Тоголок Молдо. Молдо кылыч реферат

МОЛДО КЫЛЫЧ ШАМЫРКАН УУЛУ | Студенттик портал

«Беш-алты жыл ичинде,

Бир алаамат башталар”.

Бирок Кылычта материалисттик, диалектикалык түшүнүк болбогондуктан, ал бул чырмалышкан коомдук окуяларды түшүндүрө  албайт. Бул окуяларды «бири-бирине көрсөткөн кылмышы артып, күнөөсү  көбөйгөн адамзатка Кудай Тааланын көрсөткөн каарыдыр” деп гана түшүнөт. Мына ушунун натыйжасында Кылычтын бул дүйнөгө нааразылыгы арбып «акырет жайын” ойлоно баштайт.  «Чүй баянында” Чүйдөгү болгон ар уруу канаттуулардын аты аталып алардын көптүгү, ар биринин жаратылышы, күн көрүштөрү да ар башка экендиги сүрөттөлгөн. Бул казалдагы болгон идеялык пикири ушул, анда андан башка эч кандай кошумча пикир жок. Эми «Канаттуулар” менен «Бүркүттүн тоюнда” канаттуулардын жайы сүйлөнгөнү менен ага кошумча социалдык пикирлер кошулат. Куштардын мамилесинен коомчулуктун, кишилердин мамилеси көрүнөт. Ошентип бул «Канаттуулар” менен «Бүркүттүн тою” тамсилге өтөт.  «Канаттуулардагы” ар бир куштун  кылык-жоругунан, мүнөзүнөн кишилердин кылык-жоругун, мүнөздөрүн көрүүгө болот. Бүркүт, ителги, шумкар, ылаачын, туйгун, тунжур сыяктуу алгыр куштар, булар – баатырлар, эрлер, берээндер.

Кылыч булардын балбандыгына, кайратына, шамдагайлыгына ыраазы болот.  Бул баатыр куштарга жору, кузгун, кажырларга окшогон арам тамак залимдерди карама каршы коёт. Карга, сагызгандарды коркок, кошоматчы, сугалак шылуундар катарында көрсөтөт. Кекилик, чил, бөдөнө,  өрдөк, безбелдектерге окшогон канаттуулар көрүнгөнгө  жем болгон момундар сыпатында жазылган. Тоту, булбул, торгойлор болсо  –  калың  кара куштардын ичиндеги көркөм  – гөзөлдөр, шайыр – чечендер, сопу – эшендер катарында сыпатталат.

«Зар заман” Молдо Кылычтын эң ири чыгармасы. Зар замандын санатын айтып жатып, акын өзүнүн 32 жашка чыккандыгын белгилеген. «Зар заман санат түрүндө жазылган. Анда ыраттуу өнүктүрүлгөн сюжет, тема жок. Молдо Кылыч эң абалы падыша өкмөтүнүн колониялык саясатын, жергиликтүү бий-болуштардын адилетсиз сурагын, эзилген элдин кыйналган абалын айтып «Зар заманын” баштаган болуу керек. Кийин ага улам жаңы материалдар кошулуп, идеялык-тематикалык жактан көп тармактуу болуп кеткен. Поэма:

«Акылы бар карылар,

Жаңы келген күйөөдөй,

Сабыры көп адамдар,

Жүк көтөргөн түйүндөй”  –  деген сыяктуу оригиналдуу, терең  маанилүү  салыштырууларга бай. 1911-ж. жер титирөөнүн негизинде жазылган «Кыссан ил зилзала» 1911-ж. Казандан китеп болуп басылып чыккан. Бул кыргыз адабиятындагы азыркы белгилүү эң алгачкы китеп. Кийин 1925-ж. «Тамсилдер» деген ат менен Москвадан китеби чыгып, ага «Канаттуулар», «Буудайыктын тою» («Бүркүттүн тою» деп аталат), «Буудайык» деген казалдары кирген. Бишкекте 1939-ж. балдарга арналып «Канаттуулар», 1946-ж. Т. Саманчиндин түзүүсүндө  «Иргелген казалдар» деген китептери жарык көргөн. Ысымы Кочкор р-нундагы айылга берилген.

Материал «КЫРГЫЗ АДАБИЯТЫ ЭНЦИКЛОПЕДИЯЛЫК ОКУУ КУРАЛЫ” китебинен алынды.   МАМЛЕКЕТТИК ТИЛ ЖАНА ЭНЦИКЛОПЕДИЯ БОРБОРУ

students.com.kg

МОЛДО КЫЛЫЧ ШАМЫРКАН УУЛУ. “ЗАР ЗАМАН”

Зар замандын казалы,

Калем алып жазалы.

Жөнү жокту жаздың деп,

Кудайым кылба жазаны.

Молдо Кылыч мен атым

Болжолу жок санатым.

Чаар китептен аз окуп,

Чала чыккан сабатым.

Санаадагы сөзүңдөн

Чыгаар сөзүм орундуу.

Жигит болсоң абайла,

Убал кылба жаныңа,

Тазалагын жолуңду,

Тарта жүргүн колуңду.

Жаман адам курусун,

Доо чыгарып бир жерден,

Милдет кылаар жумушун.

Жакшыларды карасаң,

Кылганынын доосу жок,

Сыр билгизбей тымызын.

Мен сүйлөйүн канчаны,

Казак, кыргыз барчаны.

Калайыкка эринбей,

Кетти канча далай сөз

Кара көзгө көрүнбөй.

Акындардын обону

Домбуранын үнүндөй.

Жарашыктуу зар заман

Тоту куштун жүнүндөй.

Бар келишкен боруму

Кызыл кымкап гүлүндөй,

Кандай салса жарашаар,

Калы килем түрүндөй.

Түшүп туруп күбүлүп,

Ак теректин бүрүндөй.

Көчүп турат токтобой,

Кирекечтин жүгүндөй.

Кызыкканда жакшы сөз

Кызыгышкан оюндай.

Айдап келем көп сөздү

Кербенчинин коюндай.

Тилим шыдыр, түздүгү

Зым карагай жолундай.

Баары жогу тийимдүү

Бардеңкенин огундай.

Маани билбес эсерге,

Башка тийген союлдай.

Тегеретээр көңүлүңдү

Тегирмендин огундай.

Акылы бар адамга

Тынч олтурган орундай.

Тили жүйрүк акындар

Сөзү сайдын ташындай.

Кенендигин сурасаң,

Кең Кочкордун сазындай.

Зар заманды байкасаң,

Даамы татты казыдай.

Эч болбосо ширеси

Чекендинин ашындай.

Кулагыңа жугумдуу

Көк темирдин датындай.

Асан кайгы жигиттер

Эри өлгөн катындай.

Зардабы бар боз балдар

Заяпкердин атындай.

Пейли тардын куну жок,

Бай да болсо жакырдай.

Бузулганды түзөгөн–

Жоо качырган баатырдай.

Кыйшык сөздүү жигиттер–

Кыянаты капырдай.

Кылыгы жакшы боз бала

Булу кымбат асылдай.

Зекети жок малыңыз

Эшек менен качырдай.

Ишеничтүү жигиттер

Ат байлаган акырдай.

Жигери бар азамат

Жыты жакшы атырдай.

Дөөлөтү бар адамдар

Дөбөдөгү чатырдай.

Кайырдуу болсо журтуна

Кала салган чарбактай.

Кайыры жок бай болсо,

Көрүстөндө арбактай.

Малым бар деп кубанса,

Беш намасты билбесе,

Кайыр, зекет бербесе,

Дин билбеген калмактай.

Мен сүйлөйүн канчаны–

Казак, кыргыз барчаны.

Дин мусулман: ногой, сарт

Мусулмандан таркады.

Бу замандын адатын:

Пейли, үрпүң айталы.

Пейли жаман адамдар

Өз напсине тартады.

Абайласаң, жигиттер,

Ата-энең Мекедей.

Куштап жакшы бага көр

Колуңдагы кеседей.

Сыйлашпаган бир тууган

Он да болсо, жекедей.

Көп сүйлөгөн маңгилер

Күзгү кирген текедей.

Жаман болсо катының

Ичтен жеген митедей.

Кутулууга көңлү бар

Караңгы түн кечедей.

Тил албаган балаңыз

Бел ашпаган арыктай.

