайтындай етіп қалап шығады. Осы өңештің екінші басында құдықша етіп жер бетіне шығарып, оның үстіне балшықтан шошома орнатады немесе киізден күрке тігеді. Сонда ыс түтіні ошақтан өңештің бойымен өтіп, шошамадан шығып, осында булығып үнемі бықсып сабаны ыстай беретін болады.
Ысқа жағылатын отын бүрі түспеген жас тобылғы, қарағай болады. Кейбір ысшылар сабаға, торсыққа ерекше иісберу үшін отынға аздап арша, көкпек, құрғақ көк пішен қосып жағады. Осылай дайындалған саба көп жылға игілікке ұсталатын ыдыс болып шығады.
Қымыз ыдыстарының ендігі бір негізгі түрі – отырықшылық жағдайға бейімделген – күбі. Күбінің ауыз жағы тарлау, түп жағы кеңірек болып келеді. Көбінесе еменнен жасалады. Аса шеберлер арша, шырша ағаштарынан да жасайды. 60-70, кейде 100 литр сиғандай әртүрлі мөлшердегі
күбілер жасалады. Оның ішін апта сайын жуып, кептіріп,
сүр еттің майымен, қойдың құйрығымен майлап тұру керек. Күбіні ыстағанда
тобылғы, дүзгін, қылмұрын, қарағай ағаштарымен, қожағай деген шөп тамырының түтінімен ыстайды. Қымыз құйып сақтау үшін темір ыдыстарды пайдаланбауы керек.
Саба, күбі піспегінің басы аршаның қызылынан ойылып, саба да жақсы ағаштан жасалып сүйек, күміспен өрнектелсе - өте үйлесіп, көз тартып тұрады. Піспек, бие сауатын шелек, қымыз тегене, шөміштер де жиі-жиі тазартылып, ысталып тұрса қымызда хош иісті дәмді болады.
Қымыздың сапасы негізінен ашытқысына байланысты. Қазіргі кезде қымыздың микрофеорасы құрғақ күйінде жақсырақ сақталатындығы анықталып отыр. Көктемде бие сауатын мерзім басталғанда қымызды ашыту
үшін пайдаланылады.
Қорды дайындау үшін күзде биені ағытар алдында бірнеше тәулік бойына қымызды екі бөлініп тұнғанша үйде сақтайды. Суы жоғары көтеріліп, казеиннен тұратын сүзбе сияқты қоюы түбіне тұнады. Ол тұнбаны марлымен сүзіп, күннің көзіне қойып кептіріп, бие сауатын кезге дейін жабық ыдысқа салып, салқын жерге қойып сақтайды. Ашытқыны бабына келтіру үшін қорды жаңа сауылған бие сүтіне 5 литрге 3-4 ас қасық есебінен салып, жылы жерге бір тулік қояды. Бұл кезде оны араластырып тұру керек. Бір тәулік өткеннен кейін осы ашытқыны қымызды ашытуға пайдаланады. Бұдан соң қымыз ашыту үшін ашытқыны емес, ашыған қымызды жаңа сауған 6-7 литр сүтке 1 литр есебімен қолданады.
Қымыз ашыту үшін 25-40% биенің жаңа сауған сүтін сабаға құйып, ашытқы қосады да түн қатырады. Келесі күні ашыған сүттің үстіне жаңа сауылған сүттен үстеп құйып отырады да, жақсылап пісіп, тағы да 10-15 сағат ұстайды. Алайда бұл қымыз әлі де әбден ашыған қымыз емес, әлсіз, көпіршімеген, әрі өте қою. Сондықтан оның үстіне жаңа сауылған сүттен тағы да қосып, жақсылап пісіп, тағы бір күнге қояды. Соның нәтижесінде ол орташа екі күндік қымыз болып шығады. Дайын қымызды басқа ыдысқа құйып алады. Сабаның қымызын сарқып құйып алмайтындығын айта кету керек, оның түбіне (1:3 немесе 1:5 бөлігіндей) ашытқы ретінде қалдырады.
10-15 күннен кейін саба толық босатылып, кептіріліп, тағы да ысталып, маймен майланады. Қымыз ашыту үшін сабаны тек бір жаз бойы ғана пайдалануға болады, келесі жылы оны басқа мақсаттарға қолданады.
