Тоголок Молдо (Байымбет Абдыракман уулу). Реферат тоголок молдо кыргызча

Тоголок Молдо — өмүр баяны

Тоголок Молдонун өз аты Абдырахман уулу Байымбет. Акын Нарындын азыркы Ак-Талаа районуна караштуу Күрткө айылында 1860-жылы жайдын алгачкы күндөрү кедей дыйкандын үй-бүлөсүндө жарыкка келген. Байымбеттин атасы Абдрахман кыргыз ырларын мыкты билген, эл арасында ырдай калып жүргөн шыктуу адам болгон. 

Эл оозунда айтылып жүргөндөргө караганда, эртелеп сабатын жоюп, тамга таанып калган кара тору тоголок жүздүү Байымбетти айылдагы келин-кесектер Тоголок Молдо деп тергеп алышкан. Эл оозуна алынып, акын гана эмес "Манасты", "Семетей" менен "Сейтекти" айткан, аларды кагаз бетине түшүргөн чебер катары тарыхта калган аты да ушул Тоголок Молдо. 

Өз заманынын сабаттуу адамдарынын бири, Тоголок Молдону кыргыздын биринчи жазма акыны деп да аташат. Ал карапайым эл арасында агартуучулук иш алып барган алгачкы инсандардан. Сабаттуу болууну эңсеген акылы зирек, чыйрак бала кичине кезинде эле бир нерсе үйрөтөр деген үмүт менен айылдын молдосуна жалданып малайлык кылган… 

9 жашынан Байымбет айылдык молдодон бир аз сабат алып, андан соң айылдагы мусулмандар мектебинде окуган. 14 жашында атасы каза болуп калып, чоң атасынын бир тууганы Музоокенин багуусунда калат. Музооке ошол кезде атагы чыккан төкмө акын жана комузчу болгон. Тоголок Молдонун сөз чеберчилиги өрчүп калыптанышына, элдик чыгармаларга кызыгуусунун артышына Музоокенин таасири зор болгону айтпаса да түшүнүктүү болор. Бирок 4 жылдан кийин Музоокенин да көзү өтүп, алардын бүлөсү жокчулуктун айынан Жумгалга көчүп келип, жергиликтүү бир манапка малай болушат. Ал жерен да турмушу оңолбой койгондо, Чүй өрөөнүнө, Токмокко жакын жердеги Кара-Дөбө айылына энесинин туугандарына көчүп келишет. Ал жерде да Байымбет байларга малайлык кылып, билимин арттырсам деген үмүттө молдого да жалданат. Бирок молдо аны ишке салгандан башка эч көңүл бурбаган соң, болочок акын андан кетип, айылдын кичине балдарына тамга үйрөтөт. 

Чүй өрөөнүндө жашап жүрүп, Байымбет кыргыз менен казактын атактуу төкмө акындары менен таанышат. Ошол эле жылдары "Манас" айтууга да кызыгып, атактуу манасчы Тыныбектен таалим алат. Бул туурасында өзү мындай деп жазган:

Он сегиз жашка келгенде,

Акын болдум атанып.

“Манасты” бүт үйрөндүм,

Тыныбектен жат алып.

1880-жылы Кетмен-Төбөдө Тоголок Молдо өзүнүн атактуу замандашы Токтогул акынга жолугат. Ал эми Токтогул сүргүндөн кайтып келгенден кийин алар дайым катышта болот. Бир жагынан, эки акындын тең эл мүдөөсүн көздөп, калыстыкты жактаганы, бей-бечаралардын күнү туулуп, жаркын заман келер деген экөөнүн бирдей үмүтү да, экинчи жагынан, эки акындын чебер сөзгө болгон шыгы да себеп болгондур. 

Жогоруда айтылгандай, Тоголок Молдо жаш кезинен эле кичине балдарды тамгага үйрөтүп, эл агартуучук кылган. Ал өз чыгармаларында козгогон маселелер жаш муундарга тарбия берүү, ата-эненин байлыгына чиренүүчүлүктүн терс кесепеттери сыяктуу азыр да курчтугун жогото элек маселелерди чагылдырат. "Кемчонтой" (1900) атуу сатиралык чыгармасында ал атадан калган байлыгын бир күндө чачып, эч бир ишке эби жок "Ар кайсыны бир айтып, сөзү орой, оозу шок", энесине жылуу сөз айта албаган уулдун баяны аркылуу акын эмгекти, акыл-эстүүлүктү даңазалоо менен, эл арасында көнүмүш болуп калган айрым социалдык маселелерди да козгойт. Мисалы, калың алуу, кызды өз макулдугусуз турмушка берип, ошол алган калың, жеген тою үчүн өз кызынын жеке бактысын курмандыкка чалуу, азыркы замандагы материалдык байлыктан көз карандылык, оокатты адамдык баалуулуктардан жогору коюучулук, өң карамалык сыяктуу терс көрүнүштөрүнө үндөшүп кетет. Анан калса, акын бул чыгармада өзүнүн эбегейсиз чеберчилиги менен адамдын бардык терс жактарын жалгыз Кемчонтойдун бейнесине ыйгарып койгондой. Бекеринен бул каармандын аты жеке эмес, жалпы атка айланып, акылсыз, алды-артын карабаган, алаңгазар, орой кишилер эл ичинде кемчонтой аталып жүргөн жери жок. 

Оозумда эркин кебим бар,

Томояк кедей болсом да,

Ак пейил, адал элим бар деп Тоголок Молдо революцияга чейин карапайым элди коргоп, теңчилик, акыйкаттык көз караштары үчүн далай жолу бай-манаптардын куугунтугуна калган. Жер которуп, башка аймакка көчүүгө да аргасыз болгон. Октябрь революциясын Тогуз-Торонун Кол-Боор кыштагында тосуп, Токтогул сыяктуу эле жаңы замандын башталышын кубаныч менен кабыл алып, эл эркиндигин даңазалаган "Революция", "Эркиндик" аттуу поэмаларны жазган.

Бирок совет доору башталгандан кийин Тоголок Молдо куугунтук жеп, басмачылар аны өлтүрүүгө аракет жасашат. Үйүн кыйратып, аялын алып кетишет. Кайратынан жанбаган Тоголок Молдо алгачкылардан катарында колхозго мүчө болот. 1936—1938-жылдары өзү эл оозунан жазып алган оозеки чыгармаларды, этнографиялык жана тарыхый бир топ баалуу материалдарды республиканын Агартуу боюнча элдик коммисариатынын Илимий изилдөө институтуна өткөрүп берген. Анын арасында "Жаңыл Мырза", "Мендирман" сыяктуу дастандар, элдик уламыштар да бар. Өзү аткарган "Манас" үчилтигинин текстин да Тоголок Молдо өзү кагазга түшүрүп калтырган. Ал эпостун экинчи бөлүгү – "Семетейди" көп айтчу, азыркы кезде Кыргыз илимдер академиясында сакталуу жаткан акындын жазуусундагы 98 703 сап үчилтиктин 44 873 сап ыры да "Семетейге" арналган. 