Кетейин десең, айла жок,

Каралайсың, жүрөсүң

Оору баккан табыптай.

Байкасаңыз бу сөзүм–

Жалган эмес, аныктай.

Изаты бар боз балдар

Казылбаган арыктай.

Кең пейилдүү жигиттер

Сары өзөн жайыктай.

Дүнүйөкор адамдар

Жалган сөзү аныктай.

Жаман айткан суук сөз

Көңүлүңө салыктай.

Туруп калаар так болуп

Көкүрөкөө айыкпай.

Мен сүйлөйүн сиздерге

Буудай үрөн чачкандай.

Кызыса тилим чуркайды,

Кызыл буудан чапкандай.

Кызыл тилим чыдайды,

Кең казына тапкандай.

Кызыл темир үстүнө

Ура берсе чоюлбайт,

Дөшү менен барскандай.

Токтоосу жок жигиттер

Жардан коен качкандай.

Тил албаса аныгы

Тим жүргөнү шашкандай.

Бир чочутаар жаныңды

Ыйманы бар ургаачы.

Алал болот үйүндө

Аскан казан, тулгасы.

Ал өңдөнгөн катындар

Акыреттин жолдошу.

Жакшы катын белгиси

Жарык болоор кабагы.

Кичи пейил, уяттуу

Жаш баладай сыягы.

Ал өндөнгөн айымдар

Шарияттын чырагы.

Жаман катын белгиси

Ызааты жок сөзүндө.

Эрден мурун сөз айтаар,

Уяты жок жүзүндө.

Эрден коркуп көнбөгөн,

Ыйманы жок бетинде.

Ал өңдөнгөн катындар

Жети тозок отунда.

Акылы жок катындар

Аңги койгон айгырдай.

Эрки менен сүйлөйдү

Эч кишиден тайманбай.

Кыз баланын жакшысы

Күмүш, шаңшуур жамбыдай,

Качан болсо кымбатка

Адам качпай алгыдай.

Жаман болсо кыз бала

Жазгы конгон коноктой,

Үй-бүлөсүн жүдөтөөр

Мизи мокок ороктой.

Азаматтын жакшысы

Жүк көтөргөн атандай.

Жүзү жарык эр болсо,

Кайнап турган казандай.

Ыкыбалуу жакшылар

Эл көзүнө мазардай.

Пайдасы жок байларың

Малы тоодо жапандай.

Сөз билбеген жамандар

Камчы билбес кашаңдай.

Жаман айткан суук сөз

Көңүлүңдөн кетээрби?

Бөөдө каргыш адамга

Канча кылсаң жетээрби?

Акылы бар адамдар

Шариятты ойлоду.

Биз өңдөнгөн наадандар

Өз билгенин койбоду.

Арам дөөлөт байларың

Малга көзү тойбоду,

Өлгөнүнүн этин жеп,

Колу менен сойбоду.

Жакшыларды карасаң,

Адыл ою болбоду.

Адам акын жесе да,

Дүнүйөсү толбоду.

Молдолорду карасаң,

Ак селдесин үзбөдү,

Аят, адис сөздөрдү

Акыл менен болжоду.

Напси бузук кургуру

Ак тайгандай жойлоду,

Кайда өлгөн-житкенге

Барамын деп койбоду,

Тил билгилүү азамат

Дили жумшак жакшыдай.

Ар боруму түз болсо

Алтын күрсү тактыдай.

Ичиңдеги сырыңды

Акыл менен тапкыдай.

Азаматтын жаманы

Иттен бетер капкыдай.

Айткан сөзү көк чыгаар

Көңүлүңө баткыдай.

Акылы бар азамат

Зьмга тарткан күмүштөй,

Айткан сөзү ширелүү

Демдеп койгон күрүчтөй,

Консоң, сага жай болот

Кол алышкан билиштей.

Керсөң көзгө толумдуу

Көрөңгөлүү идиштей.

Боз баланын жаманы

Чатак болот кыялы.

Айткан сөзү адамга

Урушкандай сыягы.

Эси жетпес алардын

Куру кайрат жел өпкө,

Болбос ишти үйрөнөөр

Мен кыйынмын демекке,

Минген атын күлүк деп,

Бек теминип мактанаар.

Адамда жок эрсинип,

Куру бекер таптанаар.

Акылы бар азамат

Ар нерседен сактанаар.

Эси жоктун барысы

Болбос ишке капталаар.

Куру кайрат боз бала

Жасоол жыйган урушта

Ошондо болоор маскара.

Кайрат кылбас теминип,

Качалыдан башкага.

Катуу тийип качырып,

Уруштарга жарабас.

Камчы тийсе кокуйлап,

Жолдошуна карабас.

Эси жоктун баарысы

Ушундайды санабас.

Мактансаңыз мактангын,

Мына мындай иш болсо,

Өлсөң дагы качпагын.

Кача турган болгон соң,

Куру кайрат айтпаңыз.

Азаматтын акмагы

Болбос ишти болжойду,

Уруп кетээр жер келсе,

Кой десең да болбойду.

Тең келишкен жоо келсе,

Жүр десең да болбойду.

Акылы жок, жел өпкө

Өз кайратын эр көрөөр.

Бир өзүнөн башканы

Адам дебей, чөп көрөөр.

Акылы бар азамат

Кылган ишин эп көрөөр,

Эси менен иш кылса

Элдин баары эп көрөөр.

Эрегишкен душманга

Жалгыз кирген эр эмес.

Аралашып калган соң,

Качып кирген жол эмес,

Жатып калган адамды

Чаап кеткен кол эмес,

Акылы жок акмактар

Эчтекени кенебес.

Кайраты бар азамат

Элден мурун качпайды,

Канча союл тийсе да,

Акылынан шашпайды.

Эси жоктун баарысы

Мурун чырды баштайды,

Эки камчы тийгенде,

Качаар жолун саптайды,

Кайраты бар азамат

Жолдошуна кайрылаар.

Жүрөгү жок ургандар

Качып берип сайдыраар.

Мактангандын баарысы

Акмактыгы көп болоор,

Арты-кийнин ойлобой,

Элге шылдың кеп болоор.

Акылы бар азамат

Ар нерсеге бек болоор,

Канча коркок болсо да,

Сыр алдырбас кишиге.

Мактанганга көөнү жок,

Сөз батыраар ичине.

Ызаат кылып тил алаар,

Аксакалдын сөзүнө.

Жел өпкөлөр кубанаар

Балбан болсо күчүнө.

Жанагыдай иш болсо,

Жардам болбос кишиге,

Азаматтар аңдачы,

Айтканымды тыңдачы.

Билип алган акылың

Бетиңиздин пардасы,

Ызааты бар жигиттин

Жанына көп пайдасы.

Бу жалганда болбосо,

Акыретте айласы.

Ызааты бар кор болбос,

Ачуу кылган чоң болбос,

Ичи бузук жигиттин

Асты иши оң болбос.

Кудай берген ырыскы,

Канча берсе жоголбос.

Малы бардын көөнү ток,

Жарды дебей, бай дебей

Ыгы келсе, колу шок.

Шариятка тууралап,

Кудай деген пенде жок.

Бетегелүү тулаң чөп

Илгеркидей жерде жок.

Бир кишиде миң жылкы,

Издеп жүрсөң элде жок.

Адилеттүү жакшылар

Асабалуу желектей.

Саяласаң көлөкө

Жапан чыккан теректей.

Агайындын пайдасы

Сүтү мүрөк инектей.

Кебетелүү кыз бала

Тамга тарткан сүрөттөй.

Салакалуу боз бала

Сүйлөгөнү жибектей.

Берекелүү байларың

Мөмөлөгөн алчадай.

Алдуу-күчтүү азамат

Жыгач кескен балтадай.

Темгектеги жакшылар

Темир сайган арчадай.

Топ жыйында сакалдуу

Тоого чыккан арчадай.

Куну кеткен байларың

Үшүк алган арпадай.

Азаматтын ач көзү

Журтка түшкөн каргадай.

Көрүнгөндү көп карайт,

Алды-кийнин карабай.

Зар замандын санаты,

Сайраганын карачы.

Динге кубат берсин де

Дин мусулман баласы.