Сабаға құйып ашытқан қымыздың сапасы өте жоғары болады. Халқымыз қымыздың өте майлы болғанын жақсы көреді. Кейде ондай қымызды қазымен қосып, арнайы емге пайдаланады.
Ашытқының екінші бір түрі – айран. Халқымыз ашытқы есебінде көжені де пайдаланады. Оны былай дайындайды. Бидайды, тарыны қазанға салып қайнатады. Бір шелек суға бір тостаған дән салады. Көжені үнемі араластырады, ол үш күннен кейін дайын болады. Айран немесе көже
ашытқыны бір шелек бие сүтіне 3 стақаннан келетіндей ара қатынаста алады:
ашытқы құйылған сүтті әуелі бөлмеде бірсыпыра жоғары t (25ºС...)
қалдырады да, содан соң салқын жерге қояды. Қымыз ашытқанда пісіп
тұрудың маңызы ерекше. Күні бойына әр сауыннан жаңа сауылған сүтті ашыған қымыздың үстіне құйып, қаттты-қатты піседі. әр 1-1,5 сағат сайын піспекпен 2-3 мың реттей піседі.
Қымызды ашытудың өндірістік әдісі сүт қышқылының таяқшалары мен сүт ашытқысының таза себінділерінен алынған ашытқы дайындауға негізделген. Алғаш рет қымызды осындай әдіспен лабораториялық жағдайда 1910-1911 ж.ж. А.С. Гинзбург пен А.А. Бачинская – Райченко дайындаған болатын. Қымызды өнеркәсіптік жағдайда дайындау технологиясына мынадай процесстер жатады:
- сүт дайындау;
- ашытқы дайындау;
- ашыту;
- қымыздың жетілуі;
- сапыру;
- ыдысқа құйып тығындау;
- көпіршіту;
- салқындату;
- сақтау.
Сүтті дайындау оны өлшеп, содан соң мақта сүзгіден немесе 3-4 қабат дәкеден өткізіп сүзуге салады. Қымыз дайындау үшін қышқылдығы 7º Т аспайтын, тығыздығы 29-33º А, майлылығы кемінде 1% сау биенің сүті пайдаланады. Егер жаңа сауылған сүт бірден ашытуға жөнелтінбегено болса, оны жедел 10-12 градусқа дейін салқындатып, осы температурада 12 сағаттан асырмай ұстау керек. Қымыз ашыту ісіндегі ең маңыздысы – ашытқы дайындау. "Мцыри” санаторийінің қымызды ғылыми-зерттеу лабораториясының методикасы бойынша сүт қышқыл таяқшалар стерильденген қаймағы алынған сиыр сүтіне себіледі, торула типі ашытқы-сусло агарына себіледі. Қаймағы алынған сүт құйылған екі кішкене бөтелкені тығыздап, 65ºС дейін ысытылған суы бар кастрюлге салып қояды. Содан соң суды 30 минут бойы ысытады. 1-ші бөтелкені 26ºС дейін салқындатып, оған агарға себілген ашытқыны салады. 40ºС дейін салқындатып 2-ші бөтелкеге сүт қышқыл таяқшаларды салады. Бөтелкелерді термостатқа қояды: ашытқысы барын t 28-30º жерге 15-18 сағатқа, сүт қышқыл таяқшалар барын t 35-37º жерге 5-7 сағат бойы ұстайды. Ашыған соң ашытқысы бар бөтелкені шайқағанда көпіріп кетеді, ал сүт қышқыл бактериялар қосылған сүт қоп-қою болып ұйып қалады. Екі бөтелкенің ішіндегіні де бір-біріне араластырып, оған 100 мл, яғни барлық ашытқының үштен біріндей биенің жаңа сауған сүтін немесе 31-35º дейін жылытылған сүт қосады. Осы қоспаны 15 минут бойы араластырады. Содан соң дайын болған ашытқыны t 26-28ºС
термостатқа әбден жетілуге қояды да, алғашқы сағаттың ішінде 5-6 рет
араластырып отырады. Алғашқы 3-5 тәулік бойы тәулігіне 4-5 рет саумал
құйып, оны құйған сайын 15 минут бойы араластырады. әуелі ашытқының
1:3 көлеміндей, содан соң қоспаның қышқылдығы 65-70º дейін жеткенше саумал құйып отырады. Ашытқыны жетілдіру және көбейту 4-5 тәулікке дейін созылады. Осы уақыт ішінде ашытқының қышқылдығы 130-140º Т болуы тиіс, содан кейін, оны өндіріске пайдалануға болады. Өндірістік ашытқыны әрбір 4-8 сағат сайын қышқылдығы артуына қарай, үстіне сүт құйып, жаңалап араластырып отыру керек. өндірістік ашытқыны 25-28º t-даұстап, жаңалап отыру керек. Сүт ашытқанда екі ашу процессі – сүт қышқылды және спиртті ашу процесстері қатар жүретіндей қолайлы жағдай жасау қажет. Ашытқы жаңа сауған сүт пен қоспаның t 25-26º, қышқылдығы