1938-жылдан бери СССРдин Социал партиясынын мүчөсү болгон. 1939-жылы кыргыз искусствосунун жана адабиятынын Москвада өткөн биринчи декадасынын катышуучусу, "Ардак Белгиси" орденинин ээси.

Тоголок Молдо 1942-жылы 4-январда 82 жашында дүйнөдөн кайткан. Сөөгү мекени Күрткө айылында коюлган. 

Акындын алгачкы китеп түрүндө басылып чыккан "Насыят" аттуу чыгармасы 1925-жылы Москвада жарык көргөн. Көзү өткөнгө чейин дагы эки чыгармалар жыйнагы жана акындын аткаруусундагы "Семетейден" үзүндү ("Майдан" деген ат менен) жарык көргөн.

Акын балдар үчүн жомокторду, ырларды жазган. Санат-насыят ырлары да кыргыз элине мураска калган. Тоголок Молдо кыргыз тилиндеги алгачкы тамсилдердин автору. Ал "Каркыра менен түлкү" аттуу тамсилинде куу-арамза адамга туш болгон канчалык жанга зыян экени баяндалат ("Кайда болсо залимден, Залал көрөт ынагы"). 

Кээ бир чыгармалары мурдагы совет элдеринин айрым тилдерине которулган. 

Тоголок Молдонун айкели 1994-жылы Кыргызстанда жүгүртүүгө кирген улуттук акчанын жыйырма сомдук банкнотунда чагылдырылган.

Республиканын борбор калаасында акындын эстелиги орнотулуп, анын ысымы республиканын бир нече мектептерине, айыл-шаарлардын көчөлөрүнө ыйгарылган.

sputnik.kg

Тоголок Молдо (Байымбет Абдыракман уулу) — Кыргыз маданият борбору

(1860-жылы Ак-Талаа районундагы Куртка деген айылда туулган - 1942) - жазма акын жана манасчы.

Атасынан 14 жашында ажырап, андан кийин аталаш агасы Музооке ырчыны ээрчип, ошонун тарбиясында жүргөн. Кадимки Тыныбек жомокчунун ал жашаган айылга келип “Манас” айтышы жаш балага катуу таасир эткен. Кирпик ирмебей тикирейип карап отурган баланы кыраакы Тыныбек да байкап, өзү менен ала кеткен. Ага Тоголок Молдо деген ылакап атты берген да,дал ошол Тыныбек болгон. Кийинчерээк бүтүндөй кыргыз жергесин түрө кыдырып, ырчы-чоорчуларга кезигип тажрыйба алышы, анын дүйнөтаанымынын кеңейишине өбөлгө түзгөн. Ошондой эле сабаттуулугунун жыйынтыгы менен ал кыргыз адабияты эле эмес, чыгыш адабияты менен да жакындан тааныш болгон.

“Он сегиз жашка келгенде,Акын болдум атанып.“Манасты” бүт үйрөндүм,Тыныбектен жат алып”

– деген Тоголок Молдо санжыра-тарыхты да мыкты өздөштүрүп, Манастын тарыхый доорун тапканга да бир топ далалат кылган.

Баскан-турганын, уккан билгенин баарын кагазга түшүрүп жүргөн Тоголок Молдо анын баарын 1916-жылкы үркүндө жоготуп жиберген. Анан 1936-жылдан тартып кайра баштан киришкен. “Манастын” өз вариантын да ал өзү кагазга түшүргөн. Башка манасчылардай болуп түш көрүп айтып калуу жөнүндө Тоголок Молдо эскерген эмес.

Тоголок Молдо Ырамандын Ырчы уулунан тартып, өзү менен кошо жашаган замадаш манасчыларга чейинки Улуу жомоктун жүгүн көтөрүнүп, аны кесип кылып аркалаган манасчылардын 31ин ырга салып, санаттап кошкон. Мунун өзү да тарых үчүн зор табылга десек болот.

Низами, Навои, Фирдоуси, Хафиз, Абай сыяктуу чыгыштын улуу акындарынын чыгармалары менен жакшы тааныш болгон жана кыргыздын оозеки чыгармалары менен жана мифтик түшүнүк, ишенимдерден кабардар болот. Эл оозундагы «Шырдакбек», «Жаңыл Мырза», «Мендирман» сыяктуу дастандарды кагазга түшүрүп, азыркы Кыргыз Улуттук Илимдер Академиясына тапшырган. Ошондой эле эл кыдырып кыргыз тарыхын, санжыраларын жыйнап жазган.

Тоголок Молдо 1937-жылдан тартып 1941-жылга чейин Кыргыз Илимдер академиясына “Манас” үчилтигинен 98 703 сап ыр тапшырган. Анын ичинен “Семетей” 44 873 сап ырдан туруп, башка бөлүктөргө караганда толук жазылган десек болот. Ал эми “Манас” бөлүмүндөгү “Манастын ашы” сыяктуу эпизод башка манасчыларда кезикпегендиги менен айырмаланып турат (Чоюке өмүр уулу, Алмабек Тойчубек уулу, Ыбырайым Абдыракман уулу, Кубанычбек Алмабековду эске албаганда). Калганы Сагымбайдын варианты менен үндөш. Экөөнүн тең устаты Тыныбек болгондуктан аны мыйзам ченемдүү көрүнүш катары карасак болот.

Өз дооруунда сейрек кездешкен сабаттуу адамдардын бири, балдар адабияты үчүн кайталангыс чыгармаларды калтырган жазгыч акын, ошону менен эле бирге төкмө, манасчы Тоголок Молдо 1942-жылы өзү туулган Куртка айылында каза болгон.

Уикипедиядан алынды

Тоголок Молдо жана анын чыгармачылыгы тууралуу

Маданиятка маани берген Тоголок Молдо

Чыгармалары

ГҮЛДӨП АЛ

Кара күрмө шай кийип,Бойлогула, кыздар ай.Кадыр, көңүл бар чактаОйногула, кыздар ай.Кайрылып келбейт өмүрүң,Ойлогула кыздар ай.Ойной албай, күлө албай,Ойногонду биле албай,Кайран жашты картайтып,Койбогула, кыздар ай!

Кызыл күрмө шай кийип,Бойлогула кыздар ай.Кызуу көңүл бар чактаОйногула, кыздар ай.Кылчайып келбейт өмүрүң,Ойлогула, кыздар ай.Ойной албай, күлө албай,Кызык күнүң өткөрүп,Койбогула, кыздар ай!

Кайран өмүр барында,Балалыктын чагында,Гүлкайырдай гүлдөп ал,Күлгүн жашың барында.Карылык кууп жеткен соң,Кайран өмүр өткөн соң,Кара чым басып денеңди,Каларсың жердин алдында.