Алла таала кудурет

Ар түрлүү жан жаратты,

Насип салып баарысын

Жер жүзүнө таратты.

Баарысынан чоң кылып,

Пилге берди кубатты.

Жалпы журтту кубантып,

Падышага суратты.

Акын кылып бирөөгө

Арбын берди жамакты.

Пендесине буюрду

Кылыч, мылтык, жаракты,

Күнөкөргө көргөздү

Бозо менен аракты.

Билип окуп жүрсүн деп,

Берди китеп-аятты,

Жаратканын кудайдын,

Жан-жаныбар туулду,

Туулгандын баарына

Ажал өлүм угулду.

Пейли жакшы пенделер

Билип алып туюнду.

Туюнгандын баарысы

Жакшылыкка бурулду.

Жан кишинин баарысы

Жаман ишке бурулду,

Жашырса да айыбы

Элге дайын угулду.

Сөзгө жүйрүк алдамчы

Акыретте ошонун

Убадасы жалганчы.

Сөзү жалган азамат

Кылган иши булганчы.

Сергек болсо боз бала

Саяпкердин атындай,

Кең пейилдүү азамат

Бир болуштун башындай.

Асан кайгы азамат

Эри өлгөн катындай,

Пейили тар, куну жок

Бай болсо да бакырдай.

Касиеттүү молдолор

Колго алган чатырдай. ^

Бузулганды түзөгөн

Жоо качырган баатырдай.

Кычык сөздүү азамат

Кыянаттуу капырдай.

Боруму түз боз бала

Булу кымбат асылдай.

Зекети жок малыңыз

Эшек менен качырдай.

Баласы жок адамдар

Чөп чыкпаган такырдай.

Ишеничтүү азамат

Ат байлаган акырдай,

Сөзү жакшы карылар

Суйлөгөнү акындай,

Карындагы каймак май

Жыты жакшы атырдай.

Дөөлөтү бар жакшылар

Дөбөдөгү чатырдай.

Сөз байкаган азамат

Ишке жетээр кубаты.

Касиеттүү адамдын

Кабыл болоор дубасы.

Асман менен кайыган

Учаар куштун канаты.

Жүгүргөндө ачылат

Чапкан күлүк сапаты.

Таалим алган устатың

Кол тапшырган пириндей.

Касиеттүү молдолор

Стамбулдун дининдей.

Дили жумшак молдолор

Жакшы чыккан эгиндей,

Сүйлөгөнү насыят

Пайгамбардын кебиндей.

Касиеттүү молдолор

Мазары бар дөбөдөй.

Күндө жыйын эшиги

Эл бийлеген төрөдөй,

Напси бузук кургуру

Жалган айткан күбөдөй.

Кылган ишин карасаң,

Капыр болгон немедей.

Ыкыбалдуу жакшылар

Көлгө жүргөн кемедей.

Кайда болсо мал даяр

Бышып турган мөмөдөй.

Кайраты бар азамат

Кара болот өгөөдөй.

Өнөрү бар боз бала

Жакшы кайрак өгөөдөй.

Акылы бар карылар

Жаңы келген күйөөдөй.

Сабыры көп адамдар

Жүк көтөргөн төөдөй,

Көркү жакшы кыз бала

Көл боюнда кырчындай.

Булу кымбат канчалык

Ак алмаздык курчундай.

Бар келишкен боруму.

Ажы болгон адамдар

Пайгамбардын туундай.

Башындагы селдеси

Ысык-Көлдүн куундай.

Мектептеги балалар

Желедеги кулундай.

Пейли жакшы молдолор

Бетегелүү булуңдай.

Кыялы түз катындар

Кызыл жардын булуңдай.

Кызыктыгы баланын

Кыз да болсо уулдай.

Адам ата, Ово эне —

Бир-канчалык көп бала —

Экөөнөн туулду.

Дин мусулман, капырлар

Шол адамдын уругу.

Алда таала барманы,

Өкүмдүгүн жүргүзүп,

Пашааларга так берди.

Акыретти көрсөтүп,

Пайгамбарга бак берди.

Китеп сөзүн билмекке

Молдолорго кат берди.

Чечен кылды бирөөнү,

Сүйлөгөнү эп келди.

Жакшы менен жаманды

Өзү билип текшерди.

Кудурети кудаанын

Күндү көккө жүргүздү.

Айды жарты чыгарып,

Арбын кылды жылдызды.

Кара сууга сүздүрүп

Асыл кылды кундузду.

Он сегиз миң ааламды

Орду-ордуна тургузду.

Суу түбүнөн жай берип,

Жылма кылды балыкты,

Жадигерге буюрду

Дуба менен арыпты.

Караңгы түн чыгарып,

Күнгө берди жарыкты,

Азиз кылып жаратты

Олуялар шайыкты.

Узун өмүр көрсөттү

Улукман аким табыпты.

Алтымышка чыгарып

Эмдигини карытты.

Тирүү койду көргөзбөй,

Азирет Илияс кайыпты.

Денени куртка жедирди

Азирети мирсал Аюпту.

Ургаачыга пир кылды

Бүбү, Батма зайыпты,

Камкор кылды биздерге

Нурмукамбет абидди.

Кудай үчүн иш кылсаң,

Акыреттик кереги.

Тобо кылсаң, жок кылаар

Канча болсо күнөөнү.

Кудай билет жарандар

Көп жашабай өлөбү.

Тагдыр жетсе, жаныңыз

Учуп кетээр чымындай.

Денең калаар суналып

Буту-колуң жылынбай.

Тирүүлүктө көркүңүз

Ак сарайдын сырындай,

Өлгөндөн соң дүнүйө

Кереги жок кымындай.

Арбагы чоң жакшылар

Миң кишинин деминдей.

Ырыскы, насип канчалык

Кызыл алтын кениндей.

Эл-журтуна аркасы

Тоосу бийик сеңирдей,

Ага-ини пайдасы

Күлүк аттын жеминдей.

Дөөлөтү бар жакшылар

Кырчыны көп өзөндөй.

Сөзгө даана карылар

Айткан кеби меселдей.

Казыналуу молдолор

Кереметтүү эшендей.

Акылы бар азамат

Айткан кеби нускадай.

Колунда жок эр жигит

Жетишпеген кыскадай.

Акылы мол, малы жок,

Аспабы жок устадай.

Сыйлашпаган тууганың

Атасы жат башкадай.

Тил билгилүү боз бала

Жетелеген коштоодой.

Сарамжалдуу азамат

Чегип койгон почтоодой.

Кайраты бар жакшылар

Кара коргон гүл бактай,

Ынтымагы бар болсо,

Мазары бар чарбактай.

Тил алышып турган соң,

Бузулбаган каймактай.

Ынтымагы келбесе,

Бактысы жок арбактай.

Кыйып кетээр бир-бирин

Кытай, кыргыз, калмактай,

Айыл бузган азамат

Уй качырган сайгактай.

Токтоосу жок адамдар

Оюн салган тайлактай.

Сөз бербеген жөө чечен

Учуп жүргөн камгактай,

Пайдасы жок сөзүңүз

Чөп чыкпаган кайрактай.

Өзү жеке сүйлөйдү

Ала качкы жайдактай.

Буйрук болсо алладан

Биз да бир күн өлөбүз.

Жакшылык менен жамандык

Жазуубуздан көрөбүз.

Жан аманат болгон соң,

Жакшы кепти сүйлөңүз.

Жазыгы жок адамды

Эч бир жаман көрбөңүз.

Жаман айтып чагылтып,

Жанга азар бербеңиз.

Жакшы чыксаң түбөлүк

Жүрөсүңбү жалганда.

Акылыңдан пайда жок

Акыретке барганда.

Эли-журтуң не керек

Эркиң кетип калганда.

Байкасаңыз дүнүйө,

Пайгамбардан калган да.

Падыша болуп жүрсөң да,

Бир өтөсүң арманда.

Кыз баланын жакшысы

Күзгүсү бар айнектей.

Жакшы кийим жарашаар

Жашыл моюн өрдөктөй.

Карап турсаң чырайын

Таза жууган көйнөктөй.

Жетпей жүрөөр далайы

Күкүк менен зейнептей.

Дүнүйө кимде көп болсо,

Кайда болсо жыргайды.

Сарт, ногойдун баарысы

Шаар куруп, там салды.