45º Т шамасында болатындай есеппен араластырады. Сүтке ашытқыны
қосқаннан кейін қышқылдығы 65-70º жеткенше қоспаны жетілдіруге қояды. Қоспаның қышқылдығы 50-55º т жетіп және қымыздың өзіне тән дәмі жаңа біліне бастағанда қымызды араластыра бастайды. Қымыздың өзіне тән хош иісі шыққанда барып араластыруды тоқтатады. Содан соң қымызды бөтелкелерге құйып, корнитығынмен тығындайды. Кейін оны газдандырады. Газ беріп болғаннан кейін бөтелкелерді мұзы бар бөлмелерге апарып, сүт қышқылының ашу процессінің интенсивтілігін әлсірету үшін +4, +6ºС t-да сақтайды.
Күшіне қарай қымызды әлсіз, орташа, күшті деп бөледі. Жоғарыда айтылғандардың бәрі де орташа қымызды дайындау технологиясына қатысты, міне осы қымыз емдеу мақсатында қолдануға жарайды.
әлсіз және күшті қымыз дайындау үшін сүтті ашытқыға 1-ші жағдайда қоспаның қышқылдығы 45ºС төмен, 2-ші жағдайда одан жоғары болатындай мөлшерде құяды.
cak.clan.su
"Ақиқат ұғымы" Білімдегі абсолюттік және салыстырмалылық диалектикасы. Таным нәтижелерінің практикалық қызметте жетістікпен қолданылуы тек алынған білім дәйекті, ақиқатты болғанда ғана жүзеге асырылуы мүмкін. Акиқат туралы мәселе, тиісінше, таным теориясындағы аса маңыздылардың бірі. Ақиқат — білімнің пәніне, нағыздығына сәйкестігі. Былайша айтқанда, ол — нағыздығтың дұрыс көрсетілуі. Акикаттың айқындамасын түсіну оның төменде келтірілген негізгі қасиеттерін, белгілерін дәл айқындап алуды талап етеді.
Ақиқаттың объективтілігі — тұлғаның талғамы мен зауқынан, жекелеген коғамдық қозғалыстар мен партиялардың корпоративтік мүдделерінен, жалпы адамның санасынан тәуелсіздігін айғақтайтын оның бірінші, бастапқы белгісі. Ақиқатқа қол жеткізу субъекті мен объектінің өзара кайшылықты әрекеттесуінен жүзеге асырылады. Сондықтан бұл әрекеттесудің; нәтижесінде (таным үдерісінде) объектінің де, субъектінің де әсерінен тұрады. Акиқатқа қажетті бейнеде таным үдерісінің объективті және субъективті құрауыштарының бірлігі көрініс береді: объект болмаса, білім өзінің мазмұнын жоғалтады, ал білуші адамсыз — субъектісіз білімнің өзі жоқ. Рас, нағыздыктың білуші субъектіге тәуелді емес екендігі белгілі. Объективті шынайылықтың өзінде ешкандай ақиқат жоқ, онда тек өзінің қасиеттері бар нәрселер ғана бар. Ақиқат осы шынайылықты адамдардың тануының нәтижесінде пайда болады. Ол танылатын шынайылык туралы субъектінің білімі болып табылады. Сондықтан объективтік білім неғұрлым толығырак болса, соғұрлым таным субъектісінің белсенділігі жоғары болады. Бұған байланысты мынаны айтуға болады: ащщат — объективтілік пен субъективтіліктів; бірлігі, объективті шынайылықтың субъективті бейнесі. Ақиқат деген-үдеріс, ол объектіні бірден, түтасымен және толык келемде түсіну. Ақиқатка бірден және түтасымен қол жеткізу мүмкін емес, оның күрделі үдеріс екендігін сезіп түсінуге адамдар біртіндеп келді. Акиқатты біртіндеп дәлдеу және тереңдету үдерісін белгілеу және сипаттау, оның объективті мазмүнын толыктыру үшін "абсолютті ақиқат және салыстырмалы акикат" үғымдары енгізілген.