ТЕРМЕЭң эле жыргал эмеспи,Дүйнөдөн жыргап өтүүгө.Эсиң болсо, жигиттер,Капа кылып тилдебей,Кайрыла жүр жетимге.Өтүп кеткен ишиңдинАртынан бекер өкүнбө.Көтөрүлүп, көп сүйлөп,Учураба кесирге.

Курчтугуңду майтарып,Таш чапкандай кетилбе.Ар ким ойлойт жакшылык,Талаптуу ишке жетүүгө.Тамаша кылба жыртандап,Эри өлгөн аял жесирге.

Уяты бар адамдынНуру болот бетинде.Алдап айтса бир бузук,Алдоосуна эсирбе.Кайраттуу болоор жигиттинОту болот көзүндө.Айткан кебин орундап,Туругу болот сөзүндө.Өлөндүү жерде саз болот,Өлчөмү менен дайрагаӨрдөк менен каз конот.Өткүрө сүйлөп, көп айтсаң,Өлгөнчө кектеп, унутпай,Өз тууганың кас болот.Ушакчы болгон жигиттинУрматы болбойт эллине.

Уурдап кепти ташыганУяты чыгат бетине.«Ушундай шүмшүк болчу» - деп,Жолотпойт элдин четине.Туура сүйлөп, түз жүрсөң,Кадырың болот калкыңа,Жайдары жигит болчу деп,Ыракмат айтат артыңа.Кыялың, оюң түз болсо,Кыргыз эмес, кытай даЖетет го, балдар, баркыңа.

Одоно сүйлөп, кеп айткан,Обу жок адам көп болот.Орунсуз жерге көп кирипУшунча журтка кеп болот.Туура жүрбөй, кыйшаңдап,Туугандан алыс чет болот.Сыртыңдан түзөп кеп айтып,Душманга сырың алдырбайт.Жакшы көрүп жолдошунЖамандык ишке бардырбайт

Азамат болсоң, жигиттер,Туура сүйлө кебиңди.Ары жок ишке барганча,Артык көр андан өлүмдү.Пейли бузук кишигеИчки сырың айтпагын.Алты саның соо болсо,Бекер карап жатпагын.Атаң жаман болсо да,Акылын ойго сактагын

Көтөрүлүп, көп сүйлөп,Болбос ишке күлбөгүн.Алган жарың жаш болсо,Акырын айтып, үндөнгүн.Акылың жетсе ар ишке,Билип туруп сүйлөгүн.Каласың, балдар, зыянга,Жолдош кылсаң нааданды,Арамдык менен азгырып,Бузуп коёт санааңды.

Айыктырбай ырбатат,Болор-болбос жараңды.Келтирбегин жаныңа,Кесири тийчү арамды.Бөөшсүнүп сыртыңданБайкап жүрөт чамаңды.Андай бузук адамдарАгаинден жат кылып,Ачып коёт араңдыКөз карашы бузулуп,Түзүк айтпайт саламды.Үйүп коёт башыңаПайдасы жок залалды.

Сөз айтсаң жооп бербеген -Арамдыктын белгиси.Орой болсоң таркылдап, -Наадандыктын белгиси.Ынтымагың болбосо,Жеңе албайт жоону бир адам.Каптаган душман ала албайт,Тилектеш болсо миң адам.

Көптүк кылба жалгызга,Көп тийбеген байкушка.Чоңдук кылба жалгызга,Чоң сүйлөбө байкушка.Колдон келсе, тартынбай,Кайрылгыла карыпка.Карыптын тиет пайдасы,Чыгарсаң, балдар, жарыкка.

Акылы жок боз балаУурулукка айланат.Туура жолго түз жүрбөй,Арамдык ишке жалданат.Арамдык кылган кишининАягы жипсиз байланат,Кармалган ууру ушул деп,Кара малча айдалат.

Арамза жигит, бузуктун,Алдоосуна кирбегин.Ал бузуктар көрө албайт,Ак май чайнап жүргөнүң.Далай түркүн адам бар,Тамаша кепти сүйбөгөн.Жамандык жасап ичиненЖакшылык ишке күлбөгөн.Ала көөдөн андайларАдамдын жайын билбеген.Жаман адам көпкөндө,Жакшыны көзгө илбеген

ҮЛГҮ ЫРЛАРДайранын көркү - кемеде,Баланын көркү - энеде.Акыл айтсаң тыңшабай,Акмактын көркү - жемеде.Бычактын көркү - кынында,Жылкынын сыны - кулунда.Азамат болсоң, эр жигит,Ардактуу иштен корунба

Сакалдын көркү чалда бар,Сулуунун көркү калда бар.Суктанып жүрбөй ар кимгеСүйгөнүңдү тандап ал.

Түн менен жойлой басканда,Түлкүлөр түшөт капканга.Түн экен деп, эр жигит,Максатыңдан жазганба.

Жаман адам белгиси -Өз камы үчүн жүгүрөт.Жакшы адам белгиси -Эл камы үчүн күйүнөт.

Ынтымак болсо калкыңда,Душманыңдан тартынба.Айбаты бар жигиттинАтагы калат артында.Күжүрмөн эрдин күчү өтөтКүмүш менен алтынга.Күчүң барда, эр жигит,Күмүш өңдүү жалтылда.

Эшендин көөнү - зикирде,Уруунун көөнү - пикирде.Орозодо молдолорОпулдашат битирге.

Сопунун көөнү - азанда,Соргоктун көөнү - казанда.Чын болсо да жан кечтиЧыдай берет касамга.

ЧАЛГА БЕРГЕН КЫЗДЫН АРМАНЫАлтымыш бутун аксатканЧалга кетип баратам,Атам сатып башымды,Малга кетип баратам.Башы кара, буту айры,Чалга кетип баратам.Пайдасы жок жанымаЖанга кетип баратам.Жетимиш жерге киргизген,Чалга кетип баратам.Жээктен тышка сүлгөнЖанга кетип баратам.Өз башыма ээ болбой,Малга кетип баратам.Пайдасы жок башымаЧалга кетип баратам

Убалга атам карабай,«Балам» деп мени санабай.Кудурет мени кыз кылды,Куураган чалга туш кылды

Бузулсун соккон дубалың,Болбосун асый кунаның.Боздотуп чалга жөнөткөнАтама жетсин убалым

Алты байса дубалың,Ат болбосун кунаның.Ак сакал чалга кыз берген,Атама жетсин убалым

Баласын сатып мал алып,Атамдын күнү мал менен.Канткенде өсөт көңүлүм,Какайган какбаш чал менен

Ашыктуу жилик эт жесем,Арманым калбайт ал менен.Алтымыш күнү ойносом,Ойнум канбайт чал менен