Ойлосоңуз мына бу

Орус, кытай тууганды.

Чарбак куруи, бак тигип,

Калың терек, тал кылды.

Кызыл терек булуну

Кымбат кылып, мал кылды.

Алакандай кагазды,

Беш коконго баа кылды.

Мына бу тыйын чыкканы

Береке журттан тайылды.

Жылас болгон замана

Жылдан жылга тарылды.

Бышыксынган адамдар

Бересеге чарпылды.

Алык-салык көбөйүп,

Бей-бечара зарылды.

Шарият иши бүт калып,

Закон деген табылды.

Молдолор кылды борумду,

Башка селде коюлду.

Өлүк өлгөн жер болсо,

Орой басып чогулду.

Байкасаң, баары алууда,

Байлады шайтан жолуңду.

Кудайдын сөзү куранды,

Курандан таалим ким алды,

Алым-таалим болгон соң,

Чакырбас жерге не барды.

Китептен көрүп турабыз

Жакшылык менен жаманды,

Абайлап жүрсөң болбойбу

Аят, адис кабарды.

Молдолор курсун, акыры

Баарынын бузук мүнөзү.

Акылы жаман баарынын

Агарган менен төбөсү.

Башында туруп кор болду

Пайгамбардын селдеси.

Дилинде шайтан жолу бар

Тилинде актын келмеси.

Молдо болсоң, көңүлүн

Оорутпагын адамдын.

Динге залал келтирбе,

Текебердүү жаманды.

Карап жакшы окугун

Калет кылбай куранды.

Чакырбас жерге барбагын,

Собоп иштен калбагын.

Доорон болсо талашып,

Адиясын билбей, албагын.

Минтпей турган болгон соң,

Башыңа селде салбагын.

Баарысын бирдей кор кылып,

Колуңа теспе албагын,

Селденин билсең маанисин,

Пайгамбардын таажысы.

Жакшылап тутсаң башыңа

Ыйманыңдын дарысы.

Иштенсең китеп кагазга,

Эгиет кылгын намазга.

Өлөөрдө тобо кылам деп,

Өткөрө жолдон адашпа.

Билип айткан молдонун

Сөзүн бузуп талашпа.

Ушунча журтту сураган,

Кагылайын кудай, ай,

Кай жеринде куту бар.

Чочкону малдай айдаган,

Капырлыгы эмеспи,

Арамды билбей чайнаган.

Кудай өзү сактагын,

Динге залал болот деп,

Түбүнөн адам чочунат…

Акылы менен бачагар

Араба минди, ат чекпей.

Кош аяктуу араба

Жаңы чыкты, ат жетпей.

Кандай кылып жүргөнүн

Карап туруп, көз жетпей.

Дөңгөлөгү, ээси,

Жүрсө кетет ит жетпей.

Минип көрсө аныкы

Бутта экен тетиги.

Жүрүп кетсе, бачагар,

Аттан кыйын жетиги.

Мындай сонун нерсе жок

Кубандырат кишини.

Көрбөгөндү көрөөрбүз,

Өлбөй тирүү биз турсак.

Укпаганды угаарбыз,

Дагы жаңы сонунду

Биз эшитип тураарбыз.

vostoka.ucoz.com

Реферат Тоголок Молдо

Реферат на тему:

План:

Введение
• 1 Биография
• 2 Творчество
• 3 Память
• 4 Издания
Литература

Введение

Тоголок Молдо на национальной валюте Киргизии

Почтовая марка Киргизии, 2010 год

Почтовая марка СССР, 1962 год

Тоголок Молдо (Байымбет Абдырахманов, 1860—1942) — киргизский советский акын. Исполнитель эпоса «Манас».

Член СП СССР с 1938 года. Участник первой декады киргизского искусства и литературы в Москве (1939). Награжден орденом «Знак Почёта».

1. Биография

Акын Тоголок Молдо родился в местности Куртка (ныне Ак-Талинский район Нарынской области) в семье крестьянина 10 июня (по другим данным 17 июня) 1860 года. Отец будущего акына, Абдрахман, был знатоком киргизской лирики и нередко выступал с песнями среди народа.

С 9 лет Байымбет обучался грамоте у местного муллы. Учился в сельской мусульманской школе. В 14 лет, лишившись отца, воспитывался у брата деда — Музооке, известного в то время акына и комузиста. Через 4 года умер и Музооке, и их семья, оказавшнсь в бедственном положении, вынуждена была переселиться в Джумгал и наняться в батраки к местному манапу. Однако и здесь их положение не улучшилось, и они перебрались в Чуйскую долину к родственникам матери в с. Кара-Добе близ г. Токмака. Здесь Байымбет батрачит на местных баев. Страстная тяга к знаниям вынудила Байымбета наняться в батраки к местному мулле. Однако мулла не очень заботился об его обучении, и он, поссорившись с ним, уходит. Работает лекарем, учит грамоте детей. Живя в Чуйской долине, Байымбет знакомится с известными киргизскими и казахскими певцами-импровизаторами, читает книги Низами, Навои, Фирдоуси, Хафиза, Абая и др. В эти годы он выучился мастерству пересказа эпоса «Манас» от знаменитого сказителя-манасчи Тыныбека.

В 1887 году Байымбет возвращается в родное село Куртка и с новой силой отдается творческой работе. За свою приметную внешность — он был коренаст и плотен (кругляк) и за умение читать и писать акына прозвали «Тоголок Молдо». Впоследствии это прозвище стало его постоянным псевдонимом.

В 1880 году Тоголок Молдо встречается в Кетмень-Тюбе со своим знаменитым современником акыном демократом Токтогулом Сатылгановым. После возвращения Токтогула из ссылки между ними устанавливается постоянная связь.

В сатирических стихах и в поэмах «Кемчонтой», «Бабырканы» (обе — 1900) Тоголок Молдо обличал алчность богачей, в поэме «Сказание о водяных и наземных птицах» (1908) в аллегорической форме изобразил социальные противоречия.

В дореволюционное время Тоголок Молдо за свои демократические взгляды и выступления в защиту простого народа неоднократно подвергался преследованиям со стороны баев и манапов. В 1916 году из-за травли со стороны манапов он был вынужден покинуть родные места и переселиться в аил Кол-Боор нынешнего Тогуз-Тороуского района. Там он встречает Октябрьскую революцию, становится ее глашатаем, активно участвует в установлении Советской власти в родном крае. Акын восторженно встретил Октябрьскую революцию 1917. Написал поэмы «Революция» (1918), «Свобода» (1919—1923).

В начале 1920-х годов озлобленные враги Советской власти пытаются убить акына, басмачи дважды разоряют его дом, увозят жену. В 1923 он вновь возвращается в родное село Куртка, одним из первых вступает в колхоз. В 1936—1938 годах он сдал в фонд НИИ при Наркомпросе республики огромное количество ценных материалов по этнографии, истории и фольклору киргизов.

Умер 4 января 1942 года. Похоронен у себя на родине.

2. Творчество

Слагать стихи и записывать их Тоголок Молдо начал с 14 лет. Его многогранное творчество питали живительные соки двух могучих источников: киргизского фольклора и передовой прогрессивной дореволюционной письменной литературы Востока, издававшейся на татарском и казахском языках. Преломив это в своем творчестве Тоголок Молдо стал подлинным новатором в киргизской поэзии.

Дореволюционное творчество Тоголока Молдо характеризуется реалистическим отражением тяжелого рабского положения простого народа, выражением его чаяний и надежд, призывом к стремлению осуществить свои светлые мечты.

В юношеские годы акын создал ряд произведений о любви. В стихотворениях «Черноглазая», «Толгонай», «Посвящение джигита девушке», «Посвящение девушки джигиту» и поэме «Урпюкан» он призывает киргизских девушек не соглашаться безропотно со своей бесправной долей, противостоять негативным сторонам патриархальных традиций, отстаивать свои права на любовь, свое социальное положение.