Абсолютті ақиқат деп езінің мазмүны бойынша бейнеленіп отырған объектісіне абсолютті сәйкес келетін бішмді айтамыз. Мүндайда білімның деңгейі абсолютті, демек, толық, дәл, ақырына дейін. Абсолютті ақикат деп ешқашан күмән келтіруге болмайтын айғақты акикатты айтуға болады ("Абай Құнанбайұлы 1845 —1904 жылдар аралығында өмір сүрген").
"Мәңгілік" ақиқатқа болашақта ешқашан теріске шығарылмайтын ақикаттар жатады. Мысалы: "Барлық адамдар өледі", "Ай Жерді айналады", "Материяның және қозғалыстың жасалмайтыны және жоғалмайтыны" туралы философиялық ұстаным, т.б. Алайда танымда абсолюттік акикатка жетуді нақты нәтиже дегеннен гері, ғалымдар кол жеткізуге тырысатын идеал деуге болар. Сондықтан ғылымда салыстырмалы ақиқатты көп пайдалануға тура келеді.
Салыстырмалы ақиқат деп өзінің барлык объективті мазмұнымен аякталмағандығы, толык емес екендігі көрінетін, ертелікеш бұдан өрі дөлдеуді кажет ететін білімдерді айтамыз. Былайша айтканда, салыстырмалы акикат нағыздыққа жақын, оған едәуір сәйкес келетін, бірак толык емес акиқат. Шынайы танымда әркашан субъектінін шарттылыктары мен ресурстары шектеулі: аспапты техникасы, қолданатын логикалық және математикалық аппараты, т.б. Осындай шектеулер зерттеушіге абсолютті ақиқатка кол жеткізуге мүмкіндік бермейді, ол еріксізден салыстырмалы акиқатқа қанағаттанады. Салыстырмалы акикаттың кейбір элементтері өзінің объектісіне толық, сөйкес келеді, кейбіреулері автордың ақылмен болжап тұрған ойлары болып табылады. Объектінің кейбір аспектілері біршама уакытка дейін танушы субъектінің көзінен таса қалып коюы мүмкін. Өзінің объектісіне толык сәйкес келмеуіне орай, салыстырмалы ақиқат нағыздықтың жақындау — дәл бейнесі ретінде көрініс береді. Әрине, таным үдерісінде салыстырмалы ақиқаттың дәлел- денуі, толыктырылуы мүмкін. Сондыктан ол жетілдіретін білім болып табылады. Абсолютті білім — шынайылыкка толык сәйкестігіне орай — бұлжымайтьш білім. Элементтері өзінің объектісіне сай болғандықтан, онда өзгеретін ештеңе жоқ. Сырттай карағанда, абсолютті және салыстырмалы ақикаттар бір-бірін жокка шығаратындай көрінеді. Ал танымның шынайы үдерісінде олар бір-бірімен қарама- кайшылықта емес, байланыста болады. Олардың байланыстары акиқатқа жетудің процессуалдық, динамикалык сипатында болады. Салыстырмалы акиқатта адамзаттың жиынтық білімінің тұрақты өсу үдерісін камтамасыз ететін, бұлжымайтын білімдердің элементтері жоқ десек, кателескен болар едік. И.Ньютонның классикалык механикасы танымның одан өрі даму барысында колданылудың шектеулі аясында ғана акикат, демек, салыстырмалы екендігі белгілі болды. Оның орнын, уакыт өте келе, күрделі теориялар — кванттык механика мен катыстылық теориясы басты. Солай болса да, классикалык механика адаскандык емес, абсолюттік акикаттың "ұрығы" бар акикат болып табылады. Ол нағыздыктың түрлі салаларында (аспан механикасы және техника) казір де табыспен қолданылады. Таным үдерісінде адамдар абсолюттік және салыстырмалы акиқаттарды қатар қолданады. Әрине, ақиқаттың өзі үдеріс болуына орай, танылған арсеналдың ішінде абсолюттік шындык көп емес және абсолюттік ақиқат сол арсеналдың екі полюсіне шоғырлануы сипат алған. Абсолютті ақикат салыстырмалы ақиқаттардың косындысынан тұрады. Қосынды деп бұл жерде, салыстырмалы ақиқаттардың белгілі бір мөлшерінің карапайым қосындысы емес, абсолютті білімнің кұрылымындағы салыстырмалы акиқаттың алатын мөлшерінің біртіндеп, үнемі өсуін айтамыз.