ЧЫНДЫКБайымбеттин казалы,Байыт кылып жазалы.Жегичтерге убал жок,Тенгеге ооду назары.Чыгым алды чыңыртып,Бай-болуштун тажаалы.Зулумдар бизге бек болду,Эл ичинде көп болду.Жесир, жетим дебестен,Баса калып жеп койду.Карыз деп алса болуштар,«Ана, мына» деп койду.Сөз чыгарбайт кедейден,Старчындар дерейген.Болбос ишке асылган,Болушу бар килейген.Рамат деп саттырып,Жалгыз уюн баш кылып,Жеп алгандар көбөйдү,Тамагына аш кылып.Бузуктун уулу чоң болду,Букара журту кор болду.Жайы-кышы жабыркап,Малай байкуш шордолду.Бул заманда не карып?Ак матадан бөз карып,Адилетсиз бийлердин,Алдына келген сөз карып.Сөзү үжөт болбогон,Учан теңиз эл карып,Букарадан кайраттуу,Сөзү өтпөгөн эр карып,Кызыл-Таздан таяк жеп,Кыйноо тартып мен карып.

"Элбилге" блогунан алынды

ДЫЙКАНДЫН АЯЛЫНЫН КОШОГУДыйканымды өлтүрдү,Баласы мендей какшасын.Башыма жабыр келтирди,Эч кылмышы жок эле.Дыйканымды күнөөлөп,Жайлаптыр датка өлтүрүп,Жалпы журтка күбөлөп,Багымды датка байлады.

Мээнгетим бекер сайлады.Карабет жесир калган соң,Капасын айтып сайрады.Тикирейип көп ыйлап,Тилин Тишке кайрады.Асылым дыйкан арстаным,Талыкпай ташка басканым.Кара жолтой какшаалга,Жок эле менин жазганым.

Арманын айтып ар качан,Алганы дартын козгосун.Казы-мупту жолумдан,Каршы чыгып тозбосун.

Какшаал казы залимдин,Кара кийип катыны,Тукуму тарап тоз болсун.Уугу сынып кыйрасын,Уулу мендей ыйласын.Керегеси кыйрасын,Келини мендей ыйласын.Түндүгү сынып кыйрасын,Тууганы мендей ыйласын!

“Акыйкатчы” (“Кыргыз гезиттер айылы”), №4, 2010-ж.

ЭШЕК МЕНЕН БУЛБУЛ(тамсил)Канаттуу куштар,Төрт аяктуу жаныбарларБир күнү мажилис1 курду,Булбулдун сайраганын сынап,Эшек калыс болуп карап турду.

Күүгүм кирип, күн баткан,Түндөн баштап сайрады.Так он эки санагы,Айдан баштап сайрады.Саратан салкын шамалдуу,Жайдан баштап сайрады.Асман ачык күн булут,Тумандан козгоп сайрады.Кепил болуп теминген,Улардан козгоп сайрады.Чалкыган көлдөн жай алган,Куулардан козгоп сайрады.Тоют кылган аккууну,Тынардан козгоп сайрады.Жер жайнаган төрт түлүк,Малдан козгоп сайрады.Карагай, кайың, байтерек,Талдан козгоп сайрады.Жер жүзүндө ар түрдүү,Жандан козгоп сайрады.

Кызыл, жашыл гүл аскан,Чөптөн козгоп сайрады.Көңкү тамам2 жыйылган,Көптөн козгоп сайрады.Келишимдүү ар түрлүү,Кептен козгоп сайрады.Тирөөчү жок токтолгон,Көктөн козгоп сайрады.Жер зилденген жазында,Амалдан козгоп сайрады.Жайга салкын келтирген,Шамалдан козгоп сайрады.Жакшы менен аралаш,Жамандан козгоп сайрады.Башынан өткөн ар түрдүү,Замандан козгоп сайрады.Кызыл жашыл байчечек,Гүлдөн козгоп сайрады.Черин жазган муңдуунунТилден козгоп сайрады.Айбанаттын эң чоңуПилден козгоп сайрады.Учуп жүргөн ар түрлүү,Куштан козгоп сайрады.Татты кылган супсакты,Туздан козтоп сайрады.Жакын кылган алысты,Кыздан козгоп сайрады.Акча үчүн уктабас,Эшенден козгоп ырдады.Мажилиста сайраганЧеченден козгоп ырдады.Көпкө тийген пайдасы.Көсөмдөн козгоп ырдады.Көп ооруган талыкшып,Кеселден козгоп ырдады.Беш жашка чейин баспаган,Жан-жаныбар укпаган,Неченден козгоп сайрады.Асмандагы дууланганЖерге түшсө нурланган,Жамгыр жаап көк чыккан,Булуттан козгоп сайрады.Тайпа-тайпа1 ар түрлүү,Улуттан козгоп сайрады.Акын булбул чечендин,Айтпаган сөзү калбады.Булбулдун сайраганын,Сайроодон талбаганынУккан мажилис:Баракелде, булбул!Калың журттунУйкусун ачып,Кумарын жазып,Сайрадың дешти:–Кана айтчы эшек!Сага келди кезек–Деп ага сөз беришти.–Ырас булбул жакшы сайрады,Айтпаганы калбады.Чынын айтсам бирок,Үнү короздукуна окшогон жок.Менин тилимди алса,Короздон өнөр үйрөнүү үчүн,Дагы бир жыл окууга барса,Болор эле–деди эшек.Анда көпчүлүк мындай дешет:–Ээ, макоо, бубул эшек эмес,Эшектей кесеп эмес,Сенин бул айтканыңБизге эсеп эмес!–Деп, көпчүлүк наалат айтып калды,Эшекти айдап жолго салды.

kmb3.kloop.asia

Тоголок Молдо: биография и фото

Тоголок Молдо (настоящее имя - Байымбет Абдырахманов) - знаменитый киргизский акын и знаток фольклора. Он прославился исполнением эпоса «Манас» и других национальных сказаний. Также он известен как автор множества литературных произведений в стихах. О его судьбе и творчестве вы узнаете из этой статьи.

Трудное детство

Тоголок Молдо появился на свет в селении Куртка. Сейчас это Нарынская область Республики Киргизия. Мальчик рос в небогатой семье крестьянина. Отец будущей знаменитости увлекался народным творчеством. Он считался знатоком киргизской поэзии и нередко выступал перед соотечественниками с песнями и стихотворными преданиями. Эти представления пользовались большим успехом у публики.

В возрасте 9 лет Байымбет отправился на обучение к мулле. Затем он начал посещать местную мусульманскую школу. В 14 лет спокойная жизнь мальчика была нарушена печальным событием - он потерял отца. Сначала его взял на воспитание близкий родственник – Музооке – известный акын и комузист. Через четыре года умер и этот добрый человек. Его семья оказалась в крайне бедственном положении. Чтобы свести концы с концами, им пришлось перебраться в Джамбал и батрачить на местного бая. Однако лучше от этого жить никто не стал. Далее будущий поэт вместе с родственниками отправился на родину мамы - в село Кара-Добе в окрестностях города Токмака (Чуйская долина). Здесь парень нанялся на работу к местному мулле. Страстная тяга к знаниям заставляла его читать книги и обращаться к своему нанимателю с расспросами. Но мулла не захотел просвещать работника. Тогда Тоголок поссорился с ним и вернулся на родину.