Особое место в творчестве Тоголока Молдо занимают плач и причитания — кошоки и плачижалобы — арманы. В оригинальной и в то же время традиционной форме причитания по умершему раскрываются мастерство и искусность народных умельцев, воспевается их созидательный труд. Примером таких произведений являются «Плач причитания жены дехканина», «Плач причитания жены кузнеца». В «Плаче-жалобе девушки, выданной замуж за мальчика», «Плаче-жалобе девушки, выданной замуж за старца», «Плаче девушки, отданной в рабство за долги» акын негодует по поводу кабального бесправного положения девушки киргизки, яростно обличает старые патриархальные порядки. Им создан ряд произведений на фольклорные сюжеты: «Старик со старухой», «Бабыркан», «Телибай Тентек» и др., в которых он разоблачает господствующие классы, держащие в страшной темноте народ, призывает его к просвещению. В сатирических стихах и поэмах «Проделки ходжи», «Овца в чалме», «Плач Чачы», «Недотепа» он обличает представителей господствующего класса в тунеядстве, алчности и тупости, а в поэмах «Сказание о водных и наземных птицах», «Сказание о птицах» и др. в аллегорической форме изображает социальные противоречия того общества. Тоголок Молдо является основателем жанра басни в киргизской литературе. Приход Советской власти на киргизскую землю, свобода, обретенная его народом, вдохновили акына на создание множества стихотвореннй, которые в рукописном виде были распространены среди народа. Это поэмы «Революция» (1918), «Свобода» (1919—1923), «Наставление» (1925), «Наставление беднякам» и другие.

В годы Великой Отечественной войны его песни «Мы готовы» (1941), «Мы победим» (1941) и другие — призывали советский народ на борьбу с врагом.

Знаток киргизского фольклора Тоголок Молдо известен и как исполнитель эпоса «Манас». Впоследствии он записал вторую часть трилогии — «Семетей». Им записаны образцы вариантов киргизских эпосов «Шырдакбек», «Джаныл-Мырза», «Мендирман». Он собрал большое количество различных преданий, легенд, пословиц, поговорок.

Произведения Тоголоха Молдо стали издаваться с 1925 года. Первым изданием акына явилась поэма «Насыят» («Наставление»), вышедшая в Москве в 1925 году. Еще два прижизненных издания акына выпущены в 1939 году. Все произведения творческого наследия выдающегося акына-письменника изданы и переиздаются на родном и русском языках. Некоторые из них переведены на многие языки народов СССР.

3. Память

• Широко отмечались общественностью республики 80-летие и 100-летие со дня рождения великого акына.
• В столице республики установлен памятник Тоголоку Молдо.
• Его имя присвоено селам, школам, колхозам и совхозам, улицам городов республики.

4. Издания

На киргизском языке:

• Насыят. Поэма. — М.: СССР Калктарынын Борбор басма мекемеси, 1925. Наставление.
• Балдар жомоктору. — Ф.: Кыргызмамбас, 1939. Детские сказки.
• Жер жана анын балдары. — Ф.: Кыргызмамбас, 1939. Земля и ее дети.
• Жыйнак. — Ф.: Кыргызмамбас, 1944. Сборник.
• Тандалган ырлар. — Ф.: Кыргызмамбас, 1951. Избранные стихи.
• Жер жана анын балдары. — Ф.: Кыргызмамбас, 1952. Земля и ее дети.
• Эркиндик. — Ф.: Кыргызмамбас, 1953. Свобода.
• Чыгармалар: 1т. — Ф.: Кыргызмамбас, 1954. Сочинения, 1 том.
• Чыгармалар: 2т. — Ф.: Кыргызмамбас, 1955. Сочинения, 2 том.
• Балдар ыры. — Ф.: Кыргызокуупедмамбас, 1958. Детские стихи.
• Тандалган чыгармалар. — Ф.: Кыргызокуупедмамбас, 1960. Избранные произведения.
• Чыгармалар. — Ф.: Кыргызмамбас, 1960. Сочинения.
• Абышкакемпирдин көмөчү. — Ф.: Кыргызокуупедмамбас, 1961. Колобок старухи и старика.
• Жер жана анын балдары. — Ф.: Мектеп, 1964. Земля и ее дети.
• Куштардын аңгемеси: Поэма. — Ф.: Мектеп, 1970. Рассказы о пернатых.
• Чыгармалар: 1—2т. — Ф.: Кыргызстан, 1970. Сочинения.
• Бөрү менен Түлкү. — Ф.: Мектеп, 1971. Волк и лиса.
• Канаттуулар. — Ф.: Мектеп, 1973. Птицы.
• Абышкакемпирдин көмөчү. — Ф.: Мектеп, 1974. Колобок старухи и старика.
• Балдарга. — Ф.: Мектеп, 1976. Детям.
• Бөдөнөнүн Түлкүнү алдаганы. — Ф.: Мектеп, 1977. Как перепелка обманула лису.
• Куштардын аңгемеси. — Ф.: Мектеп, 1978. Беседа птиц.
• Бөрү менен Түлкү. — Ф.: Мектеп, 1979. Волк и лиса.
• Адам мүнөзү. — Ф.: Мектеп, 1980. Характеры людей.
• Бөрү менен Түлкү. — Ф.: Мектеп, 1981. Волк и лиса.
• Абышкакемпирдин көмөчү. — Ф.: Мектеп, 1984. Колобок.
• Насыят. — Ф.: Кыргызстан, 1985. Назидание.
• Бөрү менен Түлкү. — Ф.: Мектеп, 1986. Волк и лиса.

На русском языке:

• Избранные стихи. — М.: Госкомиздат, 1958.
• Дорогой песен. Стихи. — М.: Молодая гвардия. 1960.
• Волк и лиса. — Ф.: Мектеп, 1972.
• Волк и лиса. — Ф.: Мектеп, 1973.
• Сказка о птицах. — Ф.: Мектеп, 1973.
• Колобок. Сказка. — Ф.: Мектеп, 1975.
• Волк и лиса: Басни. — Ф.: Мектеп, 1986.

Литература

• Таштемиров Ж., Тоголок Молдонун чыгармачылык жолу, Фрунзе, 1958.
• Акыны. Акыны Киргизии в переводах Марка Ватагина, Бишкек, «Адабият», 220 с. 1991

wreferat.baza-referat.ru

МОЛДО КЫЛЫЧ ШАМЫРКАН УУЛУ. ЗИЛЗАЛА

Абал сөзүм бисмилла,

Айта берсек сөз мында.

Кеп чыгардым жаңыдан,

Келгин — өрдөк, биз — турна.

Китептерде бир болжол:

Коркунуч болоор жүз жылда,

Нур Мукамбет пайгамбар,

Үмүткөрбүз көп жандар.

Ойлоп кара артыңды

Ак сакалдуу каргандар.

Көрүп келдиң далайды

Узак жашап баргандар.

Сонун иштер көбөйдү

Сөзгө кулак салгандар.

Илгеркилер бир борум,

Өз эркинче болгону.

Зар заманга сүйлөдүм

Борумдарын болжолун.

Алла таала, ар ишти

Өзүң түзөп оңдогун.

Бу замана түрлөндү,

Жер силкинип термелди.

Кылкылдаган асман-жер

Бузулуп кетээр өңдөндү.

Санаага келбес иш болду,

Сакта, кудай, бендеңди.

Тоо бузулуп, таш кулап,

Жер жарылып, жар урап,

Ит бүткөндүн баарысы

Улуп-уңшуп чуркурап.

Жан алуучу келердей,

Чочуп турдук зыркырап.

Кудай өзү сактасын,

Асман, жерлер бузулуп,

Кетеби деп быркырап.

Матоодо төө бышкырып,

Ат кишинеп, кошкуруп,

Таш короолор калдырап,

Эчки, койдун — баарысы

Үркүп чыкты чүчкүрүп,

Байлаган жиби үзүлүп.

Өкүмү күчтүү кудайдын

Өткөрө чоң иш болду,

Өлүмдү эске түшүрүп.

Алланын иши ушундай,

Аманат бенде курусун,

Акыл жетпес караса

Кудуреттин жумушун.

Жер дүйнөнү туйлатып,

Көрдүңбү мындай кылышын,

Добуш тартып дүрүлдөп,

Өлүмдөн башка ойлобой,

Акылың кетти бириндеп.

А, кудайлап жалбаарып,

Алда кандай болоор деп,

Уктаган балдар ойгонду,

Ыйлабай өзү сооронду.

Алда кандай жорук деп,

Эси чыгып жаш балдар,

Булар дагы ойлонду.