cak.clan.su
Жаза тағайындау реферат
0
Жоспар - www.topreferat.com.kz
Кіріспе 3
1. Жаза тағайындаудың бастамасы 4
1.1. Жауаптылықты жеңілдететін және ауырлататын жағдайлар 4
1.2 Кәмелетке толмағандарға жаза тағайындау 9
Қорытынды 14
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 15
14
Жұмыс түрі: РефератПәні: ҚұқықЖұмыс көлемі: - бет
-----------------------------------------------------------------------------------РЕФЕРАТТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
ЖОСПАР
Кіріспе 3
1. Жаза тағайындаудың бастамасы 4 1.1. Жауаптылықты жеңілдететін және ауырлататын жағдайлар1.2 Кәмелетке толмағандарға жаза тағайындау 9Қорытынды 14
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 15
Кіріспе
Біздің елімізде ХХ ғасырдың 90-жылдарының басынанҚазіргі таңда Қылмыстық құқықтарға жаза дайындау1. Жаза тағайындаудың бастамасы
1.1. Жауаптылықты жеңілдететін және ауырлататын жағдайлар
Әрбір нақты қылмыс үшін жаза тағайындағандаЖауаптылықты жеңілдететін немесе ауырлататын мән-жайлар қылмыстықҚазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 53-бабында қылмыстықа) мән-жайлардың кездейсоқ тоғысуы салдарынан алғашб) айыпкердің кәмелетке толмауы;
в) жүктілік;
г) айыпкердің жас балалары болуы;
д) қылмыс жасағаннан кейін зардап шегушігее) жеке басындық, отбасылық немесе өзгеж) күштеп немесе психикалық мәжбүрлеу салдарынанз) қажетті қорғаудың құқықтық дұрыстығының шартыни) қылмыс жасау үшін түрткі болыпк) шын жүректен өкіну, айыбын мойындап2. Осы баптың бірінші бөлігінде көзделмеген3. Егер жеңілдетілетін мән-жай осы КодекстіңОсы баптың бірінші бөлігінің д) жәнеҚазақстан Республикасы жаңа Қылмыстық кодексінде қылмыстыҚылмыстық кодекстің 54-бабына сәйкес мыналар қылмыстықа) қылмыстарды әлденеше рет жасау, қылмыстардыңб) қылмыс арқылы ауыр зардаптар келтіру;
в) адамдар тобының, алдын ала сөзг) қылмыс жасағанда айырықша белсенді рольд) айыпкер үшін психикасы бұзылуының ауыре) ұлттық, нәсілдік және діни өшпенділікж) жүктілік жағдайы айыпкер үшін алдынз) белгілі бір адамның өзінің қызметтік,к) қару, оқ дәрі, жарылғыш заттар,л) төтенше жағдайды, табиғи немесе өзгем) алкогольдық, есірткілік немесе уытқылық елітун) адамның өзі қабылдаған антың немесео) қылмыскердің қызмет жағдайын немесе шарттқап) өкімет өкілінің нысанды киімін немесе2. Егер баптың бірінші бөлігінде көрсетілген3. Жаза тағайындау кезінде сот осыЖауаптылықты ауырлататын мән-жайлардың мазмұны төмендегідей:
Қылмыстарды әлденеше рет жасау, қылмыстардың қайталануы.Қылмыс арқылы ауыр зардаптар келтіру. ЗардапАдамдар тобының алдын ала сөз байласып,Қылмыс жасағанда айырықша белсенді роль атқару.Айыпкер үшін психикасын бұзылуының ауыр түріменҰлттық нәсілдік және діни өшпенділік немесеЖүктілік жағдайы айыпкер үшін алдын алаЖас балаға кәрі немесе дәрменсіз халдегі8. Белгілі бір адамның өзінің қызметтік,Қоғамдық борышын атқарған адам деп қоғам,9. Аса қатігездікпен, садизммен, қорлаумен, сондай-ақ10. Қару, оқ дәрі, жарылғыш заттар11. Төтенше жағдайды, табиғи немесе өзгеЖұртшылыққа келген ауыртпалық жағдайына жер сілкіну,12. Алкогольдік, есірткілік немесе уытқұмарлық елігу13. Адамның өзі қабылдаған атын немесе14. Қылмыскердің қызмет жағдайын немесе шартқа15. Өкімет өкілінің нысанды киімін немесе1.2 Кәмелетке толмағандарға жаза тағайындау