Становление в творчестве

Какой жизненный путь прошел Тоголок Молдо? Омур баяны (то есть его биография) включает в себя множество ярких событий. В поисках дела всей своей жизни акын перепробовал разные виды деятельности. Он был лекарем, учил грамоте местных ребятишек, увлекся литературой и политикой. Еще, обитая в Чуйской долине, будущий поэт познакомился с казахскими и киргизскими акынами. У них он научился мастерству пересказа эпоса и важным сказительским приемам. Парень много читал, занимался самообразованием. Он изучил творчество величайших поэтов прошлого - Абая, Хафиза, Фирдоуси, Навои, Низами. В 1987 году он вернулся в родное село и с новой силой принялся за работу. За свою запоминающуюся внешность и выдающиеся способности он получил прозвище Тоголок Молдо (кругляк). Оно связано с тем, что у парня было крепкое телосложение и невысокий рост. Кроме того, за тягу к знаниям современники называли его «умником». Прозвище настолько подходило будущей знаменитости, что он сделал его своим псевдонимом.

Демократические настроения

Еще в 1880 году поэт подружился с Токтогулом Сатылгановым – акыном-демократом. Этот политический деятель сильно повлиял на нашего героя. У друзей сложился очень тесный творческий союз. Под воздействием демократических веяний акын пишет талантливые сатирические стихи. В них обличает подлую натуру богачей Тоголок Молдо. «Кемчонтой», «Бабырканы» - типичные произведения в данной области. Они стали визитной карточкой знаменитого поэта. Также широко известна поэма «Сказание о водяных и наземных птицах». В ней автор в аллегорической форме раскрывает противоречия между бедными и богатыми слоями населения. При этом его симпатии целиком и полностью остаются на стороне простого народа. Он сам выходец из крестьян и прекрасно понимает их надежды и чаянья.

Борьба за свободу

До революции Тоголок Молдо не раз подвергался преследованиям со стороны властей. В 1916 году он был вынужден покинуть родные края из-за травли баев и манапов. Акын поселился в аиле Кол-Боор, где его и застал Октябрьский переворот 2017 года. Воодушевленный Байымбет стал глашатаем революции. Он создал поэмы, больше похожие на хвалебные оды – «Революция» и «Свобода».

Судьба акына достойна масштабной экранизации. В Киргизии складывались сложные отношения с Советской властью. В начале 1920-х годов антидемократические настроения усилились. Талантливому акыну пришлось пережить несколько покушений. Его дом дважды полностью разоряли басмачи. В один из самых черных для поэта дней бандиты увели его жену. Однако Байымбет не сдается. Он продолжает свою работу. В 1923 году он возвращается в селение Куртка и одним из первых вступает в колхоз. До конца жизни поэт неуклонно отстаивает свои политические взгляды. Он умер в 1942 году, 4 января, и похоронен в родном селении.

Творческие достижения

Стал подлинным новатором в своей стране Тоголок Молдо. Ырлары (стихотворения) этого поэта впитали в себя два мощных культурных источника: киргизского фольклора и передовой письменной литературы Востока. Акын стал рупором простого трудового народа. Он вещал об их проблемах, призывал бороться с несправедливостью, зарабатывать на жизнь честным и упорным трудом.

В юности Молдо увлекался любовной лирикой. Причем в стихах он призывал юных дев бороться со своим бесправным положением. Этому посвящены его лучшие стихи и поэмы - «Урпюкан», «Черноглазая», «Толгонай»… Особое место в творчестве поэта занимают национальные плачи и причитания – арманы. Обычно в скорбных воспоминаниях об усопшем раскрывались его трудолюбие, чистота и недюжинная сила. Писатель облагородил многие фольклорные сюжеты - «Телибай Тентек», «Бабыркан» и т. д. Установление Советской власти вдохновило его на создание масштабных поэм – «Революция», «Наставления беднякам». Последнее творение считается одним из первых художественных произведений киргизской литературы. Оно было издано в 1925 году в Москве. В трудные дни ВОВ акын воодушевлял соотечественников на победу – «Мы готовы», «Мы победим». Тоголок Молдо взял на себя смелость и записал вторую часть национального эпоса под названием «Семетей». Его считают создателем первых киргизских басен. Кроме того, ученый-этнографист собрал большое количество легенд, пословиц и поговорок.

Память

Юбилеи со дня рождения и смерти великого акына широко празднуются в Киргизии. В столице республики – Бишкеке - ему установлен памятник. Он находится в парке, который носит имя знаменитого акына. Композиция представляет собой каменный бюст из цельного розового гранита. Он установлен в 1963 году в честь столетия со дня рождения знаменитости.

Имя легендарного поэта носят школы, лицеи и площади. Улица Тоголок Молдо – одна из центральных в любом крупном городе республики.

Заключение

Соотечественники трепетно относятся к своему национальному герою. Портрет народного акына можно найти на денежной купюре – 20 киргизских сомах. А ул. Тоголок Молдо – одна из самых чистых и ухоженных в столице. Здесь много зелени, красивых старинных зданий, уютных кафе и ресторанов.

Творческие достижения великого поэта останутся в памяти людей еще на долгие годы. Он запомнился потомкам как талантливый стихотворец и непримиримый борец с несправедливостью.

fb.ru

Акын-письменник Тоголок Молдо ( Байымбет Абдрахманов)

С 9 лет Байымбет обучался грамоте у местного муллы. В 14 лет, лишившись отца, воспитывался у брата деда — Музооке, известного в то время акына и комузиста. Через 4 года умер и Музооке, и их семья, оказавшись в бедственном положении, вынуждена была переселиться в Джумгал и наняться в батраки к местному манапу. Однако и здесь их положение не улучшилось, и они перебрались в Чуйскую долину к родственникам матери в с. Кара-Добе близ г. Токмака. Здесь Байымбет батрачит на местных баев.

Страстная тяга к знаниям вынудила Байымбета наняться в батраки к местному мулле. Однако мулла не очень заботился об его обучении, и он, поссорившись с ним, уходит. Работает лекарем, учит грамоте детей. Живя в Чуйской долине, Байымбет знакомится с известными киргизскими и казахскими певцами-импровизаторами, читает книги Низами, Навои, Фирдоуси, Хафиза, Абая и др. В эти годы он выучился мастерству пересказа эпоса «Манас» от знаменитого сказителя-манасчи Тыныбека.