Жан-жаныбар, макулук

Чочубастан койбоду.

Туурда куштар талпынып,

Ат кошкуруп алкынып.

Адам кантип коркпосун

Дкыл башта бар туруп.

Мына мындай өңдөнген,

Мындай жорук ким көргөн.

Билгенге айткан бу сезүм

Битина жорук бендеден.

Адетте болбос мынчалык

Жер кыймылдап термелген.

Жараткан алла кудурет

Бендеге кылган айбатты,

Ай тутулуп жарылмак,

Күн кетилип, нур таймак.

Куйруктуу жылдыз кеп чыгып,

Асмандагы Ай, Күндүн

Бетин жаап кир чалмак,

Адамзаттын шумунан

Анты шерти, убада —

Баары кетти жалтайлап.

Эл кыдырды кожолор,

Амал кылбай молдолор

Адам акын көп жеди.

Турлүү, түрлүү бенделер,

Кууланган жорук көбөйдү

Кудайдан башка ким билээр.

Акыретке барганда

Адам уулу тергелээр.

Бенденин кылган күнөөсүн

Өзү турган жер көрөөр.

Адистен уккан бул сөзүм:

Адам бенде шумунан

Кара жер минтип термелээр.

Кайсы сөзүм айтайын

Карап турчу, бенделер.

Жан аманат болгон соң,

Ынсап кылсак оң келээр.

Каршылык кыл деп китепте,

Кайсы молдо жол берээр.

Ыйман жайын билбеген

Ибилиске кол берээр.

Насипке кылсаң канагат,

Ыйманың болоор саламат,

Сынап турчу, жарандар,

Зилзала болгон алаамат.

Жер чайкалып туйламак,

Там жыгылып куламак.

Далай адам зар катып,

Кайгы тартып куурамак.

Чүйдүн башы Чоң-Кемин,

Мен айтайын билгеним.

Анык билген адамдар

Айтып берди көргөнүн.

Үч жүздөн көп киши деп,

Жери урап өлгөнүн.

Там жыгылып баскандын

Өлүгүн алып көмгөнүн.

Санаага келбес иш болду,

Замандын көрчү түрлөрүн.

Биздер бала, жаш чакта

Жер чайпалмак бар эле,

Билген адам билбесе,

Бул эмне болду деп,

Билбегендер көп эле.

Там жыгылып, жер көчкөн

Мындай жорук жок эле.

Ушу жылы зилзала

Барабар келди баарына.

Адам бенде курусун,

Башка коркунуч келген соң,

Баарынан ширин жан тура,

Тамам жандар ойлонуп,

Барды көзү уйкуга,

Жыгач үйлөр карчылдап,

Жер дүңгүрөп, тарсылдап,

"Кагылайын кудай!” — деп,

Карап турдук калтырап.

Бир жагынан ит үрүп,

Улуп-уңшуп арсылдап.

Жер бузулуп кетээр деп,

Чочуп турдук калтылдап.

Ушул жолку зилзала

Айбаты кыйын көрүндү.

Жан-жаныбар, макулук,

Бир жанынан түңүлдү.

Тамда жаткан адамдар

Ала качып өз башын

Жылаңач чыга жүгүрдү.

Абайлачы, жигиттер,

Ушу сөзүм төгүнбү?

Катыны жатса карабай,

Балаларын эстебей,

Далай адам жылаңач

Чыккан экен чыдабай.

Адам бенде курусун,

Акыл-эсти курутуп

Коркутпачы, кудай, ай!

Таш кулады, там тургай,

Канча жанды тоо басты

Бирде-бирин калтырбай.

Алигиче эстесе,

Жүрөк турат болкулдай.

Чочутпады да болсо

Чоң-Кеминдин калкындай.

Миң шүгүрлүк кудайга

Сактады бизди ушундай.

Куп жакшылык болду да,

Коркунуч бизге көрүндү.

Залалы болуп, кудай ай,

Санаабыз жаман бөлүндү.

Казан-аяк калдырап,

Кумганда суу төгүлдү.

Кайсы бирин айтайын,

Ойлодук кыйын өлүмдү.

Оюңуздан түшүрбө

Өкүмү күчтүү теңирди.

Чүйдүн башы Чоң-Кемин

Тоо жарылган жерлериң.

Далай жанды таш басып,

Жер көчкүнүн жүргөнүн.

Тескейдеги карагай

Жери менен жылганын

Байкап турчу, жарандар,

Кудуреттин кылганын.

Канча жанды жер басты,

Алла салган ажалын.

Талкаланды таш үйлер,

Талаадагы жандардын

Не болгонун ким билээр.

Ажалы жок жандарга

Алла таала жол берет.

Ороодогу эгиндер

Жер жарылып житирди.

Капчыгайдан таш кулап,

Кара жолду бүлдүрдү.

Тескейдеги жыгачты

Орду менен көчүрдү.

Тоо жарылып, токтобой

Аска таштар бузулду.

Ажалы жок адамдар

Аман качып кутулду.

Кудуреттин иши көп,

Ойлоп көрчү ушуну.

Айта берсем көп жатыр

Бул өңдөнгөн кызыгын.

Төшөктөгү адамдын

Бири өлүп, бири бар,

Кайда болсо алаамат

Ажалдууга жолугаар.

Там жыгылып, таш тийсе,

Бешиктеги бир бала

Аман калды жаныбар.

Талкаланды бешиги,

Тобокелди кылыңар.

Бул сыяктуу сонундан

Айта берсе, дагы бар.

Солкулдады Чоң-Кемин,

Күңгөйдөгү Байсоорун,

Там жыгылып, таш басып

Далай жандын өлгөнүн

Билгендерден сурасак.

Айтып берди көргөнүн.

Бир канча жер жарылып,

Ысык-Көлгө киргенин,

Ынанбасаң барып көр,

Муну жалган дебегин.

Алааматтын белгиси

Ойлосоңуз, жарандар,

Акыр заман шумдугу.

Кара тажаал жажуждар

Чыгаар болжол болдубу.

Китептерде мазмуну,

Келип тураар чындыгы.

Же болбосо кудайым

Бизге айбат кылдыбы.

Жер силкинип, быркырап,

Жалгыз үйү калбады,

Шондон бери зилзала

Адетте жок туйлады,

Андан мурун эки жыл

Бир канчалык чайкалды.

Кыйын болду ал дагы,

Төшөктөгү адамды

Калбырдай кылып ыргады.

Андан соңку Кашкардан

Далай кыштак кыйрады.

Жер дүйнөнү силкинтип,

Жараткандын барманы.

Үлкөндүгүн көрсөтүп,

Абдан сонун буйругу.

Адетте болгон иш болсо,

Коркпос элек ойлонуп.

Көрбөгөнгө чыдабас

Көзү туюк бенденин.

Сактап тураар барчаны

Теңирим өзү дем берип.

Ырыскы менен насипти

Чыгарып тураар бир берип.

Аллалыкты көргөзүп,

Акылдууга жөн берип.

Жерге зыйнат болсун деп,

Кең шиберден өң берип,

Айбат кылып адамга

Ар бир убак кара жер

Калкылдады термелип.

Алла таала ишин көр

Асман, жердин тирөөсүн,

Акыл жетип турса да,

Адам бенде энөөсүз,

Арсы, күрсү, лах калем

Бар экенин билесиз.

Маанилерин сурасаң,

Сөз болбойт го жүйөсүз.

Ушу турган жер, асман,

Күндү көрсөк чырактан,

Айды жарык жаратты,

Жүзү жарык равшан.

Айтып-берээр молдолор

Жакшы байкап сурасаң.

Ыйманыңда кубат бер

Айтканына ынансаң.

Ынанбасаң өлүмгө,

Барбай койчу чыдасаң.

Жер тууралуу сүйлөдүм,

Кайсы кепке баратам.

Бу да жаман сөз эмес,

Баарын ишке жаратам.

Асманда бар бериште,

Авзар, ковсар бейиште,

Буйрук кылды адамга

Кара жерге жүрүшкө.

Акыл жетип болбоду

Наркы түбүн билишке.

Бендесине ылайык

Кудуретинен көрүшкө,

Жер силкинип жүрүштө

Сабыр берсин бендеге,

Салса кудай ар ишке.