Қылмысты заңнамалар, қылмыстық іс-жүргізу, сондай-ақ азаматтықТолық көлемдегі іс-қимылға қабілеттілік 18 жасқаМұндай ұстаным құқық бұзушыларды жас шамасынаСөйтіп, ҚР ҚК-нің жаңа VІ бөліміБіріншіден, тек кәмелетке толмағандарға ғана (қылмыстықЕкіншіден, кәмелетке толмағандарға ересектер үшін көзделгенҮшіншіден, бірқатар жазалардың жасөсірімдер үшін қолданылуыныңТөртіншіден, кәмелетке толмағандар үшін қылмыстық жазаны,Бесіншіден, олар үшін жазадан босатудың нақтылыАқыр соңында, алтыншыдан, қылмыстық заңда кәмелеткеЕ.В. Благовтың «жаза тағайындаған кезде келтірілгенКәмілетке жасы толмаған адамға жаза тағайындауғаБіздің ойымызша, егер бұл жерде сөзҚұқық қолдану тәжірибесінде проблемалық мәселелердің біріСоттардың ҚР Жоғарғы Сотының нормативтік қаулыларынКәмелетке жасы толмағандардың негізсіз бас бостандығынанКәмелетке толмағандарға жаза тағайындау туралы мәселеніСондай-ақ ҚР ҚК 80 және 81-баптарындаБірінші рет үш жылға дейін басШартты түрде соттауды қолданған кезде соттарКәмелетке жасы толмаған адамға тәрбиелік әсеріЖоғарыда айтылғандар кәмелетке толмағандарды соттаған кезде«Сот төрелігінің өзі кәмелетке толмаған қылмыскерлергеҚР Президентінің «Сот жүйесі және соттарЮвеналық соттарды құрудың мынадай өміршең мұраттарыБалалар мен кәмелеттік жасқа толмағандардың құқықтарыІстерді қарауда арнайы ережелердің қолданылуы;
Құқық бұзушы тараптың ерекшелігін және құқықҚұқық бұзушылықтың алдын алуға ықпал ету.
Ювеналдық сот кәмелеттік жасқа толмағандардың қалыптасыпҚазіргі уақытта ювеналдық сот АҚШ-тың барлықҚорытынды
Қылмыстық құқықтағы жаза тағайындау жүйесінің түсінігіОсы жаза тағайындау жүйесі қазіргі таңдаБұл жұмыстың бастамасында жазаның түсінігін жәнеБұл жаза тағайындау деген өте күрделіОсы жаза тағайындау жүйесінің түсінігі менСондықтан осы жұмыстың түсінбеушілігін және ауқымдыПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Нормативтік құқықтық актілер
Қазақстан Республикасының Конституциясы 30.08.1995ж. (өзгертулер менҚазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі (өзгертулер менҚазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексіҚазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексіҚазақстан Республикасының Азаматтық кодексі. – Алматы:Қазақстан Республикасының 19.02.2002ж. №294-ІІ «Қазақстан РеспубликасыҚазақстан Республикасының 05.05.2000ж. «Қазақстан Республикасының кейбірАрнайы әдебиеттер
Ағыбаев А. Көптік қылмыстар // Тураби,Алауханов Е. Жаза. 1. Жаза жәнеГальперин И.М. Наказание. Социальные функции, практикаЖұмағұлов Ш. Қылмыстық жазаның мәні менЖүнісов Б. Қазақстан Республикасы Қылмыстық құқығы1 Фейербах А. Метафизика нравов. –1 «Қарағанды облыстық соты» 2001 жылғы1 Права человека и судопроизводство. Собрание3
topreferat.com.kz