В 1887 г. Байымбет возвращается в родное село Куртка и с новой силой отдается творческой работе. За свою приметную внешность—он был коренаст и плотен (кругляк) и- за умение читать и писать акына прозвали «Тоголок Молдо». Впоследствии это прозвище стало его постоянным псевдонимом.

В 1880 г. Тоголок Молдо встречается в Кстмень-Тюбе со своим знаменитым современником акыном-демократом Токтогулом Сатыл- гановым. После возвращения Токтогула из ссылки между ними устанавливается постоянная связь.В дореволюционное время Тоголок Молдо за свои демократические взгляды и выступления в защиту простого народа неоднократно подвергался преследованиям со стороны баев и манапов.

В 1916 г. из-за травли со стороны манапов он был вынужден покинуть родные места и переселиться в аил Кол-Боор нынешнего Тогуз-Тороуского района. Там он встречает Октябрьскую революцию, становится ее глашатаем, активно участвует в установлении Советской власти в родном крае. В начале 20-х гг. озлобленные враги Советской власти пытаются убить акына, басмачи дважды разоряют его дом, увозят жену. В 1923 г. он вновь возвращается в родное село Куртка, одним из первых вступает в колхоз. В 1936—1938 гг. он сдал в фонд НИИ при Наркомпросе республики огромное количество ценных материалов по этнографии, истории и фольклору киргизов.

Слагать стихи и записывать их Тоголок Молдо начал с 14 лет. Его многогранное творчество питали живительные соки двух могучих источников: киргизского фольклора и передовой прогрессивной дореволюционной письменной литературы Востока, издававшейся на татарском и казахском языках. Преломив это в своем творчестве Тоголок Молдо стал подлинным новатором в киргизской поэзии.Дореволюционное творчество Тоголока Молдо характеризуется реалистическим отражением тяжелого рабского положения простого народа, выражением его чаяний и надежд, призывом к стремлению осуществить свои светлые мечты.

В юношеские годы акын создал ряд произведений о любви. В стихотворениях «Черноглазая», «Толгонай», «Посвящение джигита девушке», «Посвящение девушки джигиту» и поэме «Урпюкан» он призывает киргизских девушек не соглашаться безропотно со своей бесправной долей, противостоять негативным сторонам патриархальных традиций, отстаивать свои права на любовь, свое социальное положение.Особое место в творчестве Тоголока Молдо занимают плачи- причитания — кошоки и плачи-жалобы — арманы. В оригинальной и в то же время традиционной форме причитания по умершему раскрываются мастерство и искусность народных умельцев, воспевается их созидательный труд. Примером таких произведений являются «Плач-причитання жены дехканина», «Плач-причитания жены кузнеца». В «Плаче-жалобе девушки, выданной замуж за мальчика», «Плаче-жалобе девушки, выданной замуж за старца», «Плаче девушки, отданной в рабство за долги» акын негодует по поводу кабального бесправного положения девушки-киргизки, яростно обличает старые патриархальные порядки.

Им создан ряд произведений на фольклорные сюжеты: «Старик со старухой», «Бабыркан», «Телибай Тентек» и др., в которых он разоблачает господствующие классы, держащие в страшной темноте народ, призывает его к просвещению. В сатирических стихах и поэмах «Проделки ходжи», «Овца в чалме», «Плач Чачы», «Недотепа» он обличает представителей господствующего класса в тунеядстве, алчности и тупости, а в поэмах «Сказание о водных и наземных птицах», «Сказание о птицах» и др. в аллегорической форме изображает социальные противоречия того общества.

Тоголок Молдо является основателем жанра басни в киргизской литературе. Приход Советской власти на киргизскую землю, свобода, обретенная его народом, вдохновили акына на создание множества стихотворений, которые в рукописном виде были распространены среди народа. Это поэмы «Ре-волюция» (1918 г.), «Свобода» (1919—1923 гг.), «Наставление» (1925 г.), «Наставление беднякам» и др.В годы Великой Отечественной войны его песни «Мы готовы» (1941 г.), «Мы победим» (1941 г.) и др. призывали советский народ на борьбу с врагом.

Знаток киргизского фольклора Тоголок Молдо известен и как исполнитель эпоса «Манас». Впоследствии он записал вторую часть трилогии — «Семетей». Им записаны образцы вариантов киргизских эпосов «Шырдакбек», «Джаныл-Мырза», «Мендирман». Он собрал большое количество различных преданий, легенд, пословиц, поговорок.Произведения Тоголока Молдо стали издаваться с 1925 г.

Первым изданием акына явилась поэма «Насыят» («Наставление»), вышедшая в Москве в 1925 г. Еще два прижизненных издания акына выпущены в 1939 г. Все произведения творческого наследия выдающегося акына-письменника изданы и переиздаются на родном и русском языках. Некоторые из них переведены на многие языки народов СССР.

Тоголок Молдо — участник первой декады киргизского искусства и литературы в Москве (1939 г.).Широко отмечались общественностью республики 80-летие и 100-летие со дня рождения великого акына.Член СП СССР с 1938 г.Награжден орденом «Знак Почета».

В столице республики установлен памятник Тоголоку Молдо. Его имя присвоено селам, школам, колхозам и совхозам, улицам городоз республики.