Чоң Анжиян, кең Кашкар

Зилзаладан бузулду,

Ажалы жок адамдар

Чыга качып кутулду.

Тагдыры жеткен бенделер

Тамда калып тутулду.

Беш-алты жыл ичинде

Бир алаамат башталаар,

Байкап көрчү ушуну!

Солкулдады кара жер,

Акылдуу жан билегөр,

Ыйманы бар эр болсоң,

Ынсап менен жүрө.

Баарыга момун дин ислам,

Байка сөздү Кылычтан.

Он сегиз миң бу аалам

Орду мына, жер, асман.

Сегиз бейиш жаннатты

Ыракматынан жараткан.

Капыр, шайтан малгунду

Тозогуна караткан.

Дөө, пери, адамды

Бу дүнүйөгө тараткан.

Кара жерди силкинтип,

Баары жанды чыдаткан.

Буйрук кылса кудайым

Тоону, ташты кулаткан.

Алматыны, Кашкарды —

Абал мындан баштады.

Анжыянды зилзала

Бүлүндүрүп таштады.

Сүйлөбөйлү кудайдын

Кудуретинен башканы.

Баары туташ кара жер,

Муну байкап биле көр.

Жер силкинсе бир жерге,

Билбей калаар башка эл.

Кудуретине таң калып,

Жараткандын ишин көр.

Он сегиз миң бу аалам.

Жамгыр түшөөр абадан.

Акыл жетпес иштер көп,

Баары буйрук кудайдан.

Ар макулук жандарга

Насип жетээр эгемден.

Жаркыраган Күн, асман

Үстүбүздө көгөргөн.

Баары макулук мугаллак

Кудуретине сүйүнгөн.

Асман, жерлер танапсыз

Бир бирине жөлөнгөн.

Анан наркы түбүнө

Ойлоп акыл түгөнгөн.

Ойлоп акыл жеткизбей,

Айран азыр калдырып,

Кара сууну шам кылды

Караңгыга жандырып.

Канаттууну чыгарды

Жумурткадан жардырып.

Кудуретине карагын,

Акылыңды бардырып.

Ойлосоңуз, кетпеңиз

Тобуңуздан жаңылып.

Адетте жок иш болоор

Адам пейли бузулса.

Өзүбүздөн көрөлүк,

Береке журттан кысылса.

Адеттеги иш эмес

Ай менен Күн тутулса.

Бул эмне иш болду,

Кудуретине садага,

Каңтарылып кара жер,

Көчкү жүргөн не жорук.

Ойлоп акыл жете албас,

Тобокелде бололук.

Тоого бүткөн жыгачтар

Түзгө барып жамалып.

Кандай жорук, кудай ай —

Ынсап, топук кылалык.

Жердегеним кең Кочкор,

Аяк жагы Семиз-Бел,

Нар жагында карасаң —

Мелтиреген Ысык-Көл.

Жер силкинип жарылды,

Байсоорунду барып көр.

Зилзаладан чочуду

Жаны чыгып далайы,

Чочуганда кантебиз,

Сакта, кудай, тобокел.

Чоң-Кеминде бузулду

Тоо тоосунан канча жер.

Жалпы журтка кудайым,

Жакшылыкты бере көр.

Дин мусулман агайын,

Сактоочу өзү кудайым.

Акыр заман белгиси

Сизге баян кылайын.

Китептерде сөзү бар,

Ынанбасаң табайын.

Заман андай болмогу,

Жерге бузук толмогу.

Ар сонундуу иш чыгаар —

Мына ушул болжолу.

Былкылдабас кара жер

Азоо аттай туйлады.

Сонун иштер көп болду

Шумдугунан бенденин.

Алалдыкка арзыбай

Сүткө кылаар сооданы.

Ысырапка мал чачып,

Журтуң кылды кооганы.

Үстүбүздө асман, көк,

Айы бирөө, жылдыз көп.

Күн чыкканда түн кетээр,

Мунун жолу бир бөлөк.

Адеттеги иштер бул

Ар жаныбар төлдөмөк.

Ушул акыр замана,

Жер силкинип туйламак.

Кудуретине таң калып,

Тураар көзүң алайып.

Айтып өттүм далай сөз

Акыр заман журтуна.

Калкылдады кара жер

Качан болсо уйкуда.

Канча кепти сүйлөдүм

Бир чыкпадым учуна.

Болду мына бу сөзүм,

Бүтүрөйүн күнөөсүн.

Молдо Кылыч бечара

Акыр бир күн кетесиң.

Өзүңүздү байкаңыз,

Элди-журтту нетесиң.

Тобо кылсаң күнүгө

Даражага жетесиң.

Коюп келе жатабыз

Өлгөндөрдүн нечесин.

Өмүрүңчө сүйлөдүң,

Кайсы бирге түтөсүң.

Канча казал чыгардың,

Кайдан жүрүп жетесиң.

Жерим Кочкор талаасы,

Журтум кыргыз арасы,

Темир болот болушум,

Бишкекскей үйөзү,

Эли-журтум черикчи,

Ушу сөзүм ырасы.

Төрөгелди бабабыз

vostoka.ucoz.com

Реферат Тоголок Молдо

Реферат на тему:

План:

Введение
• 1 Биография
• 2 Творчество
• 3 Память
• 4 Издания
Литература

Введение

Тоголок Молдо на национальной валюте Киргизии

Почтовая марка Киргизии, 2010 год

Почтовая марка СССР, 1962 год

Тоголок Молдо (Байымбет Абдырахманов, 1860—1942) — киргизский советский акын. Исполнитель эпоса «Манас».

Член СП СССР с 1938 года. Участник первой декады киргизского искусства и литературы в Москве (1939). Награжден орденом «Знак Почёта».

1. Биография

Акын Тоголок Молдо родился в местности Куртка (ныне Ак-Талинский район Нарынской области) в семье крестьянина 10 июня (по другим данным 17 июня) 1860 года. Отец будущего акына, Абдрахман, был знатоком киргизской лирики и нередко выступал с песнями среди народа.

С 9 лет Байымбет обучался грамоте у местного муллы. Учился в сельской мусульманской школе. В 14 лет, лишившись отца, воспитывался у брата деда — Музооке, известного в то время акына и комузиста. Через 4 года умер и Музооке, и их семья, оказавшнсь в бедственном положении, вынуждена была переселиться в Джумгал и наняться в батраки к местному манапу. Однако и здесь их положение не улучшилось, и они перебрались в Чуйскую долину к родственникам матери в с. Кара-Добе близ г. Токмака. Здесь Байымбет батрачит на местных баев. Страстная тяга к знаниям вынудила Байымбета наняться в батраки к местному мулле. Однако мулла не очень заботился об его обучении, и он, поссорившись с ним, уходит. Работает лекарем, учит грамоте детей. Живя в Чуйской долине, Байымбет знакомится с известными киргизскими и казахскими певцами-импровизаторами, читает книги Низами, Навои, Фирдоуси, Хафиза, Абая и др. В эти годы он выучился мастерству пересказа эпоса «Манас» от знаменитого сказителя-манасчи Тыныбека.

В 1887 году Байымбет возвращается в родное село Куртка и с новой силой отдается творческой работе. За свою приметную внешность — он был коренаст и плотен (кругляк) и за умение читать и писать акына прозвали «Тоголок Молдо». Впоследствии это прозвище стало его постоянным псевдонимом.

В 1880 году Тоголок Молдо встречается в Кетмень-Тюбе со своим знаменитым современником акыном демократом Токтогулом Сатылгановым. После возвращения Токтогула из ссылки между ними устанавливается постоянная связь.

В сатирических стихах и в поэмах «Кемчонтой», «Бабырканы» (обе — 1900) Тоголок Молдо обличал алчность богачей, в поэме «Сказание о водяных и наземных птицах» (1908) в аллегорической форме изобразил социальные противоречия.

В дореволюционное время Тоголок Молдо за свои демократические взгляды и выступления в защиту простого народа неоднократно подвергался преследованиям со стороны баев и манапов. В 1916 году из-за травли со стороны манапов он был вынужден покинуть родные места и переселиться в аил Кол-Боор нынешнего Тогуз-Тороуского района. Там он встречает Октябрьскую революцию, становится ее глашатаем, активно участвует в установлении Советской власти в родном крае. Акын восторженно встретил Октябрьскую революцию 1917. Написал поэмы «Революция» (1918), «Свобода» (1919—1923).