ОТДЕЛЬНЫЕ ИЗДАНИЯ

на киргизском языке:Насыят. Поэма. —М.: СССР Калктарынын Борбор басма мекемеси, 1925. —23 б. Наставление.Балдар жомоктору. —Ф.: Кыргызмамбас, 1939. —92 б. Детские сказки.Жер жана анын балдары. — Ф.: Кыргызмамбас, 1939. — 16 б. Земля и ее дети.Жыйнак. —Ф.: Кыргызмамбас, 1944. —262 б. Сборник.Тандалган ырлар. — Ф.: Кыргызмамбас, 1951. —250 б. Избранные стихи.Жер жана анын балдары. — Ф.: Кыргызмамбас, 1952. —60 б. Земля и ее дети.Эркиндик: Ырлар жана поэмалар. — Ф.: Кыргызмамбас, 1953. — 96 б. Свобода.Чыгармалар: 1-т. —Ф.: Кыргызмамбас, 1954. —276 б. Сочинения.Чыгармалар: 2-т. — Ф.: Кыргызмамбас, 1955. —204 б. Сочинения.Балдар ыры. — Ф.: Кыргызокуупедмамбас, 1958. — 108 б. Детские стихи.Тандалган чыгармалар. — Ф.: Кыргызокуупедмамбас, 1960. — 192 б. Избранные произведения.Чыгармалар. —Ф.: Кыргызмамбас, 1960. —322 б. Сочинения.Абышка-кемпирдин кемечу. — Ф.: Кыргызокуупедмамбас, 1961. — 20 б. Колобок старухи и старика.Жер жана анын балдары. — Ф.: Мсктеп, 1964. — 24 б. Земля и ее дети.Куштардын ацгемеси: Поэма. — Ф.: Мектеп, 1970. —22 б. Рассказы о пернатых.Чыгармалар: 1—2-т. — Ф.: Кыргызстан, 1970. —343 б. Сочинения.Беру менен тулку: Тамсилдер. —Ф.: Мектеп, 1971. —28 б. Волк и лиса.Канаттуулар. — Ф.: Мектеп, 1973. —24 б. Птицы.Абышка-кемпирдин кемвчу: Жомок. —Ф.: Мектеп, 1974. 19 б. Колобок старухи и старика.Балдарга: Ырлар, тамсилдер, поэмалар. — Ф.: Мектеп, 1976. — 66 б. Детям.Бедененун тулкуну алдаганы: Жомок. — Ф.: Мектеп, 1977. —9 6. Как перепелка обманула лису.Куштардын ацгемеси: Ырлар, тамсилдер, поэмалар. — Ф.: Мектеп, 1978. —92 б. Беседа птиц.Беру менен тулку: Тамсилдер. —Ф.: Мектеп, 1979. — 16 б. Волк и лиса.Адам мунезу: Ырлар, тамсилдер, поэмалар. —Ф.: Мектеп, 1980. --72 б. Характеры людей.Беру менен тулку: Тамсилдер. —Ф.: Мектеп, 1981. — 10 б. Волк и лиса.Ала-Too: Поэмалар. —Ф.: Мектеп, 1982. —48 б.Абышка-кемпирдин кемвчу: Жомок. — Ф.: Мектеп, 1984. — 19 б. Колобок.Ала-Too: Поэмалар. — Ф.: Мектеп, 1984. — 48 б.Насыят: Ырлар, тамсилдер, поэмалар, жомоктор. — Ф.: Кыргыз¬стан, 1985. — 216 б. Назидание.Беру менен тулку: Тамсилдер. —Ф.: Мектеп, 1986. — 14 б. Волк и лиса.на русском языке:Избранные стихи. —М.: Госкомиздат, 1958. — 190 с.Дорогой песен: Стихи. —М.: Мол. гвардия. 1960. — 143 с.Волк и лиса. —Ф.: Мектеп, 1972. —28 с.Волк и лиса. — Ф.: Мектеп, 1973. — 30 с.Сказка о птицах. — Ф.: Мектеп, 1973. — 24 с.Колобок. Сказка. —Ф.: Мектеп, 1975. —24 с.Волк и лиса: Басни. —Ф.: Мектеп, 1986. — 14 с.

Понравилась статья? Поделиться с друзьями:

www.open.kg

Сайт о писателях и поэтах Кыргызстана

Тоголок Молдо (ВАЙЫМБЕТ АБДРАХМАНОВ)

17. 06. 1860—4. 01. 1942 гг.

Акын-письменник Тоголок Молдо родился  в  местности Куртка (ныне — Ак-Талинский район Нарынской области)  в семье крестьянина. Отец будущего акына, Абдрахман, был знатоком киргизской лиркки и нередко выступал с песнями среди народа. С 9 лет Байымбет обучался грамоте у местного муллы. В  14 лет, лишившись отца, воспитывался у брата деда — Музооке, известного в то время акына и комузиста. Через 4 года умер и Музооке, и их семья, оказавшнсь  в  бедственном  положении, вынуждена  была  переселиться в  Джумгал  и  наняться  в  батраки к  местному  манапу.  Однако  и здесь их положение не улучшилось, и они перебрались в Чуйскую долину к родственникам матери в  с. Кара-Добе близ г.  Токмака. Здесь Байымбет батрачит на местных баев. Страстная тяга к знаниям вынудила Байымбета наняться в батраки к местному мулле. Однако мулла не очень заботился об его обучении, и он, поссорившись с ним, уходит.  Работает лекарем, учит грамоте детей. Живя в Чуйской долине, Байымбет знакомится с известными киргизскими и казахскими певцамиимпровизаторами, читает книги Низами, Навои,  Фирдоуси, Хафиза, Абая и др. В эти годы  он выучился  мастерству пересказа эпоса «Манас» от знаменитого сказителя-манасчи Тыныбека. В 1887 г. Байымбет возвращается в родное село Куртка и с новой силой отдается творческой работе. За свою приметную внешность — он был коренаст и плотен (кругляк) и за умение читать и писать акына прозвали «Тоголок Молдо». Впоследствии это прозвище стало его постоянным псевдонимом. В 1880 г. Тоголок Молдо встречается в Кетмень-Тюбе со своим знгменитым современником акыномдемократом Токтогулом Сатылгановым. После возвращения Токтогула из ссылки между ними устаназливается постоянная связь. В дореволюционное время Тоголок Молдо за свои демократические взгляды и выступления в защиту простого народа неоднократно подвергался преследованиям со стороны баев и манапов. В 1916 г. изза травли со стороны манапов он был вынужден покшгуть родные места и переселиться в аил Кол-Боор нынешнего Тогуз-Тороуского района. Там он встречает Октябрьскую революцик>, становится ее глашатаем, активно участвует в установлении Советской власти в родном крае. В начале 20-х гг. озлобленные враги Советской власти пытаются убить акына, басмачи дважды разоряют его дом, увозят жену. В 1923 г. он вновь возвращается в родное село Куртка, одним из первых вступает в колхоз. В 1936—1938 гг. он сдал в фонд НИИ при Наркомпросе республики огромное количество ценных материалов по зтнографии, истории и фольклору киргизов. Слагать стихи и записывать их Тоголок Молдо начал с 14 лет. Его многогранное творчсство питали живительные соки двух могучих источников: киргизского фольклора и передовой прогрессивной дореволюционной письменной литературы Востока, издававшейся на татарском и казахском языках. Преломив это в своем творчестве Тоголок Молдо стал подлинным новатором в киргизской поэзии. Дореволюционное творчество Тоголока Молдо характеризуется реалистическим отражением тяжелого рабского положения простою народа, выражением его чаяний и надежд, призывом к стремлению осуществить свои светлые мечты. В юношеские годы акын создал ряд произведений о любви. В стихотворениях «Черноглазая», «Толгонай», «Посвящение джигита девушке», «Посвящение девушки джигиту» и поэме «Урпюкан» он призывает киргизских девушек не соглашаться безропотно со своей бесправной долей, противостоять негативным сторонам патриархальных традиций, отстаивать свои права на любовь, свое социальное положение. Особое место в творчестве Тоголока Молдо занимают плачипричитания — кошоки и плачижалобы — арманы. В оригинальной и в то же время традиционной форме причитания по умершему раскрываются мастерство и искусность народных умельцев, воспевается их созидательный труд. Примером таких произведений являются «Плачпричитания жены дехканина», «Плачпричитания жены кузнеца». В «Плачежалобе девушки, выданной замуж за мальчика», «Плачежалобе девушки, выданной замуж за старца», «Плаче девушки, отданной в рабство за долги» акын негодует по поводу кабального бесправного положения девушкикиргизки, яростно обличает старые патриархальные порядки. Им создан ряд произведений на фольклорные сюжеты: «Старик со старухой», «Бабыркан», «Телибай Тентек» и др., в которых он разоблачает господствующие классы, держащие в страшной темноте народ, призывает его к просвещению.   В   сатирических   стихах   и   поэмах   «Проделки   ходжи», «Овца в чалме», «Плач Чачы», «Недотепа» он обличает представителей господствующего класса в тунеядстве, алчности и тупости, а в поэмах «Сказание о водных и наземных птицах», «Сказание о птицах» и др. в аллегорической форме изображает социальные противоречия того общества. Тоголок Молдо является основателем жанра басни в киргизской литературе. Приход Советской власти на киргизскую землю, свобода, обретенная его народом, вдохновили акына на создание множества стихотвореннй, которые в рукописном виде были распространены среди народа. Это поэмы «Революция» (1918 г.), «Свобода» (1919—1923 гг.), «Наставление» (1925 г.), «Наставление беднякам» и др. В годы Великой Отечественной войны его песни «Мы готовы» (1941 г.), «Мы победим» (1941 г.) и др. призывали советский народ на борьбу с врагом. Знаток киргизского фольклора Тоголок Молдо известен и как исполнитель эпоса «Манас». Впоследствии он записал вторую часть трилогии — «Семетей». Им записаны образцы вариантов киргизских эпосов «Шырдакбек», «Джаныл-Мырза», «Мендирман». Он собрал большое  количество   различных   преданий,  легенд,  пословиц,  поговорок. Произведения Тоголоха Молдо стали издаваться с 1925 г. Первым изданием акына явилась поэма «Насыят» («Наставление»), вышедшая в Москве в 1925 г. Еще два прижизненных издания акына выпущены в 1939 г. Все произведения творческого наследия выдающегося акынаписьменника изданы и переиздаются на родном и русском языках. Некоторые из них переведены на многие языки народов СССР. Тоголок Молдо — участник первой декады киргизского искусства и литературы в Москве (1939 г.). Широко   отмечались   общественностью   республики   80летие   и !00летие со дня рождения великого акына. Член СП СССР с 1938 г. Награжден орденом «Знак Почета». В столице республики установлен памятник Тоголоку Молдо. Его имя присвоено селам, школам, колхозам и совхозам, улицам городов республики.