В начале 1920-х годов озлобленные враги Советской власти пытаются убить акына, басмачи дважды разоряют его дом, увозят жену. В 1923 он вновь возвращается в родное село Куртка, одним из первых вступает в колхоз. В 1936—1938 годах он сдал в фонд НИИ при Наркомпросе республики огромное количество ценных материалов по этнографии, истории и фольклору киргизов.

Умер 4 января 1942 года. Похоронен у себя на родине.

2. Творчество

Слагать стихи и записывать их Тоголок Молдо начал с 14 лет. Его многогранное творчество питали живительные соки двух могучих источников: киргизского фольклора и передовой прогрессивной дореволюционной письменной литературы Востока, издававшейся на татарском и казахском языках. Преломив это в своем творчестве Тоголок Молдо стал подлинным новатором в киргизской поэзии.

Дореволюционное творчество Тоголока Молдо характеризуется реалистическим отражением тяжелого рабского положения простого народа, выражением его чаяний и надежд, призывом к стремлению осуществить свои светлые мечты.

В юношеские годы акын создал ряд произведений о любви. В стихотворениях «Черноглазая», «Толгонай», «Посвящение джигита девушке», «Посвящение девушки джигиту» и поэме «Урпюкан» он призывает киргизских девушек не соглашаться безропотно со своей бесправной долей, противостоять негативным сторонам патриархальных традиций, отстаивать свои права на любовь, свое социальное положение.

Особое место в творчестве Тоголока Молдо занимают плач и причитания — кошоки и плачижалобы — арманы. В оригинальной и в то же время традиционной форме причитания по умершему раскрываются мастерство и искусность народных умельцев, воспевается их созидательный труд. Примером таких произведений являются «Плач причитания жены дехканина», «Плач причитания жены кузнеца». В «Плаче-жалобе девушки, выданной замуж за мальчика», «Плаче-жалобе девушки, выданной замуж за старца», «Плаче девушки, отданной в рабство за долги» акын негодует по поводу кабального бесправного положения девушки киргизки, яростно обличает старые патриархальные порядки. Им создан ряд произведений на фольклорные сюжеты: «Старик со старухой», «Бабыркан», «Телибай Тентек» и др., в которых он разоблачает господствующие классы, держащие в страшной темноте народ, призывает его к просвещению. В сатирических стихах и поэмах «Проделки ходжи», «Овца в чалме», «Плач Чачы», «Недотепа» он обличает представителей господствующего класса в тунеядстве, алчности и тупости, а в поэмах «Сказание о водных и наземных птицах», «Сказание о птицах» и др. в аллегорической форме изображает социальные противоречия того общества. Тоголок Молдо является основателем жанра басни в киргизской литературе. Приход Советской власти на киргизскую землю, свобода, обретенная его народом, вдохновили акына на создание множества стихотвореннй, которые в рукописном виде были распространены среди народа. Это поэмы «Революция» (1918), «Свобода» (1919—1923), «Наставление» (1925), «Наставление беднякам» и другие.

В годы Великой Отечественной войны его песни «Мы готовы» (1941), «Мы победим» (1941) и другие — призывали советский народ на борьбу с врагом.

Знаток киргизского фольклора Тоголок Молдо известен и как исполнитель эпоса «Манас». Впоследствии он записал вторую часть трилогии — «Семетей». Им записаны образцы вариантов киргизских эпосов «Шырдакбек», «Джаныл-Мырза», «Мендирман». Он собрал большое количество различных преданий, легенд, пословиц, поговорок.

Произведения Тоголоха Молдо стали издаваться с 1925 года. Первым изданием акына явилась поэма «Насыят» («Наставление»), вышедшая в Москве в 1925 году. Еще два прижизненных издания акына выпущены в 1939 году. Все произведения творческого наследия выдающегося акына-письменника изданы и переиздаются на родном и русском языках. Некоторые из них переведены на многие языки народов СССР.

3. Память

• Широко отмечались общественностью республики 80-летие и 100-летие со дня рождения великого акына.
• В столице республики установлен памятник Тоголоку Молдо.
• Его имя присвоено селам, школам, колхозам и совхозам, улицам городов республики.

4. Издания

На киргизском языке:

• Насыят. Поэма. — М.: СССР Калктарынын Борбор басма мекемеси, 1925. Наставление.
• Балдар жомоктору. — Ф.: Кыргызмамбас, 1939. Детские сказки.
• Жер жана анын балдары. — Ф.: Кыргызмамбас, 1939. Земля и ее дети.
• Жыйнак. — Ф.: Кыргызмамбас, 1944. Сборник.
• Тандалган ырлар. — Ф.: Кыргызмамбас, 1951. Избранные стихи.
• Жер жана анын балдары. — Ф.: Кыргызмамбас, 1952. Земля и ее дети.
• Эркиндик. — Ф.: Кыргызмамбас, 1953. Свобода.
• Чыгармалар: 1т. — Ф.: Кыргызмамбас, 1954. Сочинения, 1 том.
• Чыгармалар: 2т. — Ф.: Кыргызмамбас, 1955. Сочинения, 2 том.
• Балдар ыры. — Ф.: Кыргызокуупедмамбас, 1958. Детские стихи.
• Тандалган чыгармалар. — Ф.: Кыргызокуупедмамбас, 1960. Избранные произведения.
• Чыгармалар. — Ф.: Кыргызмамбас, 1960. Сочинения.
• Абышкакемпирдин көмөчү. — Ф.: Кыргызокуупедмамбас, 1961. Колобок старухи и старика.
• Жер жана анын балдары. — Ф.: Мектеп, 1964. Земля и ее дети.
• Куштардын аңгемеси: Поэма. — Ф.: Мектеп, 1970. Рассказы о пернатых.
• Чыгармалар: 1—2т. — Ф.: Кыргызстан, 1970. Сочинения.
• Бөрү менен Түлкү. — Ф.: Мектеп, 1971. Волк и лиса.
• Канаттуулар. — Ф.: Мектеп, 1973. Птицы.
• Абышкакемпирдин көмөчү. — Ф.: Мектеп, 1974. Колобок старухи и старика.
• Балдарга. — Ф.: Мектеп, 1976. Детям.
• Бөдөнөнүн Түлкүнү алдаганы. — Ф.: Мектеп, 1977. Как перепелка обманула лису.
• Куштардын аңгемеси. — Ф.: Мектеп, 1978. Беседа птиц.
• Бөрү менен Түлкү. — Ф.: Мектеп, 1979. Волк и лиса.
• Адам мүнөзү. — Ф.: Мектеп, 1980. Характеры людей.
• Бөрү менен Түлкү. — Ф.: Мектеп, 1981. Волк и лиса.
• Абышкакемпирдин көмөчү. — Ф.: Мектеп, 1984. Колобок.
• Насыят. — Ф.: Кыргызстан, 1985. Назидание.
• Бөрү менен Түлкү. — Ф.: Мектеп, 1986. Волк и лиса.

На русском языке:

• Избранные стихи. — М.: Госкомиздат, 1958.
• Дорогой песен. Стихи. — М.: Молодая гвардия. 1960.
• Волк и лиса. — Ф.: Мектеп, 1972.
• Волк и лиса. — Ф.: Мектеп, 1973.
• Сказка о птицах. — Ф.: Мектеп, 1973.
• Колобок. Сказка. — Ф.: Мектеп, 1975.
• Волк и лиса: Басни. — Ф.: Мектеп, 1986.

Литература

• Таштемиров Ж., Тоголок Молдонун чыгармачылык жолу, Фрунзе, 1958.
• Акыны. Акыны Киргизии в переводах Марка Ватагина, Бишкек, «Адабият», 220 с. 1991

www.wreferat.baza-referat.ru

Смотрите также

• 
  Лазерная наплавка реферат
• 
  Знаменитые путешественники реферат
• 
  Жк мониторы реферат
• 
  Гиппиус зинаида реферат
• 
  Гидролиз солей реферат
• 
  Газовая хроматография реферат
• 
  Бұхар жырау реферат
• 
  Биография фета реферат
• 
  Бардовская песня реферат
• 
  Алгоритм выполнения реферата
• 
  English language реферат