ОТДЕЛЬНЫЕ ИЗДАНИЯ на   киргизском   языке

Насыят. Поэма. — М.: СССР Калктарынын Борбор басма мекемеси, 1925. —23 б. Наставление. Балдар жомоктору. — Ф.: Кыргызмамбас, 1939. — 92 б. Детские сказки. Жер  жана  анын  балдары. —Ф.:  Кыргызмамбас,   1939.  —16  б. Земля и ее дети. Жыйнак. —Ф.: Кыргызмамбас, 1944. —262 б. Сборник. Тандалган ырлар. —Ф.: Кыргызмамбас, 1951. —250 б. Избранные стихи. Жер  жана   анын  балдары.  —Ф.:   Кыргызмамбас,   1952.  —60  б. Земля и ее дети. Эркиндик:   Ырлар  жана  поэмалар.  — Ф.:   Кыргызмамбас,   1953.  —96 б. Свобода. Чыгармалар: 1т. —Ф.: Кыргызмамбас, 1954. —276 б. Сочинения. Чыгармалар: 2т. —Ф.: Кыргызмамбас, 1955. —204 б. Сочинения. Балдар ыры. —Ф.: Кыргызокуупедмамбас, 1958. — 108 б. Детские стихи. Тандалган чыгармалар. —Ф.: Кыргызокуупедмамбас, 1960. —192 6. Избранные произведения.' Чыгармалар. —Ф.: Кыргызмамбас, 1960. —322 б. Сочинения. Абышкакемпирдин  көмөчү.  —Ф.:  Кыргызокуупедмамбас,  1961.  —20 б. Колобок старухи и старика. Жер жана анын балдары. —Ф.: Мектеп, 1964. —24 б. Земля и ее дети. Куштардын аңгемеси: Поэма. — Ф.: Мектеп, 1970. — 22 б. Рассказы о пернатых. Чыгармалар: 1—2т. —Ф.: Кыргызстан, 1970. —343 б. Сочинения. Бөрү менен Түлкү: Тамсилдер. —Ф.: Мектеп, 1971.. — 28 б. Волк и лиса. Канаттуулар. —Ф.: Мектеп, 1973. —24 б. Птицы. Абышкакемпирдин  көмөчү:   Жомок.  —Ф.:  Мектеп,   1974.  —19  б. Колобок старухи и старика. Балдарга:   Ырлар,   тамсилдер,   поэмалар.   — Ф.:   Мектеп,   1976.   —66 б. Детям. Бөдөнөнүн Түлкүнү алдаганы: Жомок. —Ф.: Мектеп,  1977. —9 6. Как перепелка обманула лису. Куштардын  аңгемеси:  Ырлар, тамсилдер, поэмалар. — Ф.: Мектеп,1978. —92 б. Беседа птиц. ; Бөрү менен Түлкү: Тамсилдер. — Ф.: Мектеп, 1979. — 16 б. Волк и лиса. Адам мүнөзү: Ырлар, тамсилдер, поэмалар. — Ф.: Мектеп, 1980. »» 72 б. Характеры людей. Бөрү менен Түлкү: Тамсилдер. — Ф.: Мектеп, 1981. — 10 б. Волк и лиса. АлаТоо: Поэмалар. — Ф.: Мектеп, 1982. — 48 б. Абышкакемпирдин  көмөчү:   Жомок.  — Ф.:   Мектеп,   1984.  — 19  б. Колобок. Ала-Тоо: Поэмалар. — Ф.: Мектеп, 1984. —48 б. Насыят:   Ырлар,   тамсилдер,   поэмалар,   жомоктор.  —Ф.:   Кыргызстан, 1985. —216 б. Назидание. Бөрү  менен Түлкү:  Тамсилдер. —Ф.:  Мектеп,  1986. —14 б. Волк и лиса.

на   русском   языке

Избранные стихи. — М.: Госкомиздат, 1958. — 190 с. Дорогой   песен:   Стихи.  —М.:   Мол.  гвардия.   1960.  —143  с. Волк и лиса. — Ф.: Мектеп, 1972. —28 с. Волк и лиса. — Ф.: Мектеп, 1973. — 30 с. Сказка о птицах. — Ф.: Мектеп, 1973. — 24 с. Колобок. Сказка. — Ф.: Мектеп, 1975. — 24 с. Волк и лиса: Басни. —Ф.: Мектеп, 1986. — 14 с.